1773 год. У складзе Магілёўскай правінцыі створаны 12 паветаў.
Сярод іх: Бабінавіцкі (скасаваны ў 1840), Беліцкі (у 1852 перайменаваны ў Гомельскі), Клімавіцкі, Копыскі (у 1861 годзе пераўтвораны ў Горацкі), Магілёўскі, Мсціслаўскі, Аршанскі, Рагачоўскі, Сенненскі, Старабыхаўскі (у 1852 перайменаваны ў Быхаўскі).
1795 год. Прэм’ерай оперы Осіпа Казлоўскага ў Маскве адкрыўся тэатр-палац “Астанкіна” М. Шарамецева.
Оперу на словы А. Пацёмкіна “Узяцце Ізмаіла або Вельміра і Смелон” напісаў ураджэнец засценка Казлоўскі каля Прапойска (зараз – Слаўгарад) Осіп (Юзаф) Казлоўскі (1757-1831).
Казлоўскі вучыўся ў Варшаўскай капэле пры касцёле Св. Яна. Быў настаўнікам музыкі Міхала Клеафаса Агінскага.
У 1780-я гады па запрашэнні Р. Пацёмкіна пераехаў у Пецярбург, дзе хутка заваяваў усеагульнае прызнанне і аўтарытэт як кампазітар і арганізатар музычнага жыцця расійскай сталіцы, як “інспектар”, “дырэктар музыкі” імператарскіх тэатраў. Пасля вяртання на радзіму, працаваў у Прапойску кіраўніком хору і аркестра графа Мурамцава.
1812 год. Салтанаўская бітва пад Магілёвам.
Адбылася 22-23 ліпеня (па стараму стылю 11-12) паміж вёскамі Салтанаўка і Фатава паміж атрадамі 7-га пяхотнага корпуса М. Раеўскага і французскімі войскамі пад камандаваннем маршала Даву.
У 9-гадзіннай бітве французы страцілі ад 1 000 да 4 200, рускія – да 2 500 чалавек.
Гарматная страляніна была чутна ў Магілёве. Значная частка корпуса Даву знаходзілася на бівуаках за Віленскай заставай.
У сувязі з боем пад Салтанаўкай вядома гісторыя пра тое, як Раеўскі ў адну з атак ішоў наперадзе палка са сваімі сынамі. Гэтая атака намалявана на знакамітай карціне Самакіша. Нягледзячы на шырокую вядомасць гэтага факта, ён з’яўляецца не больш за патрыятычнай выдумкай журналістаў, якія апісвалі ход вайны ў расійскіх газетах. Дастаткова нагадаць, што малодшаму сыну Раеўскага было ўсяго 11 год, старэйшаму – 16.
Сам Раеўскі абвяргаў гэтую гісторыю: ён сапраўды вадзіў полк у атаку са шпагай у руках, але побач з ім ішлі не сыны, а ад’ютанты і ардынарцы.
У 1912 годзе з нагоды 100-годдзя бітвы ў Салтанаўцы пабудавана мемарыяльная капліца.
1878 год. Нарадзіўся Януш Корчак (1878-1942).
Польскі педагог, дзіцячы пісьменнік, публіцыст, грамадскі дзеяч. Педагог-наватар, пачынальнік дзейнасці па абароне правоў дзяцей. Лічыцца прадвеснікам сучасных педагагічных тэндэнцый.
Адхіліўшы прапановы аб уцёках з варшаўскага гета, разам з 200 сваімі выхаванцамі загінуў у нацысцкім канцлагеры.
1918 год. Сфармаваны Трэці Урад БНР на чале з І. Серадой.
Гэта адбылося пасля адстаўкі кіраўніка Другога Ураду БНР Р. Скірмунта, у складанай геаплітычнай абстаноўцы.
Працаваў да лістапада 1918 года, калі быў утвораны чацвёрты Урад БНР на чале з А. Луцкевічам.
І. Серада сядзіць другі злева
1919 год. У в. Маслакі Горацкага раёна нарадзіўся Міхаіл Булахаў (1919-2012).
Беларускі мовазнавец. Заслужаны дзеяч навукі, доктар філалагічных навук, прафесар. Выхаванец Магілёўскага педінстытута.
Даследчык праблем сучаснай беларускай мовы, мовы старажытных беларускіх помнікаў, аўтар прац «Прыметнік у беларускай мове», «Гісторыя прыметнікаў беларускай мовы”, «Усходнеславянскія мовазнаўцы».
Памёр 4 мая 2012 года.
1930 год. У СССР уведзена сістэма працадзён для калгаснікаў.
У залежнасці ад цяжкасці працы, калгаснік мог за дзень мець 0,5-4,0 працадні (на іх налічваліся да 50% грошы, астатняе – натурай).
Але часта яны налічваліся неаб’ектыўна. Найбольш выгаднымі былі адміністрацыйныя пасады.
Працадні праіснавалі 35 гадоў ібылі заменены заробкамі.
Калгаснікам упершыню налічылі пенсіі толькі ў 1964 годзе, большасць сельскіх пенсіянераў у 1970-1980-я гады мелі ад 12,50 да 27,00 рублёў пенсіі – следства працадзён.
1932 год. У Чэрыкаве нарадзіўся Леанід Яўменаў (1932-2019).
Беларускі філосаф, пісьменнік. Доктар філасофскіх навук, прафесар, член-карэспандэнт НАНБ.
Аўтар прац па філасофіі, этыцы і эстэтыцы, зборнікаў паэзіі “Чужая планета”, “Блізкія далі”. Тэма радзімы, Беларусі, хараства роднай зямлі моцна гучаць у творах паэта. Перакладаў сучасную французскую і франкамоўную паэзію.
Памёр 6 лістапалда 2019 года.
1944 год. Заснаваны Міжнародны валютны фонд.
Мэта – садзейнічанне міжнароднаму супрацоўніцтву ў грашова-крэдытнай сферы, стабілізацыя валютных курсаў, прадстаўленне фінансавых сродкаў партнерам.
Фінансавыя сродкі МВФ фарміруюцца галоўным чынам за кошт падпіскі яго членаў – 190 дзяржаў свету. За 30 гадоў членства (з 1992), Беларусь ад МВФ атрымала падтрымку на 3,8 мільярдаў долараў ЗША.
1994 год. Першым Прэм’ер-міністрам прэзідэнцкай і другім ў незалежнай Беларусі стаў Міхаіл Чыгір.
У лістападзе 1996 года гучна сышоў у адстаўку ў знак пратэсту супраць абвешчанага А. Лукашэнкам рэферэндуму.
У 1999 годзе вылучаўся кандыдатам у прэзідэнты, спадзяючыся такім шляхам вярнуць краіну на дэмакратычны шлях развіцця. Гэтым выклікаў рэпрэсіі з боку ўладаў супраць сябе і членаў сям’і.
М. Чыгір – палітвязень, вязень сумлення.
2011 год. Тэракты ў Нарвегіі.
Адбыліся два тэрарыстычныя акты, скіраваныя супраць асоб выканаўчай улады, грамадскага маладзёжнага лагера і цывільнага насельніцтва.
Першым нападам быў выбух бомбы ва ўрадавым квартале Осла перад офісам прэм’ер-міністра Енса Столтэнберга і іншых урадавых будынкаў – загінулі 7 чалавек і 15 паранена.
Наступны больш жорсткі напад адбыўся праз 2 гадзіны ў лагеры кіруючай Працоўнай партыі Нарвегіі на востраве Уцёя. Узброены чалавек, пераапрануты ў паліцэйскага, адкрыў страляніну па ўдзельніках лагера, забіўшы 86 чалавек
622 год. Прарок Мухамед перабраўся ў Медыну. Дзень Хіджры.
Заснавальнік ісламу Прарок Мухамед з групай сваіх паслядоўнікаў у сувязі з ганеннямі, якім падвяргалася новае веравучэнне ў яго родным горадзе, перабраўся з Мекі ў Медыну.
Дата гэтага перасялення (Хіджра – “адкачоўка”, “уцёкі”) пры халіфе Амары I прынята за пачатак мусульманскага летазлічэння.
1054 год. Раскол Хрысціянскай Царквы.
Патрыярх Канстанцінопальскі Міхаіл Кіруларый, баючыся пашырэння ўплыву каталікоў на грэцкіх хрысціян, закрыў усе лацінскія манастыры на тэрыторыі Візантыі і накіраваў у Італію ліст, у якім крытыкаваў дамаганні рымскіх першасвятароў на поўную ўладу ў хрысціянскім свеце.
У 1054 годзе для вырашэння спрэчкі папа Леў IX паслаў у Канстанцінопаль сваіх паслоў-легатаў на чале з кардыналам Гумбертам для вырашэння канфлікту. У суправаджальным лісце ён заяўляў, што ніхто не мае права крытыкаваць папу і аспрэчваць яго правы (як прамога спадчынніка апостала Пятра) на вяршэнства над усімі хрысціянамі.
Знайсці шлях да прымірэння не ўдалося, і 16 ліпеня 1054 года ў саборы Святой Сафіі ў Канстанцінопалі афіцыйныя прадстаўнікі Папы Рымскага аб’явілі аб звяржэнні Патрыярха Канстанцінопальскага Міхаіла Керуларыя і яго адлучэнні ад Царквы.
У адказ на гэта 20 ліпеня патрыярх і скліканы ім сабор адлучылі ад Царквы Папу і ягоных легатаў. Ніхто тады і ўявіць сабе не мог, што падзел, які адбыўся паміж тымі Цэрквамі, якія неўзабаве назавуць Праваслаўнай і Рымска-Каталіцкай, будзе доўжыцца стагоддзямі.
Так хрысціянства раскалолася на каталіцтва і праваслаўе.
Пакінуўшы Канстанцінопаль, папскія легаты адправіліся ў Рым акруговым шляхам, каб апавясціць аб адлучэнні Міхася Кіруларыя іншых усходніх патрыярхаў. Сярод іншых гарадоў яны наведалі Кіеў, дзе сустрэліся са старажытнарускімі клірыкамі і былі прыняты пры княжым двары. Пры гэтым руская Царква захавала прыхільнасць да праваслаўя.
Папа рымскі Леў IX і патрыярх Канстанцінопальскі Міхаіл Кіруларый
1819 год. Пачалася кругасветная экспедыцыя шлюпаў “Усход” і “Мірны” пад камандаваннем М. Лазарава і Ф. Белінсгаўзена.
Мэта экспедыцыі – прабіцца як мага бліжэй да Паўднёвага полюса.
28 студзеня 1820 года адбылася сапраўды вялікая падзея – радасны крык вахтавага матроса “Зямля! Зямля!” абвясціў аб адкрыцці шостага кантынента, Антарктыды.
У пачатку жніўня 1821 года караблі шчасна вярнуліся ў Кранштадт.
1880 год. У Вялікабрытаніі прыступілі да пракладкі з боку Дуўру тунэлю пад Ла-Маншам.
На французскім беразе таксама заклалі разведвальную галерэю. Праз 2 гады, калі сумарная даўжыня падземных галерэй (дыяметр 2,8 м) з абодвух берагоў дасягнула 1 840 м, брытанскае міністэрства абароны запатрабавала неадкладнага спынення ўсіх прац, бо яны падрываюць дзяржаўную бяспеку краіны.
Да праекту вярнуліся толькі ў 1987 годзе, і 6 мая 1994 года каралева Вялікабрытаніі Лізавета II і французскі прэзідэнт Ф. Мітэран урачыста адкрылі “Еўратунэль”.
Даўжыня тунэля – каля 51 км, з іх 39 праходзяць непасрэдна пад марскім дном.
1941 год. Пачалася акупацыя Чэрыкаўскага раёна нямецка-фашысцкімі захопнікамі.
Немцы захапілі і Смаленск.
А абарончыя баі вакол Магілёва, тым часам, працягваліся.
1944 год. У вызваленым Мінску прайшоў Партызанскі парад.
Урачыстае мерапрыемства адбылося ў нядзелю 16 ліпеня на полі былога іпадрома з нагоды вызвалення Мінска ад нямецкай акупацыі.
У парадзе ўзялі ўдзел 30 партызанскіх брыгад. Кожная брыгада мела ўласны сцяг і плакаты. На мітынг і парад сабраліся больш за 30 000 партызан і 50 000 мінчукоў.
На парадзе была вялікая дэлегацыя байцоў і камандзіраў Чырвонай Арміі на чале з камандуючым 3-м Беларускім фронтам генералам арміі І. Чарняхоўскім.
Адкрывала парад брыгада “Народныя мсціўцы” імя В. Варанянскага. За ёй ішлі партызанскія разведчыкі, падрыўнікі, кулямётчыкі ў поўным баявым узбраенні з брыгад імя Шчорса, Чапаева, “Беларусь”, “Буравеснік”.
У калоне партызан таксама ішоў і казёл па мянушцы Малыш, які быў упрыгожаны стужкай з нямецкімі ордэнамі.
1950 год. Фінал чэмпіянату свету па футболе ў Бразіліі сабраў на стадыёне “Маракана” 199 854 гледача – рэкорд для спартыўных спаборніцтваў.
Тады зборная Уругвая нанесла паражэнне гаспадарам з лікам 2:1.
Увесь стадыён рыдаў, асабліва востра перажывалі гэтую сітуацыю бразільскія футбалісты і іх суайчыннікі. Бразілія фактычна пагрузілася ў жалобу. Штодня сталі паступаць паведамленні аб самагубствах. Неўзабаве журботны спіс ужо налічваў тры з лішнім сотні чалавек.
А ўрад Уругвая абвясціў 16 ліпеня нацыянальным святам.
1976 год. У ЗША памёр Ян Станкевіч (1891-1976).
Беларускі мовазнавец, гісторык, палітычны дзеяч. Доктар славянскай гісторыі і філалогіі. Працаваў у газеце «Наша ніва», выдаваў часопіс «Веда», «Незалежнік», супрацоўнічаў з Беларускім інстытутам навукі і мастацтва і яго выданнем «Запісы», часопісам «Сяўбіт», газетай «Бацькаўшчына» і іншымі.
