Tag: германия

26 ліпеня ў гісторыі. Акупацыя Магілёва. З’езд «Бацькаўшчыны». Нарадзіліся эсперанта, выдавец М. Кухта, мовазнавец Зм. Саўка.

Навіна ад

1875 год. Нарадзіўся Марцін Кухта (1875-1956).

Друкар, выдавец кніг на беларускай, рускай, польскай і літоўскай мовах.

У 1904 годзе адкрыў у Вільні першую літоўскую друкарню, у 1906 заснаваў друкарню з правам друкавання на еўрапейскіх мовах. 

23 лістапада 1906 года надрукаваў першы нумар газеты «Наша ніва». Часта друкаваў яе ў крэдыт, як прыяцель і сімпатык беларускай справы.

Друкаваў творы Ф. Багушэвіча, М. Багдановіча, Якуба Коласа, Цёткі, К. Буйло і іншых. У сваім апошнім вершы М. Багдановіч напісаў: “…Я не самотны, я кніжку маю / З друкарні пана Марціна Кухты”.

1887 год. У Варшаве была надрукавана брашура ўраджэнца Беластока акуліста Людзвіга Заменгофа (1859-1917) пад псеўданімам Эсперанта “Міжнародная мова”.

Упершыню ў свеце жыхары Зямлі даведаліся пра штучную мову “эсперанта” (“надзея”). У якасці прыкладаў у кнізе былі прыведзены тэксты на эсперанта: малітва Ойча наш, урывак з Бібліі, прыклад ліста, арыгінальныя вершы Заменгофа, пераклад верша Г. Гейнэ.

Зараз на эсперанта размаўляюць у свеце каля 2 мільёнаў чалавек.

У Беларусі валодаюць гэтай мовай лічаныя спецыялісты.

1895 год. У сям’і выхадцаў з Беларусі нарадзіўся Янкель Адлер (1895-1949).

Мастак, графік і дызайнер, паэт. Працаваў ў Сербіі, Германіі, Польшчы, Вялікабрытаніі. Нацыстамі яго творчасць аднесена да «Дэгенератыўнага мастацтва».

Вучыўся мастацтву гравёра, працаваў гравёрам ў Бялградзе. У Германіі вучыўся ў «Школе прыкладных мастацтваў», жыў у Лодзі, стаў адным з заснавальнікаў і вядучых жывапісцаў авангарднай групы мастакоў «Малады ідыш», пачаў публікаваць свае вершы.

У 1920 годзе адправіўся ў Германію, дзе быў членам розных колаў мастакоў, членам Рэйнскага мадэрну. Выкладаў у Дзюсельдорфскай акадэміі мастацтваў.

У 1937 годзе стаў адным з мастакоў, чые працы былі выстаўлены ў Мюнхене на выставе «Дэгенератыўнага мастацтва». У тым жа годзе адбылася яго сустрэча з Пікасо. З таго часу стыль малявання Адлер стаў больш манументальным і насычаным колерамі.

У 1940 годзе ўступіў валанцёрам у польскую армію ў Францыі, у яе складзе быў эвакуіраваны ў Шатландыю, пазней дэмабілізаваны па хваробе.

Памёр 25 красавіка 1949 года ў Вялікабрытаніі. 

1896 год. Нарадзіўся Уладзімір Варава (1896-1929).

Беларускі пісьменнік і журналіст.

У 1920 годзе працаваў у Жухавіцкім валасным рэўкаме, пасля – у Народным камісарыяце земляробства БССР. Адначасова вучыўся ў Мінскім політэхнікуме. 

З 1921 года – у Заходняй Беларусі, удзельнічаў у беларускім нацыянальным руху, друкаваўся ў заходнебеларускай перыёдыцы. Арыштоўваўся польскімі ўладамі. 

У 1925 годзе рэдагаваў газету «Жыццё беларуса». Неўзабаве нелегальна перайшоў у БССР. Працаваў намеснікам рэдактара слуцкай акруговай газеты «Вясковы будаўнік». З 1926 года – у Мінскім акруговым зямельным аддзеле. Уваходзіў у аб’яднанне Літаратурна-мастацкая камуна, удзельнічаў у выданні яе часопіса «Росквіт».

Пісаў апавяданні, артыкулы, фельетоны.

Памёр 4 мая 1929 года.

1901 год. Нарадзіўся Дзмітрый Смірноў (1901-1975).

Генерал-лейтэнант, Герой Савецкага Саюза, ганаровы грамадзянін Магілёва (1970).

Скончыў Уладзікаўказскую пяхотную школу, Ваенную акадэмію імя М. Фрунзэ. Перад вайной служыў намеснікам начальніка штаба Забайкальскай ваеннай акругі, у аддзеле Генеральнага штаба РСЧА, у Манголіі і ў Харбіне.

Падчас вайны пайшоў шлях ад намкамбрыга да камандзіра корпуса.

Прымаў удзел у Курскай бітве, у вызваленні левабярэжнай Украіны, Беларусі.

У якасці камандзіра 121-га стралковага корпуса 50-й арміі прарываў абарону суперніка каля Чавус, фарсіраваў Проню, вызваляў Магілёў, Быхаў, Шклоў.

Памёр 17 сакавіка 1975 г. у Маскве.

1931 год. Памёр Міхал Пятроўскі (1889-1931).

Беларускі хрысціянскі дэмакрат, каталіцкі святар.

Прыхільнік беларусізацыі касцёла ў Беларусі, беларускага характару школьніцтва, культурнай і грамадскай дзейнасці. Прамаўляў казанні на беларускай мове.

Пасвячоны ў святары ў 1912 годзе, служыў у Даўгінаве, Шаркаўшчыне, Вільні, Барунах.

З’яўляўся аўтарам пастановы з’езду каталіцкага духавенства Дзісенскага павета, прынятай 6 жніўня 1918 года ў мястэчку Германавічы, у якой выказвалася патрэба ўжывання беларускай мовы ў касцёле ды беларускага характару школьніцтва, культурнай і грамадскай дзейнасці.

У 1922 годзе падчас працы пробашчам у Барунах быў арыштаваны польскімі ўладамі.

Памёр 26 ліпеня 1931 года.

Удзельнікі беларускага гуртка ў Рыма-каталіцкай духоўнай акадэміі ў Пецярбургу, 1917 год. Злева направа: М. Пятроўскі, А. Матвейчык, А. Цікота, А. Неманцэвіч, К. Лупіновіч, А. Станкевіч.

1936 год. Скасавана Магілёўская акруга.

Дзейнічала з 17 ліпеня 1924 года.

Да пачатку 1938 года ўсе раёны БССР падпарадкоўваліся непасрэдна рэспубліканскім органам.

15 студзеня 1938 года створана Магілёўская вобласць.

1941 год. Прынята рашэнне аб вывадзе савецкіх войск з Магілёва.

Скончылася 23-дзённая гераічная абарона Магілёва. Магілёў акупаваны фашысцка-нямецкімі захопнікамі.

Рашэнне аб вывадзе войск з Магілёва было прынята на нарадзе камандзіраў часцей у штабе 61-га стралковага корпуса генерала Ф. Бакуніна ў в. Сухары пад Магілёвам. Акрамя Бакуніна, рашэнне прымалі камандзіры 20-мехкорпуса М. Ведзянееў, 110 дывізіі В. Хлябцоў, 210-й матарызаванай брыгады Пархоменка і 26-й танкавай брыгады Абухоў. Пастаўлена задача выводзіць астатнія сілы з акружэння Магілёва трыма маршрутамі на Мсціслаў-Рослаў.

Да 61-га корпуса далучыліся рэшткі 1 мехдывізіі, 161 стралковай і іншыя часткі 20-й арміі, якія выйшлі з катла пад Оршай. 172 стралковая дывізія Раманава прарывалася самастойна праз лес каля в. Цішоўка.

27 ліпеня камандаванне Заходняга фронту асудзіла дзеянні Ф. Бакуніна, яго абвінавацілі ў тым, што самавольна пакінуў Магілёў.

Аднак выйсці з акружэння 61-іу стралковаму корпусу не ўдалося, практычна поўнасцю была знішчана 110-я стралковая дывізія, поўнасцю разгромлена і 172-я стралковая дывізія.

Вызвалены Магілёў 28 чэрвеня 1944 года. Перад вайной у абласным цэнтры больш за 100 000 жыхароў, 28 жніўня 1941 года, па даным нямецкай адміністрацыі засталося 45 200. На 1 ліпеня 1944 г. у горадзе засталося 10 100 жыхароў. Гітлераўцы стварылі 5 лагераў смерці, уключаючы Грабянёўскі, Лупалаўскі, 341-ы перасыльны, гета на Дубравенцы.

У Магілёве і раёне загінула больш за 70 000 чалавек, каля 30 000 вывезена на працу ў Нямеччыну.

1953 год. Нарадзілася Галіна Крываблоцкая.

Беларуская мастачка. Вучаніца мастака-магілёўца П. Масленікава.

Скончыла Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут.

Працавала на Барысаўскім камбінаце прыкладнога мастацтва, у Беларускім каледжы мастацтваў.

Працуе ў галіне дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. Удзельніца мастацкіх выставак.

Яе творы знаходзяцца ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі, Літаратурным музеі Янкі Купалы, Музеі беларускай культуры ў Гайнаўцы, Палацы культуры г. Бярдзічаў (Украіна), у прыватных зборах у ЗША, Індыі, Германіі і іншых краін свету.

1965 год. Нарадзіўся Зміцер Саўка (1965-2016).

Беларускі мовазнавец. Скончыў БДУ. Браў удзел у моладзевым грамадскім аб’яднанні «Беларуская Майстроўня» (1979-1984).

Выкладаў у Мінскім педагагічным інстытуце замежных моў, працаваў на “Белсат”.

Па запрашэнні Вітаўта Кіпеля вучыўся ў ЗША, занатоўваў успаміны амерыканскіх беларусаў. Аўтар і суаўтар прац «Беларускія слоўнікі й энцыкляпэдыі. Бібліяграфія», «Беларуская цывілізацыя ў Амэрыцы», «Беларускі клясычны правапіс». 

Адзін з яго дзядоў паходзіў са Свіслачы Асіповіцкага раёна

Памёр 9 красавіка 2016 года.

1977 год. Нарадзіўся Аляксандр Сыман.

Беларускі біятланіст.

Трохразовы чэмпіён Універсіяды, двухразовы чэмпіён Еўропы, двухразовы чэмпіён свету па летнім біятлоне. Удзельнік Алімпійскіх гульняў 2002, 2006 і 2010 гадоў.

Завяршыў кар’еру вясной 2011 года.

1981 год. Нарадзілася Аксана Чарнякевіч (у дзявоцтве – Бязлепкіна).

Беларуская пісьменніца, літаратуразнаўца, крытык. Кандыдат філалагічных навук.

Скончыла філалагічны факультэт БДУ.

