Новости по тегу "русский"

18 ліпеня ў гісторыі. Пажар ў Рыме. Уцёкі польскага караля. Перамога Т. Касцюшкі. Путч у Іспаніі. Нараджэнне беларуса «Mr. Nyet», Intel.

Навіна ад 18 ліпеня, 2023

64 год. У ноч з 18 на 19 ліпеня, пачаўся жудасны пажар у Рыме.

За тыдзень пажару з 14 раёнаў выгарэла ўшчэнт 4, большай часткай – 7. Мноства цудоўных храмаў, палацаў і грамадскіх збудаванняў ператварылася ў руіны, сотні гараджан загінулі, паўсюль панавала паніка.

Нарадзіліся чуткі, што Рым падпалены па загадзе імператара Нерона, які задумаў “расчысціць” сталіцу для далейшай грандыёзнай перабудовы. Сам Нерон апрануты ў тэатральны касцюм назіраў за пажарам, граў на ліры і дэкламаваў паэму аб гібелі Троі.

Нерон абвінаваціў у пажары хрысціянскую абшчыну, справакаваўшы, такім чынам, першыя ў Рымскай імперыі ганення на хрысціян.

1574 год. Пабыўшы крыху больш за год польскім каралём і Вялікім князем ВКЛ, Генрых III Валуа ўцёк на радзіму і заняў французскі трон.

Каралём Францыі ён зрабіў занадта шмат саступак пратэстантам і праз 15 гадоў быў зарэзаны манахам-фанатыкам. Смерць нялюбага караля парыжане адсвяткавалі масавымі гуляннямі, а каталіцкія цэрквы – падзячнымі імшамі.

1613 год. Памёр Іпацій (Адам) Пацей (1541-1613).

Царкоўны і дзяржаўны дзеяч Рэчы Паспалітай, пісьменнік-палеміст, асветнік, фундатар школ.

Прамовы вёў у асноўным на беларускай мове. Абаронца царкоўнай уніі, змагар за канфесійную талерантнасць.

Першым у беларускай літаратуры сфармуляваў ідэю роўнасці грамадзянскіх і палітычных правоў для людзей свецкага і духоўнага станаў.

1792 год. Армія ВКЛ на чале з Т. Касцюшкам разбіла расійскае войска М. Кахоўскага пад Дубенкай.

Касцюшка адбіў атаку праціўніка, які колькасна пераўзыходзіў яго, умела выкарыстоўваючы перашкоды мясцовасці і палявыя ўмацаванні. Маючы толькі 5 300 жаўнераў ён перамог 25 000 рускіх. Перамога паказала геніальнасць Касцюшкі.

1903 год. У Магілёве ўрачыста закладзены Трохсвяціцельскі храм.

Храм у імя Трох Свяціцеляў праваслаўнай царквы Васіля Вялікага, Рыгора Багаслова, Іаана Залатавуста. Архітэктар П.Калнін.

Будаўніцтва было скончана ў 1914 годзе.

Храм, пабудаваны ў формах рускай архітэктуры, мае ў плане форму крыжа і ўвянчаны сямю купаламі, над уваходам – званіца.

У час знаходжання ў Магілёве Стаўкі Вярхоўнага галоўнакамандуючага сабор часта наведваў расійскі імператар Мікалай II.

З невялікімі перапынкамі царква дзейнічала да 1959 года. У 1961 годзе зачынена і апаганена, будынак быў аддадзены пад клуб завода «Строммашына». Тады ж была знесена званіца, а з будынка знялі купалы і крыжы. Амаль праз 30 гадоў будынак вярнулі вернікам, 25 снежня 1989 года храм зноў быў асвечаны і пачаў дзейнічаць.

1909 год. У в. Старыя Грамыкі Веткаўскага раёна нарадзіўся Андрэй Грамыка (1909-1989).

Савецкі дзяржаўны дзеяч, доктар эканамічных навук, дыпламат. Двойчы Герой Сацыялістычнай працы, старшыня Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР.

Ад імя СССР паставіў подпісы пры стварэнні ААН, зацвярджэнні Статута ААН. Кіраўнік дэлегацыі СССР на 22-х сесіях Генеральнай Асамблеі ААН, міністр замежных спраў СССР (1957-1985).

На Захадзе Грамыка атрымаў мянушку «Mr. Nyet» (Містар «Не») за своеасаблівы стыль вядзення перамоў. Грамыка вёў савецка-амерыканскія перамовы падчас Карыбскага крызісу, прадухіліў вайну паміж Індыяй і Пакістанам у 1966 годзе.

Памяць ўшанавана ў Гомелі (бюст, сквер), г. Ветка (вуліца, СШ № 1, помнік).

Памёр 2 ліпеня 1989 года.

1936 год. Адбыўся ваенны путч у Іспаніі. Пачалася грамадзянская вайна.

Вайна (ліпень 1936 – красавік 1939) паміж рэспубліканцамі і дыктатурай Франка. У ёй прымалі ўдзел на баку рэспубліканаў некалькі соцень беларусаў з 2 100 савецкіх “дабраахвотнікаў”.

Першымі Героямі Савецкага Саюза – беларусамі ў 1936 годзе сталі менавіта ўдзельнікі гэтай вайны Мікалай Сяліцкі і Павел Купрыянаў, першым Двойчы Героем у СССР стаў удзельнік вайны ў Іспаніі беларус Сяргей Грыцавец.

1939 год. Нарадзіўся Генадзь Шутаў (1939-2017).

Беларускі мастак-графік. Заслужаны дзеяч мастацтваў Беларусі, старшыня Віцебскай суполкі мастакоў.

Яго творы знаходзяцца ў калекцыях як Нацыянальнага мастацкага музея Беларусі, так і самых вялікіх і прадстаўнічых сусветных музеяў, такіх як The Metropolitan Museum of Art у Нью-Ёрку, Траццякоўская галерэя ў Маскве.

1943 год. У баі з карнікамі ў Бялыніцкім раёне загінуў 17-гадовы Леанід Лорчанка (1925-1943).

Падпольшчык і партызан 600-га партызанскага атрада.

Нарадзіўся ў Магілёве.

Падарваў 2 чыгуначныя масты і варожы эшалон.

У ліпені 1943 года яго атрад адбіваў атакі карнікаў. 18 ліпеня каля в. Антонава Буда Бялыніцкага раёна група прыкрыцця, у якую быў уключаны Лорчанка, уступіла ў бой з колькасна праўзыходным праціўнікам. Пасля таго, як скончыліся боепрыпасы, пакінуты адзін у жывых Леанід з апошняй супрацьтанкавай гранатай кінуўся ў гушчу войскаў суперніка.

Герой Савецкага Саюза (1965). У яго гонар у Бялынічах названы вуліца, школа, у Магілёве ўсталявана мемарыяльная дошка.

1968 год. У ЗША зарэгістравана кампанія “NM Electronics”.

Хутка перайменавана ў Intel. Кампанія – сусветны лідар вытворчасці працэсараў, чыпсетаў, паўправадніковых кампанентаў, сецевага абсталявання.

Кантралюе 75% рынку. Працуе больш за 110 000 чалавек. У 2022 годзе Intel набыла ізраільскага вытворцу чыпаў Tower Semiconductor.

1974 год. У польскім мястэчку Канстанцінаў уведзена ў строй самае высокае ў свеце збудаванне ХХ стагоддзя — мачта Варшаўскага радыё.

Яе вышыня дасягла 646,38 м. Нажаль мачта вагой 420 (іншыя даныя – 550 тон) абрынулася 8 жніўня 1991 года пад час правядзення рамонтных работ пры парывах моцнага ветру. Нават на сёння толькі два збудаванні большыя за Варшаўскую мачту: Бурдж-Халіфа (828 м, Дубай) і Merdeka 118 (678,9 м, Малайзія).

1979 год. Званне Ганаровы грамадзянін Магілёва прысвоена І.Д. Краснаштанаву (1900-1983).

Савецкі военачальнік, генерал-лейтэнант. Двойчы прадстаўляўся да звання Героя Савецкага Саюза.

У 1927-1932 гадах служыў у пагранатрадах у БССР.

Камандаваў 238-й стралковай дывізіяй, якая 27 верасня 1943 года вызваліла Клімавічы, у чэрвені 1944 года прымала ўдзел у вызваленні Магілёва, Шклова, Быхава.

Удзельнік Парада Перамогі.

14 ліпеня ў гісторыі. Штурм Іерусаліма. Узяцце Бастыліі. Бітва пад Галоўчынам. Дэманстрацыя дынаміту, “Кацюш”. Нарадзіўся гісторык Г. Штыхаў.

Навіна ад 14 ліпеня, 2023

1099 год. На досвітку ўдзельнікі першага крыжовага паходу пачалі штурм Іерусаліма.

Войска крыжакоў пад кіраўніцтвам французскага герцага Готфрыда Булёнскага складалася з 1200-1300 рыцараў і 12 000 пяхоты.

Крыжакі спрабавалі прысунуць да сцен Іерусаліма аблогавыя вежы, аднак ім замінаў глыбокі роў. Штурм працягваўся ўвесь дзень, але горад трымаўся. Калі настала ноч, абодва бакі працягвалі не спаць – мусульмане баяліся, што рушыць услед новая атака, а хрысціяне асцерагаліся, што абложаным атрымаецца нейкім чынам падпаліць аблогавыя прылады. Раніцай 15 ліпеня, калі роў быў засыпаны, крыжакі змаглі нарэшце бесперашкодна наблізіць вежы да крэпасных сцен.

Яны перакінулі на сцены драўляныя масткі і накіраваліся ў горад. Убачыўшы, што горад паў, эмір гарнізона вежы Давіда здаўся і адкрыў вароты горада. Пасля таго, як пераможцы ўварваліся ў горад, пачалася разня. Крыжакі разілі мячом усіх запар – мусульман, яўрэяў, і нават тых нямногіх хрысціян, што жылі ў горадзе.

Пасля падзення Іерусаліма кіраўніком новаўтворанага Іерусалімскага Каралеўства стаў Готфрыд Булёнскі. Ён не пажадаў называцца каралём у горадзе, дзе Хрыстос быў увянчаны цярновым вянком, і прыняў тытул Абаронцы Труны Гасподняй.

Пасля гэтай перамогі воіны Хрыстовыя палічылі свой абавязак выкананым, і большасць з іх з багатай здабычай вярнулася на радзіму.

1708 год. Бітва пад Галоўчынам.

Пад час Вялікай Паўночнай вайны (1700-1721), каля мястэчка Галоўчын (зараз – Бялыніцкі раён) адбыўся бой паміж расійскімі і шведскімі войскамі, які скончыўся ўпэўненай перамогай апошніх.

Галоўчын быў зруйнаваны.

1789 год. Узяцце Бастыліі.

Бастылія – крэпасць і дзяржаўная турма ў прадмесці Сэнт-Антуан у Парыжы, пабудаваная ў 1382 годзе.

За 400 гадоў сярод вязняў Бастыліі было нямала знакамітых асоб Францыі. Для многіх пакаленняў французаў крэпасць была сімвалам усеўладдзя і дэспатызму каралёў.

Прычынай аблогі Бастыліі сталі чуткі аб рашэнні караля Людовіка XVI разагнаць утвораны 9 ліпеня 1789 года Устаноўчы сход і аб зняцці з пасады дзяржаўнага кантралёра фінансаў рэфарматара Жака Нэкера.