Пасол Сейму Польшчы. Член Беларускай народнай самапомачы, Беларускай незалежніцкай партыі, навуковага аддзела Беларускай цэнтральнай рады. Удзельнічаў у працы Беларуска-амерыканскага задзіночання, Беларуска-амерыканскага звязу, сузаснавальнік Вялікалітоўскага фонду імя Л. Сапегі.
1990 год. Вярхоўны Савет УССРпрыняў Дэкларацыю аб дзяржаўным суверэнітэце.
Украіна абвясціла свой намер стаць пастаянна нейтральнай дзяржавай, якая не будзе прымаць удзел у ваенных блоках і абавязуецца выконваць тры няядзерныя прынцыпы: не прымяняць, не вырабляць і не набываць ядзернай зброі.
Дэкларацыя абвяшчала права Украіны непасрэдна рэалізаваць адносіны з іншымі дзяржавамі, заключаць з імі дагаворы, абменьвацца дыпламатычнымі, консульскімі, гандлёвымі прадстаўніцтвамі.
З 1991 года Дзень незалежнасці Украіны сталі святкаваць 24 жніўня у гонар таго, што 24 жніўня 1991 года Вярхоўны савет УССР прыняў Акт аб абвяшчэнні незалежнасці.
1990 год. Заснаваны Музей гісторыі Магілёва.
Быў створаны віртуальна – не было ні будынка, ні фондаў, ні штата. Рэальная праца музея на базе будынка былога архірэйскага палаца на чале з першым дырэктарам Ігарам Пушкіным пачалася ў 1992 годзе. Ігар Пушкін працаваў дырэктарам у 1992-2001 гадах.
Больш за ўсё дырэктарам прабыў 7-ы дырэктар Аляксей Бацюкоў (2011-2021), пры якім праводзіліся найбольш значныя мерапрыемствы, актыўна папаўняліся фонды.
У маі 1999 года гарадскімі ўладамі выдзелена для размяшчэння службовых памяшканняў і выставачнай залы музея 1-ы паверх будынка па вул. Ленінскай, 13, дзе музей прыняў першых наведвальнікаў.
Пасля адбудовы гарадской ратушы ў 2008 годзе, музей пераведзены ў яе. У 2006 створаны філіял музея – мемарыяльны комплекс «Буйніцкае поле». Музей з’яўляецца ініцыятарам і арганізатарам міжнароднай навуковай канферэнцыі «Гісторыя Магілёва: мінулае і сучаснасць», якая праводзіцца з 1998 г.
1990 год. Памёр Мікалай Арэхва (1902-1990).
Дзеяч рэвалюцыйнага руху ў Заходняй Беларусі, беларускі гісторык. Заслужаны работнік культуры.
Удзельнік грамадзянскай і польска-савецкай войнаў. Працаваў на падпольнай рабоце ў Заходняй Беларусі. Падчас Другой сусветнай вайны – ў Войску Польскім.
З 1945 года працаваў у апараце дзяржбяспекі Польскай Народнай Рэспублікі.
З 1956 года працаваў у Інстытуце гісторыі партыі пры ЦК КПБ. Аўтар шматлікіх публікацый па гісторыі рэвалюцыйнага нацыянальна-вызваленчага руху, Камуністычнай партыі і камсамола.
2002 год. Маланка ў Чэхіі.
Унікальнае, але ўсё роўна сумнае здарэнне адбылося ў Чэхіі. На поўдні гэтай краіны адным адзіным разрадам маланкі быў забіты цэлы статак з 22-х кароў.
У жніўні 2016 года ў Нарвегіі адным разрадам маланкі было забіта 323 алені.
1241 год. Манголы пацярпелі першую паразу ў Цэнтральнай Еўропе.
Пасля заваявання Паўночнага Кітая, Сярэдняй Азіі, Закаўказзя і Русі манголы, якія накіраваліся праз Карпаты ў Цэнтральную Еўропу, пацярпелі першую паразу.
У Маравіі войска царэвіча Байдара, якое абложвала горад-крэпасць Оламаўц, было цалкам разгромлена гарнізонам, які раптам выйшаў за сцены крэпасці пад камандаваннем чэшскага ваяводы Яраслава.
Натыкнуўшыся на супраціў у Польшчы і Чэхіі, манголы працягнулі нашэсце ў паўднёвым кірунку і да пачатку 1242 года выйшлі да Адрыятыкі. Заходнюю Еўропу ўжо ахапіла паніка, але нечакана захопнікі былі адкліканы ў родныя стэпы ў сувязі са смерцю ў сталіцы Чынгізідаў Каракаруме вялікага хана Угедэя.
1404 год. Смаленск вярнуўся ў склад Вялікага Княства Літоўскага.
Горад вядомы з 863 года, цэнтр смаленскіх крывічоў.
У 1230 годзе трапіў пад уплыў Полацкага княства. Буйны цэнтр беларускага летапісання.
У 1401-1404 гадах горад выйшаў з-пад апекі ВКЛ. Пасля вяртання ў ВКЛ, паводле некаторых звестак, Вітаўт даў месту прывілей на Магдэбургскае права (калі гэтая інфармацыя праўдзівая, то атрымліваецца, што Смаленск уваходзіць у першую пяцёрку беларускіх магдэбургскіх гарадоў), у другі раз такое права атрымаў 4 лістапада 1611 года. 15 ліпеня 1410 года смаленскія харугвы ўдзельнічалі ў Грунвальдскай бітве.
У 1508-1514, 1611-1654 гадах – сталіца Смаленскага ваяводства.
Герб Смаленскага ваяводства.
1777 год. Нарадзіўся Ян Ходзька (1777-1851).
Пісьменнік, публіцыст, грамадскі дзеяч, масон, удзельнік паўстання 1830-1831 гадоў.
Старшыня Галоўнага цывільнага суда ў Мінску, суарганізатар масонскіх лож у Мінску і Вільні.
Выступаў за пашырэнне адукацыі сярод народа. Ганаровы член Віленскага ўніверсітэта, інспектар школ Віленскай, Магілёўскай і Віцебскай губерняў.
Па палітычных матывах і за ўдзел у паўстанні арыштоўваўся ў 1826, 1830 гадах. Быў вязнем Петрапаўлаўскай крэпасці, сасланы ў Сібір.
Аўтар п’ес, камедый, мемуараў, прац па гісторыі Міншчыны.
1796 год. Нарадзіўся Ян Чачот (1796-1847).
Беларускі і польскі паэт і фалькларыст, мовазнавец. Філамат, філарэт, сябра А. Міцкевіча, Т. Зана, І. Дамейкі. За нацыянальна-рэвалюцыйную дзейнасць сасланы на Урал. Выдаў 6 зборнікаў сабраных ім каля тысячы аўтэнтычных беларускіх народных песень у перакладзе на польскую мову і ў арыгінале.
Упершыню паставіў пытанне аб прынцыпах будучага «крывіцкага» правапісу, зрабіў спробу ўнармавання беларускай граматыкі. Беларускую мову называў «славянакрывіцкай мовай», шырока выкарыстоўваў выраз «Белая Русь». Аўтар шматлікіх песень, 22 з якіх (болей, чым на словы любога іншага аўтара) пакладзены на музыку С. Манюшкам.
Памёр 11(23) жніўня 1847 года.
Я. Чачот перад смерцю.
1812 год. А 2:00 гадзіне з пераправай праз Нёман французскіх войск пачалася вайна з Расіяй – вайна 1812 года.
На тэрыторыі Беларусі яна пераўтварылася ў сапраўдную грамадзянскую.
За два дні да гэтай падзеі перад войскамі зачыталі загад Напалеона, у якім ён падкрэсліваў, што вядзе вайну дзеля аднаўлення Польшчы ў межах 1772 года.
У вайне загінулі ў баях, ад голаду, разрухі мільён беларусаў – кожны чацвёрты. На месцах значных баёў гэтай вайны ўсталяваны помнікі, у тым ліку ў Віцебску, Полацку, Клясціцах, Брэсце, Пінску.
Пад Магілёвам у 1912 годзе пабудавана мемарыяльная капліца ў памяць аб бітве пад Салтанаўкай 23 ліпеня 1812 года.
Адной з самых знакамітых у свеце бітвай гэтай вайны стала бітва 29 лістапада 1812 года на Бярэзіне пад Барысавам, дзе каля вёсак Студзёнка і Брылі загінула значная частка арміі Напалеона. Бітва пакінула моцны адбітак у грамадскай свядомасці французаў, якія да гэтага часу ўжываюць слова «Бярэзіна» як метафару поўнага правалу або катастрофы.
М. Самакіш. Подзвіг салдат Раеўскага пад Салтанаўкай, 1912.
1834 год. Памер Людвік Тадэвуш Замбжыцкі (1803-1834).
Адзін з кіраўнікоў паўстання 1830-1831 гадоў. Стрыечны брат мастака В. Ваньковіча.
За гераізм адзначаны залатым крыжам «Віртуці Мілітары».
У Францыі стаў сузаснавальнікам Таварыства літоўскіх і рускіх зямель, Літоўскага ваеннага камітэта. Пахаваны на парыжскіх могілках Манмартр.
1900 год. Нарадзіўся Кузьма Чорны (Мікалай Раманоўскі, 1900-1944).
Беларускі пісьменнік.
Аўтар шэрагу кніг апавяданняў, п’ес, раманаў, гумарыстычных твораў.
У шэрагу твораў імкнуўся стварыць «тыпы, якія носяць беларускія імёны» і «павінны стаць абагульненымі вобразамі, зразумелымі ўсім нацыянальнасцям».
Перакладчык асобных твораў А. Пушкіна, М. Гогаля, А. Астроўскага і іншых.
Пэўныя яго творы інсцэнізаваны і экранізаваны, як, напрыклад, фільм «Ноч пры дарозе».
У 1938-1939 гадах знаходзіўся ў турме НКУС.Следчыя рэгулярна катавалі вязня. Змардаваны душой і целам, пісьменнік быў вызвалены 8 чэрвеня 1939 года.
У 1941-1944 гадах знаходзіўся ў эвакуацыі, пераважна ў Маскве. У верасні 1944 года вярнуўся ў Мінск, працаваў у рэдакцыі часопіса «Беларусь».
Памёр ад інсульту 22 лістапада 1944 года.
1907 год. У в. Восаў (зараз – Клічаўскі раён) нарадзіўся Язэп Зазека (1907-1977).
Беларускі пісьменнік, навуковец, педагог. Кандыдат філалагічных навук.
Працаваў намеснікам дырэктара Беластоцкага, Мінскага педінстытутаў, загадчыкам кафедры ў Адэскім універсітэце, дацэнтам БДУ.
Аўтар зборнікаў апавяданняў, нарысаў, кніг для дзяцей, прац пра беларускі фальклор. Укладальнік зборнікаў партызанскай творчасці.
1941 год. Магілёў стаў часовай сталіцай БССР (24 чэрвеня-3 ліпеня).
Сюды пераехалі ЦК КПБ, СНК БССР, штаб Заходняга фронту. Пачалося фарміраванне народнага апалчэння, эвакуацыя насельніцтва, абсталявання прадпрыемстваў, культурных каштоўнасцей.
З 25 чэрвеня па 14 ліпеня 1941 года з горада адпраўлена на Усход 935 вагонаў з матэрыяльнымі каштоўнасцямі. Падчас эвакуацыі быў страчаны Крыж Еўфрасінні Полацкай.
Фота з архіва Д. Лісоўскага. Магілёў ў ліпені 1941 года.
1941 год. Утворана Савецкае інфармбюро (Савінфармбюро).
Утворана з мэтай асвятлення міжнародных падзей, ваеннай абстаноўкі на франтах, жыцця краіны, знешнепалітычнай прапаганды.
Усяго за вайну прагучала болей за 2 000 франтавых зводак і падрыхтавана 135 000 артыкулаў у бюлетэні амбасад і місій, замежныя газеты, часопісы, радыёстанцыі. Апошняя зводка выйшла 5 мая 1945 года, калі Юрый Левітан паведаміў: “Прыём пленных нямецкіх салдат на ўсіх франтах скончаны”.
1945 год. У Маскве адбыўся Парад Перамогі.
А 10:00 раніцы маршал Г. Жукаў выехаў на белым кані на Красную плошчу. Камандуючы парадам, ураджэнец Беларусі, маршал К. Ракасоўскі прадставіў Жукаву рапарт, а потым яны разам пачалі аб’езд войскаў.
Падчас параду ліў дождж, што добра відаць на кінахроніцы. У парадзе прынялі ўдзел зводныя палкі 10 франтоў, наркаматаў абароны, ВМФ, ваенна-навучальных устаноў і войскаў Маскоўскага гарнізона. У склад палкоў уваходзілі Героі Савецкага Саюза, кавалеры ордэнаў Славы, праслаўленыя снайперы і найбольш гераічныя ордэнаносцы. Прадстаўлены былі ўсе роды войскаў. Быў прадстаўлены Чырвоны сцяг Перамогі, які быў узняты над рэйхстагам.
Спецыяльная зводная калона несла апушчаныя да зямлі 200 сцягоў разгромленых нямецка-фашысцкіх войскаў. Пад барабанны грукат гэтыя сцягі былі кінуты да падножжа Маўзалея Леніна.
1947 год. Упершыню быў афіцыйна зафіксаваны НЛА.
Амерыканскі летчык Кенет Арнольд убачыў у паветры 10 дыскападобных аб’ектаў, якія ляцелі шыхтам з хуткасцю каля 2000 км/г. З таго часу фіксуюцца сотні нзіранняў, з’яўленняў НЛА.
Першым афіцыйным паведамленнем пра НЛА над Беларуссю стаў рэпартаж “Роўна ў 4.10” у газеце “Труд” ад 30 студзеня 1985 года. Тады праз нашу краіну ляцеў рэйс № 8352 Тбілісі – Растоў – Талін на самалёце ТУ-134А і а 4:10 ранку, калі да Мінска заставалася 120 км, экіпаж сутыкнуўся з НЛА. Яго бачылі і пасажыры.
Да гэтагу часу існуюць розныя гіпотэзы і меркаванні наконт НЛА. Феноменам займаецца накірунак даследаванняў – уфалогія.
Малюнак НЛА. Эскіз паводле летчыка Ю. Кабачнікава.
1958 год. Нарадзіўся Канстанцін Красоўскі (1958-2021).