Кірункі навуковай дзейнасці: беларуская літаратура ХІХ-ХХ стагоддзяў, параўнальнае літаратуразнаўства. Даследчыца і аўтар беларускага дэтэктыва. Выкладае беларускую літаратуру на факультэце журналістыкі БДУ.

Лаўрэат прэміі «Залатая літара-2003» за манаграфію «Разам і паасобку: Таварыства „Тутэйшыя“».

1997 год. У Мінску адбыўся 2-гі з’езд беларусаў свету.

Працаваў 26-27 ліпеня (I з’езд праходзіў 8-10 ліпеня 1993). Арганізаваны Згуртаваннем беларусаў свету «Бацькаўшчына».

Апошні VII з’езд беларусаў свету прайшоў 15-16 ліпеня 2017 года. У ім прынялі ўдзел беларусы з 21 краіны. Да працы з’езда далучыліся кіраўнікі дзяржаўных структур Беларусі, у тым ліку міністр замежных справаў У. Макей, прадстаўнікі Міністэрства культуры і Міністэрства інфармацыі.

У чэрвені 2021 года павінен быў прайсці VIII з’езд, але праз распаўсюджванне COVID-19 у Беларусі ён быў перанесены.

24 верасня 2021 года Вярхоўны суд ліквідаваў Згуртаванне беларусаў свету «Бацькаўшчына».

На загалоўным фота: Янкель Адлер. Гандляр рыбай

21 ліпеня ў гісторыі. Александрыйскі землятрус. Першае міністэрства адукацыі. Самая нізкая тэмпература. Першая жанчына прэм’ер-міністр.

Навіна ад

365 год. У Александрыі Егіпецкай адбыўся землятрус.

Моцна пашкодзіў адзін з сямі цудаў свету Фароскі маяк, забраў 50 000 жыццяў. Маяк пабудаваны ў III ст. да н. э. на востраве Фарос.

На мармуровай вежы ў 180 м бесперапынна падтрымліваўся агонь. Маяк быў канчаткова “дабіты” землятрусам 1375 года.

У памяць аб збудаванні мы маем сучасны тэрмін фара (аўтамабільная).

1773 год. Соймам Рэчы Паспалітай утворана Адукацыйная камісія (Камісія народнай асветы).

Першая ў Еўропе ўстанова па кіраўніцтву народнай асветай – правобраз міністэрства адукацыі.

Камісія ажыццявіла рэформу школ і ўніверсітэтаў у духу ідэй Асветніцтва. Камісіі непасрэдна падпарадкоўваліся Ягелонскі універсітэт у Кракаве і Галоўная школа Вялікага княства Літоўскага (Віленскі ўніверсітэт). Сярэднюю ступень адукацыі складалі акруговыя і падакруговыя школы. Шматлікія беларускія школы карысталіся праграмамі Камісіі ледзь не да сярэдзіны ХІХ ст.

Віленскі ўніверсітэт

1781 год. Нарадзіўся Антоні Марціноўскі (1781-1855).

Беларускі публіцыст, педагог, выдавец.

Заснавальнік Віленскай друкарні, у якой выдаў 400 кніг па сельскай гаспадарцы, гісторыі, прыродазнаўству, этнаграфіі і іншыя.

За свой кошт выдаў «Літоўскую гісторыю» Т.Нарбута, «Гісторыю польскай літаратуры» З.Барташэвіча.

1812 год. Маршал Даву паслаў з Магілёва войскі каб перахапіць адступіўшы рускі гарнізон.

1-ы і 3-і французскія кавалерыйскія палкі рушылі на перахоп адступіўшых за дзень да таго інвалідаў-апалчэнцаў магілёўскага гарнізона.

Французы нагналі іх на быхаўскай дарозе. Але да інвалідаў паспелі далучыцца два рускіх батальёна егераў, сотня казакаў.

Пад час боя ад французскіх палкоў засталася толькі сотня кавалерыстаў.

У гэты ж дзень французскімі салдатамі быў зроблены ператрус у магілёўскай Спаскай царкве, з мэтай пошуку зброі. У выніку былі канфіскаваны 8 турэцкіх гармат, якія ляжалі на вуліцы і былі падораныя гораду князем Г. Пацёмкіным.

Французская кавалерыя

1816 год. На Вілейшчыне нарадзіўся Эдвард Жалігоўскі (1816-1864).

Польскі паэт, філосаф, грамадскі дзеяч.

У 1838 годзе арыштаваны за ўдзел у падрыхтоўцы паўстання пад кіраўніцтвам Шымана Канарскага, інтэрніраваны.

У 1851 годзе зноў арыштаваны і сасланы ў Петразаводск, потым у Арэнбург.

Пасябраваў і падтрымліваў сувязі з Тарасам Шаўчэнкам, прысвяціў яму верш «Да народнага паэта».

У Пецярбургу дапамагаў Іасафату Агрызку выдаваць газету «Slowo». Апублікаваў зборнікі «Poezye», «Dziś i wczoraj», драму «Jordan».

Пераклаў на польскую мову творы А. Пушкіна і Г. Гейнэ.

Апошнія гады жыў у Жэневе.

У в. Карэкаўцы Вілейскага раёна 20 верасня 2009 года адкрыты памятны знак сяброўству Э. Жалігоўскага і Т. Шаўчэнкі.

1860 год. Нарадзіўся Антон Каменскі (1860/1861-1933).

Беларускі, польскі і французскі ілюстратар і графік.

Скончыў акадэміі мастацтваў ў Пецярбурзе і Парыжы. Працаваў у Варшаве, Кракаве, Парыжы.

Супрацоўнічаў з «Tygodnikiem Ilustrowanym», дзе размяшчаў свае працы.

У час 1-й сусветнай вайны жыў у Парыжы, у 1919 годзе. вярнуўся ў Варшаву.

Памёр 12 верасня 1933 года. Пахаваны на Павонзках у Варшаве.

1891 год. Нарадзіўся Сымон Кандыбовіч (1891-1972).

Беларускі дзяржаўны дзеяч, гісторык. Працаваў старшынёй валаснога выканкаму ў Бабруйскім павеце, дэлегатам Чацвёртага Усебеларускага з’езду саветаў.

Рэпрэсаваны НКУС.

Адзін з кіраўнікоў Беларускай народнай самапомачы, член Беларускай цэнтральнай рады, Беларускага нацыянальнага камітэта.

3 лета 1944 – у Германіі. Змяніў прозвішча на Кабыш. Працаваў у беларускім аддзеле радыёстанцыі «Свабода», рэферэнтам Сакратарыята па пытаннях народнай гаспадаркі.

1906 год. Нарадзіўся Барыс Кабішчар (1906-1959).

Беларускі дзеяч цыркавога мастацтва. Заслужаны дзеяч мастацтваў.

Зрабіў значны ўклад у развіццё цыркавога мастацтва Беларусі. Дырэктар цыркаў: Віцебскага, Мінскага, Магілёўскага, Гомельскага, Бабруйскага, шэрагу расійскіх.

1917 год. У Мінску пачаўся З’езд беларускіх арганізацый i партый.

Працаваў да 25 ліпеня. Утварыў Цэнтральную Раду беларускіх арганізацый – каардынацыйны орган беларускіх нацыянальных партый і грамадскіх арганізацый. Фактычным кіраўніком Рады быў географ А. Смоліч.

Рада перастала існаваць у кастрычніку 1917 года. Імкнулася аб’яднаць усе нацыянальна-дэмакратычныя сілы на тэрыторыі Беларусі і за яе межамі. Выдавала газету «Вольная Беларусь».

1920 год. Пры палітааддзеле 16 арміі адчынены Магілёўскі чырвонаармейскі ўніверсітэт (КРУНТ).

Працаваў да 15 лютага 1921 года. Падрыхтаваў 69 палітрукоў і 437 палітработнікаў. Тут вучыўся ўраджэнец Магілёва, беларускі і ізраільскі мастак Марк Жытніцкі (1903-1993).

Марк Жытніцкі

1960 год. Першай у свеце жанчынай прэм’ер-міністрам стала Сірымава Бандаранаіке (1916-2000).

Прэм’ер-міністр Шры-Ланкі ў 1960-1965, 1970-1977, 1994-2000 гадах, узначальвала міністэрствы замежных спраў і абароны.

Яна замяніла на гэтай пасадзе свайго мужа, Саламона, нацыянальнага лідэра Цэйлона, хрысціяніна, які быў застрэлены будысцкім манахам-фанатыкам.

У 1994-2000 гадах кіравала краінай разам з дачкой, Чандрыкай Бандаранаіке Кумаратунга, якая была абрана прэзідэнтам Шры-Ланкі.

1964 год. Нарадзілася магілёўская лучніца Алена Марфель.

Неаднаразовая чэмпіёнка і рэкардсменка БССР, СССР, Еўропы і свету.

Занесена ў Кнігу рэкордаў Гінеса.

1983 год. Зарэгістравана самая нізкая на планеце тэмпература – мінус 89,2˚С.

Яна зафіксавана беларускімі палярнікамі на савецкай антарктычнай станцыі “Усход”.

У снежні 2013 года амерыканскім спадарожнікам Landsat 8 была зафіксавана ў Антарктыдзе тэмпература -93,2°С, але яна не ўнесена ў кнігу рэкордаў Гінеса, бо не падцверджана данымі праз кантактны тэрмометр.

2011 год. Памёр Казімір Свёнтак (1914-2011).

Беларускі і польскі рымска-каталіцкі царкоўны дзеяч. У 1994 годзе стаў першым кардыналам у гісторыі незалежнай і суверэннай Беларусі.

Скончыў баранавіцкую гімназію імя Т. Рэйтана, Пінскую вышэйшую духоўную семінарыю. У 1939 быў пасвечаны ў святары.

У 1941 годзе быў арыштаваны савецкімі ўладамі па абвінавачванні ў шпіянажы i два месяцы ўтрымліваўся ў турме ў Брэсце, з якой яго вызвалілі немцы. Усю вайну заставаўся з парафіянамі ў Пружанах.

У снежні 1944 года ён зноў быў арыштаваны i асуджаны на 10 гадоў. Зняволенне адбываў у лагерах Сібіры і Комі АССР.

З 1954 года – пробашч у Пінску, з 1991 – архібіскуп, мітрапаліт Мінска-Магілёўскі, апостальскі адміністратар Пінскай дыяцэзіі. З 1994 года – кардынал.

Пахаваны ў крыпце кафедральнага касцёла Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі ў Пінску.

2015 год. У Шклове адкрыты памятны геральдычны знак.

Вышыня 11 м. На пастаменце – дата ўтварэння Шклова – 1535 год. Назва толькі на рускай мове, дата першага летапіснага ўспаміну абазначаны год, калі Шклоў быў спалены маскоўскім войскам.

