Tag: Екатерина II

9 ліпеня ў гісторыі. Карлаў мост. Пераварот Кацярыны II. Адчынены МаАЗ, дзіцячая чыгунка. Нарадзіўся У. Някляеў.

Навіна ад

Міжнародны дзень знішчэння стралковай зброі (Small Arms Destruction Day, з 2001 года).

Заснаваны Арганізацыяй Аб’яднаных Нацый каб нагадаць аб пагрозе, якую нясе празмернае і дэстабілізуючае назапашванне і незаконны абарот стралковай зброі і лёгкіх узбраенняў для міру і бяспекі.

Міжнародная супольнасць прызнала неабходнасць скарачэння незаконных патокаў зброі ў якасці ключавой задачы для дасягнення міру, справядлівасці і моцных інстытутаў у якасці мэты ўстойлівага развіцця.

1357 год. У Празе кароль Карл IV (1316-1378) заклаў арачны мост праз Влтаву.

Спраектаваны на 16 магутных апорных быках, пабудаваны ў 1357-1402 гадах чэшскім архітэктарам і скульптарам Пятром Парлержам на месцы старога Юдыфінінага моста, які быў разбураны ў 1342 годзе.

Мост з’яўляецца адной з самых вядомых славутасцяў горада. У 1683 годзе паабапал яго ўсталявалі скульптурныя групы, якія ілюструюць гісторыю Прагі па ўзоры рымскага маста св. Анёла. З канца XIX стагоддзя мост стаў называцца Карлавым.

Працягласць моста 516 м у даўжыню і каля 10 м у шырыню, мае тры вежы, дзве з якіх знаходзяцца ў Старым горадзе. Упрыгожаны 30 статуямі святых і заступнікаў багемскіх скульптараў М. Браун, Я. Брокафа і яго сыноў Юзафа і Фердынанда.

У 1965 годзе ўсё статуі заменены копіямі, а арыгіналы перавезены ў Нацыянальны музей Чэхіі.

У беларускай паэзіі Карлаваму мосту прысвечаны верш В. Болбаса «На Карлавым мосьце музыка іграе на шклянках…».

1762 год. У Пецярбургу ўчынены палацавы пераварот, у выніку якога на сталец узышла Кацярына II.

У ноч на 9 ліпеня, калі расійскі імператар Пётр III знаходзіўся ў Араніенбаўме, яго жонка Кацярына таемна прыбыла ў Пецярбург і ў казармах Ізмайлаўскага палка была абвешчана самадзяржаўнай імператрыцай. Да паўстанцаў далучыліся салдаты іншых палкоў, а сама вестка аб перавароце была з захапленнем сустрэта пецябруржцамі.

Кацярына ўступіла на сталец, маючы цалкам пэўную палітычную праграму, заснаваную, з аднаго боку, на ідэях Асветы і, з другога, яна ўлічвала асаблівасці гістарычнага развіцця Расіі.

У першыя гады свайго валадарання яна ажыццявіла рэформу Сената, правяла секулярызацыю царкоўных зямель, ліквідавала гетманства ва Украіне, заснавала шэраг новых навучальных устаноў. Лічыла неабходным замацавацца на Чорным моры, далучыць Паўночнае Прычарнамор’е, Крым, Прыкубанне, Каўказ, знішчыць Рэч Паспалітую.

1883 год. Нарадзіўся Аляксандр Дубах (1883-1942).

Беларускі навуковец у галіне меліярацыі і гідралогіі, пачынальнік сучаснай гідралесамеліярацыі.

Акадэмік АН БССР, доктар сельскагаспадарчых навук, прафесар.

Працаваў ва ўпраўленні земляробства і дзяржмаёмасці ў Магілёве, прафесарам Горацкай акадэміі, займаўся асушэннем лясных сельскагаспадарчых земляў. Рэпрэсаваны ў 1930 і 1937 гадах, пазбаўлены звання акадэміка.

Памёр 21 красавіка 1942 года.

1906 год. У наднёманскай в. Мікалаеўшчына на Стаўбцоўшчыне адбыўся нелегальны настаўніцкі з’езд Мінскай губерні.

Разагнаны паліцыяй. На сходзе былі выказаны думкі пра неабходнасць навучання дзяцей на беларускай мове, увядзенне бясплатнага навучання ў пачатковых школах, бяспраўнае становішча народнага настаўніка ва ўмовах царскага рэжыму.

Удзельнікі з’езда былі арыштаваны і пазбаўлены права настаўнічаць, некаторыя, як К. Міцкевіч (Якуб Колас) адсядзелі ў турме. 13 настаўнікаў былі звольнены з працы, у тым ліку І. Фёдараў (Янка Маўр).

На фота сюжэт “праз дваццаць гадоў”, 1926 год. Праз 20 гадоў з’езда. Сядзяць (злева направа) у ніжнім радзе: Сямён Матковіч, Іван Голас, Якуб Колас; у верхнім радзе: Язэп Пашчыцкі, Андрэй Дуб, Янка Яхімовіч, на плячо Якуба Коласа абапіраецца Тарас Гушча.

1935 год. Пачаў працу Магілёўскі аўтарамонтны завод.

Перад вайной перапрафіліраваны ў авіяцыйны, у 1941 годзе эвакуіраваны ў Куйбышаў, дзе асвоіў вытворчасць рухавікоў для штурмавікоў Іл-2 (цяпер Самарскае авіяракетнае аб’яднанне).

Пасля вайны завод вернуты ў Магілёў і выпускаў лакамабілі, парасілавыя ўстаноўкі, маставыя краны і маслазапраўшчыкі на шасі ГАЗ-51.

У 1958 годзе на завод пад’ёмна-транспартнага абсталявання імя С. Кірава ў Магілёве была перададзена вытворчасць аднавосевых цягачоў МАЗ-529.

У 1960 годзе з МАЗа была пераведзена група канструктараў, якая стала асновай тэхнічных службаў завода. З гэтага часу МаАЗ стаў адным з найбуйнейшых вытворцаў землярыйна-транспартнай тэхнікі ў СССР.

У 1966 годзе завод перайменаваны ў аўтамабільны. На ім створаны аднавосевыя цягачы, паўнапрывадныя аўтамабілі МаАЗ-7411, кар’ерныя самазвалы, самазвальныя аўтацягнікі для працы ў падземных шахтах і выпрацоўках.

У 2006 годзе завод стаў філіялам БелАЗа.

Унікальная прадукцыя – магілёўскі скрэпер

1944 год. У Магілёве адбыўся першы агульнагарадскі мітынг прысвечаны вызваленню горада і вобласці і парад партызан і войск гарнізона.

Мерапрыемствы адбыліся на часткова разбуранай Савецкай плошчы (зараз – Славы).

У мітынгу прынялі ўдзел больш за 25 000 чалавек.

А 13:00 мітынг адкрыў старшыня выканкама Магілёўскага абласнога Саветаў дэпутатаў генерал-маёр І. Кардовіч.

Сакратар Магілёўскага абкама і гаркама КП(б)Б І. Макараў адзначыў, што за гады вайны партызаны Магілёўшчыны знішчылі больш за 148 000 варожых салдат і афіцэраў, больш за 1 600 узялі ў палон, разграмілі 133 гарнізона, знішчылі 167 варожых танкаў, 78 бронемашын, 46 самалётаў, 232 гарматы. Народныя мсціўцы знішчылі 1 793 эшалоны з жывой сілай і тэхнікай ворага, узарвалі 53 чыгуначныя масты.

Пасля мітынгу адбыўся парад партызан і воінскіх часцей. Каля трыбуны прайшло каля 9 000 партызан.

Пасля заканчэння парада на плошчы выступіў франтавы ансамбль песні і танца.

1946 год. Нарадзіўся Уладзімір Някляеў.

Беларускі паэт, празаік, эсэіст, грамадска-палітычны дзеяч.

Лідар грамадскай кампаніі «Гавары праўду!», кандыдат на прэзідэнцкіх выбарах 2010 года, палітычны зняволены.

Намінант на Нобелеўскую прэмію (2011).

Някляеў разбурыў стэрэатып, што найлепшыя вершы паэт піша ў маладосці, паколькі эмоцыі ў чалавека больш моцныя ў маладыя гады.

1947 год. Памёр ураджэнец Беларусі Люцыян Жалігоўскі (1865-1947).

Польскі генерал, дзяржаўны і ваенны дзеяч.

Удзельнік руска-японскай, Першай Сусветнай войн. Камандзір 1-й літоўска-беларускай дывізіі (1920). Ваенны міністр Польшчы, інспектар арміі. Член Нацыянальнай рады польскага ўрада ў Вялікай Брытаніі.

1955 год. Адкрыта Мінская дзіцячая чыгунка імя К. Заслонава.

Працуе з 1 мая да канца верасня і на зімовых канікулах па пэўнаму раскладу. Галоўная станцыя «Заслонава». Працуюць два цеплавоза і 12 вагонаў з сістэмай радыёвяшчання для правядзення музычнага суправаджэння і тэматычных экскурсій.

1987 год. Памёр ўраджэнец в. Улукі Слаўгарадскага раёна Іван Цішчанка (1912-1987).

Беларускі хімік, доктар хімічных навук, прафесар, член-карэспандэнт АН БССР, дэкан хімфаку БДУ.

Аўтар прац па арганічнаму сінтэзу і рэакцыйнай здольнасці арганічных рэчываў. Распрацаваў метады сінтэзу поліфункцыянальных арганічных рэчываў, выявіў шэраг заканамернасцей рэакцыйнай здольнасці замешчаных ненасычаных злучэнняў у адносінах да малекулярнага кіслароду, перакісу вадароду і іншых акісляльнікаў. Сінтэзаваў ацыклічныя, карбацыклічныя і гетэрацыклічныя злучэнні з некалькімі функцыянальнымі групамі, некаторыя з іх біялагічна актыўныя.

Аўтар больш 130 навуковых прац, шэраг вынаходніцтваў.

2012 год. Памёр Аляксей Гусак (1927-2012).

Беларускі матэматык, прафесар.

Скончыў БДУ, у якім потым прапрацаваў усё жыццё.

Аўтар звыш 200 навуковых прац. Сярод іх 36 кніг, якія перакладаліся на венгерскую, іспанскую і французскую мовы, у тым ліку манаграфія «Тэорыя набліжэння функцый. Гістарычны нарыс», падручнік «Вышэйшая матэматыка», «Зборнік задач і практыкаванняў па дыферэнцыяльнай геаметрыі».

Дзень у гісторыі. 30 мая. Спалена Жанна д’Арк. Трагедыя на Нямізе. Нарадзіліся спявак С. Мігай, навуковец В. Кіпель. Памёр паэт Г. Бураўкін.

Навіна ад

1431 год. У Руане спалена Жанна д’Арк (1412-1431).

Нацыянальная гераіня Францыі, адна з галоўных камандуючых французскіх войскаў у Стогадовай вайне.

Каб цалкам падпарадкаваць Францыю, ангельцам трэба было ўзяць Арлеан.

Жанну наведвалі бачанні яшчэ ў дзяцінстве, а ў 17 гадоў ёй з’явіліся Святыя, пераконваючы ісці да законнага караля Карла VII і выратаваць краіну. Увесну 1429 года яна прыбыла ў замак Шынон, дзе знаходзіўся Карл VII, і абвясціла яму, што яе “галасы” паведамілі ёй: яна абрана Богам, каб зняць аблогу з Арлеана, а затым узвесці Дафіна на трон і выгнаць захопнікаў з каралеўства.

Карл пасля ваганняў перадаў Жанне камандаванне войскамі, з якімі яна адправілася ў Арлеан. Пагалоска, што Жанна – менавіта тая панна, што выратуе Францыю, натхніла войска, і ў выніку шэрагу бітваў, аблога Арлеана была знята, і за гэтым рушыла серыя перамог французскіх войскаў. Яны пераканалі французаў, што Бог лічыць іх справу правым і дапамагае ім.

23 траўня 1430 года Жанна патрапіла ў палон да ангельцаў. На царкоўным судзе ў Руане яна была абвінавачана ў ерасі і вядзьмарстве, асуджана на смерць.

У 1455-1456 гадах у Буржы прайшоў працэс пасмяротнай рэабілітацыі Жаны д’Арк, а 16 мая 1920 года яна была прылічана каталіцкай царквой да святых.

1780 год. Адбылася закладка Кацярынай ІІ і Іосіфам ІІ Іосіфаўскага кафедральнага сабора ў Магілёве.

Будаваўся з цэглы ў 1780-1798 гадах архітэктарам Мікалаем Львовым. 

Адзін з найбольш ранніх помнікаў класіцызму ў культавай архітэктуры Беларусі. Зруйнаваны ў 1937 годзе ў адпаведнасці з ажыццяўленнем генеральнага плана забудовы сталічнага Магілёва. На яго месцы пабудавалі гатэль “Дняпро”. 

У кастрычніку 2011 года агучваліся планы гарвыканкама аб аднаўленні сабора

1888 год. У Магілёве нарадзіўся Сяргей Мігай (1888-1959).

Артыст оперы (барытон), спявак Вялікага тэатра, Ленінградскай оперы, прафесар Маскоўскай кансерваторыі, Народны артыст РСФСР.

Актыўна ўдзельнічаў у рабоце Магілёўскага літаратурна-музычна-драматычнага гуртка.

Скончыў Магілёўскую гімназію, Адэскае музычнае вучылішча, Оперную студыю К. Станіслаўскага.

Сярод лепшых партый: Анегін («Яўген Анегін» П. Чайкоўскага), Мізгір, Гразной («Снягурачка», «Царская нявеста» М. Рымскага-Корсакава), Князь Ігар («Князь Ігар» А. Барадзіна) і іншыя.

Аўтар мастацтвазнаўчых і метадычных прац. Сярод вучняў С. Мігая народны артыст СССР А. Саўчанка.

У Магілёве яго імем названы завулак.

Памёр 8 снежня 1959 года ў Маскве. Пахаваны на Новадзявочых могілках у Ленінградзе (Пецярбургу).

1896 год. У Рагачове нарадзіўся Канстанцін Саннікаў (1896-1965).

Беларускі і савецкі рэжысёр, акцёр, Народны артыст БССР, Лаўрэат двух Сталінскіх прэмій. Дзед Андрэя Саннікава, палітычнага і грамадскага дзеяча, кандыдата у прэзыдэнты на выбарах 2010 года.

На сцэне з 1916 года. Скончыў Беларускую драматычную студыю ў Маскве. Працаваў у коласаўскім тэатры, кіраваў 3-м беларускім тэатрам, быў мастацкім кіраўніком купалаўскага тэатра, прафесарам Беларускага тэатральна-мастацкага інстытута.

Памёр 12 ліпеня 1965 года. Пахаваны ў Мінску на Усходніх могілках.

К. Саннікаў у фільме “Несцерка”.