Беларускі дэмограф, доктар геаграфічных навук, прафесар.
Заснавальнік брэсцкай навуковай школы геадэмаграфіі. Працаваў дэканам геаграфічнага факультэта, першым прарэктарам Брэсцкага дзяржуніверсітэта.
Аўтар больш за 180 навуковых прац па дэмаграфіі, рассяленні насельніцтва і яго структуры, міграцыях.
1977 год. У Бабруйску адбыліся замаразкі.
Зафіксаваны своеасаблівы рэкорд – самыя познія ў Магілёўскай вобласці замаразкі за ўсю гісторыю назіранняў.
1989 год. У Вільнюсе пачаўся I Устаноўчы з’езд БНФ «Адраджэнне» (24-25 чэрвеня).
БНФ – грамадска-палітычны рух за пераўтварэнне грамадства і адраджэнне беларускай нацыі на прынцыпах дэмакратыі і гуманізму, развіццё культуры, за фактычную дзяржаўную незалежнасць Беларусі.
Аргкамітэт БНФ быў створаны 19 кастрычніка 1988 года па прапанове З. Пазняка. У Вярхоўным Савеце БССР была сфарміравана фракцыя БНФ. А ў 1993 годзе створана партыя БНФ.
Грамадскае аб’яднанне БНФ “Адраджэньне“ ліквідавана 10 лістапада 2021 года Вярхоўным судом Беларусі.
Структурныя падраздзяленні БНФ існавалі ў шматлікіх гарадах і раёнах краіны, выдаваліся газеты, бюлетэні. У Магілёве выдаваліся газеты «Абуджэньне», «Ратуша» з дадаткамі «Шклоўскія навіны», «Дэмакратычны Бабруйск», «Панарама» (Глуск), «Сумленне» (Асіповічы), «Паходня» (Бялынічы), «Бацькаўшчына» (Бабруйск), «Крычаўскiя навiны», «Край Вашчылы» (Крычаў), «Веснiк Слаўгарада» і інш.
Галадаючыя дэпутаты апазіцыі БНФ у Вярхоўным Савеце, 11 красавіка 1995 года.
2021 год. У Магілёве зарэгістравана тэмпература паветра +37°C.
Рэкордная тэмпература за ўсю гісторыю метэаназіранняў. Да гэтага рэкордам у Магілёве было +36,8°C у 2010 годзе.
323 да нашай эры. У Вавілоне памёр Аляксандр III Вялікі, Македонскі.
Найбуйны палкаводзец старажытнага свету, цар. Памёр на 33-м годзе жыцця ад малярыі (а быць можа, і ад атруты) ў росквіце сіл і ў разгар падрыхтоўкі да новага вайсковага паходу.
Трэці па ліку Аляксандр на пасадзе цара Македоніі, воін “ад бога”, які атрымаў бліскучую адукацыю пад кіраўніцтвам Арыстоцеля.
У 338 годзе да н.э. разам з бацькам падпарадкаваў сабе ўсю Эладу, а за 13 наступных гадоў стварыў велізарную імперыю, якая распасціралася ад Істра (Дуная) да Ганга. Але спадчынніка Аляксандр не пакінуў, і з яго сыходам з жыцця дзяржава распалася на шэраг варожых адзін аднаму ўтварэнняў.
Па іншых дадзеных, вялікі палкаводзец памёр 10 чэрвеня.
1508 год. З Ліды выйшла Паспалітае рушэнне ВКЛ для дзеянняў супраць маскоўскіх войскаў.
Паспалітае рушэнне – мабілізацыя ўсіх ваеннаабавязаных краіны або аднаго ці некалькіх ваяводстваў ці паветаў, апалчэнне, агульны паход у Польшчы і ВКЛ.
Да сярэдзіны ХVІ стагоддзя паспалітае рушэнне складала аснову ўзброеных сіл ВКЛ.
Шляхецкае апалчэнне на карціне Юзафа Бранта, 1880.
1611 год. Войскі Рэчы Паспалітай пасля працяглай аблогі і генеральнага штурма вярнулі Смаленск – важны стратэгічны горад па шляху на Маскву.
Горад быў у аблозе 20 месяцаў, з 26 верасня 1609 года. Голад і эпідэміі выкасілі большую частку 80-тысячнага горада. У Смаленску засталося 8 000 чалавек, у гарнізоне – 200 ваяроў.
Горад удалося ўзяць пры дапамозе аднаго са смаленскіх баярскіх сыноў, які паказаў слабое месца ў абароне. Насупраць слабага месца ў крэпасной сцяне былі пастаўлены некалькі батарэй. Пасля некалькіх дзён абстрэлу сцяна павалілася.
У ноч на 3 чэрвеня 1611 года нашы войскі пайшлі на штурм з чатырох напрамкаў.
Смаленск гарэў. Апошнія абаронцы замкнуліся ў саборнай царкве Багародзіцы. Калі ў сабор ўварваліся вялікалітоўскія войскі, то пасадскі чалавек А. Беляніцын узяў свечку і залез у склеп, дзе захоўваўся запас пораху. Выбух быў магутным, шмат людзей загінула.
Параненага маскоўскага ваяводу Шэіна ўзялі ў палон. Пад Смаленскам нашы ваяры згубілі каля 30 000 жаўнераў – 2/3 войска.
1702 год. Нарадзіўся Міхал Казімір Радзівіл «Рыбанька» (1702-1762).
Дзяржаўны дзеяч ВКЛ, мецэнат. Найбольш уплывовы прадстаўнік роду Радзівілаў XVIII стагоддзя, адзін з найбагацейшых магнатаў Рэчы Паспалітай.
Пры звяртанні да кагосьці ўжываў ласкавае слова “рыбанька”.
Аднавіў замак ў Нясвіжы, разбураны шведамі ў 1706 годзе, дзейнасць Нясвіжскай друкарні, адкрыў Нясвіжскі кадэцкі корпус, заснаваў першыя ў ВКЛ мануфактуры, у тым ліку Слуцкую персіярню па вырабе шаўковых паясоў.
Памёр 15 мая 1762 года.
1746 год. Прадстаўленне камедыі «Дасціпнае каханне» Францішкі Уршулі Радзівіл (1705-1753).
Адбылося ў нясвіжскай летняй рэзідэнцыі Радзівілаў Альба.
Уршуля – першая ў ВКЛ жанчына-драматург, паэтэса і мастачка.
1834 год. Нарадзіўся Канстанцін Вераніцын (1834-1903).
Беларускі аграном, педагог, адзін з заснавальнікаў новай беларускай літаратуры.
Удзельнік літаратурнага жыцця сярэдзіны ХІХ стагоддзя, аўтар сатырычна-гумарыстычнай паэмы «Тарас на Парнасе».
Памёр 26 жніўня 1903 года.
У 2001 годзе на радзіме К. Вераніцына ў Астраўлянах і Гарадку пастаўлены мемарыяльныя знакі ў гонар паэмы «Тарас на Парнасе» і яе аўтара.
1888 год. Нарадзіўся Антон Аўсянік (1888-пасля 1933).
Беларускі палітык і дыпламат, дзеяч БНР, сакратар Рады БНР.
Удзельнік нацыянальна-вызваленчага руху ў Заходняй Беларусі, пасол сейма Польшчы, сябра Беларускага пасольскага клуба. У пачатку 1930-х гадоў выехаў у БССР, быў арыштаваны ў 1933 годзе. Далейшы лёс невядомы.
На фота дзеячоў БНР – 2-гі справа стоячы – Антон Аўсянік
1889 год. Нарадзіўся Павел Жаўрыд (1889-1939).
Беларускі грамадска-палітычны дзеяч, адзін з кіраўнікоў Слуцкага паўстання, журналіст.
Скончыў Слуцкую гімназію (у ёй з Фабіянам Шантырам ужо з 4 класа збіраў нелегальныя сходы, распаўсюджваў літаратуру), вучыўся ў Варшаўскім універсітэце, скончыў Віленскую вайсковую вучэльню.
Удзельнік І Сусветнай вайны, служыў у Палтаве, Туркестане, на Румынскім фронце. Быў старшынёй палкавога камітэта. Ад амаль 100 000 беларусаў-вайскоўцаў дэлегаваны на Усебеларускі з’езд 1917 года ў Менску.
Працаваў юрысконсультам Слуцкага павятовага зямельнага аддзела. У 1918 годзе ў складзе камісіі правяраў дзейнасць Слуцкай ЧК і выкрыў шматлікія злоўжыванні. У адплату за гэта быў арыштаваны ЧК, сядзеў у Слуцкай, Бабруйскай, Смаленскай турмах.
У 1920 годзе Найвышэйшай радай БНР прызначаны камісарам Случчыны, уваходзіў у склад Беларускай рады Случчыны. Адзін з кіраўнікоў Слуцкага паўстання.
Арыштоўваўся ДПУ БССР у 1930 і 1937 гадах, асуджаны да лагераў.
Памёр у ГУЛАГу.
1943 год. Польскімі падпольшчыкамі забіты Юльян Саковіч (1906-1943).
Беларускі грамадска-палітычны дзеяч, адзін з кіраўнікоў канспірацыйнай Беларускай незалежніцкай партыі і кіраўнік Беларускай Народнай Грамады.
Падчас вучобы ў Віленскім універсітэце быў членам Беларускага студэнцкага саюза, КПЗБ, Таварыства беларускай школы. Актывіст Беларускай Сялянска-Работніцкай Грамады, выдаваў разам з Г. Вялецкім у Вільні часопіс «Вольная думка» – орган беларускага студэнцтва.
Вязень Бяроза-Картузскага канцлагеру, савецкіх турмаў.
У перыяд нацысцкай акупацыі Беларусі займаў пасады ў Беларускай народнай самапомачы.
1956 год. Нарадзіўся Леанід Тараненка.
Беларускі цяжкаатлет, двухразовы чэмпіён свету.
Уладальнік 19 сусветных рэкордаў, прычым два з іх – 266 кг у штуршку і 475 кг у дваябор’і – застаюцца неперасягнутымі і сёння.
2015 год. У Тбілісі адбылася трагедыя.
У грузінскай сталіцы Тбілісі пайшоў звычайны дождж.
Тбілісцы раскрылі парасоны і працягнулі займацца сваімі штодзённымі справамі. У той момант яшчэ ніхто не ведаў, што 14 чэрвеня горад чакае самы цяжкі світанак за апошнія дзясяткі гадоў.
Экстраннае паведамленне аб паводцы прагучала толькі ў 23:00. Паводка адбылася з-за сходу апоўзня ў раку Веры, якую звычайна пераплюнуць можна, яна працякае вышэй за Тбілісі.
На горад рушылі масы вады, уперамешку з зямлёй і выдранымі з каранямі дрэвамі. Раз’юшаная Веры, накіраваўшыся да ракі Кура, зносіла ўсё на сваім шляху…
Горад ахоплівала паніка – на вуліцах на волі аказаліся львы, тыгры, ваўкі і гіены, бегемот з заапаркаў. Адзін з супрацоўнікаў заапарка быў загрызены насмерць белым тыграм.
Да гэтага часу невядомы лёс трох жыхароў горада. Ахвярамі апоўзня лічацца 19 чалавек.
2019 год. У Магілёве пабіты тэмпературны рэкорд +30,7°С.
Рэкорднай да гэтага лічылася тэмпература 30,5°С 13 чэрвеня 1959 года.
Міжнародны дзень архіваў (International Archives Day, з 2007 года).
Заснаваны Міжнародным саветам архіваў у 1948 годзе рашэннем ЮНЕСКА.
Для жыцця грамадства ролю архіваў цяжка пераацаніць. Як своеасаблівыя інфармацыйныя цэнтры, яны забяспечваюць доступ да рэтраспектыўнай дакументнай інфармацыі, садзейнічаюць у вырашэнні задач сацыяльна-эканамічнага развіцця краін, эфектыўнага дзяржаўнага кіравання, а таксама забяспечваюць навуковае пазнанне мінулага.
Архівы – не толькі сур’ёзны інфармацыйны рэсурс культурнай і гістарычнай спадчыны. У жыцці кожнага асобнага чалавека архівы часам адыгрываюць не меншую ролю. Бо там захоўваюцца індывідуальныя звесткі аб кожным з нас. Разнастайнасць архіўных крыніц і фарматаў вялізная. Таму архіўныя даныя з’яўляюцца каштоўным сведчаннем эканамічнага, палітычнага і сацыяльнага развіцця чалавецтва.
Захаваць дакументальную спадчыну, даць магчымасць людзям знаёміцца з унікальнымі дакументамі – галоўная задача архівістаў.
Міжнародны дзень сяброў (International Friends Day).
Створаны для таго, каб усе мы, незалежна ад жыццёвых абставін і розных перыпетый, нагадалі сваім сябрам аб тым, як яны важныя для нас і парадавалі іх сваёй увагай, тэлефонным віншаваннем, сустрэчай з імі.
Усе народы ва ўсе часы лічылі сяброўства найвялікшай каштоўнасцю, і пры гэтым нязменна лічылі “сапраўднае сяброўства” вельмі рэдкай з’явай.
У кожнага з нас сапраўдных сяброў можа быць 3-5, 5-7. Не болей, як правіла. Чаму б у гэты дзень не сабрацца разам тым, хто даўно не бачыўся, не ручкаўся, не стэлефаноўваўся. Успомніць добрыя старыя часы, падзяліцца добрымі навінамі, дасягненнямі. На самай справе, калі ў сяброў здараецца нешта добрае, то гэта добрае здараецца і ў цябе.
1246 год. Італьянскі падарожнік, францысканскі манах Джавані ды Плана Карпіні вярнуўся ў Кіеў пасля наведвання Каракарума.
Першы з еўрапейцаў дасягнуў сталіцы мангольскай імперыі Каракарума, правёў перамовы з Батыем.
Падарожжа адкрыла спіс вялікіх падарожжаў еўрапейцаў у Азію, а справаздача Карпіні ўпершыню пазнаёміла Еўропу са светам Усходу.
1595 год. Нарадзіўся Уладзіслаў IV Ваза (1595-1648).
Кароль польскі і вялікі князь ВКЛ (1632-1648), тытулярны цар маскоўскі (1610-1634) і кароль шведскі (1632-1648).