«Атрымліваецца парадокс, – кажа шклоўскі краязнаўца А. Грудзіна. – Горад спалілі ў 1535 годзе, і лічыцца, што тады яго і заснавалі». Тым не менш, Шклоў згадваецца ў 1520 годзе падчас падарожжа ў Масковію аўстрыйскім дыпламатам Сігізмундам фон Герберштэйнам.

20 ліпеня ў гісторыі. Герастрат і Македонскі. Высадка на Месяц. Даву ў Магілёве. “Гарачы дзень”. Забойства П. Шарамета.

Навіна ад

Міжнародны дзень торта (International Cake Day, з 2011 года). 

Прысвечаны сяброўству і міру паміж людзьмі, краінамі, народамі. Ён праходзіць пад дэвізам “I cake you” –  “Я прыйду да цябе з тортам”, што, увогуле, лагічна – як, калі не тортам з гарбатай, адсвяткаваць мір і сяброўства?

Каля вытокаў салодкага свята стаяў “Міланскі Клуб” Каралеўства Любові – супольнасць сяброў, членамі якога з’яўляюцца музыкі, кулінары і іншыя захопленыя творчыя натуры. Менавіта гэты творчы саюз у 2009 годзе пачаў традыцыю стварэння сумесных музычных торцікаў, якая затым была падтрымана і іншымі краінамі. 

Міжнародны дзень шахмат (International Chess Day, з 1966 года). 

Устаноўлены ў гонар заснавання ў 1924 годзе Міжнароднай шахматнай федэрацыі (ФІДЕ, Federation Internationale des Echecs). 

Беларусь у ФІДЕ з 1992 года. За нашу краіну выступаюць 22 міжнародных грасмайстра і 32 міжнародных майстра.

Шахматы прыйшлі да нас з Індыі. Паводле археалагічных даных гульня ў Беларусі вядома не пазней за XI стагоддзе: шахматныя фігуры знойдзены ва ўсіх буйных нашых гарадах і іх колькасць – наибольшая ва Усходняй Еўропе.

356 год да нараджэння Хрыстова. У той жа дзень, калі Герастрат спаліў цудоўны храм Артэміды ў Эфесе, у Пеле, сталіцы Македоніі, нарадзіўся Аляксандр III Вялікі (Аляксандр Македонскі, 356-323 гг. да н.э.).

Адзін з найбуйных палкаводцаў і дзяржаўных дзеячаў Старажытнага свету.

1636 год. Памёр Альбрэхт Уладзіслаў Радзівіл (1589-1636). 

Дзяржаўны і вайсковы дзеяч ВКЛ, мецэнат. Сын Мікалая Крыштафа «Сіроткі».

3 1609 года на чале ўласных атрадаў удзельнічаў у войнах Рэчы Паспалітай са Швецыяй, Масковіяй, у аблозе ў 1611 годзе Пскова-Пячэрскага манастыра і ў выправах у 1611-1612 на Маскву.

Стольнік, крайчы ВКЛ, кашталян трокскі, віленскі.

Быў адным з багацейшых магнатаў ВКЛ.

Мецэнат, клапаціўся пра пашырэнне галерэі партрэтаў у Нясвіжы, фундаваў алтар Святога Міхаіла і ўсіх Анёлаў касцёла Святога Міхаіла, разбудаваў замак у Шыдлоўцы.

1812 год. Войскі напалеонаўскага маршалу Даву без боя ўвайшлі ў Магілёў.

За дзень да гэтага з горада ўцяклі адміністрацыя губерні, частка святароў, акрамя праваслаўнага архібіскупа Варлаама – які пазней прысягнуў Напалеону – найбольш заможныя грамадзяне.

Напярэдадні быў аддадзены загад начальніку рускага гарнізонага батальёна Колену не пускаць ворага. Але пасля першай невялікай сутычкі з французамі на вале каля Віленскай заставы, руская пяхота і інваліды адступілі ў бок Быхава. 

Французскія часці адразу занялі плошчу перад ратушай, дзе адбылася сустрэча маршала Даву са світай з кіраўніком губернскага дваранства Кроерам.

1852 год. Дараваны герб Лепелю.

«У чырвоным полі Пагоня». У сучаснай Беларусі афіцыйны статус герб атрымаў 2 чэрвеня 2009 года.

17 тысячны горад, вядомы з 1439 года. У горадзе працуюць ГЭС, малочна-кансервавы камбінат, заводы хлебны, электрамеханічны, камбікормавы, рамонтна-механічны, ільнозавод.

1880 год. Нарадзіўся Гальяш Леўчык (1880-1944).

Беларускі паэт, беларусазнавец, публіцыст, перакладчык, музыкант.

Аўтар «Нашай нівы», зборніка вершаў «Чыжык беларускі». Збіральнік музейных экспанатаў, кніг, меў найбагацейшыя беларусазнаўчыя бібліятэкі ў Варшаве і Слоніме.

Блізкі сябар Янкі Купалы.

Гальяш Леўчык, Зоська Верас, Рамуальд Зямкевіч

1931 год. Нарадзіўся Гай дэ Пікарда (1931-2007).

Англійскі даследчык беларускай гісторыі і культуры, музыколаг.

Скончыў Оксфардскі ўніверсітэт, універсітэт у Сарбоне.

У канцы 1950-х адправіўся з экспедыцыяй на Падляшша, дзе збіраў старажытныя беларускія царкоўныя спевы. Вывучаў творчасць беларускіх кампазітараў М. Равенскага, М. Куліковіча (Шчаглова), жыццё і дзейнасць Ф. Скарыны, распрацоўваў гісторыю перакладаў Бібліі на беларускую мову, праблематыку гісторыі ВКЛ.

Займаўся пошукам старажытных беларускіх царкоўных спеваў і іх выданнем. У 1959 адшукаў у Кіеве Супрасльскі і Жыровіцкі ірмалоі – рукапісныя музычныя зборнікі XVI ст. рэлігійнага зместу.

Выкладаў музыку і спевы ў беларускай школе імя Кірылы Тураўскага ў Лондане. Выдаў зборнікі беларускіх спеўнікаў, склаў даведнік пра Беларускую бібліятэку імя Ф. Скарыны ў Лондане.

У 1997- 2007 гадах выдаваў англамоўны часопіс «Byelorussian Chronicle».

Памёр 20 красавіка 2007 года.

Яго парэшткі пахаваныя ў крыпце Чырвонага касцёла ў Мінску.

1941 год. Першае паведамленне ў савецкім друку аб баях пад Магілёвам.

Гэта быў нарыс К. Сіманава “Гарачы дзень” у газеце “Известия”.

«Полк, якім камандуе палкоўнік Куцепаў, ужо шмат дзён абараняе горад Д.

– Снарадаў і патронаў у нас дастаткова, а ісці назад мы ўсё роўна не збіраемся. – кажа т. Куцепаў. І калі заязджаеш у размяшчэнне палка, то адразу бачыш, што байцы тут вырашылі хутчэй памерці, чым адступіць».

Палкоўніку Куцепава на момант гэтай публікацыі заставалася жыць менш за тыдзень, а «Горад Д.» – гэта Магілёў. Такой была практыка савецкай ваеннай журналістыкі: згадваць канкрэтныя геаграфічныя аб’екты забаранялася з меркаванняў бяспекі, бо нямецкіх дыверсантаў хапала і ў тыле, і на перадавой, а падстаўляць сваіх нікому не хацелася.

1941 год. У Брэсцкай крэпасці, у раёне Беластоцкіх варот у заходняй частцы Цэнтральнай выспы, быў зроблены апошні надпіс.

“Я паміраю, але не здаюся! Бывай, Радзіма”. Лічыцца, што надпіс зроблены Фёдарам Рабавым.

Апошнія абаронцы Брэсцкай крэпасці працягвалі змагацца нават тады, калі немцы былі ўжо за Смаленскам.

А роўна праз 3 гады, 20 ліпеня 1944 года, савецкая армія выйшла на Буг.

1969 год. А 20:17 па сярэднееўрапейскім часе, пілатуемую пасадку на Месяц здзейсніў модуль Eagle карабля «Апалон-11» з астранаўтамі Нілам Армстрангам і Базам Олдрынам.

У ноч на 21 ліпеня Ніл Армстранг першым з зямлян ступіў на паверхню Месяца, праз 20 хвілін месяцовы грунт пад нагамі адчуў і Олдрын.

1970 год. Памёр Алесь Астапенка (1920-1970).

Беларускі паэт, перакладчык. Меў псеўданім Мсьціслаўцы (разам з А. Куляшовым і Ю. Таўбіным).

Працаваў у рэдакцыі газеты «Звязда», рэдактарам і дыктарам беларускай рэдакцыі Усесаюзнага радыёкамітэта, загадваў аддзелам літаратуры і мастацтва газеты «Чырвоная змена», аддзелам піянерскага жыцця часопіса «Бярозка».

Аўтар 4-х зборнікаў паэзіі. Паасобныя вершы пакладзены на музыку. Перакладаў на беларускую мову творы рускіх, украінскіх, літоўскіх, латышскіх, нямецкіх паэтаў, грузінскія казкі.

1971 год. Нарадзіўся Зміцер Вайцюшкевіч.

Беларускі спявак, музыкант, кампазітар.

Удзельнік гуртоў “KRIWI», «Палац», «WZ-Orkiestra», папулярных супольных праектаў “Я нарадзіўся тут”, “Budzma The Best Rock” і іншых.

Запісаў больш за 20 альбомаў.

1977 год. У ЗША памёр Іван Любачка (1915-1977).

Беларускі гісторык.

Выкладаў у Галоўчынскай СШ Бялыніцкага раёна. У 1943 годзе вывезены на працы ў Германію.

Доктар гісторыі, прафесар шэрагу ўніверсітэтаў ЗША. Аўтар даследавання «Беларусь пад савецкай уладай, 1917-1957». Заснавальнік стыпендыяльнага фонду падтрымання доследаў у галіне беларусазнаўства.

2004 год. У Магілёве адкрыўся новы рынак – Віленскі.

Знаходзіцца на тэрыторыі былога ваеннага шпіталя ваенгарадка №5, па былой вуліцы Віленскай (зараз – Лазарэнкі).

2016 год. У Кіеве загінуў Павел Шарамет (1971-2016).

Беларускі журналіст. Узарваны ў прыватным аўтамабіле.

Працаваў у Беларусі, Расіі і Украіне, на тэлеканалах, у газетах, адзін з заснавальнікаў вэб-сайта «Беларускі партызан», сузаснавальнік «Российского антифашистского фронта», суаўтар кнігі «Случайный президент», аўтар шэрагу дакументальных фільмаў на злабадзённыя тэмы.

Пераследаваўся сілавымі ведамствамі.

23 ліпеня 2016 года быў пахаваны на Паўночных могілках пад Мінскам.

У гонар журналіста названы сквер ў Кіеве.

19 ліпеня ў гісторыі. Узяцце Шыпкі. “Галоўнае – не перамога, а ўдзел”. Арарацкая анамалія. Алімпіада-80 у Мінску.