1927 год. Нарадзіўся Вітаўт Кіпель (1927-2022).

Беларуска-амерыканскі грамадскі дзеяч і публіцыст, намеснік Старшыні Рады БНР, доктар мінералогіі, ганаровы доктар Гродзенскага ўніверсітэта, адзін з кіраўнікоў скаўцкага руху беларусаў у эміграцыі і амерыканскага скаўцкага руху.

Разам з жонкай Зорай Кіпель сабраў і сістэматызаваў найбагацейшую калекцыю эміграцыйнай беларускай перыёдыкі і друку, выдадзеных на Захадзе.

У 1933-1942 гадах разам з бацькамі знаходзіўся ў высылцы ў Расіі. Падчас Вялікай Айчыннай вайны вярнуўся ў Беларусь. Вучыўся ў Мінску, пакуль у 1944 годзе не выехаў у Германію.

Скончыў беларускую гімназію імя Я. Купалы, Лювенскі ўніверсітэт (Бельгія) са спецыяльнасцю геолага.

З 1955 года жыў у ЗША.  Працаваў у Балтымарскім універсітэце, бібліятэкарам у Нью-Ёркскай публічнай бібліятэцы, выкладаў у беларускай школе ў Брукліне, супрацоўнічаў з радыё «Свабода». Перадаў на захаванне ў Нью-Ёркскую публічную бібліятэку 171 скрыню з матэрыяламі па беларусістыцы, якія збіраў і сістэматызаваў.

Памёр 3 снежня 2022 года. Пахаваны ў Іст-Брансуіку, штат Нью-Джэрсі на беларускіх могілках царквы Жыровіцкай Божай Маці.

Актыўна ўдзельнічаў у беларускім жыцці ў ЗША, быў сябрам многіх арганізацый, у тым ліку Беларуска-амерыканскага задзіночання, старшынём Беларускага інстытута навукі і мастацтва ў Нью-Ёрку.

Аўтар шэрагу грунтоўных бібліяграфічных даведнікаў, а таксама дзясяткаў публікацый, у т. л. артыкулаў беларусазнаўчай тэматыкі ў амерыканскіх энцыклапедыях. У 1993 годзе ў Мінску выйшла яго манаграфія  “Беларусы ў ЗША”.

1946 год. У Віцебску нарадзіўся Вальдо Калінін.

Беларускі цыган, падданы Вялікабрытаніі, паэт (на цыганскай і беларускай мовах), перакладчык.

Скончыў Калінінскі педінстытут (зараз – Цвярскі ўніверсітэт), Біблейскі каледж у ірландскім Белфасце.

Служыў у паветрана-дэсантных войсках. Працаваў у Віцебску настаўнікам, загадчыкам кафедры замежных моў Інстытута ўдасканалення настаўнікаў, перакладчыкам рэлігійнай літаратуры. У Ірландыі зацікавіўся старажытнымі яўрэйскай і грэчаскай мовамі, у віцебскай сінагозе вывучыў ідыш.

Перакладчык Бібліі на цыганскую мову.

Пра пераезд у Вялікабрытанію кажа: “Я не лічу сябе эмігрантам, і я не эмігрант. Я паехаў працаваць… беларусы, пакінуўшыя Бацькаўшчыну, якія ніколі ў жыцці не размаўлялі па-беларуску, там, у Лондане, усе пачалі размаўляць паміж сабой на роднай мове.  Мы шануем толькі бел-чырвона-белы сцяг, спяваем гімн “Магутны Божа”… Я ўсюды кажу, што мая Радзіма – Беларусь”.

1933 год. Памёр ураджэнец Пружанаў Сямён Гершгорын (1901-1933).

Матэматык. Прафесар. Працаваў у галіне дастасоўнай матэматыкі.

Скончыў Петраградскі тэхналагічны інстытут. Працаваў у Ленінградскім політэхнічным інстытуце. Займаўся працамі па алгебры, тэорыі функцый, набліжаных і колькасных мэтадах (тэарэма Гершгорына для малых ваганняў у мэтадах функцыянальнага аналізу), колькасным і механічным інтэграванні дыфэрэнцыйных раўнанняў з частковымі вытворнымі.

Аўтар кругавой тэарэмы па тэорыі матрыцаў. Яго даследванні паспрыялі з’яўленню новага класу аналагавых вылічальных машын.

1975 год. У Магілёве нарадзіўся Зміцер Грумо.

Дырэктар Інстытута эксперыментальнай батанікі НАНБ, геабатанік, эксперт міжнародных праектаў Глабальнага экалагічнага фонду і праграмы развіцця ААН па пытаннях стварэння асабліва ахоўваемых прыродных тэрыторый, развіцця экатурызма, другаснага забалочвання.

Выхаванец біялагічнага факультэта МДУ імя А. Куляшова (1997).

Аўтар першай кнігі па асабліва ахоўваемых прыродных тэрыторыях Магілёўскай вобласці.

1990 год. Да Магілёва дайшлі хвалі карпацкага землятруса.

У Магілёве адбываліся землятрусы 29 жніўня 1893 года, 4 балы, 12 лістапада 1896 года, 4 балы. Фіксаваліся хвалі карпацкага землятруса і 4 сакавіка 1977 года ў 4-5 балаў.

Карта праяваў сейсматэктанічных працэсаў на тэрыторыі Беларусі.

1999 год. Адбылася трагедыя на станцыі метро Няміга.

У пераходзе станцыі мінскага метрапалітэну “Няміга” адбылася масавая таўкатня, у якой загінулі 53 чалавекі і пацярпела больш за 250 чалавек – яны хаваліся ад дажджу з градам. 

Трагедыя адбылася на праваслаўную Тройцу, пры правядзенні “Аліварыяй” піўнога фэсту. Большасць загінулых – асобы 14-20 гадоў, уключаючы 42 дзяўчыны і 2 супрацоўнікаў міліцыі. Большасць загінула ад удушша і траўм. Свята было прыпынена толькі праз гадзіну пасля трагедыі. У краіне была абвешчана трохдзённая жалоба.

На месцы трагедыі, 30 мая 2002 года ўсталяваны помнік у выглядзе 53 ружаў, раскіданых па прыступках, малая каплічка з крыжом. 

Крымінальная справа спынена 25 сакавіка 2002 года ў сувязі з заканчэннем тэрміну даўнасці. Вінаватых у трагедыі не назвалі. 

2001 год. Адкрыццё для наведвальнікаў філіяла Літаратурнага музея Янкі Купалы ў в. Яхімоўшчына.

Створаны 24 студзеня 1997 года. У Яхімоўшчыне ў 1906-1907 гадах Янка Купала працаваў памочнікам вінакура Сасноўскага на бровары. Тут паэт напісаў многія свае славутыя вершы, сярод якіх “А хто там ідзе?”, “Ворагам беларушчыны”, “Дайце мне волю”, “Гэта крык, што жыве Беларусь…”, якія пазьней склалі першы зборнік “Жалейка”.

Плошча экспазыцыі філіяла больш за 100 м²: у двух пакоях размяшчаюцца экспазыцыйныя залы, а трэці пакой-кабінет, дзе жыў Янка Купала – мемарыяльны.

2009 год. У ЗША памёр ураджэнец Беларусі Аба Шагаловіч (1922-2009).

Беларускі шахматыст, майстар спорту СССР, заслужаны трэнер БССР, старшыня шахматнай федэрацыі БССР і член прэзідыуму шахматнай федэрацыі СССР. 

Падрыхтаваў каля 20 гросмайстраў, у тым ліку В.Купрэйчыка, В.Дыдышка, міжнародных майстраў Л. Басіна, А.Капенгута, Дз. Навіцкага.

А. Шагаловіч справа.

2014 год. Памёр Генадзь Бураўкін (1936-2014).

Беларускі паэт, дзяржаўны дзеяч. Cтapшыня Дзяpжкaмiтэтa БССР пa тэлeбaчaннi i paдыёвяшчaннi, дэпyтaт Bяpxoўнaгa Сaвeтa БССР, пacтaянны пpaдcтaўнiк Бeлapyci ў ААН, нaмecнiк мiнicтpa кyльтypы і друку.

У 2000 годзе, сумесна з Р. Гарэцкім і Р. Барадуліным, стаў ініцыятарам і арганізатарам Усебеларускага з’езда за незалежнасць.

Член Беларускага ПЭН-Цэнтра. Быў кіраўніком назіральнага савета тэлеканала “Белсат”.

Аўтар многіх зборнікаў паэзіі, кніг для дзяцей, дакументальных аповесцяў, сцэнарыяў для фільмаў, літаратурна-крытычных артыкулаў, перакладаў вершаў рускіх, украінскіх, малдаўскіх, балгарскіх паэтаў. Укладальнік кнігі «Наш Быкаў».

На яго вершы напісана шмат папулярных песень («Белы снег», «Зачараваная», «Матылі», «Малітва» і інш.). «Калыханку» на яго словы кожны вечар у тэлеперадачы пяюць малым Беларусі.

Фота з адкрытых крыніц

Дзень у гісторыі. 27 мая. Маскоўскае паўстанне. “Палянаўскі мір”. Нарадзіліся этнограф І. Сербаў, паэт У. Жылка, гісторыкі М. Біч, А. Латышонак.

Навіна ад

1606 год. У Маскве выбухнула паўстанне.

Яно было скіравана супраць цара (1605-1606) Дзмітрыя Самазванца I (кан. XVI ст.-1606) і шляхцянкі, царыцы Марыны Мнішак (1588-1614). У выніку паўстання былі забіты Дзмітрый і 524 выхадцы з Рэчы Паспалітай, галоўным чынам, з Беларусі.

Марына Мнішак – адзіная каранаваная жанчына ў Расіі да Кацярыны I. Яна пазней стала жонкай цара (1607-1610) Дзмітрыя Самазванца II. У выніку гэтай і наступных падзей, на маскоўскі трон быў абраны кароль і вялікі князь ВКЛ Уладзіслаў ІV Ваза. 

Карл Веніг. Апошнія хвіліны жыцця Ілжэдзмітрыя I, 1879 год.

1634 год. Пачатак перамоў між прадстаўнікамі Рэчы Паспалітай і Масковіяй аб заканчэнні Смаленскай вайны 1632-1634 гадоў.

Перамовы праходзілі ў с. Сямлёва на р. Палянаўцы.

“Палянаўскі мір” быў заключаны 4 (14) чэрвеня 1634 года. Рускія апетыты на Смаленск не спраўдзіліся. Да Масковіі адыйшоў толькі Сярпейск, Масальск, Ахтырка, Трубчэўск. 

Па дамове кароль і вялікі князь ВКЛ Уладзіслаў IV Ваза (1595-1648) адмовіўся ад далейшых прэтэнзій на рускі трон. Ён быў маскоўскім царом у 1610-1634 гадах.

1780 год. Адбылася ўрачыстая імша ў магілёўскім касцёле Святога Станіслава для каранаваных асоб.

Прысутнічалі Кацярына II і аўстрыйскі імператар Іосіф ІІ, якія прыехалі ў Магілёў дамовіцца аб умовах Другога раздзелу Рэчы Паспалітай. У гэты ж дзень каранаваныя асобы наведалі і царкву Святога Спаса.  

1871 год. У в. Кульшыцы (зараз – Слаўгарадскі раён) нарадзіўся Ісак Сербаў (1871-1943).

Этнограф, фалькларыст, археолаг, краязнавец, фатограф, Правадзейны член геаграфічнага таварыства і Інстытута беларускай культуры. 

У Кульшыцах існавала традыцыя даваць немаўлятам біблейскія імёны, а не габрэйскія, як на першы погляд. 

Настаўнічаў ў шматлікіх месцах, уключаючы Вільню, Мінск, Хоцімск. У 1910-1913 гадах арганізаваў этнаграфічную экспедыцыю геаграфічнага таварыства па вывучэнню творчасці і матэрыяльнай культуры беларусаў. 

Узначальваў работы па збору і ахове помнікаў, кафедру этнаграфіі БДУ. Сабраў багатыя калекцыі народнага аддзення, мастацтва, на падставе якіх быў выдадзены альбом “Беларускае народнае мастацтва” (1951). Першым ў краіне сабраў вялізную фотатэку з фіксаваннем тыпаў адзення на Палессі, жытла, гаспадарчых пабудоў, рамесных вырабаў.

1895 год. Нарадзіўся Ігнат Дварчанін (1895-1937).

Беларускі грамадска-палітычны дзеяч, скарыназнаўца, навуковец, паэт, пісьменнік, доктар філасофіі.

Удзельнік Першай Сусветнай вайны, падпаручнік, з’яўляўся членам Цэнтральнай беларускай вайсковай рады, сакратаром культурна-асветніцкага аддзелу Белнацкаму ў Маскве, Віленскага Беларускага нацыянальнага камітэта, Цэнтральнай беларускай школьнай рады. З’яўляецца ўкладальнікам “Хрэстаматыі новай беларускай літаратуры”. У 1930 годзе рэпрэсаваны польскімі ўладамі (8 год турмы), але ў 1932 годзе трапіў пад абмен палітвязнямі паміж СССР і Польшчай.

Працаваў у АН БССР у камісіі па вывучэньню Заходняй Беларусі, выконваў абавязкі дырэктара Інстытуту мовазнаўства. Арыштаваны ў 1933 г., высланы на Салаўкі, расстраляны 8 снежня 1937. Загінуў у лагерах і ягоны родны брат Іларыён Дварчанін, беларускі грамадзкі дзеяч.

1931 год. У в. Раздзел-2 Мсціслаўскага раёна нарадзіўся Васіль Жураўлёў.

Беларускі літаратуразнаўца, крытык.

Скончыў Мінскі педінстытут. З 1956 года працаваў у Інстытуце літаратуры імя Янкі Купалы Акадэміі навук.

Аўтар манаграфіі «Структура твора» (1978), сааўтар «Гісторыі беларускай савецкай літаратуры», «Гісторыя беларускай дакастрычніцкай літаратуры», «История белорусской дооктябрьской литературы», «Праблемы сучаснай беларускай прозы», «Пытанні паэтыкі».

1896 год. Нарадзіўся Міхась Філіповіч (1896-1947).

Беларускі жывапісец, графік, этнограф, педагог, адзін з першых айчынных мастакоў, хто звярнуўся да нацыянальнай тэматыкі. Вялікую значнасьць маюць замалёўкі народнай вопраткі, зробленыя Філіповічам на Міншчыне, Случчыне, Магілёўшчыне, Палессі.

Творы М. Філіповіча вызначаюцца яркім нацыянальным каларытам, самабытнасцю.

1900 год. Нарадзіўся Уладзімір Жылка (1900-1933)

Беларускі паэт, перакладчык, крытык.

Працаваў у мінскай 21-й беларускай пачатковай школе, аграномам, наведваў клуб «Беларуская хатка», супрацоўнічаў з Ядвігіным Ш., Я. Купалам, З. Бядулем, М. Чаротам, Л. Родзевічам.