Пераняў сталец у цяжкі для краіны час, калі была ўжо страчаная Лівонія, праваслаўная грамадскасць расколатая Берасцейскай уніяй. Ён перамог Расію ў Смаленскай вайне і паводле Палянаўскага міру 1634 адваяваў Смаленск і прымусіў маскавітаў адмовіцца ад прэтэнзій на землі Рэчы Паспалітай.
Для міру і спакою, Уладзіслаў адмовіўся ад тытулу маскоўскага цара і прэтэнзій на маскоўскі сталец, пазней – на шведскі сталец.
1661 год. Магілёву нададзены герб.
З пачаткам Трынаццацігадовай вайны ў 1654 года гараджане здалі горад маскоўскім захопнікам. Аднак 1 лютага 1661 года ў выніку народнага паўстання гараджане знішчылі акупацыйны гарнізон.
За выяўленую ў час паўстання мужнасць кароль і вялікі князь Ян Казімір ураўнаваў у правах Магілёў з Вільняй, надаў новы герб «у блакітным полі тры сярэбраныя гарадскія вежы, у адчыненай сярэдняй браме – рыцар з узнятым мячом, а над ім герб – “Пагоня”.
Магдебургскаму Магілёву бракавала мураванай ратушы – і 4 верасня 1679 года гараджане прыступілі да будаўніцтва каменнай ратушы, асноўны корпус якой быў узведзены да 1681 года, а поўнасцю будаўніцтва завяршылі ў 1698 годзе.
1737 год. На святую Троіцу ў Маскве выгарэлі цэнтр горада і Крэмль.
Каля 23:00 гадзін успыхнуў Траецкі пажар – адзін з самых буйных за ўсю расійскую гісторыю гарадскіх пажараў XVIII стагоддзя.
Першым загарэўся дом Міласлаўскіх за Баравіцкім мостам, ад свечкі, якую паставіла перад абразом салдацкая ўдава. Адсюль пайшоў выраз: “Масква згарэла ад капейкавай свечкі”.
Вецер быў моцны, а час сухі. Было знішчана больш за 2 500 двароў, 486 крам і шмат цэркваў.
“Ахвярай” бедства таксама стаў 200-тонны Цар-звон. Ён быў адліты 2 гадамі раней, але яшчэ знаходзіўся ў спецыяльнай ліцейнай яме пад бярвеністым падстрэшкам. Ад яго адкалоўся кавалак вагой 700 пудоў (11,5 тоны).
Згарэў у пажары і гадзіннік на Спаскай вежы.
Імператрыца Ганна Іаанаўна сваім указам распарадзілася аднавіць палацавыя і саборныя цэрквы за кошт казны, але нават праз некалькі гадоў, ужо ў валадаранне Лізаветы Пятроўны, сляды пажару ў Крамлі былі па-ранейшаму вельмі прыкметныя.
1868 год. Нарадзіўся Уладзіслаў Вярыга (1868-1916).
Беларускі філосаф, этнограф, фалькларыст. Доктар філасофіі.
Вучыўся ва ўніверсітэтах Варшавы, Берліна, Прагі і Берна. Займаўся збіральніцтвам беларускага фальклору. Друкаваўся ў часопісе «Вісла». У 1889 годзе ў часопісе «Збор звестак па айчыннай антрапалогіі» апублікаваў працу «Беларускія думкі з вёскі Глыбокае Лідскага павету Віленскай губерні, запісаныя ў 1885 годзе», якая змяшчае 45 беларускіх народных песень.
Выдаў кнігу «Беларускія паданні» (1889), якая змяшчае 32 беларускія казкі з Лідскага павета.
Памёр 27 жніўня 1916 года.
Варшаўскі ўніверсітэт.
1873 год. Памёр Венцаслаў Пелікан (1790-1873).
Беларускі медык, грамадскі і палітычны дзеяч, прафесар.
Рэктар Віленскага ўніверсітэта, Прэзідэнт і Ганаровы член-карэспандэнт Пецярбургскай медыка-хірургічнай акадэміі, член Віленскага і Варшаўскага медыцынскіх таварыстваў, таварыства кіеўскіх дактароў і Харкаўскага ўніверсітэта, доктар медыцыны і хірургіі.
Працаваў дырэктарам медыцынскага дэпартамента ваеннага міністэрства.
З’яўляецца рэфарматарам расійскай медыцыны і ветэрынарыі.
1881 год. Нарадзіўся Іван Луцкевіч (1881-1919).
Беларускі палітычны і грамадскі дзеяч, публіцыст, краязнавец, археолаг, збіральнік старажытнасцяў. Брат беларускага дзеяча Антона Луцкевіча.
Адзін з заснавальнікаў Беларускай сацыялістычнай грамады і газеты “Наша ніва”. Сябра Віленскай беларускай рады і Рады БНР. Распрацоўваючы ідэю беларускага самавызначэння ад ідэй краёвасці прыйшоў да ідэі поўнай незалежнасці Беларусі.
Арганізатар беларускага культурнага жыцця ў Вільні.
Аўтар прац па гісторыі, мастацтве, кніжнай культуры Беларусі. Увёў у навуковы ўжытак помнікі старабеларускай літаратуры XVI стагоддзя, пісаныя арабскай графікай «Аль-Кітаб».
У 1921-1944 гадах працаваў Беларускі музей імя Івана Луцкевіча (зачынены савецкімі ўладамі), з 2001 працуе аб’яднанне “Беларускі музей імя Івана Луцкевіча”. У Мінску, у парку імя Янкі Купалы ўсталяваны памятны знак у гонар братоў Луцкевічаў.
Памёр 20 жніўня 1919 года.
Іван і Антон Луцкевічы, Аляксандр Уласаў у час выхаду «Нашай Нівы».
1958 год. Нарадзіўся Алесь Камоцкі.
Беларускі паэт, бард.
Удзельнік гуртоў “Близнецы”, “Zartipo”. Аўтар 9 альбомаў, у тым ліку “З бацькоўскай кружэлкі” – пераклады папулярных песен савецкіх часоў на беларускую мову.
Удзельнік многіх супольных праектаў, у тым ліку “Віно дажджоў” на творы У. Караткевіча, “Бывайце здаровы! Bella Ciao” – італьянскія песні па-беларуску, беларускія – па-італьянску, “Тузін. Перазагрузка”(2009, 2011).
1960 год. Гарадскі пасёлак Шацілкі стаў цэнтрам Парыцкага раёна Гомельскай вобласці.
29 ліпеня 1961 года Шацілкі пераменаваны ў г. Светлагорск, Парыцкі раён стаў Светлагорскім. Новая назва, як палічыла камуністычнае кіраўніцтва, сімвалізуе светлае жыццё савецкага Палесся.
1970 год. Забіты невядомымі ў сваёй кватэры ў Нью-Ёрку Уладзімір Тамашчык (1900-1970).
Беларускі грамадскі і рэлігійны дзеяч, архібіскуп Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы.
Актывіст беларускага руху ў Заходняй Беларусі, належаў да КПЗБ.
Пасля трох гадоў адбывання тэрміну ў польскай турме, з 1930 года жыў у Чэхаславакіі. Скончыў Пражскі політэхнічны ўніверсітэт.
Працаваў у Пражскім інстытуце заалогіі, браў удзел у грамадскім беларускім жыцці, быў сакратаром старшыні Рады БНР Васіля Захаркі.
З пачаткам Другой сусветнай вайны працаваў у беластоцкай газеце «Новая дарога», у Беларускім камітэце. Удзельнічаў у Другім Усебеларускім кангрэсе.
З 1944 года у эміграцыі ў Германіі. Быў старшынём Беларускага цэнтральнага камітэта. У 1949 прыняў манаства пад імем Васiль і стаў епіскапам Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы.
У 1951 годзе пераехаў у Нью-Ёрк. Стаў архіепіскапам Канадска-Амерыканскім. Браў актыўны ўдзел у беларускім грамадскім жыцці ў ЗША.
2011 год. Памёр Павел Місько (1931-2011).
Беларускі пісьменнік, празаік, паэт, публіцыст.
Працаваў у многіх газетах, узначальваў аддзелы рэдакцый штотыднёвіка “Літаратура і мастацтва”, часопіса “Полымя”, намеснікам галоўнага рэдактара выдавецтва “Мастацкая літаратура”.
Аўтар шматлікіх кніг, зборнікаў апавяданняў і аповесцей, раманаў, сатыры і гумару, кніг твораў для дзяцей.
Яго творчасці ўласцівыя ўвага да бытавой стыхіі народнага жыцця, шчырыя адносіны да чалавека працы, жывое шматфарбнае народнае слова.
Пераклаў на беларускую мову паэму М. Гогаля “Мёртвыя душы”, казку П. Яршова “Канёк-гарбунок”, творы Я. Носава, К. Чукоўскага і іншых, перакладаў таксама з украінскай, польскай і балгарскай моў.
Cусветны дзень акіянаў (World Oceans Day, з 1992).
Сусветным акіянам пакрыта ¾ паверхні Зямлі. Таму дакладней нашу планету называць Акіян, а не Зямля. Большасць вучоных падзяляюць сусветны акіян на 5 частак: Ціхі (самы вялікі, больш за ўсё сухазем’е, 180 млн. кв. км), Атлантычны, Індыйскі, Паўночны Ледавіты, Паўднёвы Ледавіты. Але, напрыклад у ЗША, падзел іншы: Паўночны і Паўднёвы Ціхія, Паўднёвы і Паўночны Атлантычныя, Індыйскі, Паўночны і Паўднёвы Ледавітыя.
У школах Беларусі вучаць, што акіянаў чатыры: Ціхі, Атлантычны, Індыйскі, Паўночны Ледавіты. Усе воды Беларусі належаць да басейна Атлантычнага акіяна.
632 год. У Медыне памёр Мухамад (Магамет, 571-632).
Прарок, заснавальнік Ісламу, арабскі рэлігійны і палітычны дзеяч.
Перад смерцю даў волю рабам, раздаў грошы і зброю бедным. Быў пахаваны ў доме сваёй любімай жонкі Аішы. Дом увайшоў у храмавы комплекс першай мячэці Масджыд ан-Набі, які стаў другой пасля Каабы ў Меке мусульманскай святыняй. У Медыне прарок надыктаваў значную частку Карана.
На Беларусі мусульмане жывуць больш за 600 гадоў. Першымі прадстаўнікамі ісламу сталі татары ў XIV-XVI стагоддзях. На сёння мусульман у краіне больш за 30 000 чалавек.
Саборная мячэць у Мінску.
1772 год. У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай утворана Магілёўская губерня.
У яе склад увайшлі Магілёўская, Мсціслаўская, Аршанская, Рагачоўская правінцыі.
У 1777 годзе губерня была падзеленая на 12 паветаў. У 1778-1802 гадах замест губерні існавала Магілёўскае намесніцтва, якое ў 1796 годзе ўвашло у склад Беларускай губерні.
Адноўлена губерня ў 1802 годзе. 11 ліпеня 1919 года губерня была скасаваная, 9 яе паветаў увайшлі ў Гомельскую губерню, Мсціслаўскі павет перададзены Смаленскай, Сенненскі – Віцебскай губерням.
У 1897 годзе тэрыторыя губерні складала 42 134 квадратныя вярсты, насельніцтва – 1 708 тысяч чалавек.
1783 год. Вулкан Лакі ў Ісландыі пачаў сваё васьмімесячнае вывяржэнне.
Даўжыня лававага струменя, які выліўся з 25-кіламетровай расколіны, перавышала 130 км, а пляц, заліты ім, склаў 565 км².
У паветра падняліся клубы атрутных злучэнняў фтору і дыяксіду серы, якія загубілі больш за 50% пагалоўя жывёлы ў Ісландыі (загінула прыкладна 11 000 галоў буйной рагатай жывёлы, 200 000 авечак, 30 000 коней, а таксама амаль усе птушкі і мноства рыб).
Вулканічны попел засыпаў часткова ці цалкам пашы на большай частцы тэрыторыі вострава. Пачаўся голад. Загінула каля 10 000 тысяч чалавек (20% насельніцтва Ісландыі). Дадзенае вывяржэнне лічыцца адным з самых пагібельных за апошняе тысячагоддзе і самым буйным лававым вывяржэннем за гістарычны час. Перыяд, які рушыў за вывяржэннем, вядомы як “бедства ў смузе”. Вывергнуты вулканам тонкі попел хутка дабраўся да Еўропы, а 1 ліпеня 1783 года яго заўважылі нават у Кітаі. На працягу наступных 2-3 гадоў тэмпература паветра ў Паўночным паўшар’і знізілася на 1,3 ºC, што прывяло да неўраджаю і голаду ў многіх еўрапейскіх краінах, у тым ліку Вялікім княстве Літоўскім.
Кратары Лакі.
1922 год. Нарадзіўся Уладзімір Белы (1922-1994).
Беларускі вучоны ў галіне матэрыялазнаўства, акадэмік АН БССР, доктар тэхнічных навук, прафесар, Заслужаны вынаходнік, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР, заслужаны дзеяч навукі і тэхнікі БССР.
Быў рэктарам Гомельскага і Беларускага дзяржаўных ўніверсітэтаў. Аўтар 350 вынаходак, атрымаў 20 патэнтаў ЗША, Англіі, ФРГ, Японіі, Італіі, Францыі, Швецыі і іншых краін.
Імя вучонага прысвоена Інстытуту механікі металапалімерных сістэм і скверу перад інстытутам у Гомелі.
1947 год. Упершыню адкрылася суднаходства па ўсяму Дняпру ад Смаленска да Чорнага мора.
Працягласць суднаходства 2201 км, у тым ліку па тэрыторыі Беларусі 595 км.
У 1951-1990-х гадах па Дняпры ажыццяўляліся перавозкі не толькі будаўнічых, лясных матэрыялаў, збожжа, але і крыварожскай жалезнай руды да Брэста (па прытоку – Прыпяці), а потым у ГДР і сілезскага вугаля з Польшчы ў адваротным накірунку. Зараз, у сувязі з абмяленнем рэчышча, з эканамічнымі праблемамі на тэрыторыі краіны, суднаходства ажыццяўляецца толькі ў раёне Магілева, на мяжы з Украінай, у асноўным па Дняпроўска-Бугскаму і Мікашэвіцкаму каналах і прытоку Дняпра – Прыпяці, у нізоўях Сожа – прытока Дняпра. Грузазварот рачнога транспарту складае менш за 0,1%.