Абураныя парыжане выйшлі на вуліцы. Перш за ўсё паўстанцы захапілі арсенал Дома Інвалідаў – 25 000 стрэльбаў і 5 гармат. Узброіўшыся, натоўп рушыў да Бастыліі. Гарнізон Бастыліі налічваў 110 салдат. Са сцен прагучалі першыя стрэлы, але яны толькі распалілі гараджан. Некалькі герояў перабраліся праз равы, рассеклі ланцугі пад’ёмнага маста, і парыжане ўварваліся ў крэпасць. Штурм крэпасці доўжыўся каля 4 гадзін. У хуткаплынных сутычках паўстанцы страцілі каля 100 чалавек.

Ніхто з паўстанцаў не думаў пра штурм Бастыліі як пра сімвалічную падзею. Традыцыйна лічыцца, што штурм быў зроблены з мэтай вызвалення палітвязняў Бастыліі. Але такіх там не было. Сярод 7 вязняў былі чацвёра фальшываманетчыкаў, двое псіхічна хворых і адзін забойца.

1867 год. Шведскі хімік і прадпрымальнік Альфрэд Нобель упершыню прадэманстраваў дынаміт.

Дынаміт – пастападобнае выбуховае рэчыва, прыгатаванае з кізельгура, прасякнутага трынітратам гліцэрына.

Наіўны вынаходнік паверыў у тое, што дынаміт прынясе мір усім народам планеты: “Хто ж будзе ваяваць, калі адным снарадам можна забіць цэлы ўзвод?”

1911 год. У в. Стары Дзедзін (зараз – Клімавіцкі раён) нарадзіўся Павел Пруднікаў (1911-2000).

Беларускі пісьменнік. Заслужаны работнік культуры.

Стрыечны брат паэта Алеся Пруднікава.

Працаваў карэспандэнтам шматлікіх газет, на будаўніцтве шаўковай фабрыкі ў Магілёве, ў БелТА. Рэпрэсаваны ў 1937 годзе.

Аўтар зборнікаў вершаў, успамінаў аб беларускіх літаратарах, пачынаючы са Зм. Жылуновіча (Цішкі Гартнага) і канчаючы Іванам Мележам, твораў на тэму сталінскіх рэпрэсій

У Клімавіцкім і Браслаўскім краязнаўчых музеях працуюць экспазіцыі, прысвечаныя пісьменніку.

1913 год. У Вільні заснавана Беларускае выдавецкае таварыства ў мэтах духоўнага адраджэння беларускага народа.

Створана на базе выдавецтва «Нашай Нівы» Б. Даніловічам, І. Луцкевічам, К. Шпакоўскім, пад ідэйным уплывам Беларускай сацыялістычнай грамады.

Існавала ў 1913-1915 і 1919-1930 гадах, выдавала і распаўсюджвала творы беларускай літаратуры, у т.л. Я. Коласа, М. Гарэцкага, Ядвігіна Ш., К. Буйло, Я. Лёсіка, «Беларускія календары».

У 1913-1914 сакратаром выдавецтва працаваў Янка Купала. Спыніла дзейнасць у пачатку 1930-х гадоў пасля забароны ўрадам Польшчы легальных форм вызваленчага руху.

1920 год. Нарадзіўся Алесь Астапенка (1920-1970).

Беларускі паэт, перакладчык. Меў псеўданім Мсьціслаўцы (разам з А. Куляшовым і Ю. Таўбіным).

Працаваў у рэдакцыі газеты «Звязда», рэдактарам і дыктарам беларускай рэдакцыі Усесаюзнага радыёкамітэта, загадваў аддзелам літаратуры і мастацтва газеты «Чырвоная змена», аддзелам піянерскага жыцця часопіса «Бярозка».

Аўтар 4-х зборнікаў паэзіі. Паасобныя вершы пакладзены на музыку. Перакладаў на беларускую мову творы рускіх, украінскіх, літоўскіх, латышскіх, нямецкіх паэтаў, грузінскія казкі.

Сябрукі-Мсьціслаўцы: А. Астапенка, Ю. Таўбін, А. Куляшоў

1927 год. Нарадзіўся Георгій Штыхаў (1927-2018).

Беларускі археолаг, гісторык-медыявіст.

Доктар гістарычных навук, прафесар, галоўны навуковы супрацоўнік аддзела археалогіі сярэднявечнага перыяду Інстытута гісторыі НАН Беларусі, Лаурэат Дзяржаўнай прэміі.

Даследчык старажытных гарадоў Полацкай зямлі, вытокаў беларускай народнасці. Падрыхтаваў 2 дактароў і 19 кандыдатаў навук.

Аўтар амаль 500 прац. Узначальваў Беларускую асацыяцыю ахвяр палітычных рэпрэсій.

1941 год. На беразе Дняпра пад Оршай савецкае войска ўпершыню ўжыла ракетную ўстаноўку “Кацюша”.

У выніку магутнага агнявога ўдару адначасова 112 рэактыўнымі снарадамі былі знішчаны варожыя эшалоны, боепрыпасы і пераправа цераз раку Аршыцу. Так, пераправа суперніка была сарваная і развіць поспех на гэтым кірунку яму не ўдалося. Першы вопыт прымянення новай ракетнай зброі паказаў яе высокую баявую эфектыўнасць, што і стала адной з прычын найхутчэйшага яе ўводу ў строй і аснашчэння ёй Сухапутных войскаў Чырвонай Арміі.

Фашысты гэтую страшную прыладу з жаночым імем з-за гуку снарада, які вые, называлі сталінскім арганам.

А тым часам пачалася нямецкая акупацыя Мсціслаўскага раёна.

1968 год. Памёр Канстанцін Паустоўскі (1892-1968).

Рускі пісьменнік, які значную частку жыцця пражыў ва Украіне.

Абаронца дысідэнтаў. Яго творы ўвайшлі ў праграму савецкіх, беларускіх школ па літаратуры.

Чатыры разы намінаваўся на Нобелеўскую прэмію па літаратуры.

У 1915 годзе служыў на Беларусі. Іграў ў більярд з Радзівіламі ў Нясвіжы. У «Аповесці пра жыццё» шмат раздзелаў прысвяціў Беларусі: «Карчма на Брагінцы», «Мястэчка Кобрын», «У балотных лясах», «Гнілая зіма» і іншыя.

Яго творы на беларускую мову пераклалі Я. Брыль, А. Кучар, А. Марціновіч і іншыя. Блізкі сябар ураджэнца Магілёва пісьменніка Рувіма Фраермана.

1992 год. Памёр Аляксей Карпюк (1920-1992).

Беларускі пісьменнік, грамадскі дзеяч Гродненскай вобласці. Заслужаны работнік культуры, Лаўрэат Літаратурнай прэміі.

Удзельнік вайны: падпольшчык, вязень канцлагера Штутгоф (з яго уцёк), камандзір партызанскага атрада імя К. Каліноўскага.

Працаваў на кіраўнічых пасадаў ва ўстановах адукацыі, культуры, турызму, у газетах. Актывіст БНФ, адзін з заснавальнікаў ЗБС «Бацькаўшчына».

За сувязь з дысідэнтамі пераследваўся КДБ, быў зволены з працы (аднавілі па загаду П. Машэрава). У яго абарону пісаў В. Быкаў. Iмя А. Карпюка носiць адна з вулiц Гродна, усталявана Мемарыяльная шыльда па вуліцы Э. Ажэшкі ў Гродне.

1994 год. У ЗША памёр Пётр Конюх (1910-1994).

Беларускі сусветна вядомы оперны спявак, бас, “беларускі Шаляпін”.

Падчас Другой сусветнай вайны ваяваў польскім корпусе генерала Андэрса на поўначы Афрыцы і на поўдні Еўропы. Удзельнік бітвы пры Монтэ-Касіна.

Скончыў Рымскую акадэмію мастацтваў. Спяваў у операх усяго свету на беларускай, італьянскай, польскай, французскай, англійскай, нямецкай, рускай і ўкраінскай мовах.

Жыў у ЗША, выконваў беларускія песні, дапамагаў ставіць голас беларускаму спеваку Данчыку. 27 гадоў працаваў у хоры данскіх казакоў С. Жарава, запісваў беларускія песні на пласцінкі, у тым ліку і «Магутны Божа». У 1975 годзе прыязджаў у Беларусь.

28 чэрвеня ў гісторыі. Разгром рускіх захопнікаў. Памідоры – ядомыя. Дэтанатар І Сусветнай. Таямнічая смерць Песняра. Вызваленне Магілёва. Герой з 9-й роты.

Навіна ад 28 чэрвеня, 2023

1615 год. У Еўропу з Кітая прывезены першы чай.

У партугальскім порце прышвартаваўся карабель, на борце якога ў ліку іншага заморскага тавара была дробна пасечаная чорная пацяруха з Кітая – чай.

Яе яшчэ звалі “кітайскай травой”, але мала хто тады ўяўляў, што гэта такое і як яна выглядае: еўрапейцам прыходзілася здавольвацца апавяданнямі вандроўцаў, мараплаўцаў і гандляроў. Звязана гэта было з тым, што чай у Кітаі лічыўся нацыянальным здабыткам, яго забаранялася вывозіць пад страхам смяротнага пакарання.

Стагоддзямі ён быў даступны толькі эліце і манахам. Заварачныя чайнікі з’явіліся ў XIV стагоддзі ў Кітаі разам з чайнай цырымоніяй. З развіццём гандлю і таварна-грашовых адносін манаполія Кітая на чай і чаяванне ўпала.

1660 год. Войскі Рэчы Паспалітай разграмілі рускіх захопнікаў пад Палонкай каля Навагрудка.

Войскі Рэчы Паспалітай – дывізія С. Чарнецкага (4 000 чалавек), харугвы П. Сапегі, А. Палубінскага і С. Кміціча (6 000) разбілі маскоўскае войска на чале з І. Хаванскім (быў царскім ваяводам у Магілёве ў 1656-1658 гг.).

Палонкаўская бітва – першая буйная перамога Рэчы Паспалітай на канцавым этапе вайны 1654-1667 гадоў, якая спыніла маскоўскую аблогу Ляхавіцкага замка і прывяла да вызвалення зямель ВКЛ па Дняпры і Дзвіне.

У 1994 годзе на месцы бітвы быў усталяваны памятны камень, у 2010 адбыўся фестываль з удзелам прадстаўнікоў рыцарскіх клубаў.

1820 год. Даказана, што памідоры ядомыя. Да гэтага яны адназначна лічыліся атрутнымі.

Так, у кнізе “Поўнае кіраўніцтва па садоўніцтве”, выдадзенай у Даніі ў 1774 годзе, паведамлялася, што памідоры “вельмі шкодныя, бо зводзяць з розуму тых, хто іх есць”.

А ў 1776 годзе асабісты кухар Дж. Вашынгтона Джэймс Бэстлі спрабаваў атруціць будучага прэзідэнта, падаўшы яму на абед смажаніну, якая была багата ўпрыгожана свежымі памідорамі. Вашынгтон забабонамі не пакутаваў і з апетытам з’еў усё, тады як кухар быў настолькі ўпэўнены ў поспеху сваёй задумы, што адразу ж данёс камандуючаму ангельскімі войскамі аб хуткай смерці галоўнакамандуючага каланістаў.