З 1920 года жыў у Заходняй Беларусі. Вёў падпольную, культурна-асветніцкую дзейнасць у Польшчы, Літве, Латвіі, Чэхаславакіі. Працаваў у віленскай беларускай кнігарні, апекаваў  тэатральную майстроўню пры Віленскай беларускай гімназіі, супрацоўнічаў з газетамі «Наша будучыня» і «Новае жыццё», рэдагаваў пражскі часопіс «Прамень».

У 1926 годзе пасля ўдзелу ў мінскай Акадэмічнай канферэнцыі па рэформе беларускага правапісу, застаўся ў БССР. Працаваў у Інбелкульце, газетах «Беларуская вёска», «Звязда», у Мінскім музычным тэхнікуме, на Белдзяржкіно. Член аб’яднанняў «Маладняк», «Узвышша».

Аўтар вершаў, паэм, зборнікаў вершаў, многіх артыкулаў, у тым ліку, «У справе ацэнкі беларускага адраджэння», артыкулаў пра месца беларускай культуры ў славянскім свеце, пра творчасць беларускіх паэтаў, рэцэнзій на творы сучаснікаў, гісторыка-філасофскага эцюда «Беларусь-Крыўя», перакладаў еўрапейскіх паэтаў.

19 ліпеня 1930 года арыштаваны ДПУ, у 1931 прыгавораны да 5 гадоў ссылкі. Адбываў яе ва Уржуме Кіраўскай вобласці.

Памёр 1 сакавіка 1933 года ад туберкулёзу лёгкіх. 

1937 год. Нарадзіўся Міхась Біч (1937-1999).

Беларускі гісторык. Доктар гістарычных навук, прафесар.

Скончыў БДУ. Працаваў настаўнікам у  школах Пастаўскага і Мастоўскага раёнаў, у Інстытуце гісторыі НАНБ.

Даследчык гісторыі рабочага, народніцкага рухаў, перыядычнага друку Беларусі і праблем нацыянальнага Адраджэння. Пад яго кіраўніцтвам абаранілі кандыдацкія дысертацыі 6 даследчыкаў.

Аўтар каля 300 навуковых прац, у тым ліку 2 манаграфій, раздзелаў у 7 калектыўных кнігах, 4 вучэбных дапаможнікаў. Аўтар і суаўтар “Гісторыя БССР. Т. 2” (1972), “Гістарычныя карані сяброўства і яднання ўкраінскага і беларускага народаў” (1978), ”Гісторыя рабочага класа БССР” (у 4-х т), “Асвета і педагагічная думка ў Беларусі са старажытных часоў да 1917 г. (1985), “Полацк: гістарычны нарыс” (1987) і інш.

1957 год. Нарадзіўся Алег Латышонак.

Беларускі і польскі гісторык, доктар гістарычных навук.

Старшыня Беларускага гістарычнага таварыства ў Польшчы, аўтар і суаўтар кніг і падручнікаў “Гісторыя Беларусі ад паловы XVIII да канца XX ст.”, “Ад белых русаў да беларусаў” (аб фарміраванні беларускай народнай тоеснасці), “Жаўнеры БНР”, “Нацыянальнасць – Беларус” (асвятляюцца пытанні этнагенэзу беларусаў).

Узнагароджаны Кавалерскім крыжам ордэна Адраджэння Польшчы. 

1997 год. Памерла Зінаіда Канапелька (1918-1997).

Беларуская актрыса. Народная артыстка, Ганаровы грамадзянін г. Віцебска.

На хутары Шыркі непадалёк ад Багушэўска жылі ўсяго тры сям’і, у тым ліку Канапелькі і Машэравы.  П. Машэраў і З. Канапелька –  аднагодкі. Іх сяброўства і павага адзін да аднаго працягваліся ўсё жыццё.

З 1934 года творчае жыццё звязана з тэатрам імя Якуба Коласа (Віцебск). Сярод асноўных тэатральных роляў – Паўлінка ў аднайменнай п’есе Янкі Купалы. Сябравала з Купалам з часоў гастроляў у Мінску: “Я вельмі хвалявалася, ідучы да Янкі Купалы.  Сустрэлі мяне на дзіва проста і гасцінна…. Цётка Уладзя глядзела на мяне вельмі ласкава, а Янка Купала сказаў: “Цудоўная дзяўчына, жадаю табе сыграць гэту ролю на сцэне”. Сустрэча з такім чалавекам, такім знакамітым паэтам стала для мяне сапраўднай падзеяй”.

У яе гонар у Віцебску па вул. Урыцкага, 19 усталявана мемарыяльная шыльда.

25 мая ў гісторыі. Дзень памяці Максіма Багдановіча. «Няўдзячнае сэрца». Тэатр оперы і балета. З’явіліся “зайчыкі”.

Навіна ад

Міжнародны дзень зніклых дзяцей (International Missing Children’s Day, з 2010 года).

Гэта дата вядзе сваю гісторыю з ЗША, а сімвалам Дня з’яўляецца выява сіняй незабудкі.

У гэты дзень у 1979 годзе па дарозе дадому знік амерыканскі 6-цігадовы школьнік Эвіян Пейтс, яго шукалі ўсім светам, справа атрымала шырокі рэзананс, але пошукі не мелі поспеху. Праз 4 гады пасля гэтай падзеі прэзідэнт ЗША Рональд Рэйган абвясціў 25 траўня Нацыянальным днём зніклых дзяцей, а яшчэ праз год, у 1984-м, быў заснаваны Нацыянальны цэнтр пошуку зніклых і эксплуатаваных дзяцей.

Неўзабаве дадзеную ініцыятыву падтрымалі і ў шэрагу еўрапейскіх краін, і ў 1997 годзе быў створаны Міжнародны цэнтр пошуку дзяцей, якія зніклі і эксплуатуюцца. Менавіта па яго ініцыятыве ў 2010 годзе і быў заснаваны Міжнародны Дзень зніклых дзяцей.

Зніклае дзіця – гэта надзвычайнае здарэнне сусветнага маштабу, а для бацькоў няма нічога горш дадзенага факту. І заснаванне гэтага Дня стала спробай прыцягнуць увагу сусветнай грамадскасці да праблемы знікнення непаўналетніх, да праблемы абароненасці дзяцей ад выкраданняў, цяжкіх жыццёвых сітуацый і супрацьпраўнай эксплуатацыі.

1780 год. Прыём Кацярыны II у Магілёве духоўных асоб.

У доме генерал-губернатара былі прыняты Магілёўскі праваслаўны біскуп Г. Каніскі і біскуп Беларускіх каталіцкіх цэркваў С. Богуш-Сестранцэвіч з канонікамі і іншымі духоўнымі асобамі.

1792 год. Геранёны атрымалі герб «Няўдзячнае сэрца».

Зараз гэта аграгарадок у Іўеўскім раёне. 

Раней існавалі Манівідавы Геранёны (цяперашнія Суботнікі), Жыгімонтавы Геранёны (Зыгмунцішкі) і Гаштольдаўскія, альбо Мураваныя, Геранёны, за якімі ўрэшце і засталася назва. 

Упершыню згадваюцца ў 1411 годзе. У мястэчку Гаштольды пабудавалі замак. Пры каралю Аўгусце III (1733-1763) Геранёны атрымалі магдэбургскае права (паводле іншых крыніц, у 1630-я гады).

1907 год. У Вільні адбыўся з’езд настаўнікаў.

Створаны Беларускі настаўніцкі саюз. Ва ўмовах рэакцыі пасля паражэння рэвалюцыі 1905-1907 гадоў саюз не змог разгарнуць шырокую дзейнасць і спыніў існаванне.

Адноўлены намаганнямі І. Луцкевіча ў час 1-й сусветнай вайны, але забаронены германскімі акупацыйнымі ўладамі.

І. Луцкевіч

1917 год. У Ялце памёр Максім Багдановіч (1891-1917).

Беларускі паэт, публіцыст, літаратурны крытык. Зорка беларускай паэзіі.

Напэўна, няма такога беларуса, які б не ведаў хоць некалькі радкоў з вершаў паэта, не захапляўся ім як асобай і чалавекам.

Яго спадчына ўвайшла ў залаты фонд беларускай культуры.

Упершыню пачаў гутарыць на беларускай мове ў 1895 годзе ў в. Вяззе (зараз – Асіповіцкі раён), калі гасцяваў у сваякоў. Там цяпер усталявана мемарыяльная шыльда (на доме сваякоў, з 1986 года – будынак спартовай базы).

Асноўны кірунак яго творчасці – патрыятычнае служэнне сацыяльнаму і нацыянальнаму вызваленню беларускага народа.

Сузаснавальнік пейзажнай і інтымнай любоўнай лірыкі ў беларускай паэзіі. Вялікая заслуга паэта ў распрацоўцы гістарычнай тэмы і урбаністычных матываў.

Яго творчасць мела першаступеннае значэнне ў гістарычным самапазнанні народа і сцвярджэнні яго месца ў гісторыі чалавецтва.

Пераклаў на беларускую мову вершы П. Верлена, Э Верхарна, Г. Гейнэ, А. Пушкіна, Авідзія, Гарацыя і іншых паэтаў, на рускую – творы Янкі Купалы, Т. Шаўчэнкі, І. Франко.

Пахаваны на Старых могілках у Ялце.

У 1980-х гадах уздымалася пытанне пераносу праху паэта з Ялты ў Мінск.

Працуюць музеі паэта ў Мінску, Гродне, Яраслаўлі, яго імя носяць вуліцы ва ўсіх абласных цэнтрах і буйных гарадах Беларусі, у Ніжнім Ноўгарадзе, Яраслаўлі і Ялце, беларускія школы і бібліятэкі.

Помнікі паэту пастаўлены ў Яраслаўлі, Мінску.

У 1991 годзе імя Максіма Багдановіча ўнесена ў каляндарны спіс ЮНЕСКА “Гадавіны выдатных асоб і падзей”.

1937 год. Нарадзіўся Сяргей Сідор (1937–1998).

Вучоны, педагог,  доктар педагагічных навук, беларускамоўны прафесар БДУ, дзеяч ТБМ, БНФ, аўтар падручнікаў па геаграфіі Беларусі (1989-1990-я).

У 1971–1974 гадах працаваў на кафедры эканамічнай геаграфіі Магілёўскага педінстытута.

Часта яго называюць “Смоліч” геаграфіі 1990-х гг., бо яго намаганнямі, геаграфія Беларусі стала вывучацца ў школах як асобны прадмет і на працягу года. Раней геаграфія краіны асобна не вывучалася, хаця падручнікі былі.

Апісаў Беларусь у геаграфічным ракурсе («Геаграфія Беларусі. Энцыклапедычны даведнік», «Займальная геаграфія Беларусі», «Геаграфія Беларусі ў пытаннях і адказах»).

1938 год. У Мінску адкрыўся Беларускі дзяржаўны тэатр оперы і балета.

Зараз Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатр оперы і балета – адзіны ў Беларусі тэатр оперы і балета, адзін з двух музычных тэатраў краіны разам з Музычным тэатрам. Галоўная музычная і тэатральная пляцоўка краіны.

Размешчаны ў гістарычным раёне Мінска – Траецкім прадмесці ў велічным будынку, акружаным маляўнічым паркам.

Будынак оперы – помнік міжнароднага значэння, узор савецкага канструктывізму з элементамі ар-дэко (архітэктары І. Лангбард, Г. Лаўроў).

Пастаноўкі большасці спектакляў у тэатры ідуць на мове арыгінала, а таксама на  беларускай і рускай.

1942 год. Памёр у ГУЛАГу Іван Замоцін (1873-1942).

Беларускі літаратуразнаўца. Акадэмік Акадэміі навук БССР, член-карэспандэнт АН СССР. Доктар філалагічных навук. Прафесар Варшаўскага, Пецярбургскага, Данскога, Беларускага ўніверсітэтаў.

Адзін з пачынальнікаў беларускага літаратуразнаўства XX стагоддзя. Першы загадчык кафедры беларускай літаратуры і этналогіі БДУ. Дырэктар Інстытута літаратуры і мастацтва АН БССР.

Складальнік і рэдактар выданняў М.Багдановіча, Алеся Гаруна, Паўлюка Труса, Цёткі і іншых.

Арыштаваны ДПУ БССР у 1938 годзе, асуджаны да зняволення ў лагерах.

1943 год. Партызаны ў Шклоўскім раёне паставілі рэкорд.

Партызаны брыгады “Чэкіст” адначасова разграмілі тры варожых гарнізона ў вёсках Шклоўскага раёна.

1948 год. У Польшчы расстраляны сталінскай сакрэтнай службай бяспекі Вітольд Пілецкі (1901-1948).

Жаўнер Другой Польскай рэспублікі, заснавальнік падпольнай арміі супраціўлення, ваенны Арміі Краёвай.

Дзеля таго, каб атрымаць звесткі пра злачынствы нацыстаў, пагадзіўся на ўвязненне ў канцлагеры Асвенцім. Падчас перабывання ў канцлагеры арганізаваў рух супраціву, а ў 1943 годзе ўцёк.

Аўтар першага выведніцкага данясення па Асвенціме, дзякуючы якому Польскі ўрад у выгнанні здолеў пераканаць саюзнікаў пра факты Халакосту. Прыняў удзел у Варшаўскім паўстанні.

Пасля вайны застаўся верным ураду ў Лондане і ў 1948 годзе быў абвінавачаны ў працы на «замежны імперыялізм», пад якім меркавана падразумявалася брытанская разведка МІ6.

Да 1989 года звесткі пра яго лёс і ўчынкі замоўчваліся польскімі камуністычнымі ўладамі..

1964 год. Памёр Васіль Залатароў (1872-1964).

Беларускі кампазітар і педагог. Заслужаны артыст Расіі, народны артыст Беларусі. Прафесар. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі. Пачынальнік беларускай акадэмічнай музыкі.

Вучыўся ў Прыдворнай пеўчай капэле ў М. Балакірава і А. Лядава, Пецярбургскай кансерваторыі па класу М. Рымскага-Корсакава.

Выкладаў у кансерваторыях і музычна-драматычных інстытутах у Расіі, Украіне, Беларусі. Яго вучнямі былі Л. Абеліёвіч, А. Багатыроў, У. Алоўнікаў.

У беларускую музычную культуру арганічна ўвайшлі яго балет па матывах народных легенд «Князь-возера», сімфонія «Беларусь», танцавальная сюіта і уверцюра-фантазія на беларускія тэмы для сімфанічнага аркестра, цыкл апрацовак народных песень для голасу з сімфанічным аркестрам «Кантрасты» і іншыя.

Аўтар манаграфіі «Фуга» – першай рускамоўнай працы, спецыяльна прысвечанай гэтай музычнай форме.