1947 год. Заснаваны магілёўскі ўнівермаг.
Першапачаткова размяшчаўся на першым паверсе будынка былога гатэля «Дняпро» – на рагу вуліцы Першамайская і Кааператыўнага завулка. Магілёўцы, якія жылі ў тыя часы, з задавальненнем наведвалі тры секцыі – абутковую, галантарэйна-парфумерную і тэкстыльную. У 1960 годзе ЦУМ атрымаў прапіску ў новым будынку па вуліцы Першамайская, 61, а яшчэ праз 20 гадоў ён пашырыўся за кошт прыбудаванага новага будынка з боку аптэкі №1.
У 1947-1990-х гадах універмаг па праве лічыўся «ўзорным інстытутам савецкага культурнага гандлю». Любы прыезджы госць імкнуўся пабываць тут, прагуляцца па аддзелах, нібы па музеі, бо ЦУМ да таго ж быў сапраўдным адлюстраваннем беларускай прамысловасці і прызнаным увасабленнем апошніх павеваў моды.
1956 год. Памёр Язэп Фарботка (1893-1956).
Беларускі паэт, літаратуразнавец, перакладчык, акцёр, удзельнік грамадска-палітычнага руху Беларусі і Украіны пачатку ХХ стагоддзя.
У 1918 годзе быў кансультантам і кіраўніком справамі беларускай дэлегацыі на перамовах з Украінскай Народнай Рэспублікай, дзе абмяркоўваліся вайскова-палітычныя пытанні і эканамічнае супрацоўніцтва Беларусі і Украіны. З яго удзелам у Кіеве была створаная сумесная гандлёвая палата, Беларуска-Украінскае Таварыства Збліжэння. З’яўляўся супрацоўнікам літаратурна-асветніцкага аддзела Наркамасветы Літоўска-Беларускай ССР, адміністратарам Беларускага тэатра ў Мінску выкладаў заалогію ў Віленскім універсітэце кандыдат навук. У 1922 г. пра Фарботку згадвае Я. Карскі ў трэцім томе «Беларусаў».
1967 год. У Мікалаеўшчыне адкрыты філіял мінскага музея Якуба Коласа.
Акрамя гэтага, філіялы знаходзяцца ў Стаўбцоўскім раёне: у Акінчыцах, Смольні, Альбуці. Сядзіба Акінчыцы, дзе з’явіўся на свет Якуб Колас, цяпер уваходзіць у рысу горада Стоўбцы.
За 5 км ад Стоўбцаў знаходзіцца сядзіба Альбуць, дзе будучы пісьменнік жыў з сям’ёй ад 1890 года і якую ён апісаў у паэме «Новая зямля» пад назвай «Парэчча». За некалькі кіламетраў, у Смольні, жылі маці, дзядзька, браты і сёстры літаратара. Менавіта тут у 1912 годзе ўпершыню сустрэліся Якуб Колас і Янка Купала. Хутар Ласток, дзе захаваўся аўтэнтычны дом, у якім з 3 да 8 гадоў жыў Якуб Колас, аддзяляе ад Смольні каля 8 км. Тут захаваліся дом, хлеў, гумно – усе яны стаяць з тых часоў, калі тут жыла сям’я Міцкевічаў. Адзін з пакояў дома аддадзены пад музейныя экспанаты.
У 1990 годзе ў в. Пінкавічы Пінскага раёна запрацаваў яшчэ адзін музей Якуба Коласа. На жаль, Магілёўшчына не мае ніводнага помніка Якубу Коласу.
1968 год. Пайшоў з жыцця Міхал Самбікін(1878-1968).
Этнічны беларус, фізіка-географ, буйны беларускі, рускі і ўкраінскі метэаролаг, прафесар, член геаграфічнага таварыства, член–карэспандэнт Геафізічнай Абсерваторыі Пецярбургскай Акадэміі навук, удзельнік экспедыцый па барацьбе з засухамі, замаразкамі.
Загадчык кафедры метэаралогіі Беларускага сельскагаспадарчага інстытута (Горкі), прафесар кафедры фізічнай геаграфіі Магілёўскага педінстытута.
8 ліпеня 1941 года, калі немцы захапілі чыгуначную станцыю Пагодзіна (Горкі), 63-х гадовы прафесар з некалькімі супрацоўнікамі БГСГА пешшу пагнаў статак з 130 галавамі элітнага быдла на ўсход. Пад час месячнага 1 100 км пераходу, пад пастаяннымі авіяналётамі ворага, загінулі толькі 4 коровы).
1985 год. Прысвоена званне “Ганаровы грамадзянін Магілёва” Аляксандру Разумаву (1909-2003).
Герой Савецкага Саюза, палкоўнік, які праявіў гераізм пры вызваленні г. Чавусы, пры фарсіраванні рэк Бася, Раста, Дняпро, а полк пад яго камандаваннем 28 чэрвеня 1944 года адным з першых уварваўся ў Магілёў і знішчыў у вулічных баях больш за 1 000 гітлераўцаў, узяў у палон 440 салдат і афіцэраў, уключна 2 генералаў.
2022 год. Памёр Серж Мінскевіч (Мыцько, 1969-2022).
Беларускі паэт і перакладчык. Кандыдат філалагічных навук.
Працаваў літкансультантам газеты «Пераходны ўзрост», у акадэмічных Інстытуце гісторыі (удзельнік археалагічных экспедыцый), Інстытуце літаратуразнаўства імя Янкі Купалы.
Адзін з арганізатараў і ўдзельнікаў літаратурна-мастацкага руху “Бум-Бам-Літ”.
Аўтар вершаў, перакладаў, прозы, сатыры, якія друкаваліся ў «Крыніцы», «Чырвоная змена», «Літаратура і мастацтва», часопісах «Маладосць», «Зрок», «Маладосць», «Першацвет», у літаратурных альманахах, зборніках
Займаўся бардаўскай песняй, рок-музыкай. Быў музыкам, спеваком, аўтарам песень у рок-гурце «Жах». Пісаў электронную музыку. На радыё ставіліся ягоныя радыёпастаноўкі фантастычных і гумарыстычных апавяданняў. Узнагарджаны прызам «За развіццё беларускай аўтарскай песні» на фестывалі «Бардаўская восень» (Бельск Падляскі, 1996).
Стыпендыят Міністэрства культуры і нацыянальнай спадчыны Польшчы «Gaude Polonia».
Перакладаў з польскай А. Міцкевіча, Ю. Славацкага, Я. Івашкевіча, С. Мрожака, С. Лема і іншых, з англійскай.
Яно было скіравана супраць цара (1605-1606) Дзмітрыя Самазванца I(кан. XVI ст.-1606) і шляхцянкі, царыцы Марыны Мнішак (1588-1614). У выніку паўстання былі забіты Дзмітрый і 524 выхадцы з Рэчы Паспалітай, галоўным чынам, з Беларусі.
Марына Мнішак – адзіная каранаваная жанчына ў Расіі да Кацярыны I. Яна пазней стала жонкай цара (1607-1610) Дзмітрыя Самазванца II. У выніку гэтай і наступных падзей, на маскоўскі трон быў абраны кароль і вялікі князь ВКЛ Уладзіслаў ІV Ваза.
Карл Веніг. Апошнія хвіліны жыцця Ілжэдзмітрыя I, 1879 год.
1634год. Пачатак перамоў між прадстаўнікамі Рэчы Паспалітай і Масковіяй аб заканчэнні Смаленскай вайны 1632-1634 гадоў.
Перамовы праходзілі ў с. Сямлёва на р. Палянаўцы.
“Палянаўскі мір” быў заключаны 4 (14) чэрвеня 1634 года. Рускія апетыты на Смаленск не спраўдзіліся. Да Масковіі адыйшоў толькі Сярпейск, Масальск, Ахтырка, Трубчэўск.
Па дамове кароль і вялікі князь ВКЛ Уладзіслаў IV Ваза (1595-1648) адмовіўся ад далейшых прэтэнзій на рускі трон. Ён быў маскоўскім царом у 1610-1634 гадах.
1780 год. Адбылася ўрачыстая імша ў магілёўскім касцёле Святога Станіслава для каранаваных асоб.
Прысутнічалі Кацярына II і аўстрыйскі імператар Іосіф ІІ, якія прыехалі ў Магілёў дамовіцца аб умовах Другога раздзелу Рэчы Паспалітай. У гэты ж дзень каранаваныя асобы наведалі і царкву Святога Спаса.
1871 год. У в.Кульшыцы (зараз – Слаўгарадскі раён) нарадзіўся Ісак Сербаў (1871-1943).
Этнограф, фалькларыст, археолаг, краязнавец, фатограф, Правадзейны член геаграфічнага таварыства і Інстытута беларускай культуры.
У Кульшыцах існавала традыцыя даваць немаўлятам біблейскія імёны, а не габрэйскія, як на першы погляд.
Настаўнічаў ў шматлікіх месцах, уключаючы Вільню, Мінск, Хоцімск. У 1910-1913 гадах арганізаваў этнаграфічную экспедыцыю геаграфічнага таварыства па вывучэнню творчасці і матэрыяльнай культуры беларусаў.
Узначальваў работы па збору і ахове помнікаў, кафедру этнаграфіі БДУ. Сабраў багатыя калекцыі народнага аддзення, мастацтва, на падставе якіх быў выдадзены альбом “Беларускае народнае мастацтва” (1951). Першым ў краіне сабраў вялізную фотатэку з фіксаваннем тыпаў адзення на Палессі, жытла, гаспадарчых пабудоў, рамесных вырабаў.
1895год.Нарадзіўся Ігнат Дварчанін(1895-1937).
Беларускі грамадска-палітычны дзеяч, скарыназнаўца, навуковец, паэт, пісьменнік, доктар філасофіі.
Удзельнік Першай Сусветнай вайны, падпаручнік, з’яўляўся членам Цэнтральнай беларускай вайсковай рады, сакратаром культурна-асветніцкага аддзелу Белнацкаму ў Маскве, Віленскага Беларускага нацыянальнага камітэта, Цэнтральнай беларускай школьнай рады. З’яўляецца ўкладальнікам “Хрэстаматыі новай беларускай літаратуры”. У 1930 годзе рэпрэсаваны польскімі ўладамі (8 год турмы), але ў 1932 годзе трапіў пад абмен палітвязнямі паміж СССР і Польшчай.
Працаваў у АН БССР у камісіі па вывучэньню Заходняй Беларусі, выконваў абавязкі дырэктара Інстытуту мовазнаўства. Арыштаваны ў 1933 г., высланы на Салаўкі, расстраляны 8 снежня 1937. Загінуў у лагерах і ягоны родны брат Іларыён Дварчанін, беларускі грамадзкі дзеяч.
1931 год. У в. Раздзел-2 Мсціслаўскага раёна нарадзіўся Васіль Жураўлёў.
Беларускі літаратуразнаўца, крытык.
Скончыў Мінскі педінстытут. З 1956 года працаваў у Інстытуце літаратуры імя Янкі Купалы Акадэміі навук.
Аўтар манаграфіі «Структура твора» (1978), сааўтар «Гісторыі беларускай савецкай літаратуры», «Гісторыя беларускай дакастрычніцкай літаратуры», «История белорусской дооктябрьской литературы», «Праблемы сучаснай беларускай прозы», «Пытанні паэтыкі».
1896год. Нарадзіўся Міхась Філіповіч (1896-1947).
Беларускі жывапісец, графік, этнограф, педагог, адзін з першых айчынных мастакоў, хто звярнуўся да нацыянальнай тэматыкі. Вялікую значнасьць маюць замалёўкі народнай вопраткі, зробленыя Філіповічам на Міншчыне, Случчыне, Магілёўшчыне, Палессі.
Творы М. Філіповіча вызначаюцца яркім нацыянальным каларытам, самабытнасцю.
1900год. Нарадзіўся Уладзімір Жылка (1900-1933)
Беларускі паэт, перакладчык, крытык.
Працаваў у мінскай 21-й беларускай пачатковай школе, аграномам, наведваў клуб «Беларуская хатка», супрацоўнічаў з Ядвігіным Ш., Я. Купалам, З. Бядулем, М. Чаротам, Л. Родзевічам.
З 1920 года жыў у Заходняй Беларусі. Вёў падпольную, культурна-асветніцкую дзейнасць у Польшчы, Літве, Латвіі, Чэхаславакіі. Працаваў у віленскай беларускай кнігарні, апекаваў тэатральную майстроўню пры Віленскай беларускай гімназіі, супрацоўнічаў з газетамі «Наша будучыня» і «Новае жыццё», рэдагаваў пражскі часопіс «Прамень».
У 1926 годзе пасля ўдзелу ў мінскай Акадэмічнай канферэнцыі па рэформе беларускага правапісу, застаўся ў БССР. Працаваў у Інбелкульце, газетах «Беларуская вёска», «Звязда», у Мінскім музычным тэхнікуме, на Белдзяржкіно. Член аб’яднанняў «Маладняк», «Узвышша».
Аўтар вершаў, паэм, зборнікаў вершаў, многіх артыкулаў, у тым ліку, «У справе ацэнкі беларускага адраджэння», артыкулаў пра месца беларускай культуры ў славянскім свеце, пра творчасць беларускіх паэтаў, рэцэнзій на творы сучаснікаў, гісторыка-філасофскага эцюда «Беларусь-Крыўя», перакладаў еўрапейскіх паэтаў.
19 ліпеня 1930 года арыштаваны ДПУ, у 1931 прыгавораны да 5 гадоў ссылкі. Адбываў яе ва Уржуме Кіраўскай вобласці.
Памёр 1 сакавіка 1933 года ад туберкулёзу лёгкіх.
1937 год. Нарадзіўся Міхась Біч (1937-1999).
Беларускі гісторык. Доктар гістарычных навук, прафесар.
Скончыў БДУ. Працаваў настаўнікам у школах Пастаўскага і Мастоўскага раёнаў, у Інстытуце гісторыі НАНБ.