Вашынгтон пражыў яшчэ 23 гады, а ліст Бэстлі чамусьці не патрапіў да адрасата і праляжаў у тайніку больш за 40 гадоў, пакуль не быў знойдзены ў тым жа 1820 годзе. Але калі крыху раней раскрытая таямніца патрэсла б уяўленне сучаснікаў жахлівасцю плана выкарыстання памідораў-забойцаў, то зараз яна выклікае толькі ўсмешкі.

1914 год. У Сараеве сербскім студэнтам Гаўрылам Прынцыпам забіты аўстра-венгерскі эрцгерцаг Франц Фердынанд.

Гэта паслужыла нагодай да пачатку 1 жніўня 1914 года Першай Сусветнай вайны (1914-1918).

Падчас гэтай вайны ў рускае войска былі прызваныя 900 000 беларусаў, з якіх загнула каля 70 000.

У 1915-1918 гадах пад нямецкай акупацыяй была палова Беларусі, яшчэ палова была прыфрантавой зонай. Колькасць бежанцаў-беларусаў склала ад 1,5 да 2,2 мільёнаў. У 1915-1918 гадах у Магілёве знаходзілася руская Стаўка галоўнакамандуючага.

1919 год. Падпісаны Версальскі мірны дагавор: афіцыйна завершылася Першая Сусветная вайна і ўтворана Ліга Нацый.

Ліга Нацый – пэўны правобраз ААН.

Ліквідавана ў 1946 годзе. Мэты Лігі Нацый: раззбраенне, прадухіленне ваенных дзеянняў, забеспячэнне калектыўнай бяспекі, урэгуляванне спрэчак паміж краінамі, паляпшэнне якасці жыцця на планеце.

1923 год. Нарадзіўся Уладзімір Чантурыя (1923-1988).

Беларускі архітэктар, гісторык архітэктуры, доктар архітэктуры, прафесар.

Працаваў у інстытуце «Белдзяржпраект», у Беларускім політэхнічным інстытуце.

Аўтар навуковых прац, прысвечаных даследаванню і прапагандзе архітэктурнай спадчыны Беларусі, фундаментальных «Гісторыі архітэктуры Беларусі да 1917 г.», «Атлас помнікаў архітэктуры і мемарыяльных комплексаў Беларусі» і іншых.

Кіраваў абмерамі помнікаў беларускай архітэктуры (1954-1970) і абследаваннем гістарычных гарадоў БССР (1970-1982).

1941 год. Без сур’ёзных перашкод нямецкія танкі і мотапяхота ўвайшлі ў Мінск, Мар’іну Горку, Бабруйск.

З 28 чэрвеня 1941 да 3 ліпеня 1944 года сталіца БССР знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У горадзе і наваколлях было створана 9 лагераў і яўрэйскае гета, дзе было знішчана больш за 400 000 чалавек.

1942 год. Пры цьмяных абставінах у Маскве загінуў народны паэт Беларусі Янка Купала (1882-1942).

Упаў у лесвічны пралёт з 10 паверха гасцініцы «Масква».

Існуе тры версіі – няшчасны выпадак, самагубства, і найбольш верагодная, забойства. Афіцыйнай версіяй была абвешчана першая – няшчасны выпадак, быццам Купала ўпаў выпадкова. Аднак вышыня парэнчаў у гасцініцы “Масква” гэтаму пярэчыць. Папулярнай была таксама версія пра самазабойства, аднак яна не стыкуецца з паводзінамі паэта перад смерцю – у бадзёрым настроі, ён пакінуў сваіх сяброў у нумары гатэля, каб “кое з кім пагаваыць”. На забойства і супраціўленне Купалы перад смерцю ўказвае тое, што на месцы, адкуль адбылося падзенне, застаўся адзін яго туфель.

Пахаваны на Ваганькаўскіх могілках у Маскве.

Неаднаразова з 1921 года падвяргаўся рэпрэсіям і ганенням з боку савецкіх уладаў.

1944 год. Савецкія войскі пад час аперацыі “Баграціён” вызвалілі ад нямецка-фашысцкіх войск Магілёў, Быхаў, Асіповічы, Клічаў, Круглае, Крупкі, Лепель, Старыя Дарогі.

1947 год. У памяць аб Янку Купале імем народнага паэта названа беларуская гімназія ў нямецкім Рэгенсбургу.

Гэта адбылася ў 5-ю гадавіну трагедыі.

8-класная гімназія адчынілася 10 снежня 1945 года ў лагеры для перамешчаных асоб з мэтай падрыхтоўкі беларускай моладзі для паступлення ў ВНУ. Працавала да 1950 года: у 1947/1948 у Міхельсдорфе, у 1949/1950 – у Розенгайме, у астатнія – у Рэгенсбургу.

Пры гімназіі існавала вучнёўская бурса, дзе жылі дзеці без бацькоў, дзейнічала скаўцкая арганізацыя, працавалі літаратурны, драматычны, спартыўны гурткі.

Адбылося 5 выпускаў. У розны час гімназію ўзначальвалі А. Орса, М. Рагажэцкі, А. Вініцкі.

Аўген Калубовіч. Выкладчык беларускай мовы і літаратуры гімназіі, прэм’ер-міністр Урада БНР.

1988 год. Ураджэнцу г. Магілёва Андрэю Мельнікаву (1968-1988) пасмяротна прысвоена званне Герой Савецкага Саюза.

Гераічна загінуў у Афганістане.

Прататып галоўнага героя расійскай кінастужкі “9 рота” (2005).

СШ №28 г. Магілёва носіць яго імя. У школьным музее экспануецца яго кулямёт.

1991 год. Савет Эканамічнай Узаемадапамогі (СЭУ) спыніў свае існаванне.

Гэта адбылося на 46-й сесіі арганізацыі ў Будапешце.

СЭУ (1949-1991) – адказ на амерыканскі “план Маршала” па адбудове пасляваеннай Еўропы. У розны час у СЭУ уваходзіла 11 сацыялістычных краін. У рамках СЭУ рэалізаваны праекты: нафтаправод “Дружба”, адзіная энергасістэма “Мір”, вытворчасць “Ікаруса” і іншыя.

Дзень у гісторыі. 12 чэрвеня. Арышт А. Аскеркі. Панамскі канал і А. Галынскі. Знішчана гета ў Друі. Катастрофа Су-25. Нарадзіўся Л. Родзевіч.

Навіна ад 12 чэрвеня, 2023

Сусветны дзень барацьбы супраць дзіцячай працы (World Day Against Child Labour, з 1997 года).

Устаноўлены Міжнароднай арганізацыяй працы.

Тэма дня-2023 – “Сацыяльная справядлівасць для ўсіх. Скончым з дзіцячай працай!”.

Паводле звестак ААН, колькасць дзяцей, якія працуюць у свеце, ва ўзросце ад 5 да 17 гадоў, складае 160 мільёнаў, прычым больш за 100 мільёнаў з’яўляюцца ахвярамі сучаснага рабства, а 80 мільёнаў з іх заняты небяспечнай працай. Многія з іх практычна не маюць часу, каб хадзіць у школу, а ўжо тым больш – гуляць, часта яны не атрымліваюць належнага харчавання і догляду.

Досвед барацьбы з дзіцячай працай на працягу апошніх трох дзесяцігоддзяў паказаў, што дзіцячую працу можна выкараніць, калі ўхіліць першапрычыны.

1863 год. Рускімі карнікамі схоплены Аляксандр Аскерка (1830-1911).

Адзін з лідараў паўстання 1863-1864 гадоў, беларускі грамадскі дзеяч.

Паручнік (1853-1857) грэнадзёрскага імя караля Фрыдрыха Вільгельма палка.

У 1862 зладзіў у Варшаве выданне беларускага буквара-катэхізу для дзетак-каталікоў.

Вылучаўся ліберальнымі поглядамі, быў прызначаны мінскім губернатарам у камітэт па падрыхтоўцы сялянскай рэформы, працаваў у рэдакцыйных камісіях па рэформе ў Санкт-Пецярбургу, Вільні, у Віленскай археалагічнай камісіі.

Падчас паўстання быў начальнікам Вільні, памочнікам К. Каліноўскага. Быў прыгавораны да смяротнага пакарання, замененага на 15 гадоў сібірскай катаргі.

Пасля катаргі пасяліўся ў Екацярынаславе (сучасны Днепр), дзе з 1872 года рэдагаваў варшаўскі часопіс «Ateneum».

У 1882-1885 гадах пабудаваў драўляную вілу «Падгор’е», частку пакояў якой здаваў пад санаторый. У гэтым доме пабыло нямала знакамітых людзей, у іх ліку паэт А. Адынец, ветэраны паўстання.

Апошнія гады жыцця правёў у маёнтку Відзы Лаўчынскія каля Браслава.

1895 год. Нарадзіўся Леапольд Родзевіч (1895-1938).

Беларускі драматург, тэатральны і нацыянальны дзеяч.

Рэдактар беларускіх газет «Беларускі звон», «Наша будучыня», «Чырвоны сцяг», часопіса «Бальшавік», дзеяч Беларускай рэвалюцыйнай арганізацыі.

Аўтар шматлікіх п’ес, зборнікаў вершаў: «Беларусь», «На паняволеных гонях» і інш. Многія творы, асабліва «Збянтэжаны Саўка», ставяцца сучаснымі тэатральнымі калектывамі Беларусі. Арыштоўваўся ДПУ ў 1933 і 1938 гадах.

Загінуў у саратаўскай ссылцы ў 1938 годзе.

П. Бадунова, Л. Родзевіч, Я. Лагіновіч, 1923.

1897 год. Карл Элзенэр запатэнтаваў швейцарскі вайсковы нож.

У 1891 годзе ўладальнік кампаніі па вытворчасці хірургічнага абсталявання Элзенер выявіў, што кішэнныя нажы для швейцарскага войска робяцца ў Нямеччыне. Ён вырашыў забяспечыць армію нажамі швейцарскага выраба і заснаваў Асацыяцыю Швейцарскіх нажоўшчыкаў.

Асноўнай ідэяй “салдацкага нажа” было сумясціць кішэнны складаны нож і адкрутку для разборкі новай швейцарскай вінтоўкі Schmidt-Rubin. Свае нажы Элзенер пастаянна ўдасканальваў і дамогся стварыць нож з двума клінкамі, штопарам, адкруткамі.

1920 год. Афіцыйнае адкрыццё Панамскага канала.

Канал лучыць Атлантычны і Ціхі акіяны. Праз яго праходзяць найважнейшыя марскія шляхі, у тым ліку ад Нью-Ёрку да Сан-Францыска (14 500 км).

Даўжыня канала – 81,6 км, з іх 16,4 км прыходзяцца на Панамскую затоку і Затоку Калумба.

Першапачатковая задума будаўніцтва канала адносіцца да ХVІ стагоддзя, але кароль Іспаніі Філіп II наклаў забарону на разгляд падобных праектаў, бо «што Бог злучыў, чалавек раз’яднаць ня можа». У 1790-я першы праект канала ў Мезаамерыцы быў распрацаваны А. Маласіна.

У 1853 годзе была апублікавана праца з аналізам будаўніцтва канала з указаннем на Панаму Аляксандра (Яна-Іаахіма) Галынскага (1816-1893), удзельніка паўстання 1830-1831 гадоў, падарожніка, саўладальніка маёнтка Крычаў. Ягоны праект паспрыяў планам будаўніцтва (1904-1920) суднаходнага шляху на Панамскім перашыйку.

1934 год. У Менску адкрыты стадыён «Дынама».

Галоўная арэна футбольнай зборнай Беларусі.