Навіна ад

1450 год. Першая згадка Узды.

Амаль 11-тысячны горад у Мінскай вобласці, цэнтр раёна, на р. Уздзянцы. Цэнтр  кальвінізму. У 1572 годзе тут жыў С. Будны ў сувязі з выданнем Бібліі. Працуюць кравецкая фабрыка, філіял Слуцкага сыраробнага камбіната.

1814 год. Памёр брытанскі мораплавацель Мэцью Фліндэрс (1774-1814).

Аўтар назвы Аўстралія.

Назва замацавалася за кантынентам пасля выхаду ягонай кнігі “A Voyage to Terra Australis” (выдадзена за дзень да смерці). Даследчык Аўстраліі.

1855 год. Памёр Тамаш Зан (1796-1855).

Беларускі і польскі паэт-рамантык, удзельнік вызваленчага руху, прыродазнавец, музеязнавец.

Даследчык прыродных багаццяў Урала, вынаходнік золата, аўтар карты Прыўральскага краю, дакладаў для геаграфічнага таварыства. Адзін са стваральнікаў таварыства філаматаў, філарэтаў, сябра А. Міцкевіча, Я. Чачота, І. Дамейкі.

Пахаваны на каталіцкіх могілках у Смалянах пад Оршай.

Яго імя носяць гара на Паўднёвым Урале, вуліца ў  Гродне.

1869 год. У в. Дубейкава (зараз – Мсціслаўскі раён) нарадзіўся Лявон Вітан-Дубейкаўскі (1869-1940).

Дзеяч беларускага нацыянальнага руху, інжынер-будаўнік, паэт

Збіральнік беларускага фальклора.

Кіраваў аднаўленнем каталіцкіх храмаў у Мсціславе, Магілёве, Оршы, Крычаве, Свіслачы, Смальянах. Член Беларускага нацыянальнага камітэта, галоўны архітэктар БНР.

Памёр 6 лістапада 1940 года.

1877 год. Рускія і балгарскія войскі пад кіраўніцтвам М. Святаполк-Мірскага (уладальнік Мірскага замка; 1833-1898) адбілі ў турак Шыпку, адкрыўшы сабе шлях на Балканскі паўвостраў. 

Адзначыліся гераізмам на Балканах і беларускія генералы Іосіф Рамейка-Гурка (1828-1901), выхаванец магілёўскай гімназіі Міхал Чарняеў (1828-1898).

1908 год. Нарадзілася фраза “Галоўнае – не перамога, а ўдзел”.

Падчас IV летняй Алімпіяды ў Лондане біскуп Пенсільваніі Этэльберт Талбот на службе ў саборы святога Паўла вымавіў вядомую фразу “Галоўнае – не перамога, а ўдзел” у сувязі з трагедыяй італьянскага бягуна Пьетры Дорандо.

Пьетры мэтанакіравана рыхтаваўся да марафону, разлічваючы на перамогу. Марафонскі забег праходзіў у вельмі спякотны дзень, прычым старт яго быў дадзены ў самае пекла – у 14:30.

Пьетры пачаў не вельмі хутка, паступова абганяючы канкурэнтаў. Да 32-га кіламетра ён выйшаў на другое месца, на 39-м “зламаўся” ранейшы лідэр, і паміж італьянцам і залатым медалём заставалася ўсяго 3 км дыстанцыі.

Далей разгулялася адна з найвялікшых драм у гісторыі спорту. Канчаткова знясілены Пьетры дабег да стадыёна, дзе яго віталі 75 000 гледачоў. Яму заставалася да фінішу некалькі сотняў метраў, але спартовец страціў арыентацыю і пабег не ў той бок. Калі суддзям удалося растлумачыць гэта атлету, той паспрабаваў разгарнуцца, але ўпаў. Падняцца яму ўдалося толькі пры дапамозе суддзяў, але ён працягнуў бег. Далейшае ўжо было падобным на гладыятарскія баі – на апошніх 200 м дыстанцыі Пьетры падаў 4 разы, паднімаўся з дапамогай суддзяў, але ўсё ж перасёк лінію фінішу.

Узрушаны Артур Конан Дойл, які працаваў на Гульнях рэпарцёрам, напісаў: “Найвялікшыя намаганні італьянца ніколі не будуць выкрэслены з гісторыі спорту незалежна ад рашэння суддзяў”.

Дэлегацыя ЗША заявіла пратэст і пераможцам быў прызнаны амерыканец Джоні Хейс, які прыйшоў другім. Праз 10 дзён адбылася ўрачыстая цырымонія ўручэння прызоў. Уручаць прызы павінен быў кароль Эдуард, але, раззлаваны паводзінамі амерыканскіх спартоўцаў, ён адмовіўся ўдзельнічаць у гэтым мерапрыемстве. Замест яго ўзнагароды ўручала ягоная жонка Аляксандра.

Каралева Аляксандра заказала для італьянца спецыяльны залаты кубак.

Лонданская трагедыя зрабіла Пьетры неверагодна папулярным. На працягу наступных 3 гадоў ён удзельнічаў у марафонскіх забегах у розных краінах свету.

1915 год. Нарадзіўся Антон Шукелойць (1915-2017).

Беларускі грамадскі дзеяч у ЗША, этнограф, педагог.

Скончыў Універсітэт С. Баторыя. Ва ўніверсітэце працаваў у этнаграфічным музеі, часта выязджаў для збору матэрыялаў у розныя мясціны Беларусі, быў сябрам розных беларускіх студэнцкіх арганізацый, спяваў у беларускім студэнцкім хоры пад кіраўніцтвам Рыгора Шырмы.

Працаваў настаўнікам на Ашмяншчыне, арганізаваў у Ашмянах першую беларускую сярэднюю школу, настаўніцкія курсы і каля 90 беларускіх школ на тэрыторыі былога Ашмянскага павета, быў загадчыкам гараддзела народнай асветы і школьным інспектарам-метадыстам.

23 чэрвеня 1941 года арыштаваны НКУС, вызваліўся ў выніку налёту нямецкай авіяцыі.

З 1944 года – у Германіі: адшукваў сляды беларускіх музейных каштоўнасцей.

У пачатку 1950-x гадоў пераехаў у ЗША. Старшыня Беларуска-Амерыканскага задзіночання, член рэдакцыі газеты «Беларус», член Беларускага інстытута навукі і мастацтва ў Нью-Ёрку.

1927 год. Нарадзіўся Міхась Саўка (1927-1990).

Беларускі і бельгійскі мастак-рэстаўратар. Доктар навук і мастацтва.

У 1944 годзе выехаў у Германію, у 1947 – у Бельгію, дзе вучыўся ў Мастацкай акадэміі, Лювенскім ўніверсітэце, быў членам Згуртавання беларускіх студэнтаў.

Працаваў у Каралеўскім інстытуце мастацкай спадчыны, рэстаўратарам абразоў і скульптур, спецыялізаваўся на рэстаўрацыі касцельных фрэсак.

Як практык, праводзіў з каралевай Бельгіі заняткі па маляванню.

Распрацаваў спецыяльную тэхніку рэстаўравання, пра якую пісаў у прафесійных часопісах. Асобна выдаў працы «Фіксацыя насценнага жывапісу полівінілавым спіртам: вопыт рэстаўратара», «Рэстаўрацыя насценнага пахавальнага жывапісу XIV ст. у склепе Варнятонскай царквы» і іншыя.

Памёр у Бруселі 10 верасня 1990 года. Пахаваны на могілках у Лондане побач з трагічна загінуўшым раней сынам Маркам.

1941 год. Апошні бой батальёна капітана К. Уладзімірава ў в.Гаі Магілёўскага раёна.

Зводны трохротны міліцэйскі батальён (міліцыянты, курсанты Мінскай, Гродзенскай школ міліцыі, Магілёўскай школы НКДБ) трымаў абарону з 13 ліпеня пад бесперапыннымі артылерыйскімі абстрэламі і бамбардзіроўкамі фашысцкай авіяцыі.

Падраздзяленне было спехам сфарміравана і слаба ўзброена, але яго байцы стаялі да смерці.

18 ліпеня Канстанцін Уладзіміраў быў забіты разрывам варожага снарада.

Пасля шасці дзён баёў у жывых з 250 міліцыянераў засталося ўсяго 19 чалавек.

1949 год.  Амерыканскі ваенны самалёт, які рабіў аэрафотаздымку тэрыторыі Турцыі, сфатаграфаваў на гары Арарат дзіўны аб’ект – “Арарацкая анамалія”. 

Анамалія ўяўляе сабой прадмет дзіўнай формы на вышыні каля 4725 м над узроўнем мора і каля 183 м у даўжыню. Пасля 1949 года анамалію фатаграфавалі ў 1973 годзе – амерыканскі спадарожнік-шпіён Keyhole-9 і ў 1976 годзе – разведвальны спадарожнік Keyhole-11. 

Мяркуюць, што “Арарацкая анамалія” – парэшткі легендарнага Ноева каўчэга, які, паводле Бібліі (Ветхі Завет), прычаліў да гары Арарат па завяршэнні Сусветнага Патопу.

У апошні час з’явілася таксама версія, што каўчэг прычаліў у гарах на тэрыторыі сучаснай Чачні. Чачэнцы называюць сябя «нохчо» – «людзі», «людзі народа Ноя».

1957 год. Памёр Мікола Засім (1908-1957).

Беларускі паэт, журналіст.

Удзельнік рэвалюцыйнага руху ў Заходняй Беларусі, партызан. Працаваў у брэсцкіх газетах «Зара», “Зара над Бугам”, кіраваў абласным літаб’яднаннем.

Друкаваўся ў шэрагу газет і часопісаў, аўтар 5 зборнікаў паэзіі.

1980 год. У Маскве, у “Лужніках”, адкрыліся XXII летнія Алімпійскія гульні (19 ліпеня-3 жніўня).

Іх з прычыны ўводу войск СССР у Афганістан байкатавалі 30 са 111 краін-удзельніц.

Спаборніцтвы праводзіліся і ў Мінску (6 папярэдніх і чвэрцьфінальны матчы па футболу). У Мінску да Гульняў былі пабудаваны алімпійская вёска на р. Свіслач, гатэль “Планета”, мадэрнізаваны аўтадарога-«алімпійка» Масква-Брэст, чыгунка, гарадская інфраструктура.

20 ліпеня 1980 года трохразовы алімпійскі чэмпіён А. Мядведзь у моцны дождж запаліў агонь Гульняў на мінскім “Дынама” (50 067 месцаў, кошт квіткоў ад 0,90 да 2,20 тагачасных рублёў). Са 195 медалеў зборнай СССР, 31 заваявалі беларусы.

2010 год. Памёр Ігар Дабралюбаў (1933-2010).