В. Залатароў з выпускнікамі С. Нісневіч, М. Вайнбергам, У. Алоўнікавым, Д. Лукасам, Р. Селіцкім, Л. Абеліевічам, Д. Лукас. Мінск, 1941 год.

1970 год. памёр Мікола Абрамчык (1903-1970).

Беларускі грамадзкі і палітычны дзеяч, публіцыст, інжынер, Прэзідэнт Рады БНР (1947-1970). Дзеяч беларускай эміграцыі ў Чэхаславакіі, Францыі.

Старшыня Беларускага нацыянальнага цэнтру, удзельнік антыкамуністычнага руху, прэзідэнт Лігі за вызваленне народаў СССР. Ініцыятар стварэння беларуская рэдакцыі Радыё «Вызваленне/Свабода».

Пахаваны на могілках Пер-Лашэз у Парыжы.

1991 год. У Мінску пачаўся I Міжнародны кангрэс беларусістаў.

Працаваў 25-27 мая 1991 года.

У Беларусі апошні, шосты кангрэс працаваў 27-29 мая 2015 года.

1992 год. У Беларусі уведзена нацыянальная валюта – беларускі рубель.

Адразу ў народзе атрымала назву “зайчык”.

Народны паэт Ніл Гілевіч са сваімі паплечнікамі адстойваў гістарычную назву для нацыянальнай валюты – талер.

Уведзены былі купюры наміналам ад 50 капеек да 50 рублёў. Наміналы 100, 200 і 500 з’явіліся толькі ў снежні. Курс: 1 беларускі рубель = 10 савецкіх рублёў.

Дзень у гісторыі. 24 мая. Кацярына ІІ і Іосіф ІІ у Магілёве. Першая ЧК, першае “Еўрабачанне”. Нарадзіліся А. Русак, М. Чыгір.

Навіна ад

Дзень славянскага пісьменства. 

Дзень святых Мяфодзія і Кірылы, святых праваслаўнай і каталіцкай царквы, братоў-місіянераў, стваральнікаў стараславянскай азбукі і царкоўнаславянскай мовы. 

Мова – душа любога народа, яна з’яўляецца асновай нашага мыслення, таму мову трэба берагчы, вывучаць, паважаць і ведаць. Беражлівыя адносіны да сваёй мовы дазваляюць нам развіваць здольнасць разумець словы, аналізаваць учынкі, думаць, перадаваць атрыманы вопыт, ясна і дакладна выкладаць свае думкі.

1377 год. Памёр Альгерд (1296-1377).

Вялікі князь (1345-1377) ВКЛ, князь крэўскі і віцебскі, адзін з найбуйнейшых вайскаводаў ВКЛ. 

З 80 гадоў жыцця, кіраваў дзяржавай 32 гады. 

Бацька 12 сыноў, у тым ліку Ягайлы, Андрэя Полацкага, Свідрыгайлы, Скіргайлы, Уладзіміра. 

У часы Альгерда тэрыторыя ВКЛ павялічылася больш чым удвая, беларускія землі занялі цэнтральнае месца ў дзяржаве, што забяспечыла рост эканомікі, развіццё культуры, умацаванне старабеларускай мовы як афіцыйнай.

У 2014 годзе Альгерду ўсталяваны помнік у Віцебску..

1706 год. У Магілёў увайшлі рускія войскі генерала Бауэра.

Рускія войскі – саюзнікі Рэчы Паспалітай у вайне са Швецыяй, сталі лагерам пад Машакоўскай гарой. 

У розны час у перыяд 1706-1708 гадоў у Магілёве знаходзіліся рускія ваенаначальнікі: Меншыкаў, Брус, Бауэр, Галавін, Рапнін, Даўгарукі, Сініцкі, Галоўкін, Нотаў, Чамберс. 

Іх атрады, як і 30-тысячнае войска татар, спустошылі горад і наваколлі рабаваннямі. 

8 верасня 1708 года па загаду Пятра I горад быў поўнасцю спалены татарскімі і калмыцкімі палкамі.

1780 год. У Магілёве адбылася сустрэча Кацярыны ІІ і аўстрыйскага імператара Іосіфа ІІ.

Мэта сустрэчы – абмеркаванне другога падзелу Рэчы Паспалітай.

Іосіф прыехаў у Магілёў 23 мая. У гонар сустрэчы з Іосіфам, 29 мая на Саборнай плошчы Магілёва быў закладзены Іосіфаўскі кафедральны сабор. Сабор будаваўся з цэглы ў 1780-1798 гг. архітэктарам Мікалаем Львовым ў класіцыстычным стылі. Адзін з найбольш ранніх помнікаў класіцызму ў культавай архітэктуры Беларусі. Зруйнаваны ў 1937 г., бо “не ўпісываўся” ў архітэктуру будучай сталіцы БССР. На яго месцы пабудавалі гатэль “Дняпро”.

У кастрычніку 2011 года тагачасны намеснік старшыні Магілёўскага гарвыканкама Ігар Шардыка паведаміў, што сабор трапіў у лік першых у чарзе на аднаўленне разбураных помнікаў архітэктуры Магілёва.

Іосіфаўскі сабор.

1904 год. Нарадзіўся Адам Русак (1904-1987).

Беларускі паэт-песеннік. Заслужаны дзеяч культуры.

Скончыў Беларускі музычны тэхнікум  і Ленінградскую кансерваторыю. Быў салістам аркестра Ленінградскага Малога опернага тэатра, Белдзяржфілармоніі.

Аўтар больш 10 зборнікаў паэзіі, вершаў, вершаў для дзяцей.

На тэксты яго вершаў напісана каля 300 песень. З іх найбольш вядомымі сталі песні: «Бывайце здаровы», «Лясная песня», «Толькі з табою», «Не шукай», «Не за вочы чорныя», «Як правёў мяне Цімох».

Памёр 21 сакавіка 1987 года.

1917 год. Заснавана газета “Грамада”.

Першая беларуская газета ў Мінску, орган Беларускай Сацыялістычнай Грамады.

Выдавалася да 11 чэрвеня (4 нумары), рэдактар – ураджэнец в. Бацэвічы (зараз Клічаўскі раён), географ, грамадскі дзеяч Аркадзь Смоліч.

1918 год. У Магілёве створана губернская ЧК па барацьбе з сабатажам і контррэвалюцыяй.

Яна стала першай ЧК на тэрыторыі Беларусі. ЧК размесцілася ў будынку Архіерэйскага палаца. З гэтага моманту пачынаюцца рэпрэсіі супраць іншадумцаў.

1930 год. У Навагрудку нарадзілася Галіна Русак (1930-2000).

Беларускі жывапісец, графік, мастацтвазнаўца, грамадскі дзеяч беларускай дыяспары ў ЗША, удзельніца агульнаамерыканскага руху за правы жанчын. Прафесар.

Нарадзілася ў сям’і беларускага дзеяча Філарэта Родзькі.

З 1949 года жыла ў Амерыцы. Да ад’езду ў Новы Свет скончыла Фрайбургскі і Лёвенскі ўніверсітэты. Адукацыю завяршыла ў Амерыцы. Працавала дырэктарам мастацкай бібліятэкі  Ратгерскага ўніверсітэта.

Яе мастацкая творчасць добра вядомая ў ЗША і Канадзе, дзе яна неаднаразова выстаўлялася ў розных галерэях, але толькі ў 1992 годзе з выстаўкай яе твораў змаглі пазнаёміцца і ў Беларусі.

Уваходзіла ў склад кіраўніцтва Згуртавання беларускіх мастакоў і ўмельцаў.

Г. Русак. Сон малочніка.

1948 год. Нарадзіўся Міхаіл Чыгір.

Палітык, сябра Аб’яднанай Грамадзянскай Партыі, палітвязень, вязень сумлення паводле Amnesty International. Другі Прэм’ер-міністр Рэспублікі Беларусь (1994-1996), першы – у прэзідэнцкай Беларусі,

У 1995 годзе прадстаўляў краіну на сусветным эканамічным форуме ў Давосе.

У лістападзе 1996 года гучна сышоў у адстаўку ў знак пратэсту супраць абвешчанага А. Лукашэнкам рэферэндуму.

У 1999 годзе вылучаўся кандыдатам у прэзідэнты, спадзяючыся такім шляхам вярнуць краіну на дэмакратычны шлях развіцця. Гэтым выклікаў рэпрэсіі з боку ўладаў супраць сябе і членаў сям’і.

30 сакавіка быў арыштаваны і змешчаны на 8 месяцаў ў мінскі СІЗА. Пасля прысуду 2000 года, быў асуджаны судом Фрунзенскага раёна Мінска ў 2002 годзе на 3 гады пазбаўлення волі.

Прымаў удзел у парламенцкіх выбарах у Палату прадстаўнікоў Народнага сходу (кастрычнік 2000), у кампаніі па выбарах прэзідэнта 2001, на выбарах у 2010 годзе быў даверанай асобай Я. Раманчука.

1956 год. У швейцарскім Лугана прайшоў першы конкурс песні “Еўрабачанне”.

У ім прынялі ўдзел прадстаўнікі Бельгіі, Нідэрландаў, Італіі, Люксембурга, Францыі, ФРГ, Швейцарыі.

Да конкурсу дапускалася толькі сольнае выступленне выканаўцаў. Можна было выканаць дзве песьні.  Аўстрыя, Вялікабрытанія, Данія не ўдзельнічалі з-за спазнення правядзення нацыянальных адбораў.

Беларусь удзельнічала ў конкурсе “Еўрабачанне” з 2004 па 2019 год. Першымі прадстаўнікамі краіны стаў дуэт “Аляксандра і Канстанцін” з песняй “My Galileo” (10 балаў і 19-е месца ў паўфінале).

Самае высокае месца заняў Дзмітрый Калдун у 2007 годзе: 145 балаў і 6 месца ў фінале.

За ўсю гісторыю ўдзелу Беларусь кваліфікавалася ў фінал усяго толькі 6 разоў і толькі аднойчы ўвайшла ў дзясятку найлепшых у фінале (2007). 

У сакавіку 2021 года Беларусь дыскваліфікавана з-за палітычнага падтэксту ў песні “Я навучу цябе” гурта «Галасы ЗМеста”. 28 мая 2021 г. Еўрапейскі вяшчальны саюз пазбавіў членства Белтэлерадыёкампаніі ў арганізацыі з-за пытанняў адносна правоў чалавека ў краіне на фоне пераследу апазіцыі.

 

 

Дзень у гісторыі. 17 лютага. Першы падзел Рэчы Паспалітай. Трагедыя Росіцы. Марш “недармаедаў”. Нарадзіліся археолаг К. Тышкевіч, падарожнік па Амерыцы К. Ельскі

Навіна ад

Міжнародны Дзень спантанай праявы дабрыні (International Spontaneous Kindness Day, з 1998 года). 

Устаноўлены па ініцыятыве міжнародных дабрачынных арганізацый на канферэнцыі ў Токіа. У гэты дзень, як заклікаюць арганізатары, трэба імкнуцца быць добрым да ўсіх, і не проста добрым, а добрым бязмежна і бескарысліва.

Калі чалавек чакае падзякі за сваю дабрыню, гэта не можа лічыцца сапраўднай дабрынёй.

Добрыя справы самі па сабе павінны дастаўляць вам задавальненне, і пры гэтым, даючы нешта іншым ці дапамагаючы ім, вы не павінны чакаць узнагароды. Такая сапраўдная дабрыня.

Нямногія ў наш неспакойны час здольныя на такі “подзвіг” – у стане стомленасці і раздражненні ад надзённых клопатаў мы ўсё часцей абыякава праходзім міма чужых праблем, пакуль яны не закрануць нас саміх.

І тады мы шукаем падтрымку і ўдзел у людзей, для якіх “бескарыслівая дапамога”, “міласэрнасць” і “спагадлівасць” не проста словы, а сэнс жыцця, які стаў пакліканнем.

1772 год.  Прускі кароль Фрыдрых II і Кацярына II падпісалі Пецярбургскую канвенцыю аб першым падзеле Рэчы Паспалітай.  

5 жніўня 1772 года набыла моц аналагічная руска-аўстрыйская канвенцыя. У верасні 1772 года рускія, аўстрыйскія і прускія войскі занялі адпаведныя тэрыторыі. 

Рэч Паспалітая працягвала існаваць, але яе тэрыторыя істотна скарацілася. У верасні 1773 года кароль Станіслаў Панятоўскі прызнаў новыя межы, падпісаўшы мірныя дамовы з Аўстрыяй, Прусіяй і Расіяй. 

Наступныя падзелы Рэчы Паспалітай адбыліся ў 1793 і 1795 гадах.

1806 год. Нарадзіўся Канстанцін Тышкевіч. 

Беларускі археолаг, гісторык, краязнавец, адзін з заснавальнікаў беларускай археалогіі. На аснове ўласных калекцый разам з бацькам і братам стварыў Лагойскі музей старажытнасцей. 

Член навуковых таварыстваў Вільні, Кракава, Масквы, Прагі, Парыжа, Лондана. 

Адзін з заснавальнікаў Віленскага музея старажытнасцей, член Віленскай археалагічнай камісіі. Даследаваў каля 200 курганоў, гарадзішчаў і замчышчаў. 

У памяць аб вучоным з 2007 года праводзіцца водная экспедыцыя «Шляхам Тышкевіча» па Віліі. 

Памёр 13 ліпеня 1868 года.

1837 год. Нарадзіўся Канстанцін Ельскі. 

Беларускі вучоны-біёлаг, географ, геолаг і падарожнік.

Сваяк кампазітара С. Манюшкі.

Вучыўся ў  Маскоўскім і Кіеўскім універсітэтах. Адзін з першых у Расійскай імперыі дарвіністаў.

Удзельнічаў у падрыхтоўцы паўстання 1863-1864 гадоў ва Украіне. Жыў у эміграцыі. 

Займаўся геалагічнай практыкай у Турцыі, працаваў у парыжскім Прыродазнаўчым інстытуце, даследаваў Французскую Гвіяну ў Паўднёвай Амерыцы (1865-1869), Перу (1869-1878), Кардыльеры, вярхоўі Мараньёна – аднаго з вытокаў Амазонкі. Прэпараваныя ім пудзілы адпраўляліся ў музеі Еўропы, адных толькі павукоў даслаў каля 300 экзэмпляраў, адкрыў невядомыя віды жывёл. Сустваральнік і захавальнік прыродазнаўчага музея ў перуанскай Ліме.

Па вяртанні з Амерыкі, працаваў у Варшаве, захавальнікам прыродазнаўчых калекцый Кракаўскай акадэміі навук, у Турцыі, Германіі. Удзельнічаў у геалагічных экспедыцыях на французскі паўвостраў Брэтань, у балканскай Далмацыі.

У гонар вучонага названы від лаўра, некаторыя віды птушак і звяроў.