Месціцца на вуліцы Кірава. Умяшчальнасць 22 000 чалавек.

Стадыён рэканструяваўся ў 1939 годзе, разбураны падчас Другой сусветнай вайны, адноўлены ў 1954 годзе.

На стадыёне праходзілі футбольныя матчы падчас летніх Алімпійскіх гульняў 1980 года.

1942 год. Нацыстамі знішчана гета ў Друі.

Забіта 1318 габрэяў, згарэла і знакамітая Друйская сінагога.

Падчас расстрэлаў вязні аказалі супраціўленне і падпалілі гета ў розных месцах.

На месцы расстрэлу ў 2001 годзе пастаўлены помнік на сродкі выхадцаў з Друі.

1947 год. Нарадзіўся Мікалай Мяцельскі.

Беларускі матэматык, доктар фізыка-матэматычных навук, прафесар

Скончыў БДУ. З 1970 працуе ў Інстытуце матэматыкі НАН Беларусі.

Навуковыя працы – па камбінаторнай геаметрыі, дыскрэтнай аптымізацыі. Распрацаваў новыя мэтады даследавання і рашэння задач камбінаторна-геаметрычнае аптымізацыі, тэарэтычныя асновы частковай выкупнасці ў канечнамернай прасторы.

1997 год. У Парыжы памёр Булат Акуджава (1924-1997).

Савецкі і расійскі бард, паэт, празаік, кампазітар балад, лірычных і сатырычных песень, драматург, сцэнарыст.

Аўтар зборнікаў паэзіі «Сакавік велікадушны», «Арбат, мой Арбат», «Прысвячаецца вам», «Міласці лёсу».

Пісаў таксама аповесці і раманы гістарычнай тэматыкі.

Шэраг яго вершаў на беларускую мову пераклалі Р. Барадулін і Л. Баршчэўскі.

1998 год. У ЗША памёр Антон Адамовіч (1909-1998).

Беларускі літаратуразнавец, гісторык, празаік, дзеяч беларускай эміграцыі.

Аўтар манаграфічнага даследавання пра творчасць М. Гарэцкага, прац пра І. Луцкевіча, “Якуб Колас у супраціве саветызацыі”, “Супраціўленьне саветызацыі ў беларускай літаратуры” і інш. Двойчы арыштоўваўся НКУС (1930, 1931).

На эміграцыі з 1943 года. Адзін з кіраўнікоў радыёстанцыі «Свабода».

2012 год. Катастрофа Су-25 пад Навагрудкам.

Загінуў падпалкоўнік Мікалай Грыднеў, лётчык 116-й штурмавой авіябазы (Ліда).

Пасля выканання задання у 15.35 на вышыні 200 метраў самалёт пачаў губляць кіраванне. Кіраўніком палёту была дадзена каманда лётчыку на катапультаванне,, але пілот загінуў, адводзячы самалёт ад вёскі Навіны Навагрудскага раёна.

2021 год. Памёр Ігар Жалязоўскі (1963-2021).

Выбітны беларускі канькабежац, заслужаны майстар спорту СССР, Заслужаны работнік фізічнай культуры і спорту Беларусі.

5 разоў прызнаваўся лепшым спартоўцам году Беларусі (1985, 1986, 1989, 1991, 1993). Адзін з наймацнейшых у свеце канькабежцаў-спрынтэраў ў 1980-1990-х гадах.

Прэзідэнт Беларускага саюзу канькабежцаў, член НАК Беларусі, прэзідэнт Параалімпійскага камітэту Беларусі.

6 чэрвеня ў гісторыі. Параза рускіх войскаў. Першыя джынсы. Згарэў лепшы магілёўскі бардэль. Аперацыя “Аверлорд”. Нарадзіліся Э. Ажэшка, А. Пушкін, А. Дудараў.

Навіна ад 6 чэрвеня, 2023

1633 год. Ліпнішкі атрымалі Магдэбургскае права.

Самакіраванне і герб «у чырвоным полі вершнік з дзідай у руцэ».дараваны каралём і вялікім князем Уладзіславам Вазай.

Зараз Ліпнішкі – аграгарадок у Іўеўскім раёне, на рацэ Аліта, цэнтр сельсавета з насельніцтвам больш за 1 тысячу жыхароў. Упершыню згадваюцца ў XV стагоддзі. У XVI стагоддзі атрымалі статус мястэчка.

1664 год. Войскі ВКЛ перамаглі маскоўскіх захопнікаў пад Віцебскам.

Бітва адбылася на рацэ Лучоса падчас Трынаццацігадовай вайны. Вясной 1664 года Масква “выпаліла і весекла” Дуброўна, Оршу, Чарэю і Талачын, “паліла да самога Барысава”.

Падчас бітвы разбітыя ноўгарадскія казакі ўцякалі да самога Ноўгараду, а рэшткі рускіх войск Хаванскага схаваліся ў Віцебску.

1799 год. Нарадзіўся Аляксандр Пушкін (1799-1837).

Сусветна вядомы паэт, драматург, празаік. З гэтай нагоды ў Расіі сёння – Пушкінскі дзень, дзень рускай мовы.

Верагодна, род Пушкіна бярэ свой пачатак з беларускага Наваградку. Бацькі жадалі, каб сын атрымаў адукацыю у полацкім калегіуме, але на гэта не хапіла сродкаў.

Пушкін двойчы быў у Магілёве і на тэрыторыі Магілёўскай губерні (1820, 1824). У гонар гэтага на будынку па Ленінскай, 33 усталявана шыльда з выявай паэта. У абласным цэнтры Пушкіну прысвечаны тры помнікі, названы праспект (былая Нова-Чарнігаўская вуліца).

Увогуле, вуліцы імя Пушкіна ёсць ва усіх абласных і бальшыні раенных цэнтраў Беларусі. У гонар паэта ўстаноўлена шмат помнікаў, названы Брэсцкі дзяржаўны ўніверсітэт, шматлікія ўстановы культуры.

Яго ўнучка Наталья Варанцова-Вельямінава (1859-1912) жыла ў Бабруйску і маёнтку Вавулічы пад Бабруйскам, займалася дабрачыннасцю, была старшынёй Бабруйскага дабрачыннага таварыства. Ёй з мужам належаў дом у Бабруйску, які быў знесены ў канцы 1960-х гадоў і на яго месцы пабудаваны палац шлюбу. У 1902 годзе быў асвечаны Храм у гонар Святога Мікалая ў Цялушы, пабудаваны на сродкі Варанцовых-Вельямінавых.

1841 год. Нарадзілася Эліза Ажэшка (1841-1910).

Польская пісьменніца беларускага паходжання.

Дапамагала паўстанцам у 1863-1864 гадах, хавала ў сябе Р. Траўгута, якога пазней пераправіла за мяжу.

У творчасці выступала за раўнапраўе жанчын, з крытыкай шляхецкай арыстакратыі і саслоўных прымхаў, адлюстроўвала жыццё беларускай вёскі, падзеі паўстання 1863-1864 гадоў. Двойчы намінавалася на Нобелеўскую прэмію: у 1904 і 1909 гадах.

У першы раз большасць членаў камітэта прагаласавала за творчасць этнічнага беларуса Генрыка Сянкевіча, у другі раз узнагарода дасталася шведцы Сельме Лагерлёф. У Гродна працуе Дом-музей Элізы Ажэшка, там жа ёсць вуліца яе імя і пастаўлены помнік.

1850 год. Лівай Страус зрабіў свае першыя блакітныя джынсы.

Штаны імгненна раскупілі. Лівай і яго зяць Дэвід Стэрн адкрылі ў Сан-Францыска галантарэйны магазін. У 1853 годзе Страус заснаваў фірму “Levi Strauss & Co”. Замест парусіны штаны пачалі шыць з мякчэйшай французскай тканіны, якую назвалі “дэнім” (ад горада Нім у Паўднёвай Францыі, дзе гэтая тканіна першапачаткова выраблялася).

1909 год. У моцным пажары згарэў будынак Магілёўскага народнага дома, які быў ўрачыста адкрыты ў 1900 годзе.

А роўна праз год, у 1910-м здарыўся самы моцны пажар у гісторыі задняпроўскага Магілёва і самаго Магілёва: за адзін дзень поўнасцю выгарэла Лупалава – 700 дамоў, 2 царквы, найлепшы ў губернскім цэнтры бардэль, загінула 20 чалавек, некалькі пажарнікаў. Некалькі тысяч жыхароў засталіся без даху над галавой, сотні сталі жабракамі. Страты склалі 2 290 000 рублёў, а ўсе гадавыя даходы горада складалі толькі 439 552 рублі 02 капейкі.

1934 год. Пайшоў з жыцця Браніслаў Эпімах-Шыпіла (1859-1934).

Прафесар, член Інбелкульта, дзеяч беларускай культуры, выдавец, фалькларыст, мовазнавец, літаратуразнавец.

Прымаў удзел у дзейнасці культурна-асветнай арганізацыі “Круг беларускі”, у стварэнні беларускага выдавецтва “Загляне сонца і ў наша аконца”, студэнцкага “Беларускага навукова-літаратурнага гуртка”, лектар на беларускай мове ў Петраградзе, старшыня навуковага “Таварыства вывучэння культурна-прамысловага стану Беларусі”.

Аўтар першай хрэстаматыі беларускай літаратуры. Адыграў значную ролю ў жыцці і творчым станаўленні Янкі Купалы. На радзіме, у в. Залессе Полацкага раёна ў яго гонар усталяваны мемарыяльны знак, а ў Ветрынскай СШ заснаваны музей Б. Эпімах-Шыпілы.

1937 год. Нарадзіўся Іван Некрашэвіч (1937-2009).

Заслужаны архітэктар Беларусі, лаўрэат прэміі Савета Міністраў СССР.

Скончыў Беларускі політэхнічны інстытут. Працаваў у праектных інстытутах, галоўным архітэктарам Мінскай вобласці.

Сярод асноўных работ – Віцебскі і Брэсцкі ўсходнія прамысловыя вузлы, генпланы прамысловых вузлоў у Гродне, Магілёве, Бабруйску, комплекс БелАЗ, забудова сельскіх пасяленняў, у тым ліку в. Гавяды Шклоўскага раёна.

1944 год. Пачалася аперацыя “Аверлорд” – адкрыццё другога фронта ў Заходняй Еўропе.

Да чэрвеня 1944 года саюзнае камандаванне засяродзіла на брытанскіх астравах 25 пяхотных, 10 бранятанкавых і 4 паветрана-дэсантных дывізій. Уся гэтая групоўка прызначалася для высадкі на ўзбярэжжа Францыі з мэтай адкрыцця другога фронта супраць немцаў.

Высадку забяспечвалі 6 000 караблёў, 11 000 баявых і 2 400 транспартных самалётаў, 850 дэсантных планёраў. Агульная колькасць экспедыцыйных сіл дасягнула 2 876 000 чалавек. Нямецкія войскі ў Францыі налічвалі 60 дывізій з некамплектам 20-30% па людзях і значна большым па тэхніцы. У танкавых дывізіях было 90-100 танкаў.

Адкрыццё другога фронту адцягнула на сябе частку нямецкіх дывізій, знізіла ваенны патэнцыял Германіі, які мог быць накіраваны супраць СССР.