Беларускі рэжысёр, сцэнарыст, акцёр. Народны артыст БССР. Працаваў на «Беларусьфільме». Рэжысёр шмалікіх фільмаў, у тым ліку «Іван Макаравіч», «Па сакрэту ўсяму свету», «Дзіўныя прыгоды Дзяніса Караблёва», «Белыя росы», «Плач перапёлкі».

2021 год. У в. Красніца адкрыты памятны знак “Спаленым вёскам Быхаўскага раёна”.

Красніцу разам з мірным насельніцтвам дашчэнту спалілі нямецка-фашысцкія карнікі 17 ліпеня 1942 года. У агні тады жыўцом загінула 857 чалавек. У асноўным старыя, жанчыны і дзеці.

Трагедыя адлюстравана ў кнізе пісьменніка Авідыя Гарчакова «Попел Красніцы» («Аповесць пра вогненнае сяло»).

17 ліпеня ў гісторыі. “Фермапілы ХХ стагоддзя”. Адкрыўся Дыснейленд. Авіякатастрофа пад Данецкам. Нарадзіўся Ян Чачот.

Навіна ад

1796 год. Нарадзіўся Ян Чачот (1796-1847).

Беларускі і польскі паэт, драматург, перакладчык, фалькларыст, мовазнавец.

Сабраў каля 1 000 аўтэнтычных беларускіх народных песень і выдаў іх у 6 зборніках «Сялянскіх песень…» у перакладзе на польскую мову, восьмую частку з якіх апублікаваў у беларускім арыгінале.

У сваёй прадмове да «Сялянскіх песень з-над Нёмана і Дзвіны» зрабіў нарыс граматычных асаблівасцей беларускай мовы і ўпершыню паставіў пытанне аб прынцыпах будучага «крывіцкага» правапісу.

Яго руплівая дзейнасць па збіранні беларускага фальклору і спробы ўнармавання беларускай граматыкі з’яўляюцца досвіткам беларускага нацыянальна-культурнага адраджэння. У пераважнай большасці выпадкаў паэт называе беларускую мову «славянакрывіцкай мовай» альбо «крывіцкім дыялектам».

Яго вершы актыўна ставіліся на музыку С. Манюшкам: усяго на арыгінальныя тэксты і пераклады вусна-паэтычных твораў Чачота кампазітар напісаў 22 песні, болей, чым на словы любога іншага аўтара.

1854 год. У Аўстрыі пушчана ў строй першая ў Еўропе і ў свеце горная чыгунка.

Найбольш стары ўчастак даўжынёй 42 км, пабудаваны ў 1848-1854, праходзіць праз Земерынгскі перавал паміж Мюрцушлагам і Глогніцам у высакагорнай мясцовасці.

Улічваючы вельмі складаны рэльеф і значныя перапады вышыні, з’яўляецца адным з выбітных дасягненняў грамадзянскай інжынерыі XIX стагоддзя.

Дарога поўнасцю функцыянуе. Яна ў 1998 годзе аб’яўлена аб’ектам сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.

1924 год. У БССР скасавана старое і ўведзена новае раянаванне  – акругі з раёнамі.

Адміністратыўна-тэрытарыяльнае дзяленне праведзена на падставе рэкамендацый географа А. Смоліча.

Утвораны 10 акруг – Аршанская, Бабруйская, Барысаўская, Віцебская, Калінінская /цэнтр – Клімавічы/, Магілёўская, Мазырская, Мінская, Полацкая, Слуцкая па 7-12 раёнаў, усяго 100 раёнаў, у тым ліку Асіповіцкі, Клічаўскі, Бялыніцкі, Глускі, Круглянскі, Бабруйскі, Быхаўскі, Прапойскі (зараз – Слаўгарадскі), Чавускі, Горацкі, Дрыбінскі, Чэрыкаўскі, Краснапольскі, Крычаўскі, Клічаўскі, Касцюковіцкі, Лупалаўскі, Мсціслаўскі, Магілёўскі, Хоцімскі, Шклоўскі, 1 202 сельсаветы.

1941 год. “Фермапілы ХХ стагоддзя” каля в. Сакольнічы пад Крычавам.

Гэта было сапраўднае пекла. Танкі загараліся адзін за адным. Пяхота, якая хавалася за бранёй, залегла. Камандзіры ў разгубленасці і не могуць зразумець крыніцу шквальнага агню. Здаецца, б’е цэлая батарэя. Агонь прыцэльны. У нямецкай калоне – 59 танкаў, дзясяткі аўтаматчыкаў і матацыклістаў…

Старшы сяржант Мікалай Сірацінін (1921, Арол-1941) застаўся адзін прыкрыць адступленне. Ён размясціўся на ўзгорку ў густым жыце каля калгаснай стайні. Калі на досвітку пайшлі нямецкія танкі, Мікалай падбіў першую і апошнюю машыны калоны, утварыўшы корак на дарозе… За 2,5 гадзіны бою Сірацінін знішчыў 11 танкаў, 7 бронемашын, 57 салдат і афіцэраў.

Калі фашысты ўсё ж выйшлі на пазіцыю Сірацініна, у яго засталося ўсяго 3 снарады з 60. Прапаноўвалі здацца. Мікалай адказаў стралянінай па іх з карабіна.

1942 год. Пачалася Сталінградская бітва.

Сталінградская бітва (17 ліпеня 1942 – 2 лютага 1943) – адна з найбуйнейшых у Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гадоў.

200 дзён і начэй на берагах Дона і Волгі, а затым ля сцен Сталінграда і непасрэдна ў самім горадзе працягвалася жорсткая бітва. Яна разгарнулася на тэрыторыі ў 100 000 квадратных кіламетраў пры працягласці фронту ад 400 да 850 кіламетраў.

Удзельнічала ў ёй з двух бакоў звыш 2,1 мільёна чалавек.

Нямецка-фашысцкае камандаванне планавала разграміць савецкія войскі на поўдні краіны, авалодаць нафтавымі раёнамі Каўказа, багатымі сельскагаспадарчымі раёнамі Дона і Кубані, парушыць камунікацыі, якія звязваюць цэнтр краіны з Каўказам.

Падчас Сталінградскай бітвы савецкія войскі атачылі і знішчылі галоўныя сілы 4-й танкавай і 6-й палявой армій, разграмілі 3-ю і 4-ю румынскую і 8-ю італьянскую арміі. Страты немцаў склалі звыш 800 000 чалавек, было ўзята ў палон звыш 91 000 чалавек. Агульныя страты суперніка склалі каля 1,5 мільёна чалавек. У Германіі ўпершыню за гады вайны была аб’яўлена нацыянальная жалоба.

Перамога савецкіх войскаў у Сталінградскай бітве стала пераломным этапам падчас Другой Сусветнай вайны. Паражэнне фашысцкага блока пад Сталінградам падарвала давер да Германіі з боку яе саюзнікаў, спрыяла актывізацыі руху Супраціўлення ў краінах Еўропы. Японія і Турцыя вымушаны былі адмовіцца ад планаў актыўных дзеянняў супраць СССР.

Фантан «Бармалей», Сталінград. Фота Э. Еўзерыхіна

1944 год. На другі дзень пасля Партызанскага парада ў Мінску, адбыўся “Марш пераможаных” у Маскве.

Шэсце 42 000 нямецкіх ваеннапалонных працягвалася 2 гадзіны 25 хвілін. Другая група ў 15 000 чалавек прайшла за 4 гадзіны 20 хвілін.

За палоннымі ішлі палівальныя машыны, сімвалічна змываючы бруд з асфальта. Па вуліцах былі праведзены 57 000 нямецкіх вайскоўцаў, якія былі ўзяты ў плен пры Беларускай аперацыі “Баграціён”.

1945 год. У Патсдаме, прыгарадзе Берліна, адкрылася апошняя канферэнцыя лідэраў “Вялікай тройкі” – кіраўнікоў трох найбуйных дзяржаў антыгітлераўскай кааліцыі ў Другой сусветнай вайне І. Сталіна, Г. Трумэна і У. Чэрчыля.

У гісторыі яна вядома як Патсдамская, ці Берлінская, канферэнцыя.

Галоўнай яе мэтай стала вызначэнне далейшых крокаў па пасляваенным ладзе Еўропы. І за 17 дзён кіраўнікі краін-пераможцаў прынялі найважнейшыя рашэнні па ўладкаванні зрынутай Германіі.

1955 год. У амерыканскім Анахайме, на поўдзень ад Лос-Анджэлеса, адкрыўся “Дыснэйлэнд”.

Яго адкрыў амерыканскі “кароль мультыплікацыі” і ўдачлівы кінабізнесмэн Уолт Дысней. “Дыснэйлэнд” – чароўная краіна сімпатычных герояў яго знакамітых мультфільмаў.

Да 1985 года ў “Дыснэйлэндзе” пабывалі 250 мільёнаў наведвальнікаў. У 1971 годзе другі амерыканскі “Дыснэйлэнд” з’явіўся ў Фларыдзе, у 1983-м – падобны парк адкрыўся пад Токіо, а ў 1992-м – пад Парыжам.

Зараз парк працуе на 200 гектарах. У ім пабывала сумарна пад 800 мільёнаў наведвальнікаў.

1956 год. Нарадзіўся Барыс Крайко.

Беларускі географ, педагог.

Выхаванец факультэта прыродазнаўства Мінскага педінстытута (1978).

Працаваў дырэктарам Нацыянальнага інстытута адукацыі, галоўным рэдактарам часопіса “Геаграфія: праблемы выкладання”.

Суаўтар школьных падручнікаў па геаграфіі.

1959 год. Нарадзіўся Барыс Пятровіч (Сачанка).

Беларускі празаік.

Працаваў у «Гомельскай праўдзе», «Звяздзе», «Літаратуры і Мастацтве», часопісе «Полымя».

Заснавальнік і галоўны рэдактар часопіса «Дзеяслоў», вакол якога аб’ядналіся самыя знакамітыя ў краіне дэмакратычныя пісьменнікі, перспектыўныя маладыя аўтары, што дало магчымасць паўнавартасна адлюстроўваць сучасны літаратурны працэс.

Старшыня Рады ГА «Саюз беларускіх пісьменнікаў». Выдавец больш 60 кніг беларускіх аўтараў у серыі «Кнігарня пісьменніка», больш дзесятка кніг у бібліятэчцы часопіса «Дзеяслоў».

Яскравы прадстаўнік экзістэнцыялізму ў сучаснай беларускай літаратуры, які ў творчасці спалучае адданасць класічнай літаратурнай традыцыі з дакладна выверанымі назіраннямі за рэаліямі.

1959 год. Нарадзілася Вольга Русілка.

Беларуская паэтэса, літаратуразнавец.

Загадчык кафедры беларускай літаратуры Віцебскага дзяржуніверсітэта імя П. Машэрава, кандыдат  філалагічных навук, дацэнт.

Суаўтар падручніка “Родная літаратура” для 7 класа школ, метадычных дапаможнікаў. 

1998 год. Памёр Сяргей Сідор (1937-1998).

