Плануецца русіфікацыя геаграфічных назваў у Беларусі

Выступаючы перад Рэспубліканскім саветам па гістарычнай палітыцы пры Адміністрацыіі Лукашэнкі яе кіраўнік Ігар Сергеенка заявіў, што будзе «разгледжана пытанне транслітарацыі ў геаграфічных назвах вуліц і населеных пунктаў з выкарыстаннем рускай мовы”, бо быццам бы “паступаюць звароты грамадзян па гэтым пытанні, і мы вырашылі разгледзець яго і ўнесці яснасць, як далей выкарыстоўваць рускую мову ў назвах вуліц, населеных пунктаў, у транспарце».

Наш каментар. Цяжка зразумець ход думак чыноўнікаў, але хутчэй за ўсё, гаворка ідзе пра тое, што камусьці не даспадобы назвы вуліц і населеных пунктаў на беларускай мове і іх дубліраванне на лацінцы. Але тут нюанс: няма ў Беларусі рускіх назваў населеных пунктаў – усе яны беларускія.

Падача назваў на лацінцы – нармальная сусветная з’ява, тым больш што Беларусь знаходзіцца ў цэнтры Еўропы, на перакрыжаванні шляхоў зносін. 

Усе такія назвы на лацінцы рабіліся паводле “Інструкцыі па транслітарацыі геаграфічных назваў Рэспублікі Беларусь літарамі лацінскага алфавіта”— метада запісу лацінскім пісьмом беларускіх геаграфічных назваў. 

Сама Інструкцыя была ўхвалена пастановай Дзяржаўнага камітэта па зямельных рэсурсах, геадэзіі і картаграфіі Рэспублікі Беларусь за № 15 ад 23 лістапада 2000 года. Апошнія змены ў яе ўносіліся 11 чэрвеня 2007 года.

У лютым 2013 года інструкцыя была рэкамендаваная Арганізацыяй Аб’яднаных Нацый у якасці міжнароднай сістэмы раманізацыі беларускіх геаграфічных назваў.

У 2003-2010 гадах пад эгідай Камітэта па зямельных рэсурсах, геадэзіі і картаграфіі пры Савеце Міністраў Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскай тапанімічнай камісіі пры Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі былі выдадзены дастаткова грунтоўна прапрацаваныя нарматыўныя даведнікі з назвамі населеных пунктаў краіны па абласцях:

Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с.

Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Магілёўская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2007. — 406 с.

Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гомельская вобласць: нарматыўны даведнік / Н. А. Багамольнікава і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2006. — 382 с.

Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. —Мн.: Тэхналогія, 2004.—469 с..

Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с.

Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2010.— 318 с. 

Усе назвы нарматыўных даведнікаў даваліся на беларускай мове кірыліцай, лацінкай і на рускай мове і ніякай асаблівай крытыкі не выклікалі, а наадварот былі ўхвалены, як узорныя, ААН.

Калі будуць зрусіфікаваны назвы населеных пунктаў краіны, то будзе поўнасцю разбурана нацыянальная тапанімічная прастора, якая з’яўляецца элементам гістарычнай спадчыны.

Спяшацца з высновамі не будзем, трэба выслухаць мовазнаўцаў з акадэмічных інстытутаў, членаў тапанімічных камісій пры Савеце Міністраў і Акадэміі навук.

Дзень у гісторыі. 11 кастрычніка. Міжнародны дзень дзяўчынак. Адкрыццё “Скансена”, універсітэта Стэфана Баторыя. Прыняцце Канстытуцыі БНР

Міжнародны дзень дзяўчынак (International Day of the Girl Child, з 2011 года). Абвешчаны Генеральнай Асамблеяй ААН у знак прызнання правоў дзяўчынак.

Ва ўсім свеце амаль кожная чацвёртая дзяўчынка ва ўзросце 15-19 гадоў не мае адукацыі, прафесійнай падрыхтоўкі ці працы. Для параўнання, сярод хлопчыкаў такая сітуацыя назіраецца ў адным з дзесяці выпадкаў.

У 2021 годзе каля 435 мільёнаў жанчын і дзяўчынак жылі менш чым на 2 даляра ў дзень. З іх 47 мільёнаў апынуліся ў галечы ў выніку COVID-19.

Кожная трэцяя жанчына ў свеце падвяргалася фізічнаму або сэксуальнаму гвалту. Па некаторых дадзеных, у выніку ўспышкі COVID-19 рэзка выраслі выпадкі гвалту ў дачыненні да жанчын і дзяўчынак, і асабліва хатні гвалт.

Каля 60% краін па-ранейшаму дыскрымінуюць правы дачок на атрыманне ў спадчыну зямлі і іншых актываў як па законе, так і на практыцы.

1424 год. Пры аблозе Пршыбіслава ў Чэхіі ад чумы памёр Ян Жыжка. 

Кіраўнік гусітаў, выдатны чэшскі палкаводзец. Нацыянальны герой Чэхіі. 

Не пацярпеў ніводнай паразы. 

У 1410 годзе ў складзе чэшскіх добраахвотнікаў ваяваў пад сцягамі Ягайлы і Вітаўта супраць Тэўтонскага ордэна, удзельнік Грунвальдскай бітвы.

На чале 4 тысяч табарытаў Жыжка ў ліпені 1420 года на гары Віткоў пад Прагай разбіў 30-тысячнае войска крыжакоў, у лістападзе разбіў імператарскія войскі Жыгімонта пры Панкрацэ і авалодаў крэпасцю Вышаград.