Англа-амерыканскі дэсант у Нармандыі стаў адным з найбуйных у ваеннай гісторыі. Саюзнікам прыйшлося пераадолець адчайныя контратакі суперніка. Часам здавалася, што аперацыя “Аверлорд” проста асуджаная на няўдачу. Але ў падтрымку саюзнікаў 10 чэрвеня 1944 года савецкія войскі пачалі гіганцкі наступ на Усходнім фронце, які гітлераўцам удалося прыпыніць толькі ля Варшавы.

Узаемадзеянне саюзніцкіх войскаў на Захадзе і Усходзе стала найважнейшым фактарам канчатковай змены ваенна-стратэгічнай сітуацыі ў Еўропе на карысць антыгітлераўскай кааліцыі. У верасні 1944 гады супраць Германіі выступілі ўжо яе былыя партнёры: Румынія, Фінляндыя, Балгарыя.

1950 год. Нарадзіўся Аляксей Дудараў (1950-2023).

Беларускі драматург, сакратар Саюза тэатральных дзеячаў Беларусі, член Беларускага ПЭН-цэнтра.

Скончыў Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут. Працаваў акцёрам, загадчыкам літаратурнай часткі Тэатра юнага гледача, галоўным рэдактарам часопіса «Мастацтва», мастацкім кіраўніком Драматычнага тэатра Беларускай арміі.

Аўтар апавяданняў, казак, зборнікаў апавяданняў, п’ес. Па яго сцэнарыях пастаўлены шматлікія фільмы, у тым ліку “Суседзі”, “Белыя росы”. Аўтар п’ес аб гісторыі шлюбу Рагнеды і Уладзіміра, аб Вялікай Айчыннай вайне, міжусобнай барацьбе ў ВКЛ напярэдадні Крэўскай уніі 1385, па матывах паэмы М. Гусоўскага. Пераклаў на беларускую мову хроніку У. Шэкспіра “Рычард III”.

Памёр 27 лютага 2023 года.

1951 год. Нарадзіўся Канстанцін Бандарэнка.

Беларускі гісторык, доктар гістарычных навук, прафесар, Заслужаны работнік адукацыі. Выхаванец і рэктар МДУ імя А. Куляшова (2003-2017). У 2010 г. занесены ў “Кнігу славы Магілёўшчыны”.

1956 год. У СССР адменена плата за навучанне ў старэйшых класах сярэдніх школ і ў ВНУ.

26 кастрычніка 1940 года была ўведзена пастанова №638 “Аб устанаўленні платнасці навучання ў старэйшых класах сярэдніх школ і ў вышэйшых навучальных установах СССР і аб змяненні парадку прызначэнняў стыпендый”.

Навучанне ў сталічных школах каштавала 200 рублёў у год, у правінцыйных – 150, а за навучанне ў інстытуце ўжо даводзілася выкладваць 300-400 рублёў.

Сума гадавой аплаты за навучанне ў школе і ВНУ адпавядала сярэдняй месячнай намінальнай зарплаце савецкіх працоўных. Аднак, увядзенне нават такой сціплай платы для многіх савецкіх грамадзян закрыла магчымасць прадоўжыць адукацыю пасля 7 класа. А калгаснікі тады ўвогуле заробку не атрымлівалі і працавалі за працадні.

У выніку праведзеных “рэформ” колькасць выпускнікоў сярэдніх школ (8-10 класы), сярэдніх спецыяльных навучальных устаноў і ВНУ скарацілася ўдвая.

2011 год. Памёр Уладзімір Конан (1934-2011).

Беларускі філосаф, гісторык, літаратурны крытык, доктар філасофскіх навук, загадчык аддзела Нацыянальнага навукова-асветніцкага цэнтра імя Ф. Скарыны.

Даследаваў тэарэтына-метадалагічныя праблемы філасофіі і культуралогіі, гісторыю эстэтычнай думкі, пытанні фалькларыстыкі і літаратуразнаўства Беларусі.

У Літве не плануюць праводзіць выпускны экзамен па рускай мове з 2025 года

Навіна ад 31 сакавіка, 202331 сакавіка, 2023

Міністэрства адукацыі, навукі і спорту прапануе з 2025 года больш не праводзіць дзяржаўны іспыт на атэстат сталасці па рускай мове як другой замежнай – паведамляе Atvira Klaipėda.

Пішам, як вайна ва Ўкраіне ўплывае на жыццё еўрапейскіх гарадоў, якія маюць партнёрскія дачыненні з гарадамі Магілёўскай вобласці.

Дзяржаўныя іспыты на атэстат сталасці будуць праводзіцца толькі па першых замежных мовах: англійскай, нямецкай, французскай.

«Цяпер вучні могуць здаваць экзамен на атэстат сталасці па першай замежнай мове. Экзамены па другой замежнай мове не праводзіліся, за выключэннем рускай мовы. Мы лічым, што не павінна стварацца асаблівых умоў толькі для адной другой замежнай мовы. Таму мы прапануем не праводзіць больш іспыт па рускай як замежнай. Акрамя таго, рускамоўныя краіны не з’яўляюцца прыярытэтнымі ў вучобе або прафесійнай сферы, каб гэту мову трэба было б вылучаць з іншых другіх замежных моў. Вельмі важна забяспечыць, каб вучні вывучылі мову ЕС – англійскую, нямецкую, французскую – на ўзроўні не ніжэй В2», – кажа віцэ-міністр адукацыі, навукі і спорту Рамунас Скаўджус.

Віцэ-міністр паліткарэктна абышоў праблему выкладання рускай мовы, як мовы краіны-акупанта, тым больш, што выкладанне яе захаваецца ў рускіх нацыянальных школах.

Дамова аб Пабрацімстве Клайпеды і Магілёва была падпісана 8 сакавіка 1997.

27 лютага 2022 году, на трэці дзень уварвання расійскіх войск ва Ўкраіну, мэр Клайпеды заявіў аб спыненні пабрацімскіх сувязяў з расійскімі і беларускімі гарадамі. Паводле яго ён звярнуўся да кіраўніцтва гарадоў партнёраў, каб тыя супраціўляліся агрэсіі супраць Украіны, але рэакцыі не было. У афіцыйным спісе гарадоў пабрацімаў Клайпеды Магілёва няма.

mogilev.media працягвае сачыць за жыццём Клайпеды, нягледзячы на спыненне партнёрскіх сувязяў з Магілёвам са спадзевам, што пабрацімства між гарадамі адновіцца.

Клайпеда месціцца на захадзе краіны і з’яўляецца портам на Балтыйскім моры. Насельніцтва 160 тысяч чалавек.

Фота з адкрытых крыніц, мае ілюстрацыйны характар

Дзень у гісторыі. 13 сакавіка. Памёр Аляксандр Македонскі. “Дзядзечка Сэм”. Першае ўзбуйненне БССР. Пачатак татальнай русіфікацыі. Сель у Кіеве. Вынайдзены www. Фінал Варшаўскага Дагавора

Навіна ад 13 сакавіка, 2023

323 да н.э. Памёр Аляксандр Македонскі (356 год да н.э. – 323 год да н.э.).

Цар македонскі, адзін з найвядомейшых военачальнікаў і заваёўнікаў антычнасці.

Створаная ім у выніку ваенных паходаў дзяржава была самай вялікай у старажытным свеце, яе межы працягваліся ад Дуная да Інду. Пасля смерці Аляксандра яна хутка развалілася і на яе тэрыторыі ўзнік шэраг эліністычных дзяржаў.

Незвычайны вобраз Аляксандра Македонскага яшчэ ў старажытнасці паслужыў пісьменнікам для розных гісторыка-прыгодніцкіх твораў, якія былі шырока распаўсюджаныя ў літаратуры Грэцыі, Рыма, Блізкага Усходу. Сярод іх асаблівым захапленнем карыстаўся раман «Александрыя», які быў вельмі папулярны і на нашых землях, яго чыталі ўсе адукаваныя людзі таго часу, у тым ліку і Ф. Скарына. Пры гэтым беларускі першадрукар рэкамендаваў чытаць не «Александрыю», а біблейскую кнігу Макавеяў, дзе ўзгадваецца Аляксандр.

У ВКЛ былі вядомы розныя варыянты «Александрыі» – і пераклад з лацінскай мовы, які нёс адбітак еўрапейскага рыцарскага раману, і пераклад з грэчаскай мовы, захаваны ў Візантыі. Некаторыя сюжэты з жыцця Аляксандра трапілі ў беларускія народныя казкі і ў рэпертуар батлейкі.

1852 год. Нью-Ёркская газета “NY Lantern Weekly” апублікавала першую выяву дзядзечкі Сэма.

Аднак папулярнай гэтая графічная выява стала ў 1860–1870-х гадах, калі дзядзю Сэма стаў адлюстроўваць карыкатурыст Томас Наст.

“Дзядзечка Сэм” стаў абазначэннем персаніфікаванай выявы ЗША і яго ўрада, быў упершыню згаданы ў амерыканскай прэсе на старонках штотыднёвіка “The Troy Post” горада Троя штата Нью-Ёрк у артыкуле аб вайне ЗША з Англіяй 7 верасня 1813 года.

Менавіта ў выкананні мастака Т. Наста Дзядзечка Сэм здабыў белую бараду і гарнітур, упрыгожаны палоскамі і зоркамі. Лічыцца, што выраз “Дзядзечкаа Сэм” – гэта жартаўлівая расшыфроўка скарочанай назвы краіны: Uncle SАm – USА.

Існуе версія, што выраз увайшоў ва ўжыванне ў 1812 годзе як вытворнае ад імя мясніка з Троі. Сэм Уілсан пастаўляў мяса ў амерыканскае войска ў скрынках з надпісам U.S., што азначала скарочаную назву краіны. Гэтыя літары супадалі з ініцыяламі Ўілсана, таму салдаты жартам пачалі казаць, што мяса да іх прыбыла ад Дзядзечкі Сэма.

1720 год. Памёр Казімір Ян Павел Сапега (1637/1642-1720).

Дзяржаўны дзеяч Вялікага княства Літоўскага, князь. Чашнік, падстолі вялікі літоўскі, падскарбі дворны літоўскі, гетман польны і вялікі літоўскі, ваявода полацкі, маршалак Трыбунала ВКЛ.

Валодаў шматлікімі беларускімі гарадамі і мястэчкамі, у тым ліку Старым і Новым Быхавам.

Удзельнічаў у выправах супраць туркаў у 1673 г. (камандаваў 3 харугвамі конніцы і 1 пяхоты, набранымі за кошт Сапегаў), 1674, 1683 (камандаваў 10-тысячным войскам), 1689, 1691, 1694 гадах (нанёс паражэнне каля Днястра).

На пачатку Вялікай Паўночнай вайны (1700-1721) быў на баку шведаў, на пераломе 1709–1710 перайшоў на бок Аўгуста Моцнага, застаўся ваяводай віленскім.

Памёр у Гродна. Пахаваны ў Бярозе-Картузскай.

1922 год. Нарадзіўся Лявон Луцкевіч.

Беларускі грамадскі і культурны дзеяч, педагог, мемуарыст. Сын прэм’ер-міністра БНР А. Луцкевіча.

У Другую сусветную вайну настаўнічаў у Радашковічах і Баранавічах, прымаў удзел у нацыянальным падполлі, далучыўся да Беларускай Краёвай Абароны.

Арыштаваны савецкай дзяржбяспекай у Польшчы ў канцы 1945 года. Рэпрэсаваны па справе кіраўніцтва Беларускай Незалежніцкай Партыі, сасланы на Калыму.