Беларускі географ, доктар педагагічных навук, прафесар, грамадскі дзеяч.

Працаваў на геаграфічных факультэтах Магілёўскага педінстытута, БДУ.

Суарганізатар школьнай алімпіяды па геаграфіі, часопіса «Геаграфія: Праблемы выкладання». Адзін з ініцыятараў распрацоўкі новай канцэпцыі выкладання геаграфіі. Заклаў асновы сучаснай беларускай сацыяльна-эканамічнай геаграфіі, навуковай геаграфічнай тэрміналогіі.

Працягваў справу А. Смоліча, стварыў першы ў незалежнай Беларусі паўнавартасны беларускамоўны падручнік па геаграфіі Беларусі.

2000 год. Памерла Эдзі Агняцвет (Каган, 1913-2000).

Беларуская паэтэса, перакладчыца.

Пісала пераважна для дзяцей. Выдала 26 кніг паэзіі, шэраг паэм, лібрэта, кнігу для чытання ў 4 класе «Роднае слова».

Перакладала на беларускую мову творы рускіх, украінскіх,  французскіх і іншых класікаў. Узнагароджана міжнародным Ганаровым дыпломам імя Х. Андэрсена.

2008 год. Памёр Віталь Шкраба (1970-2008).

Беларускі прафесійны баксёр.

Двухразовы чэмпіён Беларусі ў суперцяжкай вазе (97 кг), чэмпіён СНД. Праводзіў баі з многімі вядомымі баксёрамі, у тым ліку з Мікалаем Валуевым і Мікалаем Паповым. Акрамя бокса займаўся лёгкай, цяжкай атлетыкай, плаваннем.

Загінуў пры цьмяных абставінах. 

2014 год. Авіякатастрофа Boeing 777 пад Данецкам.

Boeing авіякампаніі Malaysia Airlines рэйса Амстэрдам-Куала-Лумпур быў збіты. Загінулі  283 пасажыры і 15 членаў экіпажа. Найбуйнейшая авіякатастрофа XXI стагоддзя.

Падчас міжнаронага расследвання ўстаноўлена, што самалёт быў збіты ЗРК “Бук” 53-й зенітна-ракетнай брыгады Мінабароны Расіі.

19 чэрвеня 2019 прадстаўнікі міжнароднай сумеснай следчай групы афіцыйна назвалі імёны чатырох падазраваных па справе аб гібелі борта MH17. Гэта – былы міністр абароны самаабвешчанай ДНР І. Гіркін (Стралкоў), а таксама Л. Харчанка, А. Пулатаў і С. Дубінскі. Выдадзена чатыры ордэры на іх арышт.

9 сакавіка 2020 года ў Нідэрландах у судовым комплексе Схіпхала пачаліся слуханні па справе аб забойстве 298 чалавек, а таксама аб наўмысным знішчэнні самалёта. Ніводзін з чатырох падазраваных на судовае паседжанне не з’явіўся.

17 лістапада 2022 года суд прызнаў І. Гіркіна і яго падначаленых С. Дубінскага і Л. Харчанку вінаватымі і датычнымі да знішчэння самалёта «Boeing» MH17 і забойства 298 яго пасажыраў у небе над Данбасам.

12 ліпеня ў гісторыі. Пятро-Паўла. Дзень фатографа. Халера на Магілёўшчыне. Атака іпрытам. Прохараўскі бой. У Магілёве +35,5˚С. Нарадзіўся Б. Камароў.

Навіна ад

Сусветны дзень бортправадніка (World Civil Aviation Flight Attendant Day)

Прафесія мае амаль векавую гісторыю. Яна ўзнікла ў Германіі ў 1928 годзе, калі на борт самалёта сталі браць спецыяльнага чалавека, у чые абавязкі ўваходзіла забеспячэнне сэрвісу падчас палёту – сцюарда. Раней гэтым займаўся другі пілот самалёта.

Спачатку функцыі бортправаднікоў выконвалі мужчыны – часцей за ўсё імі былі былыя афіцыянты дарагіх рэстаранаў. У 1930 годзе ў ЗША узнікла ідэя прыцягнуць да працы прывабных дзяўчат – гэта павінна было стаць дадатковай рэкламай пасажырскіх авіяперавозак. Існаваў і яшчэ адзін довад на карысць прадстаўніц прыгожага полу: яны менш важылі, што мела вялікае значэнне для самалётаў таго часу.

Першай сцюардэсай у гісторыі авіяцыі называюць Элен Чэрч (1904-1965) са штата Аёва (мела вагу 52 кг). У свой першы палёт у гэтай якасці яна адправілася 15 мая 1930 года па рэйсе Сан-Францыска – Шаен.

Зараз пры падборы персанала выкарыстоўваецца прынцып “трох В”: выява вонкава (гаворка, міміка, макіяж, прывабнасць), вобраз унутраны, вобраз прафесійны (веды і навыкі).

Дзень Святых Першавярхоўных апосталаў Пятра і Паўла (праваслаўная канфесія). Заканчэнне Пятрова паста.

Абодва апосталы шмат зрабілі ў распаўсюджванні Хрыстовай веры і абодва ў пакутах загінулі ў Рыме пры імператары Нероне.

Пятро і Паўла дзень на гадзіну зменшылі.

Прыйшоў Пятрок і сарваў лісток.

Пятро-Паўла спякоты дадаў. 

Пачынаюць цямнець ночы.

Салавей спявае да Пятрова дня. 

На Пятроў дзень і зязюля перастае кукаваць.

Рачное купанне ў гэты дзень ачышчае ад любадзейных грахоў.

Дзень святой Веранікі – заступніцы фатаграфіі. Дзень фатографа.

Калі асуджаны на смерць Ісус Хрыстос ішоў на гару Галгофу, несучы Свой крыж на распяцце і ўпаў, Вераніка, падбегла да Яго, напаіла вадой і дала свой поплатак, выцерці пот з твару. Вярнуўшыся дадому, Вераніка выявіла, што на тканіне захавалася святое аблічча Збавіцеля. Гэты поплатак з часам патрапіў у Рым і стаў тут вядомым пад імем Нерукатворнай выявы.

У эпоху Сярэднявечча амаль кожная царква мела выяву Веранікі з яе гаспадаром (потавым поплаткам). У містэрыях Сярэднявечча Вераніка таксама заняла трывалае месца і дагэтуль з’яўляецца галоўнай фігурай шостага прыпынку Крыжовага шляху.

Мяркуюць, што імя Веранікі ўяўляе сабой скажонае ад лацінскага vera icon (“сапраўдная выява”) – так звалі “плат Веранікі”, адрозніваючы яго ад іншых вобразаў Хрыста.

Дарэчы, адзначаць Дзень фатографа 12 ліпеня было вырашана яшчэ і таму, што ў гэты дзень у 1854 годзе нарадзіўся Дж. Істмэн – заснавальнік кампаніі Kodak.

1843 год. Памёр Ігнат Даніловіч (1787-1843).

Беларускі гісторык права і археограф.

Адзін з першых даследчыкаў летапісных і заканадаўчых помнікаў ВКЛ. Прафесар. Упершыню апісаў усе рукапісныя і друкаваныя экзэмпляры Статута ВКЛ, упершыню апублікаваў беларуска-літоўскі летапіс 1446 года.

Марыў пра адраджэнне літоўска-беларускай дзяржавы і мовы Статутаў ВКЛ.

1876 год. Італьянка Марыя Спелтэрына перайшла па канаце праз Ніягарскі вадаспад.

23-гадовая цыркавая артыстка М. Спелтэрына за 11 хвілін перайшла па канаце праз вадаспад, затым за 10 хвілін вярнулася назад, рухаючыся спіной наперад.

Праз тыдзень яна паўтарыла пераход ужо з завязанымі вачыма, а яшчэ праз некалькі дзён – са скаванымі кайданкамі рукамі і нагамі.

1909 год. Магілёўская губерня аб’яўлена на пагражальным становішчы па халеры.

Упершыню з халерай магілёўцы пазнаёміліся ў 1831 годзе. Як пісаў ігумен Арэст, «1831 года, у сярэдніх датах мая адкрылася ў Магілёве хвароба, ніколі не чутная, так званая халера, ад якой вельмі шмат памерла габрэяў і хрысціян, падобная маравой язве; па 30 і больш чалавек за дзень памірала… у Магілёве каля трох месяцаў працягвалася…».

І ў 1872 годзе халера нагадала аб сабе, накрыўшы 5 паветаў губерні.

1916 год. У г. Горкі нарадзіўся Лаўрэнцій Абецэдарскі (1916-1975).

Беларускі гісторык. Доктар гістарычных навук, прафесар, член-карэспандэнт АПН СССР.

Стваральнік навуковай школы вывучэння дасавецкага перыяду гісторыі Беларусі.

Крытык тэорыі «залатога веку» ў гісторыі ВКЛ.

Суаўтар дапаможніка для школ “Гісторыя БССР” (1960-1987), двух- і пяцітомнай «Гісторыі Беларускай ССР».

1917 год. Пад бельгійскім горадам Іпр супраць англа-французскіх войскаў Германія ўжыла хімічную зброю – іпрыт.

Вадкі атрутны гарчычны газ скурна-нарыўнага дзеяння быў выкарыстаны з мэтай сарваць наступ англа-французскіх войскаў.

Іпрыт уздзейнічае на вочы і органы дыхання, страўнікава-кішачны тракт і скураныя пакровы. Усмоктваючыся ў кроў, ён праяўляе і агульнаатрутнае дзеянне.

Рэальнай абароны войскаў ад іпрыту ў тыя гады не было, і ўжыванне яго на поле бою было эфектыўным да самага канчатка вайны.

На працягу Першай сусветнай вайны хімічныя рэчывы прымяняліся ў велізарных колькасцях: 12 000 тон іпрыту, якім было атручана каля 400 000 чалавек.

Цяпер хімзброя забаронена Канвенцыяй аб забароне хімічнай зброі 1993 года.

1920 год. РСФСР паводле Маскоўскай дамовы прызнала Літоўскую Рэспубліку і яе правы на значную частку тэрыторыі Беларусі.

Па дамове была скасавана Літоўска-Беларуская ССР, якая дэ-юрэ існавала з 27 лютага 1919 па 31 ліпеня 1920 года.

Пазней, у кастрычніку 1939 год пераважна беларускі па насельніцтву Віленскі край адышоў ад БССР да Літвы.

Герб Літвы

1942 год. У нью-ёркскім бары “Зялёны папугай” забіты яго ўладальнік Макс Гелер. 

Злачынства было раскрыта дзякуючы папугаю, які назваў імя забойцы.

Птушка “выступала” нават на судовым працэсе.

1943 год. Адбылася танкавая бітва пад Прохараўкай.

Пачатак Арлоўскай наступальнай аперацыі савецкіх войск «Кутузаў». 