Памёр 26 лістапада 1896 года.

1937 год. У вёсцы Машанакі Магілёўскага раёна нарадзілася Зінаіда Бандарэнка. 

Герой Сацыялістычнай працы, Ганаровы хімік СССР.

Усё яе працоўнае жыццё прайшло на Магілёўскім вытворчым аб’яднанні «Хімвалакно»: прадзільшчыца, апаратчыца. Выбіралася ад калектыва Дэпутатам Вярхоўнага Савета БССР (1976-1981). 

Упершыню ў СССР разам з напарніцай выйшла з брыгады каб на дваіх абслугоўваць адразу 15 станкоў. Пераможца пяці пяцігодак.

1938 год. Памёр у ГУЛАГу  Міхась Багун. 

Беларускі паэт, празаік, перакладчык.

Працаваў у газетах «Чырвоная Полаччына», «Літаратура і мастацтва», у Белдзяржвыдавецтве.

Аўтар лірычных рамантычна-акрыленых твораў: шэрагу зборнікаў, паэм. Пісаў і апавяданні для дзяцей.  Перакладчык на беларускую мову М. Астроўскага «Як гартавалася сталь», вершаў А. Пушкіна, У. Маякоўскага, Э. Багрыцкага і іншых.

Некаторыя яго вершы, пакладзеныя на музыку, увайшлі ў фальклорныя запісы.

Арыштаваны ў лістападзе 1936 года, прыгавораны да 8 гадоў пазбаўлення волі.

1943 год. Нацысты спалілі 1530 жыхароў, уключая двух каталіцкіх святароў, вёскі Росіца Верхнядзвінскага раёна. 

16-18 лютага тут прайшла карная аперацыя «Зімовы цуд». Карнікі звезлі мясцовых жыхароў у стайню і падпалілі яе. Святары Антоні Ляшчэвіч і Юры Кашыра адмовіліся пакінуць сваіх парафіянаў і прынялі разам з імі пакутніцкую смерць.

У 1999 годзе Ян Павал II абвясціў ксяндзоў Ю. Кашыру і А. Ляшчэвіча блаславёнымі. 19 жніўня 2000 года ў Росіцы адбылося паўторнае асвячэнне касцёла.

Па колькасці ахвяр Росіца – трэцяя на Беларусі апасля в. Боркі Кіраўскага раёна (2000), былой в. Ала Светлагорскага раёна (1758 чалавек).

1949 год. Заступіў на пасаду першы прэзідэнт Ізраіля Хаім Вайцман (1874–1952). 

Ураджэнец м. Моталь пад Пінскам. Выбітны навуковец-хімік, палітык, прэзідэнт (1929-1946) Сусветнай сіянісцкай арганізацыі. Заснавальнік даследчага інстытуту, які цяпер носіць ягонае імя.

Ганаровы доктар Ерусалімскага універсітэта, Ганаровы грамадзянін Ерусаліма.

1952 год. Нарадзіўся Уладзімір Крываблоцкі. 

Беларускі мастак-манументаліст, жывапісец. Скончыў Рэспубліканскую школу-інтэрнат па музыцы і выяўленчым мастацтве імя Ахрэмчыка (дыпломнай працай стаў вялізны два з паловай метры ў вышыню трыпціх «Хатынь»), Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут.

Маляваць пачаў у дзяцінстве, свае малюнкі дасылаў у газету «Піонэр Беларусі» і тройчы перамагаў у конкурсах.

Асновай творчасці з’яўляецца Беларусь, яе мінуўшчына, людзі, прырода. Прымаў удзел у рэканструкцыі Нацыянальнага акадэмічнага тэатра оперы і балета, аздабленні будынку Нацыянальнай бібліятэкі.

Творы захоўваюцца ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі, Беларускім гісторыі і культуры, Магілёўскім абласным мастацкім, Віцебскім краязнаўчым музеях.

Яго вітражы ўпрыгожваюць многія будынкі Мінска, Кобрына, Брэста, Цэнтральнага Батанічнага сада,  Ушацкага Музея народнай славы, Палаца Культуры Мсціслава. Паліпціх «Рэквіем» памерам 33 м² – у Музеі гісторыі Вялікай Айчыннай вайны. 

Жывапіс прысвечаны вязням канцлагеру ў Азарычах ствараўся 3,5 гады. За гэту працу быў вылучаны на атрыманне Дзяржаўнай прэміі Беларусі.

«Зямля», мазаіка на фасадзе Брэсцкага электра-механічнага завода

1955 год. Нарадзіўся Уладзімір Вішнеўскі. 

Беларускі мастак-графік, кніжны ілюстратар, жывапісец, скульптар, педагог. Акадэмік графікі Беларускай акадэміі выяўленчага мастацтва.

Скончыў Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут. Загадчык кафедры графікі Беларускай Акадэміі мастацтваў. Выдатны майстар станковай і кніжнай графікі, працуе ў тэхніках афорта, літаграфіі, тэмперы.

Аўтар шматлікіх графічных серый, сярод іх «Птушкаловы», «Кірмаш спадзяванняў», «Пабудова чалавека», «Туга страчанага сусвету», ілюстрацый да кніг У. Ягоўдзіка, Якуба Коласа, К. Крапівы, А. Разанава, М. Лужаніна, Ф. Дастаеўскага, А. Пашкевіч (Цёткі).

За ілюстрацыі кніг «Вянок беларускіх народных песень» і «Палата кнігапісная» М. Нікалаева атрымаў дыпломы беларускіх рэспубліканскіх конкурсаў «Мастацтва кнігі».

Творы мастака знаходзяцца ў Нацыянальным мастацкім музеі, Музеі сучаснага выяўленчага мастацтва, у прыватных зборах Беларусі і замежжа.

2013 год. Памёр Сакрат Яновіч. 

Беларускі, польскі пісьменьнік, публіцыст, грамадскі дзеяч Беласточчыны. Працаваў ў газеце «Ніва», узначальваў Беларускае дэмакратычнае аб’яднанне, займаўся актыўнай літарганізатарскай дзейнасцю. У яго Villa Socrates праходзілі шматлікія беларускія і міжнародныя інтэлектуальныя спатканні. 

Аўтар зборнікаў апавяданняў і мініяцюр, каля 30 кніг, сярод якіх «Беларусь, Беларусь», «Доўгая смерць Крынак» і інш. Пераклаў на польскую мову «Вітражы» Я. Брыля, п’есу Я. Шабана «Шрамы» для Драматычнага тэатра імя Я. Вянгеркі ў Беластоку.

2017 год. У Мінску адбыўся «Марш абураных беларусаў» супраць прэзідэнцкага Дэкрэта № 3 і эканамічнай палітыкі ўлад. 

Удзельнічала больш за 2 000 чалавек. Арганізатарамі акцыі сталі апазіцыйныя палітыкі М. Статкевіч, У. Някляеў і іншыя. Марш прайшоў ад Кастрычніцкай плошчы па праспекце Незалежнасці да будынка Міністэрства па падатках і зборах Беларусі, каля якога адбыўся кароткі мітынг.

Затым пратэсты перакінуліся на іншыя гарады Беларусі: Гомель, Магілёў (каля 500 чалавек прайшлі па вуліцы Ленінскай), Брэст, Гродна, Віцебск і іншыя. Удзельнікі маршу актыўна даводзілі, што яны не “дармаеды”, і пратэставалі супраць уторгнення непразрыстай дзяржавы ў зоны асабістай свабоды грамадзян.

Дэкрэт № 3 «Аб папярэджанні сацыяльнага ўтрыманства», больш вядомы як Дэкрэт аб дармаедстве, быў выдадзены 2 красавіка 2015 года. Ён не адпавядае Канстытуцыі, міжнародным дагаворам і іншым заканадаўчым актам краіны. 

Падобны ўказ быў прыняты ў 1961 годзе ў СССР, там дармаедства адносілі да крымінальна-каральных злачынстваў.

Улады Беларусі рабілі спробы ўвесці падатковы збор з беспрацоўных грамадзян з 2013 года, з ініцыятывы прэм’ер-міністра М. Мясніковіча.

Дзень у гісторыі. 4 студзеня. Пабудаваны самы вялікі хмарачос. Нарадзіліся апошні канцлер ВКЛ Яўхім Храптовіч, палярнік Фёдар Кабат, палітык Юрый Захаранка, кампазітар Уладзімір Браілоўскі

Навіна ад

1591 год. Слонім атрымаў герб «Леў». 

Указанне на прыналежнасць Льву Сапегу. Горад упамінаецца ў 1005, 1040 гадах, у Іпацьеўскім летапісе ў 1252 годзе як Услонім. Слонімская харугва ўдзельнічала ў Грунвальдскай бітве. 

У 1531 годзе атрымаў Магдэбургскае права. Міхал Казімір Агінскі заснаваў тут тэатр. 

Некаторы час з’яўляўся цэнтрам Слонімскай губерні. 

Буйны габрэйскі і татарскі цэнтр. Адсюль паходзіць вядомая хасідская дынастыя.

Зараз у 50-тысячным горадзе працуюць кардонна-папяровая фабрыка «Альбярцін», фабрыкі камвольна-прадзільная, мастацкіх вырабаў, мэблевая, ільнозавод, вінаробны, маторарамонтны, аўтарамонтны заводы, мясакамбінат, масласыраробчы цэх і іншыя прадпрыемствы. 

У горадзе працуюць драматычны тэатр, Спаса-Праабражэнскі сабор, касцёл Святога Андрэя, тут размешчаны сінагога (1642), ратуша (ХVIIІ ст.), будынак чыгуначнага вакзала ў стылі «мадэрн» (1922), Агінскі канал.

1729 год. Нарадзіўся Яўхім Храптовіч. 

Грамадскі, палітычны, дзяржаўны дзеяч ВКЛ, публіцыст, паэт і перакладчык. Апошні канцлер вялікі літоўскі (1793 – 1795), граф.

Пасля стварэння Адукацыйнай камісіі (1773) – першага ў свеце міністэрства адукацыі – стаў камісарам дэпартаменту Віленскай акадэміі і школаў ВКЛ, значна павялічыў колькасць школ розных узроўняў.

Аўтар вершаў на польскай мове і латыні, на гутарковай беларускай мове лацініцай. 

Памёр 4 сакавіка 1812 года.

1856 год. Гомель атрымаў герб з выявай рысі. 

Гэты герб раней належыў павятоваму цэнтру Новая Беліца, які быў уключаны ў склад горада І. Паскевічам. 

Гомель упершыню ўзгадваецца пад 1142 годам. 

У 1560 годзе атрыманы герб – у чырвоным полі сярэбраны кавалерскі крыж, у 1562 –  магдэбургскае права. 

У 1772 годзе горад падараваны Кацярынай ІІ П. Румянцаву-Задунайскаму. 

З 1852 года стаў уладаннем князя І. Паскевіча. 

Да 1919 года – павятовы цэнтр Магілёўскай губерні, у 1919-1924 – цэнтр Гомельскай губерні РСФСР (а Магілёў быў павятовым цэнтрам), з 1938 года – цэнтр вобласці. Першы абласны цэнтр БССР, які вызвалены ад фашысцкіх акупантаў (26 лістапада 1943 года). 

Зараз паўмільённы Гомель – буйны прамысловы і культурны цэнтр краіны. Працуюць прадпрыемствы машынабудавання і металаапрацоўкі (радыёзавод, станочных вузлоў, станкабудаўнічы, “Гомсельмаш”, пускавых рухавікоў, ліцейны), хімічнай (хімічны завод), лясной, цэлюлозна-папяровай, лёгкай, харчовай прамысловасці (кандытарская фабрыка «Спартак», «Малочныя прадукты», мясакамбінат, тлушчкамбінат), будаўнічых матэрыялаў, працуе шэраг універсітэтаў, цырк, тэатр, філармонія.

1897 год. Памёр Эмерык Гутэн-Чапскі. 

Беларускі калекцыянер і нумізмат.

Наўгародскі губернатар (1862-1865), санкт-пецярбургскі віцэ-губернатар (1865-1867), дырэктар Ляснога дэпартамента Расійскай імперыі.

Заснаваў Станькаўскі музей, дзе зберагаліся манеты, медалі, зброя, творы мастацтва, гістарычныя дакументы, кнігі і іншыя прадметы даўніны. Член Рускага археалагічнага, Маскоўскага нумізматычнага таварыстваў.

Аўтар кнігі «Удзельныя, велікакняжацкія і царскія грошы Старажытнай Русі збору графа Э. К. Гутэн-Чапскага», «Каталог калекцыі польскіх медалёў і манет графа Э. Гутэн-Чапскага».

У 1894 годзе пераехаў у Кракаў, куды перавёз музейныя зборы (цяпер у складзе Нацыянальнага музея).

1910 год. Нарадзіўся Навум Трахтэнберг. 

Беларускі архітэктар, педагог. Дзяржаўная прэмія за архітэктуру Ленінскага праекта ў Мінску.

З 1934 года працаваў у розных мінскіх архітэктурных майстэрнях, начальнікам аддзела планіроўкі і забудовы гарадоў Упраўлення па справах архітэктуры СНК БССР, у Дзяржпраекце. Браў актыўны ўдзел у аднаўленні разбуранага Мінска, узначальваў Майстэрню Генплана ў інстытуце «Мінскпраект», выкладаў у Беларускім політэхнічным інстытуце.

Удзельнік распрацоўкі генпланаў аднаўлення, рэканструкцыі і развіцця Бабруйска (1935-1936, 1949), Магілёва (1937-1939, разам з М. Андросавым), Мінска, Мазыра, Маладзечна, Пінска, Віцебска, зон масавага адпачынку Заслаўскага вадасховішча.

Суаўтар кнігі «Мінск: Паваенны досвед рэканструкцыі і развіцця».

Памёр 16 кастрычніка 1977 года.

1921 год.  У в. Сянькоўка Клімавіцкага раёна нарадзіўся Фёдар Кабат. 

Савецкі палярнік, які пабыў на абодвух полюсах, гідраметэаролаг. Падчас вайны – марак-падводнік у Запаляр’і, на Чарнаморскім флоце.

У 1957-1958 гадах працаваў на дрэйфуючай станцыі “Паўночны полюс-7”, у 6-й Комплекснай Антарктычнай экспедыцыі (1960-1961), 12-й Савецкай Антарктычнай экспедыцыі (1967/1968). Калі ў складаных умовах надвор’я ў лекара станцыі “Новалазараўская” Леаніда Рагозава здарыўся прыступ апендыцыту (з 30 красавіка на 1 траўня 1961 года), то яму асістыраваў, галоўным чынам, палярны гідраметэаролаг Фёдар Ф. Кабот.

Пасля вяртання з экспедыцыі ў 1968 годзе, працаваў начальнікам Аб’яднанай аэралагічнай станцыі Брэст, начальнікам Бюро эксплуатацыі і праверкі прыбораў Беларускага тэрытарыяльнага гідраметэацэнтра (Мінск), затым – дырэктарам Брэсцкай занальнай абсерваторыі.