Пасля вызвалення жыў у Вільні, дзе ў 1988 годзе стварыў беларускае культурнае таварыства, удзельнічаў у беларускім адраджэнскім руху.

Аўтар кнігі “Вандроўкі па Вільні”.

Памёр 28 ліпеня 1997 года.

1924 год. Рэзалюцыяй VI Усебеларускага надзвычайнага з’езда Саветаў БССР і згодна з пастановай ЦВК РСФСР ад 3 сакавіка 1924 года, адбылося «першае ўзбуйненне» БССР.

У склад Беларусі былі вернуты шэраг паветаў Віцебскай, Гомельскай і Смаленскай губерняў, якія была прыхапіла РСФСР у 1919 годзе, у тым ліку Аршанскі, Быхаўскі, Горацкі, Калінінскі (Клімавіцкі), Магілёўскі, Мсціслаўскі, Чавускі, Чэрыкаўскі і сам горад Магілёў.

Тэрыторыя БССР павялічылася ўдвая, з 52,4 да 110 тыс. км², а насельніцтва з 1,5 да 4,2 мільёна чалавек. 70,4 % насельніцтва БССР складалі беларусы.

Аднак Гомельскі і Рэчыцкі паветы заставаліся па-за межамі БССР (да 1926 года).

1935 год. Памёр Ян Міхал Развадоўскі (1867-1935).

Польскі мовазнавец-індаеўрапеіст, этнограф, тапаніміст. Член Кракаўскай, член-карэспандэнт Пецярбургскай акадэмій навук.

Прафесар Ягелонскага універсітэта, прэзідэнт Польскай Акадэміі навук.

Аўтар многіх прац па агульным, індаеўрапейскім, польскім мовазнаўстве, анамастыцы, этымалогіі, у тым ліку «Адносіны польскай мовы да іншых славянскіх», «Пра з’явы і развіццё мовы», «Даследаванні назваў славянскіх рэк».

1938 год. Руская мова ўведзена як абавязковы прадмет для вывучэння ва ўсіх школах СССР. Пачатак татальнай русіфікацыі.

З 1917 года савецкія грамадзяне абавязаны былі навучыцца пісьменнасці, але ў іх было права выбару мовы навучання. Развіваліся нацыянальныя школы: пікам стаў 1932 год, калі ў савецкіх школах выкладанне вялося на 104 мовах, у тым ліку некаторых сусветных.

Пад сцягам барацьбы з «вялікадзяржаўным шавінізмам» і «буржуазным нацыяналізмам», які загароджваў, паводле фармулёўкі Н. Крупскай, доступ беднякоў да рускай мовы, выкладанне родных моў сталі скарачаць.

Савецкія ўлады адштурхоўваліся ад трох асноўных прычын для ўвядзення абавязковага вывучэння мовы – руская мова ўвасабляла адзіны сродак зносін для шматнацыянальнай краіны, “садзейнічала гаспадарчаму і культурнаму росту народаў”, а таксама «веды рускай мовы забяспечвалі неабходныя ўмовы для паспяховага нясення ўсімі грамадзянамі СССР вайсковай службы».

Руская мова выступала як мова-«старэйшы брат» у сям’і савецкіх народаў. Тады як родныя мовы лічыліся “вясковымі”.

1940 год. Спектаклем «Каварства і каханне» Ф. Шылера ў Гродне адкрыўся Дзяржаўны польскі тэатр БССР.

З лістапада 1939 года працаваў у Беластоку, потым у 1940-1941 гадах – у Гродна.

Заснавальнік і мастацкі кіраўнік А. Вянгерка (1893–1941). Сярод пастановак: «Мараль пані Дульскай» Г. Запольскай, «Пажыццёвая рэнта» і «Помста» А. Фрэдры, «Пігмаліён» Б. Шоу, «Аптымістычная трагедыя» У. Вішнеўскага, «Жаніцьба Фігаро» П. Бамаршэ.

1961 год. У Кіеве здарылася самая буйная да Чарнобыля тэхнагенная катастрофа: сотні людзей былі забітыя селевым патокам з плаціны.

Па неафіцыйных толькі загінула каля 1500 чалавек.

У пачатку 1950-х гадоў у сумна вядомы Бабіны Яр вырашана было звозіць адыходы ад вытворчасці цэглы. Гэтыя адыходы змешвалі з вадой, а затым змывалі па трубах. Надзейныя здавалася б земляныя дамбы павінны былі заступаць шлях назапашанаму бруду.

А 8:45 13 сакавіка, у гадзіну пік, калі людзі ішлі на працу, дамбу прарвала. Гразевы паток, які дасягаў у вышыню 14 м, з хуткасцю да 60 км/г, рынуўся на горад, хаваючы пад сабой усё жывое.

Ён змыў трамвайнае дэпо, некалькі вуліц, стадыён, завод, бальніцу, 80 жылых дамоў раёна Куранёўкі. З-за ўзніклых з прычыны аварыі электрычных замыканняў тут і там узнікалі ўзгаранні.

Праз некаторы час вада, змяшаная з глінай, пачала застываць. Яшчэ нядаўна рухомы паток ператвараўся ў камень. Людзей, жыўцом пахаваных пад пластом пульпы, даводзілася літаральна выкалупваць з яе. Каўшы экскаватараў, якія ліквідавалі наступствы трагедыі, разрывалі трупы на кавалкі. Плошча каля 30 гектараў аказалася пакрытай 3-х метровым каменным пластом.

1989 год. Вынайдзена Сусветная павуціна (World Wide Web, WWW ці www), больш вядомая як Інтэрнэт.

Вынаходнік Інтэрнэту англійскі вучоны Цім Бернерс-Лі з калегамі з Еўрапейскага савета па ядзерных даследаваннях (CERN) у гэты дзень перадалі начальніку свайго аддзела дакумент, які называўся «Інфармацыйны менеджмент: некаторыя прапановы», у якім былі закладзены асноўныя прынцыпы www.

1991 год. Фармальна спынена дзейнасць Аб’яднаных узброеных сіл дзяржаў-удзельніц Варшаўскага Дагавора і іх органаў кіравання.

Варшаўскі дагавор аб сяброўстве, супрацоўніцтве і ўзаемнай дапамозе паміж Албаніяй, Балгарыяй, Венгрыяй, ГДР, Польшчай, Румыніяй, СССР і Чэхаславакіяй быў падпісаны на Варшаўскай нарадзе 14 красавіка 1955 года. Варшаўская Дамова – ваенна-палітычны абарончы саюз еўрапейскіх сацыялістычных дзяржаў. Ён быў заключаны на 20 гадоў з аўтаматычным падаўжэннем на наступныя 10 гадоў для тых дзяржаў, якія не дэнансуюць Дагавор за год да заканчэння гэтага тэрміну.

Зараз усе былыя краіны Варшаўскага Дагавора, акрамя правапрыемніцы СССР – Расіі, з’яўляюцца членамі НАТА. Лагічны вынік эвалюцыі.

У 1967–1976 гадах Галоўнакамандуючым Аб’яднаных узброеных сіл краін-удзельніц Варшаўскага дагавора быў ураджэнец Горацкага раёна Маршал Савецкага Саюза І. Якубоўскі, а начальнікам штаба ў 1955-1962 гадах – ураджэнец Гродна, генерал арміі, кавалер ордэна Перамогі А. Антонаў (1896-1962).

Клайпеда – настаўнікам рускай мовы раяць навучыцца чаму-небудзь яшчэ

Навіна ад 25 лютага, 202325 лютага, 2023

Папулярнасць рускай мовы ў Літве падае, настаўнікам раяць набыць дадатковыя кампетэнцыі за кошт дзяржавы.

У лісце міністра адукацыі, навукі і спорту Jurgitа Šiugždinienė да супольнасці настаўнікаў рускай мовы рэкамендуецца атрымаць дадатковыя кампетэнцыі або спецыялізацыі па іншым прадмеце і адзначаецца, што набыццё другой кваліфікацыі фінансуе дзяржава – паведамляе atviraklaipeda.lt.

«Мы разумеем, што па меры зніжэння папулярнасці рускай мовы і змены стаўлення да выбару замежных моў навучэнцаў і іх бацькоў, у настаўнікаў рускай мовы можа зменшыцца працоўная нагрузка. Таму мы прапануем… набыць дадатковыя кампетэнцыі па іншым прадмеце. Для Літвы важны кожны настаўнік» – гаворыцца ў звароце міністра.

Бацькоў вучняў заклікаюць адказна падыходзіць да выбару замежных моў для сваіх дзяцей, аддаючы прыярытэт французскай і нямецкай мовам.

Папулярызацыі еўрапейскіх моў будуць садзейнічаць спецыялісты па кар’еры, якія працуюць у школах, праводзяць кансультацыі для навучэнцаў і іх бацькоў.

Ваенная агрэсія Расіі супраць Украіны паскорыла працэс падзення папулярнасці рускай мовы, прыязнасці да яе.

Дамова аб Пабрацімстве Клайпеды і Магілёва была падпісана 8 сакавіка 1997.

Магілёў. media працягвае сачыць за жыццём Клайпеды, нягледзячы на спыненне партнёрскіх сувязяў з Магілёвам са спадзевам, што пабрацімства між гарадамі адновіцца.

Клайпеда месціцца на захадзе краіны і з’яўляецца портам на Балтыйскім моры. Насельніцтва 160 тысяч чалавек.

Дзень у гісторыі. 26 студзеня. Перамога на Уле. Расстрэл уніятаў. Самы вялікі ў свеце алмаз. Выжыць пры падзенні з 10 кіламетраў. Беларуская мова стала дзяржаўнай. Памерлі Алесь Адамовіч, Уладзімір Мулявін.

Навіна ад 26 студзеня, 2023

Міжнародны дзень мытніка (International Customs Day, з 1983).

Прафесійнае свята ўсіх працаўнікоў мытных службаў планеты. Устаноўлена да 30-годдзя Сусветнай мытнай арганізацыі (World Customs Organization). На сённяшні дзень Сусветная мытная арганізацыя аб’ядноўвае 182 дзяржавы-члены, якія кантралююць 98% усяго міжнароднага гандлю.

Беларусь уступіла ў Сусветную мытную арганізацыю ў 1993 годзе.

У Вялікім Княстве Літоўскім мытня месцілася ў каморы. Мыта (цло) збіралі з купцоў за правоз тавараў праз мяжу і па землях ВКЛ.

1564 год. Войскі ВКЛ у ходзе Лівонскай вайны разбілі маскоўскую армію на рацэ Ула.

Вялікалітоўская кавалерыя ў 10 000 шабель на чале з вялікім гетманам Мікалаем Радзівілам Рудым, Р. Сангушкам і Р. Хадкевічам перамагла 24-тысячную маскоўскую армію П. Шуйскага на рацэ Уле на Іванскіх палях пад Чашнікамі.

Імклівая франтальная атака, спалучаная з нападам з тылу, павярнула маскоўцаў наўцёкі, якіх гналі «5 міляў» і значную частку ўзялі ў палон.

Мясцовыя сяляне не толькі прыносілі важныя звесткі пра рух маскоўскага войска, але і ўдзельнічалі ў бітве. Ваяводу Шуйскага забіў сякерай адзін з мясцовых сялян.

Гэтая перамога, разам з наступнай перамогай на Дуброўне пад Оршай у тым жа годзе, сарвала планы вялікага маскоўскага паходу 1564 года.