Савецкія гісторыкі аж да пачатку 1990-х гадоў стваралі міф аб «найбуйнейшай танкавай бітве ў гісторыі войнаў», аб ўдзеле 1 500 танкаў: 800 савецкіх і 700 – германскіх. 

Сучасныя даследаванні кажуць аб удзеле не больш за 300 нямецкіх танкаў, стратах 180 савецкіх і да 100 нямецкіх танкаў. 

Прохараўская бітва саступае па маштабах бітвам пад Бродамі-Роўна (3 200 танкаў) і пад беларускім Сянно (2 000 танкаў) ў 1941 годзе. У гонар бітвы створаны Музей-запаведнік “Прохараўскае поле”.

1953 год. У в. Міхайлаўск Магілёўскага раёна нарадзіўся Базыль Камароў.

Беларускі мастак, графік, краязнавец, руплівец беларускай мовы і гісторыі.

Акадэмік графікі Беларускай акадэміі выяўленчага мастацтва. Значнае месца ў яго творчасці займае гістарычная тэма. Стваральнік гістарычных выяў Магілёва, макетаў старажытнага горада для экспазіцый музеяў, Магілёўскага замку ў парку Горкага. 

Удзельнік шматлікіх выстаў, распрацоўшчык праектаў аздаблення геалагічнага музея МДУ імя А. Куляшова, партрэтнай галерэі выбітных географаў геаграфічнага таварыства.

 

1976 год. У Бабруйску нарадзіўся Андрэй Міхневіч.

Беларускі лёгкаатлет (штурханне ядра).

Бронзавы прызёр Летніх Алімпійскіх гульняў 2008 у Пекіне. Чэмпіён Еўропы (2010) і свету (2003). Спартсмэн года Беларусі 2003 года.

У 2001 пакараны двухгадовай дыскваліфікацыяй за ўжыванне забароненых прэпаратаў, у 2013 годзе па факце паўторнага парушэння антыдопінгавых правілаў Дысцыплінарнай камісіяй НАДА дыскваліфікаваны пажыццёва.

2021 год. У Магілёве пабіты метэарэкорд +35,5˚С.

Да гэтага самым спякотным быў дзень у 1936 годзе, калі зафіксавалі тэмпературу +35,4˚С. Пры гэтым месячны рекорд па краіне пабіты не быў: ён зафіксаваны ў 1936 годзе ў Лельчыцах і Гомелі +37,9˚С. Мінімальная тэмпература для 12 ліпеня ў Магілёве склала +7˚С у 1995 годзе.

23 чэрвеня ў гісторыі. Алімпійскі і ўдовій дзень. Пішучая машынка. Аперацыя “Баграціён”. Нарадзіўся Ю. Хадыка

Навіна ад

Міжнародны Алімпійскі дзень (International Olympic Day, з 1948 года).

Гэтая дата была абрана з мэтай увекавечыць дату стварэння Міжнароднага алімпійскага камітэта (МАК) 23 чэрвеня 1894 года, пасля таго, як энтузіяст адраджэння алімпійскага руху П’ер дэ Кубертэн у Парыжы абвясціў свой гістарычны даклад перад міжнародным атлетычным кангрэсам.

Асноўным мерапрыемствам, якое суправаджае Міжнародны Алімпійскі дзень, з’яўляецца арганізацыя масавых забегаў на доўгія дыстанцыі. МАК рэкамендуе Нацыянальным алімпійскім камітэтам распаўсюджваць алімпійскую канцэпцыю “Спорт для ўсіх”.

Нацыянальны алімпійскі камітэт Беларусі заснаваны ў 1991 годзе, што дало магчымасць беларускім спартсменам выступаць самастойнай камандай на Алімпійскіх гульнях.

Міжнародны дзень удоў (International Widow’s Day, з 2011 года).

У сувязі з неабходнасцю ўдзялення асаблівай увагі становішчу ўдоў усіх узростаў, якія жывуць у розных рэгіёнах і культурным асяроддзі, Генеральная Асамблея ААН устанавіла Міжнародны дзень удоў.

Доля ўдоў у Беларусі, паводле вынікаў перапісу 2019 года, склала 18,9% (па перапісе 2009 г. – 18,4, у 1999 г. – 13,0). Гэта амаль у 5 разоў больш, чым удовых мужчын (3,9%). У краіне больш за 800 тысяч удоў. І іх колькасць толькі расце, паколькі Беларусь – краіна жанчын, у краіне павышаная смяротнасць мужчын (алкагалізм, нізкая стрэсаўстойлівасць, траўматызм, захворванні) і больш нізкая працягласць жыцця «моцнай палавіны» – жывуць на 10 гадоў меней за жанчын.

Дзень дзяржаўнай службы Арганізацыі Аб’яднаных Нацый (United Nations Public Service Day, з 2003 года).

ААН заклікала дзяржавы-члены арганізоўваць у гэты дзень спецыяльныя мерапрыемствы, якія асвятляюць значэнне і ўклад дзяржаўнай службы ў працэсе развіцця грамадства, праводзіць узнагароджанне дзяржаўных служачых, а таксама арыентаваць жыццёвыя інтарэсы моладзі ў напрамку прыняцця рашэнняў аб кар’еры дзяржаўнага служачага.

Аграфена Купальніца (Аграфена Лютыя Карэнні, народны каляндар, народная назва дня памяці Св. пакутніцы Агрыпіны).

Гэтае свята ў славянскіх народаў асацыявалася з пачаткам купальнага сезона. У дзень Аграфены Купальніцы ўпершыню пасля доўгай зімы людзям дазвалялася купацца ў рэках, ручаях, сажалках і азёрах. Нашы продкі верылі, што ў гэты дзень Бог апускае ў ваду цеплыню, а Ян Хрысціцель чысціць вадаёмы ад ведзьмаў, вадзяных, змей і іншага паскуддзя, якое апаганьвае іх. 

Акрамя таго, лічылася, што вада ў гэты дзень атрымлівае ад сонца гаючую сілу, карысную для людзей. Людзі купаліся ў рэках і азёрах аголенымі, мыліся ў лазнях, аблівалі адзін аднаго вадой з студняў. Усё, што было звязана з вадой, лазняй і купаннем, знайшло адлюстраванне ў гэты дзень.

К. Макоўскі. Дзяўчына ў вянку.

1868 год. У ЗША запатэнтавана пішучая машынка.

Крыстафер Шоулз з Вісконсіна прыдумаў апарат для паслядоўнай нумарацыі кніжных старонак. Ад гэтай простай прылады і вядзе свой пачатак пішучая машынка.

Запатэнтаваная машынка была памерам з пісьмовы стол, друкавала толькі вялікімі літарамі, а машыністка не бачыла выніку сваёй працы, таму што папера хавалася ўсярэдзіне. Аднак, менавіта ад гэтай машынкі пайшла па свеце знакамітая раскладка QWERTY – першыя шэсць клавіш у верхнім радзе клавіятуры.

Замест клавішы з лічбай 1 выкарыстоўвалі літару “I”, ды і Shift быў дададзены толькі праз 10 гадоў, але раскладка засталася той жа самай.

Шоулз прадаў правы на машынку Ф. Рэмінгтону і яго інжынеры давялі распрацоўку да розуму і выпусцілі на рынак апарат пад назвай “Remington” 1 сакавіка 1873 года.

Адным з першых пакупнікоў прылады стаў М. Твен. Яго знакаміты раман “Прыгоды Тома Соера” стаў першым у свеце класічным творам, надрукаваным механічным спосабам.

З калекцыі пішучых машынак Клічаўскага краязнаўчага музея

1765 год. Нарадзіўся Ежы Валінскі (1765-1840).

Беларускі і польскі танцоўшчык тэатра. Выкладчык танцаў.

Працаваў у тэатры А. Тызенгауза, у варшаўскай трупе «Таварыства танцоўшчыкаў яго каралеўскай вялікасці», удзельнік спектакляў у каралеўскім замку, у Лазенках, на сцэне Нацыянальнаго тэатра. 

Лазенкі

1933 год. Расстраляны епіскап Слуцкі Мікалай (Шамяціла, 1877-1933).

Беларускі праваслаўны дзеяч.

Падтрымліваў і прапагандаваў сярод вернікаў ідэі беларускага нацыянальнага адраджэння, прыхільнік ідэй аўтакефаліі праваслаўнай царквы Беларусі.

Арыштоўваўся ДПУ у 1926, 1933 гадах.

Па афіцыйнай версіі, памёр ад тыфу ў мінскім шпіталі, па іншых звестках – расстраляны ў Мінскай унутранай турме ДПУ.

1938 год. Нарадзіўся Юрый Хадыка (1938-2016).

Беларускі грамадскі і культурны дзеяч, навуковец, доктар фізіка-матэматычных навук.

У 1969 годзе арганізаваў у АН БССР семінар па вывучэнню старажытнабеларускага мастацтва, прымаў удзел у зборы матэрыялаў і напісанні «Збору помнікаў гісторыі і культуры Беларусі».

Адкрыў пры АН БССР Музей старажытнабеларускай культуры.

Намеснік старшыні БНФ.

Памёр 11 верасня 2016 года на чужыне, у ЗША, але пахаваны ў Мінску.

1941 год. На другі дзень Вялікай Айчыннай вайны, войскі нацысцкай Германіі занялі беларускія гарады Беласток і Гродна.

Фота. Баі на Беластоцкім выступе 22-25 чэрвеня 1941 года.

1944 год. Пачатак беларускай наступальнай аперацыі “Баграціён” (23 чэрвеня – 29 жніўня 1944).

У ходзе аперацыі савецкая армія нанесла найбуйнейшую паразу нямецкай арміі за ўсю ваенную гісторыю Германіі, разграміўшы групу армій «Цэнтр» Вермахта.

Да чэрвеня 1944 года лінія фронту на ўсходзе падышла да лініі Віцебск – Орша – Магілёў – Жлобін. 

З савецкага боку ў чатырох задзейнічаных франтах на пачатак аперацыі лічылася больш за 1,6 млн чалавек (без тылавых частак). З нямецкага боку, у групе армій “Цэнтр” – 486 тыс. вайскоўцаў (усяго 849 тысяч, уключаючы тылавыя часткі). Да пачатку аперацыі СССР меў перавагу ў танках у 23 разы, у артылерыі ў 9,4, у авіяцыі ў 10,5. Нямецкае камандаванне не чакала савецкага наступу на гэтым участку фронту, замест эшаланаванай мабільнай абароны Гітлер настойваў на абароне фіксаваных геаграфічных кропак-«крэпасцей» Мінск, Віцебск, Бабруйск, Магілёў і іншых. 

У першыя 3 дні савецкія войскі ўзялі 11 з 12 «крэпасцяў». Вялікую ролю ў паслабленні рэзерваў нямецкіх войск адыграла высадка саюзнікаў у Нармандыі.

1944 год. У межах аперацыі “Багрыціён” пачалася магілёўская наступальная аперацыя.