Памёр у 1995 годзе.

1946 год. На Маскоўскім заводзе малалітражных аўтамабіляў сабраны першы легкавы аўтамабіль “Масквіч-400”. 

Чатырохмясцовая “легкавушка”, якая развівала хуткасць да 90 км/г, уяўляла сабой копію “Опель-Кадэт К38”.

Ініцыятарам выпуску гэтага аўтамабіля выступіў сам Іосіф Сталін. Ён быў улюбёны ў мадэль яшчэ да вайны. У 1940 годзе правадыру не спадабаўся двухдзверны “КІМ-10”, які быў спраектаваны па мадэлі “Форд Перфект”. Затое “Опель” прыцягнуў яго ўвагу.

У ліпені 1945 года па загадзе Сталіна былі поўнасцю вывезены ў Маскву абсталяванне і дакументацыя брандэнбургскага аўтазавода фірмы “Опель”, на аснове якіх і быў выраблены “Масквіч-400”. У 1947 годзе пачалася серыйная вытворчасць аўтамабіля.

1947 год. Нарадзіўся Уладзімір Браілоўскі. Музыка, кампазітар, педагог, менеджэр. 

Ініцыятар правядзення і мастацкі кіраўнік міжнароднага музычнага фестывалю “Залаты шлягер” у Магілёве (1995-2003).

Выкладаў у Магілёўскім музвучылішчы, загадваў музычнай часткай Магілёўскага драматычнага тэатра, дзе ім напісана музыка да 25 спектакляў, быў ініцыятарам стварэння і першым дырэктарам Магілёўскай абласной філармоніі, мастацкім кіраўніком Магілёўскага творчага аб’яднання “Арт-цэнтр”.

Аўтар 2-х мюзіклаў, музыкі да 4 спектакляў, творам для хору і аркестра, сімфоній, уверцюр для сімфанічнага аркестра, камерна-інструментальнай, вакальнай музыкі, 30 рамансаў і песень, у тым ліку «Дзявочая песня», “Каханне”, “Як над рэчанькай”, “Дняпроўскi вальс”.

1952 год. Нарадзіўся Юрый Захаранка. 

Беларускі палітычны дзеяч. Міністр унутраных спраў Беларусі (1994-1995).

У 1977-1994 гадах служыў у МУС на розных пасадах у Светлагорску, Гомелі, начальнікам Следчага камітэта МУС. У час прэзідэнцкіх выбараў 1994 году быў у выбарчым штабе кандыдата А.Лукашэнкі.

У 1994 годзе стаў генерал-маёрам і міністрам унутраных спраў.

Падначаленыя яму падраздзяленні МУС у красавіку 1995 года ўдзельнічалі ў збіцці дэпутатаў Вярхоўнага Савета 12-га склікання, якія пратэставалі супраць правядзення рэферэндуму ў Беларусі, а ў жніўні 1995 разагналі страйк работнікаў Мінскага метрапалітэну.

Пасля звальнення з пасады міністра ў кастрычніку 1995 года займаўся стварэннем Саюза афіцэраў. Актыўна ўдзельнічаў практычна ва ўсіх публічных акцыях апазіцыі. 

З 1996 года – член Палітрады Аб’яднанай грамадзянскай партыі. З лютага 1998 года ў складзе Нацыянальнага выканаўчага камітэта, створанага апазіцыяй — старшыня камітэта па бяспецы.

Бясследна знік 7 мая 1999 года.

1957 год. Памёр ураджэнец г. Чавусы Уладзімір Кудрэвіч. 

Беларускі жывапісец-пейзажыст. Бацька мастака Раісы Кудрэвіч. Заслужаны дзеяч мастацтваў.

Працаваў на чавускай пошце, у паштова-тэлеграфнай канторы, у Гомелі тэлеграфістам Лібава-Роменскай чыгункі.

Скончыў мастацкае вучылішча ў Лібаве. З 1907 года іграў на сцэне, выконваў пераважна камедыйныя ролі, з 1909 года ўдзельнік мастацкіх выстаў.

Пасля кастрычніка 1917 года ён працаваў загадчыкам клуба Заходняй чыгункі, адначасова кіраваў мінскай мастацкай студыяй, выступаў на сцэне клуба, быў  рэжысёрам і дэкаратарам спектакляў. .

1986 год. Нарадзіўся Андрэй Краўчанка. 

Беларускі лёгкаатлет. Спецыялізуецца ў мнагабор’і. Заслужаны майстар спорту Беларусі. Чэмпіён Еўропы (2011, 2014), сярэбраны прызёр Летніх Алімпійскіх гульняў 2008 года у Пекіне. Пераможца нацыянальнага адкрытага публічнага конкурсу «Трыумф. Героям спорту 2008» у Беларусі ў намінацыі «Самы яркі спартыўны момант года».

Пасля завяршэння спартыўнай кар’еры знаходзіўся на службе ў КДБ, маёр. У час пратэстаў у Беларусі ў 2020 годзе звольнены.

18 жніўня 2020 года падпісаў адкрыты ліст прадстаўнікоў спартыўнай галіны з патрабаваннем прызнаць несапраўднымі выбары прэзідэнта Рэспублікі Беларусь.

8 лістапада 2020 года быў затрыманы за ўдзел у «Маршы народаўладдзя» і прысуджаны да 10 сутак арышту.

1989 год. Вышла ў эфір першая перадача магілёўскай абласной студыі тэлебачання. 

Тады яшчэ не было ні будынку Магілёўскай студыі, ні самога тэлевізійнага павільёна. Была толькі перасоўная тэлестудыя. 

З 1989 года ў праграме Беларускага тэлебачання двойчы на тыдзень значыўся 10-хвілінны інфармацыйны выпуск “Дзень вобласці”. У студыі працавала 12 чалавек. 

Студыя была пераўтворана ў 2003 годзе ў тэлерадыёкампанію “Магілёў” – “Беларусь 4. Магілёў”.

1995 год. Памёр Уладас Дрэма. 

Літоўскі мастак і мастацтвазнаўца, гісторык культуры, педагог, супрацоўнік Беларускага музея ў Вільні. Лаўрэат Нацыянальнай прэміі Літвы, ганаровы доктар Вільнюскай мастацкай акадэміі, першы ганаровы грамадзянін Вільнюса.

Нарадзіўся ў 1910 годзе ў Рызе ў сям’і сялянаў з беларускіх Гервятаў. Скончыў факультэт прыгожых мастацтваў Універсітэта Стэфана Баторыя.

Збіральнік матэрыялаў па гісторыі рукапіснай і друкаванай кнігі ВКЛ, адзін з першых даследчыкаў кніжнай спадчыны Літвы.

Працаваў у Беларускім музеі ў Вільні, дырэктарам Этнаграфічнага музея, загадчыкам аддзела выяўленчага мастацтва ў Мастацкім музеі, выкладчыкам Мастацкага інстытута і Вільнюскага ўніверсітэта, супрацоўнікам Інстытута кансервавання помнікаў.

Аўтар прац з матывамі Вільні, футурыстычнага палатна «Вільня ў 2000-м годзе» (1928), стваральнік стылізаваных нацюрмортаў у тэхніцы каляровай лінагравюры. У тэхніцы гравюры на медзі ствараў найчасцей віды Старога горада.

Афармляў кнігі, аўтар плакатаў, экслібрысаў, тэатральных дэкарацый.

Напісаў звыш за 150 артыкулаў на тэму гісторыі мастацтва і архітэктуры, аўтар манаграфій пра архітэктуру Вільні, мастакоў, прац пра беларускае народнае мастацтва.

Яго імем названа вуліца ў Вільнюсе.

2010 год. Адбылося ўрачыстае адкрыццё самага высокага будынка ў свеце — Бурдж Дубай. 

Пабудаваны ў самым буйным горадзе Аб’яднаных Арабскіх Эміратаў – Дубаі. З 19 мая 2008 года – самая высокая за ўсе часы існавання чалавецтва пабудова ў свеце (да гэтага рэкорд належаў Варшаўскай радыёмачце, якая ўпала ў 1991 годзе). 

Ацэначная вышыня – 828 метраў пры колькасці паверхаў – больш за 160.

Дзень у гісторыі. 25 лістапада. Дзень без пакупак. Каралеўства Польскае і Вялікае Княства Літоўскае спынілі сваё існаванне. Семежаўскі парад войск БНР

Навіна ад

Міжнародны дзень барацьбы за ліквідацыю гвалту ў адносінах да жанчын. 

Дата абраная ў гонар сясцёр Мірабаля, трох палітычных актывістак з Дамініканскай Рэспублікі, якія былі па-зверску забітыя ў 1960 годзе падчас дыктатуры Рафаэля Трухільё.

Жанчыны часта становяцца ахвярамі розных відаў гвалту амаль ва ўсім свеце. Няма дзяржавы, рэгіёна або супольнасці, дзе б не было гвалту ў адносінах да жанчын. Выпадкі дыскрымінацыі і дамаганняў у дачыненні да жанчын назіраюцца паўсюль, дома або ў офісе. 

«Ёсць адна ўніверсальная ісціна, прыдатная да ўсіх краін, культур і суполак: гвалт у адносінах да жанчын ніколі не прымальны, ніколі не можа быць апраўданым, ніколі не дапускаецца», – канстатуе Генеральны сакратар Пан Гі Мун.

uniquenewsonline.com

  Дзень без пакупак (Buy Nothing Day, з 1992 года). 

Міжнародны дзень пратэсту супраць культуры спажывецтва. Ён адзначаецца на “радзіме”, у Паўночнай Амерыцы ў пятніцу пасля Дня Падзякі ў ЗША, у дзень пачатку калядных распродажаў («Чорная пятніца»), у Еўропе – на наступны дзень, у суботу.

Галоўным ініцыятарам кампаніі з’яўляецца міжнародная сетка Adbusters Media Foundation (СМІ супраць рэкламы), якая аб’ядноўвае мастакоў, пісьменнікаў, выкладчыкаў, студэнтаў, прадпрымальнікаў.

Упершыню «Дзень без пакупак» адзначаўся ў Канадзе ў верасні 1992 года.

Акцыя праводзіцца ў знак пратэсту супраць звышспажывання ў развітых краінах, якое шмат у чым штучна навязваецца рэкламай, а таксама супраць няроўнага размеркавання матэрыяльных даброт у свеце. 

У гэты дзень праводзяцца тэатралізаваныя шэсці, паказы, транслююцца антырэкламныя ролікі, публікуюцца антырэкламныя аб’явы.

ki.ill.in.ua

1714 год. Нарадзіўся Тамаш Жэброўскі. 

Архітэктар, матэматык, рымска-каталіцкі дзеяч. Магістр філасофіі і вольных навук. Прадстаўнік мастацтва ракако.

Быў прэфектам будаўніцтва ў рэзідэнцыі езуітаў у Бабруйску (1746), будаўніцтва ў віленскім навіцыяце, прафесарам у Крожскім, Полацкім езуіцкім калегіуме, Віленскай езуіцкай акадэміі.

Удзельнік будовы, перабудовы шэрагу касцёлаў у Бабруйску, Вільні, Смаргоні і іншых, астранамічнай абсерваторыі віленскай Акадэміі, кіраваў будаўніцтвам Полацкага езуіцкага калегіума, праектаваў палац Агінскага ў Ашмянскім павеце.

Памёр 18 сакавіка 1758 года.

wikimedia.org

1795 год. Каралеўства Польскае і Вялікае Княства Літоўскае спынілі сваё існаванне. 

Кароль польскі і вялікі князь літоўскі Станіслаў Аўгуст Панятоўскі адмовіўся ад стальца Рэчы Паспалітай на карысць расійскай імператрыцы Кацярыны ІІ. 

Пасля таго, як выракся стальца, жыў у Санкт-Пецярбургу.

Памёр у 1798 годзе ў Санкт-Пецярбургу, дзе і быў пахаваны. У 1938 годзе быў перанесены ў пахавальню воўчынскага касцёла Святога Станіслава, што ў цяперашнім Камянецкім раёне, у 1994 годзе ў варшаўскі кафедральны касцёл.

1908 год. нарадзіўся Анатоль Волкаў. 

Беларускі мастак-графік і жывапісец.

Сын Народнага мастака Валянціна Волкава, аўтара выяў герба БССР узораў 1927 і 1938 гадоў, мадыфікацыя якіх з’яўляецца цяперашнім афіцыйным гербам Беларусі.

Выкладаў выяўленчае мастацтва ў Магілёве, Мінску.

Працаваў у галіне выяўленчай сатыры, кніжнай і станковай графікі, жывапісу.

Аформіў і ілюстраваў кнігі «Дрыгва» і «Новая зямля» Я. Коласа, некаторыя з кніг А. Куляшова, М. Багдановіча, А. Пушкіна, М. Гогаля, М. Лынькова, Я. Купалы, Я. Маўра і іншых.

Сярод станковых твораў вядомы: серыі акварэлей «Мінск і яго жыхары», «Юныя мінчане».

Аўтар многіх жывапісных палоцен, сярод якіх «Янка Купала на адпачынку», «Першага верасня»,  серыі акварэляў, прысвечаных Мінску.

Памёр у 1985 годзе.

1911 год. Нарадзіўся Яўген Ціхановіч.  

Беларускі мастак.

Брат мастака-графіка Валянціна Ціхановіча. Быў жанаты з дачкой У. Галубка.

Аўтар дзесяткаў палотнаў, у тым ліку партрэтаў пісьменніка В. Быкава, драматурга У. Галубка, скульптара А. Глебава, жывапісца М. Крыжаноўскага і іншых, шматлікіх жанравых кампазіцый, сотняў графічных твораў, краявідаў, ілюстрацый да кніг.

Працаваў у галіне эстампу (у асноўным лінагравюры), майстра экслібрысу (адзін з першых увёў у гэты жанр партрэт).

Аўтар публіцыстычных артыкулаў-успамінаў, публікаваных у розных беларускіх перыядычных выданнях.

Памёр 5 ліпеня 2005 года.

1920 год. Падчас Слуцкага паўстання ў Семежаве (зараз Капыльскі раён) прайшоў парад беларускіх аддзелаў. 

Галоўным чынам былі прадстаўлены часці 2-га Грозаўскага палка 1-й Слуцкай брыгады стральцоў войска Беларускай Народнай Рэспублікі. 

2-гі Грозаўскі полк фарміраваўся ў Слуцку, мястэчках Грозаве і Семежаве з беларускай міліцыі і сялян-добраахвотнікаў. Грозаўскі полк складаўся з двух батальёнаў. Камандзір палка – капітан Лукаш Сяменік, намеснік – капітан Гнароўскі, камандзіры батальёнаў – капітан Антон Самусевіч і штабс-капітан Мацэля. У палку было каля 2 тысяч чалавек. 