1617 год. Мінскі кашталян Пётр Тышкевіч пацвердзіў права мусульман на мячэць пабудаваную ў Татарскай слабадзе.

Слабада ўзнікла ў сувязі з пасяленнем тут у пачатку XVI стагоддзя ўзятых у палон крымскіх татараў, якія ўдзельнічалі ў набегах на беларускія землі і былі разбітыя пад Клецкам у 1506 годзе, хаця існуе меркаванне, што масавае пасяленне палонных татараў у Мінску ўзнікла значна раней, яшчэ ў часы вялікага князя Вітаўта.

Першая драўляная мячэць з’явілася ў Мінску ў 1599 годзе, на яе месцы на пачатку 1900-х гадоў быў узведзены мураваны будынак, разбураны ў 1962 годзе для будаўніцтва гасцініцы «Юбілейная». Каля мячэці знаходзіўся мізар, які таксама быў знішчаны ў 1960-я.

На тэрыторыі краіны было больш за 10 мячэцей, зараз засталіся ў Іўе, Мінску, Смілавічах, Навагрудку, Слоніме.

1690 год. Памёр Марцыян Аляксандр Агінскі.

Дзяржаўны і ваенны дзеяч Вялікага Княства Літоўскага. Адзін з уплывовых магнатаў. Чашнік, стольнік, крайчы і канцлер вялікі літоўскі, ваявода троцкі.

Граф «на Дуброўне», меў ва ўласнасці многія землі, у тым ліку Рагачоўскае староства.

Удзельнік Паўночнай вайны (1655-1660), вайны з Маскоўскай дзяржавай (1654-1667). На чале ўласнага палка браў удзел у Хоцінскай бітве (1673). Удзельнік падпісання «Вечнага міру» (1686) з Масковіяй.

Сябар праваслаўнага Віленскага Святадухаўскага і Магілёўскага Богаяўленскага брацтваў.

1784 год. Бенджамін Франклін выказаў шкадаванне аб тым, што арол стаў сімвалам ЗША, заяўляючы, што ён упадабаў бы індычку.

Пасля абвяшчэння незалежнасці першых штатаў ЗША ў 1776 годзе перад амерыканцамі стаў выбар – каго лічыць нацыянальным сімвалам. Эмблемай свабоднай Амерыкі вырашана было зрабіць толькі тую птушку, якая насяляе толькі ЗША.

Такіх выявілася дзве – белагаловы арлан і дзікая індычка. Спрэчкі працягваліся цэлых 6 гадоў. Бенджамін Франклін быў катэгарычна супраць арлана, лічыў яго ганебным, баязлівым і злосным: “Гэта птушка нізкай маралі, як тыя людзі, хто жыве жорсткасцю і рабаваннем. Індычка ж, хоць дурная і самазадаволеная, але ўсё ж лепшы выбар.”

1874 год. Пры абароне сваёй царквы ад ператварэння яе ў праваслаўную загінула 13 беларускіх сялян-уніятаў з в. Пратулін на Падляшшы.

500 уніятаў вёскі, узброеныя каламі, занялі абарону вакол царквы, каб не пусціць туды праваслаўнае духавенства. Супраць вернікаў 2 роты царскіх салдатаў ужылі зброю: 9 чалавек забіта, з 14 цяжка параненых 4 памерлі. Аналагічныя сутыкненні уніятаў з войскамі адбыліся ў вёсках Дралёва (загінула 5 чалавек) і Палубічы.

У 1875 у Парыжы ў іх гонар быў выбіты медаль з надпісам «Братам-русінам, замардаваным маскоўскім царызмам, за вернасць царкве і Польшчы. 1874» з імёнамі 18 уніятаў, забітых у Пратуліне і Дралёве.

6 кастрычніка 1996 года 13 падляшскіх мучанікаў урачыста беатыфікаваны ў Рыме.

1905 год. У Паўднёвай Афрыцы знойдзены самы вялікі ў гісторыі чалавецтва алмаз “Кулінан” – 3106 каратаў, 621,2 грам.

Выпадкова вынайдзены кіраўніком рудніка “Прэм’ер” Ф. Уэлсам пры вячэрнім абыходзе, калі ён заўважыў яркі бляск і зіхаценне, якія зыходзілі з кропкі на сценцы кар’ера.

Сваю назву атрымаў у гонар уладальніка рудніка Т. Кулінана. Камень дзівіў усіх не толькі сваімі вагой і памерам 10 x 6,5 x 5 сантыметраў – з’яўляўся абломкам буйнейшага крышталя, – але і дзіўнай чысцінёй, поўнай адсутнасцю мінеральных уключэнняў, бурбалак і расколін.

Кошт дыямента быў такі высокі, што на працягу шэрагу гадоў на яго не знаходзілася пакупніка. Ён два гады быў выстаўлены на ўсеагульны агляд у банку ў Ёханэсбургу.

Камень быў набыты за 150 000 фунтаў стэрлінгаў і падораны англійскаму каралю да дня яго нараджэння 9 лістапада 1907 года.

Сучасныя эксперты-гемалогі лічаць, што пакупнікам унікальны камень дастаўся практычна дарма: па цэнах таго часу яго кошт складаўся не менш за 8 мільёнаў фунтаў, а цяперашні эквівалентны кошт – 94 тоны золата.

У 1908 годзе “Кулінан” вырашана было разбіць на часткі і аграніць. Для гэтага яго адправілі ў Амстэрдам да знакамітых ювеліраў братам Асскор. Алмаз быў расколаты на 9 буйных частак і каля 100 дробных.

Агранка камянёў была завершана ў 1912 годзе. Было атрымана 105 дыяментаў агульнай вагой 1063,65 карата, 34,25% ад масы зыходнага каменя. 9 самых буйных і знакамітых дыяментаў складаюць гонар англійскай кароны.

1947 год. Нарадзілася Святлана Акружная.

Беларуская актрыса. Народная артыстка Беларусі.

Скончыла Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут. З 1969 года працуе ў Беларускім нацыянальным драматычным акадэмічным тэатры імя Якуба Коласа.

Сыграла больш за 30 роляў у тэатры, а таксама ў кіно, у тым ліку, у фільмах “Плач перапёлкі”, “Зацюканы апостал” і іншых. Пра яе асаблівы талент напісана больш 450 нарысаў і артыкулаў у кнігах, часопісах, газетах і біяграфічных даведніках, зняты дакументальны фільм «Святлана» (рэжысёр А. Трафіменка).

1961 год. Нарадзіўся Уэйн Грэцкі.

Знакаміты канадскі хакеіст. Унук выхадца з Гродзеншчыны Цярэнція Грэцкі.

Адзін з самых вядомых спартсменаў XX стагоддзя. У Нацыянальнай хакейнай лізе, дзе Грэцкі атрымаў мянушку «Вялікі», ён усталяваў 61 рэкорд і неаднаразова заваёўваў індывідуальныя прызы Лігі, уключаючы 9 прызоў самаму каштоўнаму гульцу і 10 — лепшаму бамбардзіру сезону.

Быў у ліку 5 спартсменаў, якія запалілі агонь Алімпіяды-2010 у Ванкуверы.

Увайшоў у сімвалічную зборную стагоддзя «Centennial All-Star Team» Міжнароднай федэрацыі хакея з шайбай.

1972 год. Югаслаўка Вясна Вулавіч засталася жывой пасля падзення з самалёта з вышыні 10160 метраў. Рэкорд Кнігі Гінэса.

Самалёт югаслаўскай кампаніі JAT, на якім яна была сцюардэсай, пралятаючы над нямецкай вёскай Хінтэрхермсдорф, узарваўся ў паветры, а яго абломкі ўпалі ў раёне чэхаславацкай вёскі Србска-Камяніцы.

Вуловіч аказалася адзінай выжылай у гэтым рэйсе, паколькі знаходзілася ў хвасце самалёта і была прышпілена рамянямі бяспекі.

Яна была некалькі сутак у коме, правяла некалькі месяцаў у шпіталях: пералом чэрапа, зламаныя абедзве нагі і тры пазванкі, з-за чаго некаторы час была паралізаваная ніжэй пояса.

Пасля трагедыі, ужо не змагла быць сцюардэсай і працавала ў кампаніі JAT на адміністрацыйнай пасадзе.

1990 год. Вярхоўны Савет БССР прыняў Закон «Аб мовах». Абвяшчэнне беларускай мовы дзяржаўнай.

Закон аб мовах павінен быў спыніць татальную русіфікацыю Беларусі. Беларуская мова абвяшчалася адзінай дзяржаўнай у Беларусі, расійская мова — «мовай міжнацыянальных зносін».

Але на Рэферэндум 1995 года, разам з іншымі пытаннямі, першым было вынесена: «Ці згодныя вы з наданнем рускай мове роўнага статусу з беларускай?».

Улетку 1998 года у Закон «Аб мовах у Рэспубліцы Беларусь» былі ўнесены змены і дапаўненні. У адпаведнасці з імі была выключаная ўзнёслая прэамбула Закона і ўстаноўлены ў якасці дзяржаўных моваў беларуская і руская мовы.

З прыняццем новай рэдакцыі Закона аб мовах ад 13 ліпеня 1998 года было спынена прыярытэтнае развіццё беларускай мовы, як і адменена дзяржаўная праграма яе развіцця.

Некаторыя сацыялагічныя даследаванні паказваюць, што 1/3 беларусаў заяўлялі пра свабоднае валоданне беларускай мовай, але толькі каля 6 % беларусаў гавораць, што ўвесь час карыстаюцца беларускай мовай, амаль 74 % увесь час карыстаюцца рускай, а 21 % не карыстаюцца беларускай мовай наогул.

У афіцыйнай сферы выкарыстанне беларускай мовы вельмі абмежаванае. Справаводства ў Беларусі амаль цалкам рускамоўнае.

Назвы населеных пунктаў на дарожных паказальніках падаюцца, у асноўным, на беларускай мове, хоць часам сустракаюцца і рускамоўныя шыльды.

Удзельная вага вучняў школ з беларускай мовай навучання каля 10% і яна мае тэндэнцыю да скарачэння.

8 лістапада 2021 года Вярхоўны суд Беларусі ліквідаваў “Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны”.

1994 год. Памёр Алесь Адамовіч.

Беларускі пісьменнік і грамадскі дзеяч.

Крытык, навуковец, кінасцэнарыст, публіцыст. Доктар філалагічных навук, прафесар, член-карэспандэнт Акадэміі навук БССР. Член Саюза пісьменнікаў СССР, Саюза журналістаў СССР і Саюза кінематаграфістаў.

Дырэктар Усесаюзнага НДІ кінематаграфіі, сустаршыня Міжнароднага фонду «Дапамога ахвярам Чарнобыля». Народны дэпутат СССР. Удзельнік працы Сойму БНФ.

Найбольш вядомы па творах, якія экранізаваны – «Вайна пад стрэхамі», «Сыны сыходзяць у бой» (аўтар і выканаўца песень У. Высоцкі), «Хатынская аповесць», «Я з вогненнай вёскі», «Карнікі» (ляглі ў аснову сцэнару кінафільма «Ідзі і глядзі»).

Суаўтар «Блакаднай кнігі», аўтар серыі артыкулаў пра творчасць Максіма Гарэцкага, кніг публіцыстыкі.

У п. Глушы Бабруйскага раёна, дзе прайшло дзяцінства пісьменніка, ёсць вуліца яго імя, у 2018 адкрыты арт-аб’ект — «Прыпынак Адамовіча», у 2019 – адкрыты бюст.