Даследчык гісторыі рабочага, народніцкага рухаў, перыядычнага друку Беларусі і праблем нацыянальнага Адраджэння. Пад яго кіраўніцтвам абаранілі кандыдацкія дысертацыі 6 даследчыкаў.
Аўтар каля 300 навуковых прац, у тым ліку 2 манаграфій, раздзелаў у 7 калектыўных кнігах, 4 вучэбных дапаможнікаў. Аўтар і суаўтар “Гісторыя БССР. Т. 2” (1972), “Гістарычныя карані сяброўства і яднання ўкраінскага і беларускага народаў” (1978), ”Гісторыя рабочага класа БССР” (у 4-х т), “Асвета і педагагічная думка ў Беларусі са старажытных часоў да 1917 г. (1985), “Полацк: гістарычны нарыс” (1987) і інш.
1957год. Нарадзіўся Алег Латышонак.
Беларускі і польскі гісторык, доктар гістарычных навук.
Старшыня Беларускага гістарычнага таварыства ў Польшчы, аўтар і суаўтар кніг і падручнікаў “Гісторыя Беларусі ад паловы XVIII да канца XX ст.”, “Ад белых русаў да беларусаў” (аб фарміраванні беларускай народнай тоеснасці), “Жаўнеры БНР”, “Нацыянальнасць – Беларус” (асвятляюцца пытанні этнагенэзу беларусаў).
Узнагароджаны Кавалерскім крыжам ордэна Адраджэння Польшчы.
1997 год. Памерла Зінаіда Канапелька (1918-1997).
Беларуская актрыса. Народная артыстка,Ганаровы грамадзянін г. Віцебска.
На хутары Шыркі непадалёк ад Багушэўска жылі ўсяго тры сям’і, у тым ліку Канапелькі і Машэравы. П. Машэраў і З. Канапелька – аднагодкі. Іх сяброўства і павага адзін да аднаго працягваліся ўсё жыццё.
З 1934 года творчае жыццё звязана з тэатрам імя Якуба Коласа (Віцебск). Сярод асноўных тэатральных роляў – Паўлінка ў аднайменнай п’есе Янкі Купалы. Сябравала з Купалам з часоў гастроляў у Мінску: “Я вельмі хвалявалася, ідучы да Янкі Купалы. Сустрэлі мяне на дзіва проста і гасцінна…. Цётка Уладзя глядзела на мяне вельмі ласкава, а Янка Купала сказаў: “Цудоўная дзяўчына, жадаю табе сыграць гэту ролю на сцэне”. Сустрэча з такім чалавекам, такім знакамітым паэтам стала для мяне сапраўднай падзеяй”.
У яе гонар у Віцебску па вул. Урыцкага, 19 усталявана мемарыяльная шыльда.
Міжнародны дзень танцу (International Day of Dance, з 1982 года).
Устаноўлены па ініцыятыве камітэта танца Міжнароднага інстытута тэатра пры ЮНЕСКА ў дзень нараджэння французскага балетмайстра Жана Жоржа Навера (1727–1810), рэфарматара і тэарэтыка мастацтва танца, які ўвайшоў у гісторыю як “бацька сучаснага балета”, аўтара знакамітага тэарэтычнага сачынення “Лісты аб танцы і балетах”, у якім ён не толькі абагульніў назапашаны да таго часу досвед у вобласці харэаграфіі, але і з матэматычнай дакладнасцю і мастацкай вобразнасцю абгрунтаваў асноўныя прынцыпы харэаграфіі.
Па задуме заснавальнікаў, Міжнародны дзень танца закліканы аб’яднаць усе напрамкі танца, стаць падставай для ўшаноўвання гэтай формы мастацтва і яго здольнасці пераадольваць усе палітычныя, культурныя і этнічныя бар’еры, аб’ядноўваць людзей, дазваляючы размаўляць на агульнай мове – мове танца.
На выяве: Жан Жорж Навер
1386 год. Вялікі князь смаленскі Святаслаў, які падтрымаў выступленне Андрэя Полацкага супраць Ягайлы, быў разгромлены падчас Мсціслаўскай бітвы.
Ва ўмовах унутрыпалітычнай барацьбы ў ВКЛ вялікі князь смаленскі Святаслаў Іванавіч падтрымаў Андрэя Альгердавіча, спадзяючыся вярнуць страчаны раней Мсціслаў.
18 красавіка 1386 года ён аблажыў Мсціслаў, аднак узяць горада не здолеў. 29 красавіка падышло вялікалітоўскае войска на чале з Свідрыгайлам, Карыбутам, Лугвенам і Вітаўтам. Бітва адбылася на рацэ Віхры, вялікалітоўскае войска перамагло, Святаслаў загінуў у бітве.
1770год. Брытанскі мараплавацель Джэймс Кук (1728–1779) упершыню высадзіўся ў Аўстраліі.
Ён падышоў да ўсходняга берага Аўстраліі. На беразе заліва, у водах якога спыніўся яго карабель «Індэвар», экспедыцыі атрымалася знайсці шмат невядомых раней відаў раслін, таму Кук назваў гэты заліў Батанічным. З Батанічнага заліва Кук накіраваўся на паўночны захад уздоўж усходняга ўзбярэжжа Аўстраліі.
Кук здзейсніў тры вандраванні ў Ціхім акіяне і стаў першым еўрапейцам, які даследаваў большую частку яго ўзбярэжжа, адкрыў Гаваі, шматлікія астравы, першым абыйшоў вакол Новай Зеландыі, даследаваў частку ўзбярэжжа Аляскі, склаў дакладныя марскія карты.
1921 год. Нарадзіўся Мікола Ермаловіч (1921–2000).
Беларускі гісторык, публіцыст, крытык і літаратуразнаўца, брат магілёўскага тэатральнага рэжысёра Валянціна Ермаловіча (1925–2004). Заснавальнік новай беларускай рамантычнай гістарыяграфіі.
Даказваў, што Літва ніколі не заваёўвала Беларусь, а ВКЛ з’яўлялася беларускай дзяржавай.
Альтэрнатыўнае бачанне гісторыі Беларусі выклікала раздражненне ўлады, пераслед КДБ.
Выдаваў рукапісны самвыдавецкі часопіс «Падснежнік» («Гутаркі», 1963–1976, каля 50 выпускаў) пад псеўданімам Сымон Беларус.
Аўтар кніг «Па слядах аднаго міфа», «Дарагое беларусам імя» (1970), «Старажытная Беларусь: Полацкі і Новагародскі перыяды», «Старажытная Беларусь: Віленскі перыяд», «Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае».
Працы Ермаловіча ў значнай ступені паўплывалі на фармаванне сучаснай грамадскай думкі і гістарыяграфіі Беларусі.
У апошні дзень жыцця 5 сакавіка 2000 года амаль невідушчы 78-гадовы навуковец трапіў пад колы аўтамабіля ў Мінску. Кіроўца ўцёк з месца здарэння.
1924 год. Памёр Міхаіл Пліс (1858–1924).
Праваслаўны святар, грамадска-культурны дзеяч, педагог, давераная асоба патрыярха Ціхана, член Цэнтральнай беларускай рады Віленшчыны і Гродзеншчыны, Віленскага беларускага нацыянальнага камітэта, выкладач Закона Божага на беларускай мове, адзін з ініцыятараў стварэння ў Вільні Святатроіцкага беларускага праваслаўнага таварыства, сузаснавальнік Таварыства беларускай школы.
У міжваенны час выступаў за беларусізацыю праваслаўнай царквы ў Заходняй Беларусі.
Аўтар працы па гісторыі праваслаўнай царквы, якая захоўваецца ў аддзеле рукапісаў Цэнтральнай бібліятэкі Акадэміі навук Літвы.
1931 год. Памёр Яўхім Карскі (1860/1961–1931).
Беларускі філолаг-славіст. Заснавальнік беларускага навуковага мовазнаўства і літаратуразнаўства, этнограф, фалькларыст, палеограф, акадэмік Пецярбургскай АН, правадзейны член Інбелкульта, Чэшскай акадэміі навук.
Абараніў першую ў гісторыі дысертацыю па беларускім мовазнаўстве «Да гісторыі гукаў і форм беларускай гаворкі» (1893).
Працаваў прафесарам універсітэтаў Варшаўскага (загадчык кафедрай, дэкан гісторыка-філалагічнага факультэта, рэктар, 1905–1910), Растоўскага (1915–1916, былы Варшаўскі), Мінскага педінстытута.
Удзельнік беларускага нацыянальнага руху, ганаровы старшыня Першага ўсебеларускага з’езда, старшыні камісіі па адкрыцці БДУ.
Аўтар больш за 1000 прац, у тым ліку даследаванняў па гісторыі беларускай мовы, дыялекталогіі, фальклоры, этнаграфіі, гісторыі беларускай літаратуры, сямітомнай працы «Беларусы» – энцыклапедыі беларусазнаўства. Прарадзімай славян лічыў Палессе, даказваў, што беларусы – аўтахтоны на сваіх землях, склаў этнаграфічную карту Беларусі пачатку ХХ стагоддзя
На радзіме вучонага, на будынку сярэдняй школы ў в. Лаша працуе з 1964 года мемарыяльны музей, яго імя носіць Гродзенская абласная бібліятэка.
1936 год. Дзень нараджэння доктарскай каўбасы.
На маскоўскім мясакамбінаце імя А. Мікаяна створаны рэцэпт каўбасы “Доктарская”: свініна, гавядзіна, яйкі курыныя, сухое малако, арэх мускатны.
Гатунак каўбасы быў распрацаваны як дыетычны прадукт для тых савецкіх грамадзян “чыё здароўе было падарвана ў выніку Грамадзянскай вайны і царскага дэспатызму”.
Каўбаса гатунка “Доктарская” паважаецца многімі беларусамі і па сённяшні час.
1940 год.Нарадзіўся Уладзімір Ганчарык.
Беларускі грамадска-палітычны дзеяч.
Скончыў Беларускі інстытут народнай гаспадаркі. Кандыдат эканамічных навук.
Быў на партыйнай рабоце, займаў шэраг кіраўнічых пасад, у тым ліку другога сакратара Магілёўскага абкама КПБ, працаваў старшынёй Беларускага рэспубліканскага савета прафсаюзаў, Федэрацыі прафсаюзаў Беларусі.
Дэпутат Вярхоўнага Савета БССР (1986–1990), Вярхоўнага Савета СССР (1989–1991), Вярхоўнага Савета Беларусі (1995–1996).
Адзіны кандыдат ад апазыцыі на прэзыдэнцкіх выбарах у 2001 годзе.
1967 год.Адбылася прэм’ера мастацкага фільма “Няўлоўныя мсціўцы”, у якой зняўся і ўраджэнец г. Рэчыцы Яфім Капелян (1912–1975).
Капелян – адзін з вядучых акцёраў Вялікага драматычнага тэатра ў Ленінградзе, Народны артыст СССР.
2002 год. Памёр Ігар Гермянчук(1961-2002).
Журналіст, грамадскі дзеяч, дэпутат Вярхоўнага Савета БССР 12 склікання, рэдактар газеты “Свабода”, заснавальнік часопісу “Кур’ер”.
Скончыў факультэт журналістыкі БДУ. Адзін з актыўных удзельнікаў незалежніцкага руху 1980-х гадоў. Удзельнічаў у маладзёжным грамадскім аб’яднанні «Беларуская Майстроўня» (1979–1984). Член БНФ «Адраджэньне».
У 29-гадовым узросце стаў адным з самых маладых дэпутатаў Вярхоўнага Савета БССР. 11 красавіка 1995 года разам з іншымі дэпутатамі ад Апазіцыі БНФ абвясціў галадоўку пратэсту супраць ініцыяванага А. Лукашэнкам рэферэндуму пра дзяржаўную мову і сімволіку.
У 30-гадовым узросце ўзначаліў газету «Свабода», якая пры ім зрабілася найбуйнейшым і самым папулярным апазіцыйным выданнем краіны. За вострыя публікацыі пракуратура чатыры разы заводзіла на яго крымінальныя справы.
Пад канец 1997 года газета «Свабода» была забароненая, але ўжо ў студзені 1998 года Гермянчук здолеў адрадзіць яе пад назвай «Навіны».
Мар’я Егіпецкая і Прабуджэнне хатніка (народны каляндар).
Прыкметы.
На Мар’ю – разводдзі.
Калі разліў на Марыю Егіпецкую – травы будзе шмат, а калі паводкі яшчэ няма, то лета будзе халодным і дажджлівым.
Калі ноч ясная і цячэ цёплая вада, то лета будзе цёплае і сухое.
На Марыю Егіпецкую снег і пад кустом растаў.
Лёд на беразе ракі застанецца – год будзе цяжкі.
1101 год. Памёр Усяслаў Брачыслававіч Чарадзей (1029–1101).
Князь полацкі(1044–1068, 1071–1101), вялікі князь кіеўскі (1068–1069),пры ім быў пабудаваны Полацкі Сафійскі сабор.
Адзін з герояў «Слова пра паход Ігараў» і ўсходнеславянскага фальклору. Княжыў 54 гады – самы працяглы перыяд кіравання дзяржавай у гісторыі Беларусі.
Я. Драздовіч. Пярсцёнак Усяслава Чарадзея
1432 год. Пачаў валадарыць Жыгімонт Кейстутавіч (1365–1440).
Вялікі князь літоўскі, брат Вітаўта.
Доўгі час не ўсімі часткамі Вялікага Княства Літоўскага прызнаваўся за законнага валадара.
Падчас барацьбы за ўладу паміж Вітаўтам і Ягайлам быў зняволены апошнім (1382–1384). У 1384 годзе ў Прусіі разам з Вітаўтам заключыў дагавор з Тэўтонскім ордэнам супраць Ягайлы, але ў 1386 прысягнуў яму.
Прымаў удзел у перамовах і заключэнні пагадненняў з Тэўтонскім ордэнам у 1398, 1411, 1422, 1431 гадах, уній з Польшчай. Удзельнічаў у бітве на Ворскле (1399), Грунвальдскай бітве (1410). Пры панаванні Вітаўта не меў палітычнага ўплыву, падтрымліваў брата.
У выніку змовы Жыгімонт быў забіты ў Троцкім замку 20 сакавіка 1440 года.