На фота: Лукаш Сяменік у цэнтры, server667765.nazwa.pl

1925 год. Нарадзіўся Анатоль Дзям’янаў. 

Беларускі скульптар і педагог. Выкладчык Мінскага мастацкага вучылішча.

Працаваў у станковай скульптуры. Сярод найбольш яго вядомых твораў: «Маладая калгасніца», «Маці», «Кубінец», «Паўночніца», партрэты Фідэля Кастра, Якуба Коласа. Работам уласцівы абагульненасць пластыкі, манументальнасць вобразнага ладу.

Памёр 6 лістапада 1972 года.

1936 год. Нарадзіўся Іван Крэнь. Беларускі гісторык. Кандыдат гістарычных навук, прафесар.

Працаваў у школах, Гродзенскім дзяржаўным універсітэце, у якім прайшоў шлях ад выкладчыка да прафесара, загадчыка кафедры гісторыі Беларусі, дэкана факультэта гісторыі і культуры.

Вывучаў гісторыю грамадскіх арганізацый, населеных пунктаў Гродзеншчыны, пытанні краязнаўства. Плённа займаўся навукова-метадычным забеспячэннем курсаў гісторыі Беларусі і дапаможных гістарычных дысцыплін.

Памёр 4 мая 2014 года.

nashi-lyudi.by

1955 год. Нарадзіўся Аляксандр Казулін. Беларускі навуковец, палітык, грамадскі дзеяч. Палітзняволены, вязень сумлення.

Акадэмік Акадэміі адукацыі Беларусі, Міжнароднай акадэміі вышэйшай школы, ганаровы прафесар МДУ імя М. Ламаносава, віцэ-прэзідэнт Пятроўскай акадэміі навук і мастацтваў. Кандыдат фізіка-матэматычных, доктар педагагічных навук, прафесар. Рэктар БДУ (1996-2003).

Падчас працы рэктарам БДУ выявіў сябе як рэфарматар. БДУ першым у краіне ажыццявіў пераход на шматузроўневую сістэму падрыхтоўкі адмыслоўцаў па ўзоры вядучых еўрапейскіх універсітэтаў. Па выніках прэзідэнтскіх выбараў 2001 года ў БДУ Лукашэнку падтрымала толькі пятая частка студэнтаў і супрацоўнікаў.

У 2005 годзе абраны старшынёй Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыі, стаў заснавальнікам і каардынатарам грамадзянскай ініцыятывы па стварэнні Агульнанацыянальнага руху «Воля народа», быў зарэгістраваны кандыдатам у прэзідэнты Беларусі. На выбарах паводле афіцыйных дадзеных атрымаў 2,3 % галасоў.

25 сакавіка 2006 года быў арыштаваны падчас масавых выступаў грамадзян супраць вынікаў прэзідэнцкіх выбараў і асуджаны на 5,5 гадоў пазбаўлення свабоды. Прызнаны «Міжнароднай Амністыяй» Вязнем сумлення.

1988 год. Загінула Яўгенія Янішчыц. Беларуская паэтэса, перакладчыца. “Самая таленавітая з усіх самых таленавітых паэтэс Беларусі” (Васіль Быкаў). 

Аўтар вершаў, зборнікаў лірыкі, выбраных твораў, паэм, літаратурна-крытычных артыкулаў, рэцэнзій.

Перакладала на беларускую мову з рускай і ўкраінскай.

Яе асобныя вершы пакладзены на музыку.

Паэтычная спадчына паэткі – адна з самых яскравых і таленавітых старонак беларускай літаратуры другой паловы XX стагоддзя.

Цяжка і марудна папраўлялася пасля аварыі ў Магілёве ў 1976 годзе, калі атрымала мноства пераломаў і была надоўга прыкавана да бальнічнага ложка. Яна так і не здолела перамагчы фізічны боль і пакуты. Па афіцыйнай версіі, паэтка загінула трагічна: выпала з восьмага паверха аднаго з мінскіх дамоў.

Яе імя носіць школа ў в. Парэчча Пінскага раёна.

wikimedia.org

2019 год. У афрыканскай краіне Малі загінуў Андрэй Жук. 

Беларус, французскі ваеннаслужачы, кавалер Ордэна Ганаровага легіёна пасмяротна. 

Удзельнік міжнародных антытэрарыстычных аперацый ў Аўганістане, Гвіяне, Малі.

Дзень у гісторыі. 17 лістапада. Міжнародны дзень студэнтаў і аксамітная рэвалюцыя. Адкрыццё вадаспада Вікторыі. Пачатак суднаходства па Суэцкаму каналу

Навіна ад

Міжнародны дзень студэнтаў. 

Свята было заснавана ў 1941 годзе ў Лондане на міжнароднай сустрэчы студэнтаў краін, якія змагаліся супраць фашызму, у гонар студэнтаў Чэхаславакіі – герояў Супраціўлення, што пацярпелі ў 1939 годзе падчас расправы са студэнцкай дэманстрацыяй у акупаванай немцамі Празе.

28 кастрычніка 1939 года пражскія студэнты і іх выкладчыкі выйшлі на дэманстрацыю, каб адзначыць гадавіну ўтварэння Чэхаславацкай дзяржавы – 28 кастрычніка 1918 года. Падраздзяленні акупантаў разагналі дэманстрацыю, па яе ўдзельнікам быў адкрыты агонь. 

Адзін са студэнцкіх лідэраў Ян Оплятал загінуў. Яго пахаванне 15 лістапада 1939 года зноў перарасло ў акцыю пратэсту. У адказ нацысты закрылі ўсе чэшскія вышэйшыя навучальныя ўстановы, звыш 1200 студэнтаў былі арыштаваныя і зняволеныя ў канцлагер Заксэнхаўзен. 9 студэнтаў і актывістаў студэнцкага руху пакаралі смерцю 17 лістапада. Гэтая дата і была абраная сімвалічным днём, як напамін аб трагічных падзеях таго часу.

17 лістапада 1973 году ў Грэцыі студэнты чацьвёра сутак абаранялі будынак Тэхнічнага ўніверсітэта ў Афінах, пратэстуючы супраць дыктатуры. Студэнты былі расстраляныя танкамі, гэтая падзея стала пачаткам падзення рэжыму «чорных палкоўнікаў».

17 лістапада 1989 году ў Празе дэманстрацыю да 50-годдзя падзей 1939 года пачалі мясцовыя камсамольцы. Але жадаючых прыняць удзел сярод афіцыйных арганізацый не было. Тады камсамольцы звярнулася па дамамогу да міжнароднай арганізацыі студэнтаў. Акцыя была санкцыяваная і на яе прыйшло 30 тысячаў студэнтаў, выкладчыкаў. Паліцыя жорстка разагнала дэманстрантаў. У знак пратэсту на дзеянні ўладаў студэнты на наступны дзень абвясцілі страйк, а 21 лістапада на вуліцы Прагі выйшла болей за 200 тысячаў дэманстрантаў. З гэтых падзеяў пачалася аксамітная рэвалюцыя.

Сёння Міжнародны дзень студэнтаў з’яўляецца сімвалічным аб’яднаннем студэнтаў усіх факультэтаў і ўсіх навучальных устаноў свету.

1370 год. Венгерскі кароль Людовік Венгерскі (1326-1382) заняў польскі сталец.

З французскай Анжуйскай дынастыі. Сын караля Карла Роберта і Эльжбеты, сястры польскага караля Казіміра III, з 1335 года – палітычны саюзнік апошняга.

Дапамагаў Казіміру ў барацьбе за Галіцка-Валынскае княства, пераследуючы пры гэтым венгерскія інтарэсы, што выклікала яго сутыкненне з валынскім князем Любартам.

Прымаў актыўны ўдзел у паходах Казіміра на Валынь, Падляшша і Берасцейшчыну (1349-1351), у ходзе якіх венгерскія войскі часова авалодвалі паўднёва-заходнімі землямі ВКЛ. Людвік захапіў у палон Любарта і Кейстута. 15 жніўня 1351 г. прымусіў іх падпісаць дагавор, паводле якога ВКЛ мусіла адмовіцца ад прэтэнзій на Галічыну.

У якасці польскага караля ўзнавіў войны з ВКЛ (1372-1377).

wikimedia.org

1681 год. Памёр Тытус Лівіюш Баратыні.

Навуковец і вынаходнік часоў Рэчы Паспалітай, механік, фізік, метролаг, архітэктар, географ, егіптолаг, дыпламат.

У 1637-1641 жыў у Егіпце, дзе працаваў над новай картай краіны, дапамагаў Джону Грыўзу вымяраць вышыню пірамідаў у Гізе, зрабіў малюнкі пабудоваў і рыштунку эпохі фараонаў.

З 1641 года жыў у Рэчы Паспалітай. Браў удзел у шматлікіх дыпламатычных місіях. Заснаваў аптычную майстэрню, у якой вырабляў лінзы для тэлескопаў.

Збудаваў арнітоптэр – прататып самалёту, Палац Казіміра ў Варшаве, рэканструяваў замак у Уяздове. Арандаваў манетны двор у Кракаве, у якім у 1659-1666 гадах масава выбіваў медзяныя шэлягі – “барацінкі”.

Заснавальнік і арганізатар астранамічнай абсэрваторыі ў Уяздове, вынайшаў плямы на Венеры. Вынаходнік мікрометра, ветрака для паліва садоў, спрабаваў зрабіць машыну для лічэння.

Прапанаваў тэорыю ўніфікацыі меры ва ўсім свеце – каталіцкі метр.

1796 год. Памерла Кацярына II, Сафія Фрэдэрыка Аўгуста Ангальт-Цэрбсцкая (1729-1796). 

Імператрыца ўсерасійская (1762-1796). 

Пры ёй, яе удзеле, адбыліся тры падзелы Рэчы Паспалітай і ўся тэрыторыя сучасных Беларусі і Літвы апынулася пад расійскім гнётам. 

Акрамя таго, у склад імперыі да 1796 года ўвайшлі Паўночнае Прычарнамор’е, Прыазоўе, Крым, Правабярэжная Украіна, землі паміж Днястром і Бугам, Курляндыя. 

Насельніцтва ўзрасло з 23,2 да 37,4 мільёнаў, Расія стала самай населенай еўрапейскай краінай (20% насельніцтва Еўропы). Кацярына II утварыла з далучаных зямель 29 новых губерняў і 144 горада.

wikimedia.org

 1828 год. Нарадзіўся Эмерык Чапскі, Гутэн-Чапскі.

Беларускі калекцыянер і нумізмат.

Наўгародскі губернатар (1862-1865), санкт-пецярбургскі віцэ-губернатар (1865-1867), дырэктар Ляснога дэпартамента Расійскай імперыі.

Заснаваў Станькаўскі музей, дзе зберагаліся манеты, медалі, зброя, творы мастацтва, гістарычныя дакументы, кнігі і іншыя прадметы даўніны. 

Аўтар кнігі «Удзельныя, велікакняжацкія і царскія грошы Старажытнай Русі збору графа Э. К. Гутэн-Чапскага», «Каталог калекцыі польскіх медалёў і манет графа Э. Гутэн-Чапскага».

У 1894 годзе пераехаў у Кракаў, куды перавёз музейныя зборы (цяпер у складзе Нацыянальнага музея).

1846 год. Памёр Ян Цывінскі. Беларускі, расійскі рымска-каталіцкі дзеяч, педагог і філантроп. Доктар тэалогіі і права.

Прафесар, дырэктар Віленскай духоўнай семінарыі, адміністратар Віленскай дыяцэзіі.

Дзякуючы яго намаганням у Гадуцішках пабудаваны мураваны касцёл, плябанія і школа для сялянскіх і местачковых дзяцей. Са сваіх сродкаў выдаткоўваў грошы на выхаванне дзяўчынак з бедных сялянскіх сем’яў.

Заснаваў фонд для бясплатнага навучання ў віленскіх школах хлопчыкаў і дзяўчынак.

Прэзідэнт Віленскага таварыства дабрачыннасці. У 1846 годзе дараваў усім прыгонным сваіх маёнткаў даўгі і выдаў вольную. 

Спадчыннікам ён запаветваў, каб «не ўладарамі былі над сялянамі, а апекунамі».

wikimedia.org

 1855 год. Даследчык Афрыкі Дэвід Лівінгстан першым з еўрапейцаў дасягнуў і ўбачыў грандыёзны вадаспад на рацэ Замбезі. 

Яго вышыня 120 м. Надаў яму імя брытанскай каралевы Вікторыі. 

Адкрыццё было зроблена падчас экспедыцыі (1853-1856), якая ўпершыню перасекла Паўднёвую Афрыку ў шыротным кірунку. 

Мясцовыя жыхары ведалі аб вадаспадзе, але белыя не верылі ў яго існаванне з-за адсутнасці горных масіваў. Вікторыя ні па перападзе вышынь, ні па шырыні патоку не з’яўляецца вадаспадам-рэкардсменам, але ёй належыць сусветнае першынство ў “намінацыі”  плошча зліва – 1700 на 108 метраў. 

Гэты вадаспад “уладкованы” зручна для агляду – ён увесь бачны ў “анфас”: Замбезі проста падае ў вертыкальную расколіну, злучаную з сеткай глыбока залягаючых праток. Адзін з двух астравоў каля грэбня Вікторыі зараз носіць імя Лівінгстана.

1869 год. Суэцкі канал адкрыўся для суднаходства. Канал злучае Міжземнае і Чырвонае моры. Будаваўся 11 гадоў.

У гэтым месцы канал існаваў яшчэ пры фараоне Сенусерце. Потым рэканструяваўся пры Дарыі, Траяне. Планы адраджэння канала абмяркоўваў Лейбніц з Людовікам XIV.

Гэты самы доўгі канал (173 км) у свеце паклаў канец эры паруснікаў і загубіў рускую Кяхту як чайную сталіцу – везці чай па новым шляху стала больш выгадна, чым праз Сібір.

Будаўніцтва канала разарыла Егіпет, і ў 1876 годзе краіна была абвешчана банкрутам. Гэта пацягнула за сабой устанаўленне над ёй фінансавага кантролю дзяржаў-крэдытораў – Францыі і Англіі.

Канал аказаў неадкладнае і неацэннае значэнне на сусветны гандаль. Шасцю месяцамі раней была ўведзена ў дзеянне Першая Транскантынентальная Чыгунка, і ўвесь свет можна было зараз абмінуць у рэкордныя тэрміны. Канал дазволіў воднаму транспарту праходзіць у абодва бакі паміж Еўропай і Азіяй без абмінання Афрыкі. Канал адыграў таксама важную ролю ў экспансіі і далейшай каланізацыі Афрыкі.

tunnel.ru

 1873 год.  Буда і Пешт аб’ядналіся ў Будапешт. 