2003 год. Памёр Уладзімір Мулявін.

Беларускі і рускі артыст, спявак, кампазітар, народны артыст БССР і СССР, Заслужаны дзеяч культуры Польшчы, заснавальнік і мастацкі кіраўнік ансамбля «Песняры».

Працаваў у Беларускай дзяржаўнай філармоніі, у ансамблі Беларускай ваеннай акругі. Стварыў ВІА «Лявоны» (1968), які ў 1970 годзе змяніў назву на «Песняры».

У 1976 годзе гастраляваў з «Песнярамі» у ЗША разам з амерыканскай кантры-групай «Нью Крысці Мінстрэлс».

У яго творчай дзейнасці своеасаблівае выканальніцкае майстэрства спалучалася з глыбокім веданнем народнай песеннай творчасці, захаваннем і ўзбагачэннем яе лепшых традыцый. Аўтар шматлікіх апрацовак беларускіх народных песень, якія вызначылі стыль і творчую накіраванасць ансамбля, арганічна спалучаюць стылістыку беларускай народнай песеннасці і эстраднай музыкі.

Узнагароджаны медалём і ордэнам Францыска Скарыны.

14 мая 2002 года трапіў у аўтакатастрофу, 26 студзеня 2003 года памёр у Маскве ў шпіталі імя Бурдэнкі.

Дзень у гісторыі. 11 снежня. Міжнародны дзень гор. ВКЛ страціла калонію Табага. У Мінску заснавана першая паліклініка. Дзень памяці паэта Сяргея Грахоўскага

Навіна ад 11 снежня, 2022

Сусветны дзень дзіцячага тэлебачання (World Children’s Television Day, другая нядзеля снежня, з 1994 года)

Тэма дзіцячага тэлебачання вельмі актуальная ў наш час, магчыма, таму, што мы ўсе выхадцы з дзяцінства. Свята аб’яўлена Дзіцячым фондам ААН (ЮНІСЕФ).

Кожны год, другая нядзеля снежня на ўсіх тэле- і радыёкампаніях свету эфірны час прысвячаецца дзецям і дзіцячым перадачам.

Магчыма, шмат хто з сучасных хлопчыкаў і дзяўчынак у будучыні будзе працаваць на тэлебачанні.

Міжнародны дзень танга (International Tango Day).

Святкуецца ў дзень нараджэння аргенцінскага спевака і кінаакцёра, “Караля танга” Карласа Гардэля (1887-1935).

Слова “танга” адразу асацыюецца ў нас са словам “запал”. У гэтым танцы ёсць гісторыя кахання і жыцця, выяўленая целам пад музыку.

Слова “танга” з’явілася значна раней, чым сам танец. Першапачаткова гэтае слова выкарыстоўвалася на адным з Канарскіх астравоў для пазначэння “сходы афрыканцаў для танцаў, для ігры на барабанах”, дарэчы, гэтыя барабаны таксама зваліся “танга”.

Танга нарадзілася ў Буэнас-Айрэсе як танец бедных кварталаў, імігрантаў.

Яно было забаронена ў Германіі і СССР у 1920-1930-я гады.

У Аргенціне ў гэты дзень праводзіцца чэмпіянат свету па танга. Чэмпіянат вельмі ганаровы, і каб патрапіць на яго, пары праходзяць адборачныя туры на сваёй радзіме – у Амерыцы, Еўропе.

Міжнародны дзень гор (International mountain day, з 2003 года).

Заснаваны ААН. Горы – найпрыгажэйшы твор прыроды. У горных раёнах, якія займаюць каля 22% тэрыторыі сушы, пражываюць каля 1 мільярда чалавек – кожны восьмы жыхар Зямлі. Горы гэта крыніца прэснай вады, карысных выкапней, запаведнік для многіх відаў флоры і фауны, месца адпачынку і турызму. Народы, якія насяляюць горную мясцовасць, часта пакутуюць ад прыродных катастроф.

Міжнародны дзень гор спрыяе прыцягненню ўвагі грамадскасці да надзённых праблем горных раёнаў.

1659 год. Курляндыя саступіла галандцам востраў Табага ў Карыбскім моры.

“Дваранская рэспубліка” Курляндскае герцагства знаходзілася ў леннай залежнасці ад ВКЛ і Рэчы Паспалітай. Курляндыя, а адпаведна і ВКЛ, мела свае калоніі Табага ў Амерыцы і востраў Джэймс у вусці Гамбіі на Гвінейскім ўзбярэжжы Афрыі.

Табага разам з востравам Трынідад зараз уваходзіць у склад дзяржавы Трынідад і Табага. Востраў плошчай 303 км² належыў Курляндыі ў 1654-1659 гадах пад назвай Новая Курляндыя. Саступлены больш шматлікім галандскім пасяленцам.

1876 год. Нарадзіўся Мечыслаў Карловіч.

Беларускі і польскі кампазітар і дырыжор, вядомы сімфанічнымі кампазіцыямі, альпініст, аматар Татраў, фатограф, публіцыст і журналіст.

Нарадзіўся ў Вішнёве (зараз Смаргонскі раён). Жыў, вучыўся і займаўся творчасцю ў Гайдэльбергу, Празе, Дрэздэне, Варшаве, Берліне, Закапанэ.

Аўтар 22 песень і розных аркестравых п’ес, у тым ліку 6 сімфанічных паэм, сімфоній, канцэртаў. Прадстаўнік пост-рамантычнага кірунку.

Яго імя носяць Шчэцінская філармонія, Дзяржаўны комплекс музычнай школы ў Кракаве. У памяць аб ім ўстаноўлены помнік ў Быдгашчы, каля Паморскай філармоніі.

Загінуў у Татрах пад снежнай лавінай 8 лютага 1909 года падчас адзіночнай паездкі на горных лыжах, каля падножжа Малы Касцёлец. Зараз там стаіць мемарыяльная дошка.

1879 год. У Мінску заснавана першая бясплатная «лякарня для прыходных бедных хворых» – першая мінская «паліклініка».

Адкрылася на сродкі Мінскага таварыства лекараў. Ініцыятар адкрыцця і першы кіраўнік установы – доктар медыцыны, адзін з заснавальнікаў унутраполасцевай хірургіі ў Беларусі Сігізмунд Свянціцкі (1836-1910). Яму дапамагаў Іван Стржалка. Прыём вялі каля 15 урачоў і 10 фельчараў. Установа была закрыта праз недахоп фінансавання ў 1881 годзе.

Фота: Дом доктара Свянціцкага ў Мінску.

1920 год. У Беларусі была створана Надзвычайная камісія па ліквідацыі непісьменнасці.

У ліквідацыі непісьменнасці актыўна ўдзельнічалі культармейцы – асобы, якія ўмеюць пісаць. Імі з’яўляліся рабочыя, інтэлігенцыя, студэнты, навучэнцы.

Непісьменнасць сярод дарослага насельніцтва ў Беларусі была ў асноўным ліквідавана да 1932 года.

1934 год. Нарадзіўся Анатоль Воінаў.

Беларускі архітэктар, гісторык архітэктуры, педагог. Кандыдат архітэктуры.

Сын архітэктара Аляксандра Воінава.

Працаваў у інстытуце Белдзяржпраект, дэканам архітэктурнага факультэта Беларускага політэхнічнага інстытута.

Па яго праектах пабудаваны рэстаран «Заслаўе» на Заслаўскім вадасховішчы, будынкі Інстытута матэматыкі, Інстытута фізікі АН БССР, Вылічальнага цэнтра статупраўлення БССР, 120-кватэрныя жылыя дамы ў Светлагорску.

Удзельнічаў у распрацоўцы серыі тыпавых праектаў жылых дымоў, праектаванні зон адпачынку ў раёнах возера Нарач і Заслаўскага вадасховішча.

Аўтар і сааўтар прац «Гісторыя архітэктуры Беларусі. Савецкі перыяд», «Жыллёвае будаўніцтва ў БССР», «Архітэктура Савецкай Беларусі».

1938 год. Расстраляны НКУС Алесь Сташэўскі. Беларускі палітык.

Удзельнік Першай Сусветнай вайны (падпаручнік), беларускага нацыянальнага руху ў Яраслаўлі, Беларусі.

Дзеяч антыпольскага падполля і партызанскага руху, камандзір роты ў Чырвонай арміі.

Быў сакратаром ЦВК і СНК БССР, старшынёй Полацкага акруговага выканкама, правадніком беларусізацыі, народным камісарам унутраных спраў БССР (1926-1928), наркамам юстыцыі і пракурорам БССР (1928-1930).

У канцы 1930 года быў абвінавачаны як удзельнік «антыпартыйнай» групы Ігнатоўскага–Жылуновіча, зняты з высокіх пасад. Працаваў старшынёй Бабруйскага райвыканкама, загадчыкам рабфака БДУ, дырэктарам Гомельскага аграпедагагічнага інстытута.

Арыштаваны ў 1937 годзе, асуджаны да вышэйшай меры пакарання.

1946 год. Пры ААН арганізаваны ЮНІСЕФ.

Дзіцячы фонд (UNICEF, United Nations International Children’s Emergency Fund) – міжнародны надзвычайны фонд дапамогі дзецям ААН. Мэтай фонду было аказанне дапамогі дзецям, якія пацярпелі падчас Другой сусветнай вайны, тэрмін дзеяння фонду быў абмежаваны.

У 1953 годзе ААН пашырыла круг дзейнасці арганізацыі і падоўжыла тэрмін яе паўнамоцтваў на нявызначаны час. Фонд атрымаў новую назву – Дзіцячы фонд ААН з захаваннем абрэвіятуры ЮНІСЕФ. Штаб-кватэра фонду размешчана ў Нью-Ёрку. У 1965 годзе Дзіцячы фонд ААН атрымаў Нобелеўскую прэмію міру.

2002 год. Памёр Сяргей Грахоўскі.

Беларускі паэт, празаік і перакладчык.

Заслужаны работнік культуры.

У дзяцінстве выхоўваўся ў мястэчку Глуск. Працаваў на Бабруйскім дрэваапрацоўчым камбінаце, у Дзяржвыдавецтве БССР, у газетах, часопісах, на Беларускім радыё, выкладчыкам на рабфаку БДУ.

Арыштоўваўся НКУС, МДБ у 1936 і 1947 гадах, пакаранне адбываў у ГУЛАГу, ссылцы.

Аўтар 14 зборнікаў паэзіі, 5 кніг вершаў для дзяцей, у тым ліку «Ад вясны да вясны» (1959), «Знаходка» (1985), апавяданняў «Агеньчык у акне» (1972), кніг нарысаў, апавяданняў, аповесцей, успамінаў, публіцыстыкі, перакладаў.

Аўтар вядомага верша «Ветразь», дзе не ўжыў ніводнага слова сугучнага з рускімі адпаведнікам:

У выраі ветразь знікае

За хваляй, нібы на спачын,

І змора яго не злякае,

Не спыніць тугой далячынь.

У змроку зіхоткая здрада

Завабіць хлуснёй у віры,

На золку сканае прынада

І кволы прамень на жвіры.

Раптоўна згаданыя мроі

У карунках пяшчотнай тугі

Павольна знікаюць, як строі,

У бязважкасці кволай смугі.

Знікае ўсхвалёваны ветразь:

З кунегаю пільна сачу,

Як водар аздобіў паветра,

І ў бездані знічкі лічу.