1669 год. Згодна з Андрусаўскім замірэннем (1667) Масква мусіла вярнуць Кіеў Рэчы Паспалітай, але маскавіты адмовіліся прытрымлівацца дамовы.
Масковіі па дамове 1667 года давалася два гады для вываду свайго гарнізона з Кіева і яго перадачы Рэчы Паспалітай. Масква адмовілася і пазней прапанала за Кіеў выкуп у 146 000 рублёў у рамках “Вечнага міру” 1686 года.
1853 год. Нарадзіўся Уладзімір Завітневіч (1853–1927).
Беларускі археолаг і гісторык, прафесар (1904).
Скончыў Мінскую духоўную семінарыю, Пецярбургскую духоўную акадэмію.
Працаваў настаўнікам у Варшаве і Кіеўскай духоўнай акадэміі.
Вывучаў старажытнарускую гісторыю. Даследаваў каля 700 пахаванняў дрыгавічоў у 82 курганных могільніках.
Вызначыў межы рассялення дрыгавічоў. Яго высновы выкарыстоўвалі ў сваіх працах А. Грушэўскі, Я. Карскі, А. Спіцын і іншыя гісторыкі і археолагі.
У 1890-я гады супрацоўнічаў з газетай «Минский листок».
1880 год. Нарадзіўся Язэп (Восіп) Дыла.
Беларускі пісьменнік і культурны дзеяч.
Вучыўся у Слуцкай гімназіі, сябраваў з Альгердам Абуховічам. Выключаны з Юр’еўскага ветінстытута за ўдзел у студэнцкіх хваляваннях.
Працаваў у газеце «Северо-Западный край» (Мінск), у выдавецтвах Пецярбурга, Арэнбурга, Казані, Масквы. У снежні 1917 удзельнічаў у І Усебеларускім з’ездзе.
Быў камісарам працы ў Часовым урадзе БССР, на розных кіраўнічых пасадах у Мінску, членам ЦВК БССР, дырэктарам Інстытута па вывучэнні мастацтва, дырэктарам Беларускага тэатра імя Янкі Купалы, намеснікам загадчыка Белдзяржкіно, інспектарам наркамата асветы. Правадзейны член Інбелкульта. Разам з прафесарам У. Пічэтам, акадэмікам Я. Карскім распрацаваў статут Інбелкульта.
Арыштоўваўся ДПУ у 1930, 1938 гадах, высылаўся на Урал, на Волгу.
Памёр 7 красавіка 1973 года ў Саратаве.
Аўтар апавяданняў, гістарычнага рамана «На шляху з варагаў у грэкі», аповесцей, п’ес, публіцыстычных артыкулаў, мемуараў, успамінаў пра Цішку Гартнага, Я. Райніса.
Даследваў узнікненне беларускага тэатра, вступаў у якасці навуковага кансультанта аднаго з першых беларускіх фільмаў – «Кастусь Каліноўскі» (1928).
Беларускі грамадска-палітычны дзеяч, публіцыст, педагог, сябра Рады БНР, пасол сейма Польшчы. Аўтар музыкі на словы М. Багдановіча «Зорка Венера».
Дзеяч Беларускай сацыялістычнай грамады, Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыі і Беларускай сялянска-работніцкай грамады. Публікаваўся ў газетах “Наша Ніва”, “Беларусь”, “Звон” і іншых.
Працаваў у сектары навукі Наркамасветы,дырэктарам Беларускага дзяржаўнага сацыяльна-гістарычнага музея. У 1931–1932 гадах быў сябрам ЦВК БССР.
Арыштаваны ДПУ ў 1933 годзе, у 1934 прыгавораны да расстрэлу. Прысуд заменены на 10 гадоў лагераў. Вязень Салавецкіх лагераў. У верасні 1937 этапаваны ў Мінск, 14 лістапада 1938 года НКУС прыгавораны да расстрэлу. Расстраляны 27 лістапада 1937 года ў Мінску.
У яго гонар усталяваны мемарыяльныя дошкі на колішнім будынку манастыра базыльян у Барунах, у якім у 1920–1922 гадах дзейнічала беларуская настаўніцкая семінарыя, дырэктарам якой ён быў, у в. Максімаўка Маладзечанскага раёна.
1900 год.У Парыжы пачалася Сусветная выстава.
Як і раней, на ёй былі прадстаўлены беларускія дасягненні. Графіня Патоцкая за калекцыю якаснага насення атрымала Гран-пры. Начальнік Палескіх чыгунак С. Міхін прадставіў палепшаныя вагоны, асабістую дрэзіну, пнеўмапад’ёмнікі, пнеўмабур. Гран-пры атрымаў начальнік тэлеграфа Палескіх чыгунак Андэрс за свой электрычны семафорапаўтарыцель. Натоўпы стаялі каля пудзіла белавежскага зубра.
Залатую медаль прывёз у Горкі мясцовы аптэкар Казімір Паздзерскі за вынайдзены ім цуда-крэм ад вяснушак, за якім утвараліся чэргі ў аптэках не толькі Магілёўшчыны, але і па ўсёй Еўропе.
1905 год. У г. Горкі нарадзіўся Ізраіль Разгон.
Савецкі гісторык. Доктар гістарычных навук, прафесар. Лаўрэат Сталінскай прэміі.
Скончыў Горацкую школу, Другі Маскоўскі ўніверсітэт. Працаваў у горацкай райлесканторы, у сакратарыяце Галоўнай рэдакцыі “Истории гражданской войны в СССР”, прафесарам гістарычнага факультэта МДУ, у Камісіі па гісторыі Вялікай Айчыннай вайны Прэзідыума АН СССР.
У перыяд “барацьбы з касмапалітызмам” звольнены з навуковых устаноў Масквы і ў 1949–1986 гадах узначальваў кафедру гісторыі СССР Томскага ўніверсітэта.
Складальнік і рэдактар кніг па гісторыі кастрычніцкай рэвалюцыі, грамадзянскай вайны, член рэдкалегіі, адзін з аўтараў 4-га і 5-га тамоў “Истории Сибири с древнейших времен до наших дней”.
На адным з карпусоў Томскага дзяржаўнага ўніверсітэта ўстаноўлена мемарыяльная дошка.
Памёр 16 лютага 1987 года.
1910 год. У в. Стары Дзедзін (зараз Клімавіцкі раён) нарадзіўся Алесь Пруднікаў (1910–1941).
Беларускі паэт, стрыечны брат пісьменніка Паўла Пруднікава.
Актыўны ўдзельнік працэса беларусізацыі, разам з братам быў пазаштатным карэспандэнтам некаторых газет. Так, у прыватнасці, калі быў знойдзены скарб старажытных манет каля в. Стары Дзедзін, ён з Паўлам напісаў пра гэта рэпартаж.
Аўтар вершаў, паэмы «Зямныя зоры».
Працаваў на будаўніцтве чыгункі Асіповічы – Магілёў – Рослаў (1930), на новабудоўлях Мінска, у Дзяржвыдавецтве, у БелТА.
У 1933 годзе быў арыштаваны НКУС. Пасля вызвалення з турмы быў прызваны ў Чырвоную Армію. Быў супрацоўнікам Клімавіцкай раённай газеты «Камуна».
Пасля сканчэння Ленінградскага настаўніцкага інстытута (1938), працаваў настаўнікам, інспектарам у Карэльскай АССР.
Загінуў на фронце 5 жніўня 1941 года.
1912 год. Катастрофа на лайнеры “Тытанік”.
У ноч з 14 на 15 красавіка адбылося сутыкненне «Тытаніка» з айсбергам. Перад гэтым радыёстанцыя карабля прыняла сем лядовых папярэджанняў, аднак лайнер працягваў рухацца.
У 23:39 капітану паступіў даклад, што айсберг рухаеца прама па курсе. Менш як праз хвіліну адбылося сутыкненне. Атрымаўшы некалькі прабоін, параход пачаў тануць. У шлюпкі саджалі ў першую чаргу жанчын і дзяцей.
У 2:20 15 красавіка, разламаўшыся на дзве часткі, “Тытанік” затануў разам з 1495 пасажырамі (ёсць таксама падлікі, што ад 1995 да 1635). 712 чалавек, якія выратаваліся, падабраў параход “Карпат”. Сігнал “SOS”, пададзены з карабля, быў прыняты на адлегласці 58 міль (107 км). Судна падышло да месца катастрофы праз 3,5 гадзіны.
Сярод загінулых былі і жыхары Беларусі: Сымон Літман, Зельман Злакоўскі, Гары Корн, Сымон Вайсман, Якоб Кук, Лезлі Гелінскі, Насан Гольдшміт, Іосіф Мурдлін, Вульф Спектар, Абрам Гермед, Самсон Абельсон, Самуіл Грынберг, Зяліна Кантар, Польнер Ушер, Абе Віллер і Іосіф Антвіла.
1918 год. На з’ездзе Саветаў заходніх губерняў Расіі прынята рашэнне аб стварэнні Заходняй вобласці з цэнтрам у Смаленску.
З’езд адмовіўся прызнаць права беларускага народа на самавызначэнне.
У сувязі з заняццем беларускіх зямель германскімі войскамі ў ходзе Першай сусветнай вайны, замацаваным Брэсцкім мірам, Заходняя вобласць была рэарганізавана, у яе склад увайшлі беларускія землі ў складзе Віцебскай, Магілёўскай і Смаленскай губерняў, а адміністрацыйны цэнтр перамясціўся з Мінска ў Смаленск.
Расійскія бальшавікі лічылі, што ўтварэнне нацыянальных дзяржаў, межаў з’яўляюцца перашкодай для сусветнай рэвалюцыі, што беларусы не з’яўляюцца самастойнай нацыяй, і таму прынцып самавызначэньня ім не падыходзіць.
Смаленск. Багаяўленскі сабор, 1919.
1920 год. Нарадзіўся Аляксей Карпюк.
Беларускі пісьменнік, грамадскі дзеяч Гродненскай вобласці. Заслужаны работнік культуры БССР, Лаўрэат Літаратурнай прэміі.
Удзельнік вайны: падпольшчык, вязень канцлагера Штутгоф (з яго уцёк), камандзір партызанскага атрада імя К. Каліноўскага. Працаваў на кіраўнічых пасадаў ва ўстановах адукацыі, культуры, турызму, у газетах.
Аўтар раманаў, аповесцей, шэрагу кніг аповесцей і апавяданняў. Вакол яго ў Гродне ў 1960-1970-х узнік своеасаблівы клуб вольнадумнай інтэлігенцыі, з якім кантактавалі В. Быкаў, Д. Бічэль-Загнетава, В. Іпатава, Б. Ржэўскі. Карпюк падтрымліваў кантакты з пісьменнікамі-дысідэнтамі ў СССР, ліставаўся з А. Салжаніцыным.
Актывіст БНФ, адзін з заснавальнікаў ЗБС «Бацькаўшчына». За сувязь з дысідэнтамі пераследваўся КДБ, быў зволены з працы (аднавілі па загаду П. Машэрава). У яго абарону пісаў В. Быкаў.
Памёр 14 ліпеня 1992 года.
Iмя А. Карпюка носiць адна з вулiц Гродна, усталявана Мемарыяльная шыльда па вуліцы Э. Ажэшкі ў Гродне.
1941 год. У г. Лідзе нарадзілася Поля Ракса.
Польская актрыса, Маруся-“Аганёк” у серыяле (1966–1970) “Чатыры танкісты і сабака”.
Скончыла Вроцлаўскі ўніверсітэт, Вышэйшую школу тэатра і кіно ў Лодзі.
Здымалася ў шматлікіх польскіх і савецкіх кінафільмах, працавала ў тэатрах «Повшэхны» ў Лодзі, «Вспулчэсны» ў Варшаве.
Вялікую вядомасць ёй прынесла роля Гелены дэ Віт у фільме «Попел» (1965), выключную вядомасць прынесла актрысе роля Марусі-«Аганёк» у фільме «Чатыры танкісты і сабака».
Фактычна кінакар’ера Раксы доўжылася ўсяго 10 гадоў: з 1960 па 1970. Пасля стала здымацца на тэлебачанні, у тым ліку ў тэлевізійных спектаклях.
2021 год.Памёр Анатоль Клышка (1935–2021).
Беларускі пісьменнік і педагог, аўтар “Буквара” (1969, перапрацоўка 1997), які выкарыстоўваўся ў школах да 2021/2022 навучальнага года.
Скончыў Навагрудскае педвучылішча, БДУ.
Працаваў у навагрудскай газеце «Звязда», рэспубліканскіх «Фізкультурнік Беларусі», «Літаратура і мастацтва», у ЦК ЛКСМБ, часопісе «Полымя», на кінастудыі «Беларусьфільм», у Інстытуце педагогікі Міністэрства асветы БССР, выдавецтве «Юнацтва». Адзін з арганізатараў Таварыства беларускай мовы імя Ф. Скарыны, дзе ўзначальваў камісію па культуры мовы.
Аўтар вершаў, кнігі літаратурна-крытычных артыкулаў, «Буквара» (23 выданні), “Пропісаў да «Буквара», «Пропісаў для 1 класа», дапаможніка для 1 класа «Верасок», «Чабарок» (чытанка для 4 класа), «Беларуска-польскага размоўніка», шматлікіх кніг для дзяцей, у тым ліку «Францыск Скарына, альбо Як да нас прыйшла кніга».
Пераклаў на беларускую мову «Новы запавет», раман старажытна-грэчаскага пісьменніка Лонга «Пастушыная гісторыя пра Дафніса і Хлою», творы з польскай, нямецкай, лацінскай, украінскай і іншых моў.
Даследчык праблем развіцця беларускай паэзіі, вершазнаўства, методыкі навучання і выкладання літаратуры ў школе.
Міжнародны Дзень братоў і сясцёр(Siblings Day, з 1998 года).
Ініцыятыва ўключэння такога свята ў сусветны каляндар належала амерыканцы Клаўдзіі Эварт. У раннім дзяцінстве яна страціла сястру і брата, цяжка перажываючы страту, жадаючы нагадаць астатнім людзям аб важнасці роднасных адносін, выступіла ініцыятарам новага свята.