Страціўшы пры аблозе замка Рабі сваё другое вока, сляпы Жыжка працягваў кіраваць войскамі.

У 1623 годзе паводле загаду імператара магіла Жыжкі ў Чаславе была разбураная, а рэшткі яго выкінутыя.

1760 год. Памёр Міхал Антоні Сапега. 

Дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Падканцлер вялікі літоўскі. Адзін з найбольш заможных магнатаў ВКЛ. 

На Магілёўшчыне валодаў Старым і Новым Быхавам, Баркалабавам, Дабоснай. Быў старостам амсціслаўскім (з 1757).

Працаваў у камісіі па павелічэнні войска. Адзін з ініцыятараў аднаўленьня павятовых попісаў і Генеральнага з’езда ВКЛ.

1783 год. У рускім Пецярбурзе Кацярынай II заснавана Расійская акадэмія

Прэзідэнтам (дырэктарам) акадэміі была прызначана Кацярына Дашкава. Дашкава валодала маёнткам Круглае (зараз – цэнтр раёна Магілёўскай вобласці). 

Кацярына Дашкава мае пэўныя адносіны да ўвядзення ў Расіі літары “ё” (мілагучнае ёканне яна пачула ў беларускім маёнтку, прычым асабліва спадабалася, што ёсць словы лёс і лес). 

Не мае ніякіх адносін да назвы вёскі Дашкаўка пад Магілёвам.

1891 год. У цэнтры Стакгольма адчынены першы ў свеце этнаграфічны музей пад адкрытым небам «Скансен». 

У ім сабраны дамы і пабудовы з розных рэгіёнаў краіны: кузні, майстэрні, млыны. 

Зараз у Скансене прадстаўлены больш за 150 дамоў, сядзіб XVIII – XX стагоддзяў з захаваным убраннем. 

Наглядчыкі дамоў, якія апрануты ў касцюмы адпаведнай эпохі, могуць правесці наведвальнікаў па пакоях і расказаць пра экспанаты.

У сувязі з вялікай папулярнасцю назва «Скансен» стала намінальнай для абазначэння музеяў такога роду. 

Можна пачуць пра беларускія скансены –  Музей народнай архітэктуры  – агрсядзіба «Ганка» і Музей народнай архітэктуры і побыту паміж вёскамі Строчыцы і Азярцо пад Мінскам.

Магілёўскаму парку “Падміколле” безумоўна бракуе свайго скансена.

1913 год. Нарадзілася Эдзі Агняцвет (Эдзіт Каган). 

Беларуская паэтэса, перакладчыца. Пісала пераважна для дзяцей.

Выдала 26 кніг паэзіі, шэраг паэм, лібрэта, кнігу для чытання ў 4 класе «Роднае слова». Перакладала на беларускую мову творы рускіх, украінскіх, французскіх і іншых класікаў. 

Узнагароджана міжнародным Ганаровым дыпломам імя Х. Андэрсена.

Пемерла ў 2000 годзе.

1918 год. Рада БНР зацвердзіла часовую Канстытуцыю і перайменавала Народны сакратарыят у Раду Народных Міністраў Беларускай Народай Рэспублікі. 

Раду ачоліў Антон Луцкевіч.

1919 год. У Вільні адкрыўся Універсітэт Стэфана Баторыя. 

На месцы былога імператарскага Віленскага ўніверсітэта. Мовай выкладання была выключна польская.

У 1939 года пераўтвораны ў Вільнюскі ўніверсітэт.

Універсітэт  – спадкаемца Віленскага езуіцага калегіума (1570-1578), Віленскай акадэміі (1578-1781, адчынена па прывілею Стэфана Баторыя), Галоўнай школы Вялікага княства Літоўскага, Галоўнай віленскай школы, Імператарскага Віленскага ўніверсітэта (1803-1832).

1922 год. Распачала працу Дзяржаўная калегія БНР

Орган выканаўчай ўлады Беларускай Народнай Рэспублікі.

Дзейнічала з 11 кастрычніка 1922 да 20 красавіка 1923 года ў Коўне. У склад калегіі ўваходзілі Самуіл Жытлоўскі, Лявон Заяц, Пётра Крачэўскі (старшыня), Вацлаў Ластоўскі, Аляксандар Цвікевіч.

На ФОТА першы прэзідэнт БНР Пётр Крачэўскі

1934 год. Нарадзіўся Язэп Крупскі. 

Беларускі мастак. Працаваў у станковым жывапісе і манумэнтальна-дэкаратыўным мастацтве.

Важнае месца ў творчасці займала тэма вайны: вядомы яго карціны «Берасце», «Фарсіраванне Дняпра», «Невядомыя салдаты», «Абарона Брэсцкага вакзалу».

У пошуках новых тэм для твораў шмат вандраваў па краіне.

У сваіх творах часта звяртаўся да тэматыкі роднай Берасцейшчыны і Палесся: карціны «Палессе», «Вербы над Бугам», «Вёска майго дзяцінства», «Пружанскія балоты» і іншыя.

Памёр ў 2014 годзе.

2001 год. Памёр Канстанцін Дамарад. 

Беларускі гісторык. Кандыдат гістарычных навук.

У  1941-1944 гадах служыў у органах ваеннай разведкі і контрразведкі Заходняга фронту, у Барысаўска-Бягомльскім партызанскім злучэнні.

Працаваў у інстытутах гісторыі партыі пры ЦК КПБ, гісторыі АН Беларусі. Даследаваў гісторыю падпольнага і партызанскага рухаў у часы Другой сусветнай вайны.