Упершыню тры гарады Буда, Абуда і Пешт, якія пазней утварылі сталіцу венгерскай дзяржавы, згадваюцца ў гістарычных крыніцах у 1148 годзе. 

У пісьмовых помніках 1178 года ёсць згадка пра высокую бальнеялагічную культуру гэтай мясцовасці. 

У 1241 годзе ўсе тры гарады апынуліся на шляху мангола-татарскага патоку і былі літаральна змецены ім з твару зямлі. 

Праз год, у 1242, спехам адбудаваная Буда стала сталіцай, а з 1350 года – рэзідэнцыяй венгерскіх каралёў.

1870 год. У Хоцімску нарадзіўся Сяргей Блажко. 

Беларускі, рускі і савецкі астраном, член-карэспандэнт АН СССР.

Працаваў у абсерваторыі Маскоўскага ўніверсітэта, быў яе дырэктарам, прафесарам і загадчыкам кафедраў астраноміі, астраметрыі МДУ.

Больш за 20 гадоў узначальваў Камісію па вывучэнні зменных зорак пры астранамічнай радзе АН СССР.

Асноўныя даследваванні прысвечаны вывучэнню зменных зорак і практычнай астраноміі. З 1895 сістэматычна фатаграфаваў зорнае неба з мэтай выяўлення зменных зорак, чым паклаў пачатак багатай калекцыі «шкляной бібліятэкі»  абсерваторыі.

У 1904 годзе апаратурай уласнай канструкцыі адным з першых у свеце сфатаграфаваў спектры двух метэораў і даў правільнае іх тлумачэнне. Прапанаваў новы метад выяўлення малых планет.

Аўтар шэрагу арыгінальных канструкцый астранамічных прыбораў, трох падручнікаў па астраноміі. 

wikimedia.org

 1893 год. Нарадзіўся Канстанцін Езавітаў. 

Беларускі палітычны, грамадскі і ваенны дзеяч, публіцыст, перакладчык і педагог. Актыўны ўдзельнік беларускага нацыянальна-дзяржаўнага адраджэння, дзеяч БНР, арганізатар беларускай дзейнасці ў міжваеннай Латвіі.

Удзельнік З’езда, Камітэта воінаў-беларусаў Паўночнага фронту, Цэнтральнай беларускай вайсковай рады, Усебеларускага з’езда.

Браў удзел у абвяшчэнні незалежнасці Беларускай Народнай Рэспублікі, народны сакратара ваенных спраў ва ўрадзе БНР,  палкоўнік.

У 1921-1941 гадах жыў Латвіі, дзе займаўся грамадска-палітычнай і культурна-асветніцкай дзейнасцю сярод беларусаў, арганізацыяй школьнай справы. За беларускую нацыянальную дзейнасць арыштоўваўся латвійскімі ўладамі ў 1924, 1930, 1933 і 1935 гадах.

Падчас Другой сусветнай вайны кіраваў у Рызе Беларускім цэнтральным камітэтам, які займаўся арганізацыяй беларускіх школ у Латвіі, удзельнічаў у Другім Усебеларускім кангрэсе, быў генеральным інспектарам Беларускага вызваленчага войска, міністрам ваенных спраў Беларускай Цэнтральнай Рады.

У красавіку 1944 года затрыманы СМЕРШам. Загінуў 23 мая 1944 года ў мінскай турме.

Аўтар многіх кніг і артыкулаў па гісторыі нацыянальна-вызваленчага руху, беларусазнаўстве, вершаў, школьных дапаможнікаў. Падрыхтаваў да друку невядомыя раней творы М. Багдановіча. Укладальнік біяграфічнага слоўніка дзеячаў беларускага нацыянальнага адраджэння, апекаваўся стварэннем архіва беларускага нацыянальна-вызваленчага руху.

wikimedia.org

1906 год. Нарадзіўся Янка Багдановіч. 

Беларускі празаік, паэт, публіцыст, мемуарыст.

Да 1941 года працаваў у друкарні імя Ф. Скарыны. Сувыдавец часопіса «Шлях моладзі». 

У гады Другой сусветнай вайны скончыў Віленскую настаўніцкую семінарыю, настаўнічаў. У 1952 годзе, калі быў студэнтам Нова-Віленскага педінстытута, быў арыштаваны і сасланы ў Варкуту.

Рэабілітаваны ў 1956 годзе. Настаўнічаў у Вільні. Аўтар вершаў, нарысаў, кнігі ўспамінаў.

Памёр 13 ліпеня 1990 года. Пахаваны на віленскіх могілках Саўлес.

Фота: магіла Я. Багдановіча і яго жонкі, wikimedia.org

1947 год. Нарадзіўся Аркадзь Аронаў. 

Беларукі сейсмолаг. Доктар фізіка-матэматычных навук, прафесар.

Працаваў ў інстытуце геафізікі і геахіміі, дырэктарам і вядучым навуковым спецыялістам Цэнтра геафізічнага маніторынга акадэміі навук Беларусі.

Даследчык пытанняў сейсмалогіі, сейсматэктонікі, распрацаваў сістэму геафізічных назіранняў.

Стваральнік сеткі сейсмастанцый Беларусі. 

Суаўтар сейсматэктанічнай карты і сейсмічнага раянавання Беларусі і заходняй часткі Усходне-Еўрапейскай раўніны. Аўтар каля 100 навуковых прац.

nasb.gov.by

1979 год. Памёр ураджэнец Віцебска Імануіл Велікоўскі.

Амерыканскі фізік, аўтар тэорыі пра сувязь паміж катаклізмамі на Зямлі і змяненнямі структуры Сонечнай сістэмы, урач, пісьменнік.

У 1917 годзе пад псеўданімам Імануэль Раміо выпусціў брашуру «Третий исход», асноўная ідэя якой – вяртанне яўрэяў на зямлю Ізраіля.

У 1922 годзе эміграваў з Расіі. Жыў у еўрапейскіх краінах, у 1931-1939 гадах – у Тэль-Авіве, дзе  працаваў псіхатэрапеўтам. З 1939 года  – у ЗША.

Аўтар кніг «Міры ў сутыкненнях», «Стагоддзі ў хаосе», «Зямля ў пераваротах», «Народы мора» і іншых. Пасля смерці выйшлі з друку яго кнігі «Чалавецтва ў амнезіі», «Астролагі і трунакапальнікі». У рукапісах засталіся кнігі «Час Ісаі і Гамера» , «Сатурн і Патоп», «Юпіцер», «Арбіта».

Памёр 17 лістапада 1979 года.

2005 год. У 70 год пайшла з жыцця Клаўдзія Шышыгіна-Патоцкая. 

Беларуская краязнаўца, даследчыца гісторыі Нясвіжа, роду Радзівілаў, Нясвіжскага замка.

Выкладчыца беларускай мовы, грамадская актывістка, сябра партыі КХП БНФ.

Аўтар кніг “Паданні Нясвіжа”, “Скарбы Нясвіжа”, “Нясвіж і Радзівілы”, “Паданні і легенды Нясвіжу і Радзівілаў”, “Музы Нясвіжа”, “Чорная дама Нясвіжскага замку” і іншых.

Часта яе можна было сустрэць перад уваходам ў Нясвіжскі замак са стосам сваіх кніг, якія яна прапаноўвала наведвальнікам з аўтографамі.

 

 

Дзень у гісторыі. 11 кастрычніка. Міжнародны дзень дзяўчынак. Адкрыццё “Скансена”, універсітэта Стэфана Баторыя. Прыняцце Канстытуцыі БНР

Навіна ад

Міжнародны дзень дзяўчынак (International Day of the Girl Child, з 2011 года). Абвешчаны Генеральнай Асамблеяй ААН у знак прызнання правоў дзяўчынак.

Ва ўсім свеце амаль кожная чацвёртая дзяўчынка ва ўзросце 15-19 гадоў не мае адукацыі, прафесійнай падрыхтоўкі ці працы. Для параўнання, сярод хлопчыкаў такая сітуацыя назіраецца ў адным з дзесяці выпадкаў.

У 2021 годзе каля 435 мільёнаў жанчын і дзяўчынак жылі менш чым на 2 даляра ў дзень. З іх 47 мільёнаў апынуліся ў галечы ў выніку COVID-19.

Кожная трэцяя жанчына ў свеце падвяргалася фізічнаму або сэксуальнаму гвалту. Па некаторых дадзеных, у выніку ўспышкі COVID-19 рэзка выраслі выпадкі гвалту ў дачыненні да жанчын і дзяўчынак, і асабліва хатні гвалт.

Каля 60% краін па-ранейшаму дыскрымінуюць правы дачок на атрыманне ў спадчыну зямлі і іншых актываў як па законе, так і на практыцы.

1424 год. Пры аблозе Пршыбіслава ў Чэхіі ад чумы памёр Ян Жыжка. 

Кіраўнік гусітаў, выдатны чэшскі палкаводзец. Нацыянальны герой Чэхіі. 

Не пацярпеў ніводнай паразы. 

У 1410 годзе ў складзе чэшскіх добраахвотнікаў ваяваў пад сцягамі Ягайлы і Вітаўта супраць Тэўтонскага ордэна, удзельнік Грунвальдскай бітвы.

На чале 4 тысяч табарытаў Жыжка ў ліпені 1420 года на гары Віткоў пад Прагай разбіў 30-тысячнае войска крыжакоў, у лістападзе разбіў імператарскія войскі Жыгімонта пры Панкрацэ і авалодаў крэпасцю Вышаград.

Страціўшы пры аблозе замка Рабі сваё другое вока, сляпы Жыжка працягваў кіраваць войскамі.

У 1623 годзе паводле загаду імператара магіла Жыжкі ў Чаславе была разбураная, а рэшткі яго выкінутыя.

1760 год. Памёр Міхал Антоні Сапега. 

Дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Падканцлер вялікі літоўскі. Адзін з найбольш заможных магнатаў ВКЛ. 

На Магілёўшчыне валодаў Старым і Новым Быхавам, Баркалабавам, Дабоснай. Быў старостам амсціслаўскім (з 1757).

Працаваў у камісіі па павелічэнні войска. Адзін з ініцыятараў аднаўленьня павятовых попісаў і Генеральнага з’езда ВКЛ.

1783 год. У рускім Пецярбурзе Кацярынай II заснавана Расійская акадэмія. 

Прэзідэнтам (дырэктарам) акадэміі была прызначана Кацярына Дашкава. Дашкава валодала маёнткам Круглае (зараз – цэнтр раёна Магілёўскай вобласці). 

Кацярына Дашкава мае пэўныя адносіны да ўвядзення ў Расіі літары “ё” (мілагучнае ёканне яна пачула ў беларускім маёнтку, прычым асабліва спадабалася, што ёсць словы лёс і лес). 

Не мае ніякіх адносін да назвы вёскі Дашкаўка пад Магілёвам.

1891 год. У цэнтры Стакгольма адчынены першы ў свеце этнаграфічны музей пад адкрытым небам «Скансен». 

У ім сабраны дамы і пабудовы з розных рэгіёнаў краіны: кузні, майстэрні, млыны. 

Зараз у Скансене прадстаўлены больш за 150 дамоў, сядзіб XVIII – XX стагоддзяў з захаваным убраннем. 

Наглядчыкі дамоў, якія апрануты ў касцюмы адпаведнай эпохі, могуць правесці наведвальнікаў па пакоях і расказаць пра экспанаты.

У сувязі з вялікай папулярнасцю назва «Скансен» стала намінальнай для абазначэння музеяў такога роду. 

Можна пачуць пра беларускія скансены –  Музей народнай архітэктуры  – агрсядзіба «Ганка» і Музей народнай архітэктуры і побыту паміж вёскамі Строчыцы і Азярцо пад Мінскам.

Магілёўскаму парку “Падміколле” безумоўна бракуе свайго скансена.

1913 год. Нарадзілася Эдзі Агняцвет (Эдзіт Каган). 

Беларуская паэтэса, перакладчыца. Пісала пераважна для дзяцей.

Выдала 26 кніг паэзіі, шэраг паэм, лібрэта, кнігу для чытання ў 4 класе «Роднае слова». Перакладала на беларускую мову творы рускіх, украінскіх, французскіх і іншых класікаў. 

Узнагароджана міжнародным Ганаровым дыпломам імя Х. Андэрсена.

Пемерла ў 2000 годзе.

1918 год. Рада БНР зацвердзіла часовую Канстытуцыю і перайменавала Народны сакратарыят у Раду Народных Міністраў Беларускай Народай Рэспублікі. 

Раду ачоліў Антон Луцкевіч.

1919 год. У Вільні адкрыўся Універсітэт Стэфана Баторыя. 

На месцы былога імператарскага Віленскага ўніверсітэта. Мовай выкладання была выключна польская.

У 1939 года пераўтвораны ў Вільнюскі ўніверсітэт.

Універсітэт  – спадкаемца Віленскага езуіцага калегіума (1570-1578), Віленскай акадэміі (1578-1781, адчынена па прывілею Стэфана Баторыя), Галоўнай школы Вялікага княства Літоўскага, Галоўнай віленскай школы, Імператарскага Віленскага ўніверсітэта (1803-1832).

1922 год. Распачала працу Дзяржаўная калегія БНР. 

Орган выканаўчай ўлады Беларускай Народнай Рэспублікі.

Дзейнічала з 11 кастрычніка 1922 да 20 красавіка 1923 года ў Коўне. У склад калегіі ўваходзілі Самуіл Жытлоўскі, Лявон Заяц, Пётра Крачэўскі (старшыня), Вацлаў Ластоўскі, Аляксандар Цвікевіч.

На ФОТА першы прэзідэнт БНР Пётр Крачэўскі

1934 год. Нарадзіўся Язэп Крупскі. 

Беларускі мастак. Працаваў у станковым жывапісе і манумэнтальна-дэкаратыўным мастацтве.

Важнае месца ў творчасці займала тэма вайны: вядомы яго карціны «Берасце», «Фарсіраванне Дняпра», «Невядомыя салдаты», «Абарона Брэсцкага вакзалу».

У пошуках новых тэм для твораў шмат вандраваў па краіне.

У сваіх творах часта звяртаўся да тэматыкі роднай Берасцейшчыны і Палесся: карціны «Палессе», «Вербы над Бугам», «Вёска майго дзяцінства», «Пружанскія балоты» і іншыя.

Памёр ў 2014 годзе.

2001 год. Памёр Канстанцін Дамарад. 

Беларускі гісторык. Кандыдат гістарычных навук.

У  1941-1944 гадах служыў у органах ваеннай разведкі і контрразведкі Заходняга фронту, у Барысаўска-Бягомльскім партызанскім злучэнні.

Працаваў у інстытутах гісторыі партыі пры ЦК КПБ, гісторыі АН Беларусі. Даследаваў гісторыю падпольнага і партызанскага рухаў у часы Другой сусветнай вайны.