Гэтае свята – выдатная нагода ўспомніць аб тым, што на Зямлі ёсць блізкая роднасная душа. Яно нясе ў сабе дабро, каханне, клопат і разуменне, вучыць павазе да блізкіх і родных.
У гэты дзень прынята дарыць падарункі брату ці сястры, сустракацца ў кавярні ці ўсёй сям’ёй дома, дорачы цяпло і радасць адзін аднаму і бацькам, для якіх няма нічога больш прыемнага, чым блізкія і добрыя адносіны паміж іх дзецьмі.
Міжнародны дзень руху супраціўлення (International day of the resistance movement)
Прысвечаны ўсім, хто супрацьдзейнічаў фашыстам падчас Другой сусветнай вайны (1939–1945) на тэрыторыях, акупаваных войскамі Трэцяга рэйха.
Рух супраціўлення быў арганізаваны пры ўдзеле жыхароў акупаваных тэрыторый, якія супрацьстаялі нямецкім войскам, і адрозніваўся разнастайнасцю форм барацьбы супраць акупантаў.
Найбольшы размах рух супраціўлення набыў на тэрыторыі СССР, Італіі, Польшчы, Францыі, Югаславіі, Балгарыі і іншых. У кожнай асобнай краіне рух супраціву быў глыбока нацыянальным па сваім характары, але, у той жа час, гэта быў інтэрнацыянальны рух, бо меў агульную для ўсіх народаў, якія змагаюцца, мэту – разгром сіл фашызму, вызваленне ад захопнікаў тэрыторый акупаваных краін.
1660 год. Дзісенскі замак вызвалены войскамі ВКЛ.
Замак існаваў у XIV–XVIII стагоддзях на востраве Замак у сутоку Дзісны і Заходняй Дзвіны ў Мёрскім раёне на месцы старажытнага паселішча XI стагоддзя.
Фарпост Полацка на Заходняй Дзвіне.
25 ліпеня 1654 года быў заняты маскоўскімі войскамі, у 1655 годзе меў 14 вежаў, 40 гармат. Знішчаны ў час Паўночнай вайны.
1762 год. Шклоў атрымаў герб.
Кароль Аўгуст III надаў Шклову Магдебургскае права, зацвердзіў герб і пячатку. Гарадская пячатка мела зверху Пагоню, знізу – гарадскі герб.
За дату заснавання Шклова бярэцца 1535 год, калі горад быў спалены падчас маскоўска-вялікалітоўскай вайны (1534–1537), за дату першай згадкі – 1520. Упершыню ўскосна згадваецца ў 1466 годзе ў лісце наваградскага намесніка М. Гаштольда да свайго шклоўскага намесніка Комара. У тастаменце Яна Неміровіча ад 1518 года згадваецца шклоўскі намеснік Гаштольда Ф. Дурасовіч.
У 1526 годзе праз Шклоў у Маскву праехаў імператарскі пасол Сігізмунд Герберштэйн.
Сёння Шклоў – 15-тысячны цэнтр раёна, у ім працуюць прадпрыемствы харчовай, папяровай, камбікормавай прамысловасці.
1900 год. У в. Малая Багацькаўка Мсціслаўскага павета (зараз – раён) нарадзіўся Гаўрыла Гарэцкі (1900–1988).
Геолаг, географ, эканаміст, адзін з заснавальнікаў акадэміі навук. Доктар геолага-мінералагічных навук, заслужаны дзеяч навукі. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР, Дзяржаўнай прэміі БССР. Родны брат класіка беларускай літаратуры Максіма Гарэцкага.
Першы дырэктар (1927) Беларускага навукова-даследчага інстытута сельскай і лясной гаспадаркі. У 28 гадоў стаў акадэмікам – самы малады сярод акадэмікаў да гэтага часу.
Арыштоўваўся ДПУ (1920, 1922, 1930, 1937, 1938). У 1931, 1938 годах прыгаворваўся да расстрэлу.
Вязень ГУЛАГ. У лагерах стаў геолагам. У 1939–1968 гадах – удзельнік будоўляў амаль усіх найбуйнейшых ГЭС у еўрапейскай частцы Расіі і Украіны, каналаў, вадасховішчаў, абвадняльных, арашальных і шлюзавых сістэм.
Па вяртанню на Беларусь, працаваў у Інстытуце геахіміі і геафізікі АН БССР.
Аўтар даследаванняў па эканоміцы, насельніцтве, фальклоры, дэмаграфіі, археалогіі, геалогіі. Ім закладзены асновы новай у СССР галіны ведаў – палеапатамалогіі, вучэння аб старажытных рэках.
Адзін са стваральнікаў руска-беларускага слоўніка. Аўтар успамінаў пра Максіма Горкага, Якуба Коласа, Янку Купалу, Максіма Гарэцкага і іншых.
Дамогся вяртання імя і творчасці Максіма Гарэцкага.
У гонар яго названы 13 відаў выкапнёвых раслін і жывёл.
Магілёву бракуе вуліцы ў гонар знакамітага ўраджэнца.
1912 год. Брытанскі лайнер “Тытанік” выйшаў з Саўтгемптанскага порта ў сваё першае і апошняе плаванне.
Яшчэ на выхадзе з порта ён ледзь не сутыкнуўся з параходам “Нью-Ёрк”. Праз 5,5 гадзін, прайшоўшы 147 км, лайнер узяў на борт пасажыраў з французскага Шэрбура. Другім прыпынкам быў ірландскі Квінстаунаў, якога “Тытанік” дасягнуў апоўдні 11 красавіка, там былі папоўнены запасы правізіі, а на борт падняліся апошнія пасажыры.
Склад пасажыраў быў надзвычай разнастайным – ад жабракоў-эмігрантаў з Ірландыі, Італіі, Швецыі, Расіі, Сірыі, Арменіі, якія адпраўляліся на пошукі лепшай долі ў ЗША, да арыстакратаў і мільянераў.
У ноч з 14 на 15 красавіка адбылося сутыкненне «Тытаніка» з айсбергам. Загінула ад 1495 да 1635 чалавек з 2208-2225 людзей на борце, у тым ліку жыхары Беларусі. Газета “Минское слово” 11 мая 1912 года надрукавала спіс загінуўшых: Сымон Літман, Зельман Злакоўскі, Гары Корн, Сымон Вайсман, Якоб Кук, Лезлі Гелінскі, Насан Гольдшміт, Іосіф Мурдлін, Вульф Спектар, Абрам Гермед, Самсон Абельсон, Самуіл Грынберг, Зяліна Кантар, Польнер Ушэр, Абе Віллер і Іосіф Антвіла. Толькі 712 чалавек былі эвакуіраваны з «Тытаніка».
1931 год. У Менску адбыліся суды над прадстаўнікамі беларускай інтэлігенцыі.
Іх абвінавачвалі ў антысавецкай дзейнасьці. Сярод засуджаных на 5 гадоў высылкі ў расійскую глыбінку – пісьменнік Максім Гарэцкі, паэт Уладзімір Дубоўка, літаратуразнаўца Уладзімір Чаржынскі, гісторык Мікола Улашчык і іншыя.
Многія былі расстраляны, астатнія знаходзіліся ў ГУЛАГ.
У. Дубоўка правёў 27 гадоў у лагерах за імкненне тварыць на беларускай мове.
У. Дубоўка з жонкай
1931 год. Нарадзіўся Іван Чыгрын (1931–2006).
Беларускі літаратуразнаўца, паэт, крытык. Кандыдат філалагічных навук.
Скончыў БДУ. Настаўнічаў у школах Слонімскага, Дзятлаўскага раёнаў, працаваў у Інстытуце літаратуры імя Янкі Купалы АН БССР.
Аўтар і суаўтар літаратурна-крытычных артыкулаў, рэцэнзій, кніг «Станаўленне беларускай прозы і фальклор: Дакастрычніцкі перыяд», «Проза „Маладняка“: Дарогамі сцвярджэння», “Крокі: Проза «Узвышша», «Беларуская літаратура і праблемы сучаснасці», раздзелаў «Истории белорусской советской литературы», «Гісторыі беларускай савецкай літаратуры» (1981).
Выступаў ў друку з вершамі. выдаў шэраг зборнікаў вершаў.
Пераклаў паасобныя вершы Ф. Цютчава, У. Сыракомлі, Я. Лучыны, склаў «Выбраныя творы» Ядвігіна Ш. і зборнік «Веснаход» (апавяданні «Маладняка»).
1942 год. У Магілёве адбыўся патоп на рацэ Дубравенцы, праз які загінулі больш за 1 000 гараджан, разбурана каля 100 будынкаў.
Прычына – возера і навала крыг перад трубой пад чыгуначным насыпам, праз якую цячэ рака. Нямецкія сапёры прасвідравалі 3 адтуліны ў насыпе, каб спусціць ваду, але гэта не вырашала праблему, тады яны зрабілі невялікі выбух, каб зняць верхнюю частку насыпу.
Выбух і прывёў да трагедыі. Самі сапёры сталі першымі ахвярамі патопа. Вада хлынула ўніз у пойму ракі і знесла ўсё на сваім шляху: дамы, дрэвы, Быхаўскі рынак (у базарны дзень), лазню, людзей. Першы вал вады дасягаў да 15 м. Стыхія бушавала каля 20 хвілін. Калі вада сышла, уся пойма ракі аказалася засыпана глеем.
«Дрэвы плылі, дамы плылі, каровы плылі. Людзі пайшлі ў лазню і яе таксама знесла… Калі ўсё сціхла, на берагах чаго толькі не было, і швейныя машынкі, і мэбля – усю маёмасць, апошнімі вынеслі з разбураных дамоў…» – казалі сведкі.
Літаральна перад самым патопам па Дубровенцы хадзілі немцы і прасілі людзей пакінуць гэтыя мясціны. Але людзі да апошняга не верылі.
Як выглядаў насып у 1942 годзе – фота з калекцыі Алега Давіда Лісоўскага
1965 год. Нарадзіўся Сяржук Вітушка (1965–2012).
Беларускі грамадска-палітычны дзеяч, кіраўнік таварыства «Талака», гісторык і педагог, аўтар казак для дарослых і дзяцей.
З 1991 году жыў у Вільні, працаваў настаўнікам гісторыі ў віленскай беларускай школе імя Ф. Скарыны. Арганізатар і першы дырэктар адноўленага Віленскага Беларускага музея імя І. Луцкевіча. Выдаваў газэту «Vilnia i kraj» (1993).
Актыўна супрацоўнічаў з радыёстанцыяй «Балтыйскія хвалі» і літоўскім тэлебачаннем, друкаваўся ў газэтах «Наша Ніва» і «Рунь».
Ініцыятар і арганізатар беларускіх набажэнстваў у віленскай царкве Святога Мікалая. Хварэў на цукровы дыябет. Страціўшы зрок, не спыніў актыўнай дзейнасці, арганізоўваў «сляпыя экскурсіі» для беларусаў па Вільні, пісаў казкі, п’есы-батлейкі, вершы і беларускія тэксты на музыку вядомых песень.
2010 год. У выніку смаленскай авіякатастрофы загінуў прэзідэнт Польшчы Лех Качыньскі разам з прадстаўнікамі польскай палітычнай і вайсковай эліты – усяго 89 пасажыраў і 7 членаў экіпажа.
Польскі самалёт, які выконваў рэйс у Смаленск для наведвання ўрадавай дэлегацыяй катынскага мемарыяла, пацярпеў крушэнне. Дэлегацыя накіроўвалася на жалобныя мерапрыемствы з нагоды 70-х угодкаў Катынскага расстрэлу.
Катастрофа пад Смаленскам стала найбуйнейшай па колькасці ахвяр авіякатастрофай, у якіх гінулі першыя асобы дзяржавы.
Следства выявіла сляды выбухоўкі на 190 элементах самалёта Ту-154М. Брытанская лабараторыя пацвердзіла наяўнасць гексагену, трацілу і пентрыкса ў 89 з 238 даследаваных узораў.
2010 год. Загінуў у смаленскай авіякатастрофе беларус Мірон (Міраслаў) Хадакоўскі, 1957–2010.
Архіепіскап гайнаўскі, праваслаўны ардынарый Войска Польскага, брыгадны генерал Войска Польскага. Доктар тэалогіі.
Скончыў Варшаўскую Духоўную семінарыю, Вышэйшую Духоўную семінарыю ў Яблечна. Кіраваў аднаўленнем Супрасльскага Дабравешчанскага манастыра, архімандрыт.
У 1998 годзе прызначаны праваслаўным ардынарыем Войска Польскага.
Неаднаразова наведваў Казахстан, Расію, Украіну.
2021 год. Памёр Уладзімір Папковіч (1935–2021).
Беларускі пісьменнік, перакладчык.
Скончыў Мінскі педінстытут замежных моў. Працаваў у інстытуце замежных моў, інжынерам-перакладчыкам патэнтнага бюро Інстытута навукова-тэхнічнай інфармацыі і прапаганды пры Савеце Міністраў БССР, у Мінскім вышэйшым інжынерна-радыётэхнічным вучылішчы, на Мінскім оптыка-механічным заводзе, у Віцебскім педінстытуце, Віцебскім індустрыяльным тэхнікуме.
Лаўрэат прэміі «Сузор’е муз» імя У. Караткевіча.
З 1962 года друкаваўся ў рэспубліканскіх, абласных і гарадскіх выданнях у Мінску і Віцебску: часопісах «Нёман», «Полымя», «Маладосць», альманахах «Дзень паэзіі», «Далягляды», «Братэрства», «Дзвіна», «Ратуша».
2021 год. Памерла Арыядна Ладыгіна (1927–2021).
Беларускі вучоны ў галіне эстэтыкі, педагог. Доктар філасофскіх навук, прафесар.
Сястра беларускай спявачкі, Народнай артысткі СССР Ларысы Александроўскай.
Скончыла Маскоўскую кансерваторыю. Выкладала ў Саратаўскім музвучылішчы, Маскоўскай, Казанскай кансерваторыях,працавала у Інстытуце мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору АН Беларусі, у Беларускай акадэміі музыкі.
Даследавала праблемы народнасці мастацтва, пераемнасць культур (пераважна на матэрыяле беларускай музыкі), гісторыю беларускага музычнага тэатра.