Завяршылася 27 чэрвеня вызваленнем Глуска, 28 чэрвеня – Магілёва, Асіповічаў, 29 чэрвеня – Бабруйска.

1946 год. Заснавана Крывіцкае (Беларускае) навуковае таварыства імя Ф. Скарыны.

Існавала ў 1946-1949 гадах у Германіі, у 1949-1976 – у ЗША.

Заснавана ў лагеры для перамешчаных асоб у г. Рэгенсбург (Германія). Яго старшынямі ў розны час былі Я. Станкевіч, А. Адамовіч  і А. Махноўскі.

Мела на мэце аб’яднаць намаганні вучоных-беларусаў для навуковай працы ў галіне беларусазнаўства.

Таварыства займалася зборам дакументаў, рукапісаў, беларускіх выданняў, якія захоўваліся ў створаным пры ім Беларускім архіве.

Спыніла дзейнасць у 1976 годзе.

Я. Станкевіч

1967 год. У ЗША памёр Мікалай Дзямідаў (1888-1967).

Беларускі грамадска-палітычны і ваенны дзеяч, настаўнік.

Унучаты пляменнік К. Каліноўскага.

Удзельнік Імперыялістычнай вайны, паручнік. Прадстаўнік Рады БНР і камендант Гродна. З уласна сфарміраваным батальёнам ваяваў у складзе арміі С. Булак-Балаховіча. Арганізатар таварыстваў «Беларуская хата» і «Рунь» у Латвіі. Адзін з кіраўнікоў Беларуска-амерыканскай нацыянальнай рады.

 

22 чэрвеня ў гісторыі. Абарона Брэсцкай крэпасці. Выбух у Мінскім тэатры. Першыя пенсіі. Нарадзіўся А. Цвікевіч. Дзень памяці В. Быкава.

Навіна ад

Дзень памяці і смутку. Дзень пачатку Вялікай Айчыннай вайны.

22 чэрвеня 1941 года – адна з самых маркотных дат у гісторыі Беларусі – пачатак Вялікай Айчыннай вайны.

На досвітку 22 чэрвеня 1941 года фашысцкая Германія без аб’яўлення вайны напала на Савецкі Саюз. Супраць СССР выступілі Румынія, Італія, а праз некалькі дзён Венгрыя, Славакія і Фінляндыя. Цяжкая кровапралітная вайна доўжылася 1418 дзён і начэй, завяршылася 9 мая 1945 года. 

Агульныя людскія страты СССР у ходзе вайны склалі 26,6 мільёнаў чалавек (з 61 мільёна ахвяр Другой Сусветнай вайны). 

Сярод 34,4 мільёна савецкіх воінаў, якія ўдзельнічалі ў баявых дзеяннях на франтах, звыш 1,3 мільёна – беларусы і ўраджэнцы Беларусі. На нашай зямлі вайна цягнулася 3 гады, 1 месяц і 6 дзён – з 22 чэрвеня 1941 да 28 ліпеня 1944 года. 

На беларускай зямлі нямецкія захопнікі спалілі, разбурылі і разрабавалі 209 з 270 гарадоў і раённых цэнтраў, 10 961 (раней лічылася 9 200) вёсак, знішчана 10 000 калгасаў, 1 200 000 сельскіх будынкаў. На тэрыторыі БССР забіта 2 219 316 чалавек грамадзянскага насельніцтва і ваеннапалонных, але з улікам ўскосных страт за гады вайны загінула ад 2,5 да 3,0 мільёнаў жыхароў Беларусі – кожны трэці.

Штогод у гэты дзень а 12:00 адбываецца нацыянальная хвіліна маўчання.

1633 год. Адрачэнне Галілеа Галілея ад сваіх поглядаў.

Гэта адбылося ў дамініканскім манастыры святой Мінервы. Галілей на каленях адрокся ад сваіх поглядаў на тым самым месцы, дзе Джардана Бруна выслухаў смяротны прысуд.

На наступны дзень Папа Рымскі ў парадку памілавання замяніў Галілею зняволенне ў турме інквізіцыі выгнаннем, і той мог вярнуцца на вілу Медычы. Там ён павінен быў жыць у строгай адзіноце.

1706 год. У Магілёў з Оршы прыбыў рускі цар Пётр І. 

Яго, як кіраўніка саюзнай дзяржавы ў вайне са Швецыяй пышна сустрэлі члены гарадскога магістрату, рускія ваенаначальнікі, якія знаходзіліся з войскамі пад Магілёвам з сакавіка 1706 года. 

Крыху пазней у Магілёўскі замак прывязлі паланянку – служанку марыенбургскага пастара Марыю Скаўронскую (пазней стала жонкай Пятра, імператрыцай Кацярынай І). 

Літаральна праз два тыдні пасля гэтай падзеі горад быў заняты войскамі Карла XII. 

У Магілёве няма помнікаў Пятру І, а вось у Горках, у гонар наведвання яго Пятром у 1706 годзе, 26 чэрвеня 2019 года памятную шыльду ўстанавілі.

Рускі цар наведаў Магілёў амаль праз год пасля таго, як Еўропа ўздрыганулася ад бессэнсоўнай жорсткасці каранаванай асобы: 11 ліпеня 1705 года ў полацкім Сафійскім саборы Пётр разам з світай забіў 5 манахаў-базыльянаў.

1888 год. Нарадзіўся Аляксандр Цвікевіч (1888-1937).

Беларускі грамадска-палітычны дзеяч, гісторык, юрыст, філосаф, публіцыст, аўтар прац «Кароткі нарыс узнікнення БНР», «Западна-русізм». 

Адзін з заснавальнікаў і кіраўнікоў Беларускай народнай грамады, міністр замежных спраў БНР, кіраўнік ураду БНР (1923-1925). 

Працаваў вучоным сакратаром Інбелкульта, у Інстытуце гісторыі акадэміі навук. Арыштоўваўся ў 1930, 1937 гадах. 

Расстраляны НКУС 30 снежня 1937 года.

1898 год. Нарадзіўся Браніслаў Туронак (1896-1938).

Беларускі грамадскі дзеяч, доктар лекарскіх навук, папулярызатар аховы здароўя. Бацька Ю. Туронка (1929-2019), беларускага гісторыка, аўтара кнігі «Беларусь пад нямецкай акупацыяй». 

Арганізатар беларускіх школ на Дзісеншчыне, сустваральнік Беларускага сялянскага саюза, папулярызатар аховы здароўя, аўтар кнігі «Гігіена ўзгадавання дзіцяці».

Уваходзіў ва ўправу, быў старшынём управы Віленскага аддзела Беларускага інстытута гаспадаркі і культуры.

Памёр 19 верасня 1938 года.

1889 год. Германія стала першай краінай у свеце, якая ўвяла пенсіі па ўзросту. 

Сучасная сярэдняя пенсія ў Германіі каля 782 еўра. 

У СССР толькі ў 1930 года было прынята «Палажэнне аб пенсіях…», у 1932 годзе быў устаноўлены ўзрост выхада на пенсію: 55 гадоў для жанчын і 60 – для мужчын. 

Час выхада на пенсію па ўзросту ў Беларусі – 58 гадоў для жанчын і 63 для мужчын. 

Абавязковай умовай для атрымання пенсіі па ўзросту з’яўляецца наяўнасць страхавога стажа. 

Кожны чацвёрты жыхар Беларусі – пенсіянер. Як гаворыцца на сайце Мінпрацы і сацабароны, на сёння ў краіне атрымальнікамі працоўных пенсій з’яўляюцца 2,3 мільёна чалавек. Сярэдняя працоўная пенсія па ўзросце ў краіне 705 рублёў (235 долараў), яна  на ўзроўні 40% сярэдняга заробку ў эканоміцы. 

Вялікія пенсіі маюць пенсіянеры Кувейта  – 3000, Даніі – 2900, Аб’яднаных Арабскіх Эміратаў – 2800, Японіі – 2700, Фінляндыі – 2000, Аўстрыі – 1700, Ізраіля, Нідэрландаў, Францыі – 1600, ЗША, Канады  – больш за 1500 долараў ЗША.

1941 год. Пачатак гераічнай абароны Брэсцкай крэпасці. 

Мужная барацьба 3 500 абаронцаў крэпасці скавала буйныя сілы гітлераўскіх захопнікаў. Арганізатарамі і кіраўнікамі абароны былі капітан І. Зубачоў, палкавы камісар Я. Фамін, маёр П. Гаўрылаў, лейтэнант А. Кіжаватаў. 

Па разліках гітлераўцаў, крэпасць павінна была быць узятая да 12:00 22 чэрвеня, але супраціў асобных груп абаронцаў цягнуўся да 20 ліпеня. 

Апошні надпіс абаронцаў на крэпасных сценах выдрапаны менавіта: “Паміраю, але не здаюся! Бывай, Радзіма”.

8 мая 1965 года Брэсцкай крэпасці было прысвоена ганаровае званне “Крэпасць-Герой”. У 1971 годзе тут з’явіўся мемарыял: гіганцкія скульптуры “Мужнасць” і “Смага”, пантэон славы, плошча Цырыманіялаў, закансерваваныя руіны і адноўленыя казармы крэпасці.

1943 год. Выбух у Мінскім беларускім тэатры арганізаваны савецкімі партызанамі.

Ён адбыўся падчас цырымоніі заснавання Саюза беларускай моладзі. Міна, устаноўленая пад сцэнай, мусіла ўзарвацца ў той час, калі ў тэатры знаходзіўся гаўляйтар В. Кубэ. Але выбух прагучаў пазней, у час спектакля паводле камедыі «Пан міністар» Ф. Аляхновіча, на якім гаўляйтар ужо не прысутнічаў.

У час выбуху на сцэне быў артыст Б. Уладамірскі. Яго выбуховай хваляй шпурнула праз усю сцэну, але ён застаўся цэлы. Некаторых ўдзельнікаў спектакля выбуховай хваляй выкінула вонкі праз дзверы.

Загінулі некалькі сяброў Саюза беларускай моладзі, у тым ліку А. Братко, Я. Кушаль – сын паэтэсы Н. Арсенневай і Ф. Кушаля, К. Мокат, Т. Насеннік, М. Негіна, М. Сабалеўская, Л. Слаўнін і трое неапазнаных асоб, усяго 13 чалавек. Некалькі дзесяткаў былі цяжка параненыя. Паводле савецкіх крыніц было звыш 30 забітых і 100 параненых, таксама паведамлялася, што забіта 70 і паранена 110 нямецкіх салдат і афіцэраў.

Пасля рамонту тэатр зноў адкрыўся 2 красавіка 1944 года.

1999 год. Фаніпаль атрымаў статус горада. 

18-тысячны горад у Дзяржынскім раёне, вядомы з 1856 года як вёска. Па паданнях, назва ад імёнаў дачок пана Багдашэўскага – Фані і Полі. 

Вядомы сваімі птушкафабрыкай «Агракамбінат Дзяржынскі» і вырабам адна- і двухпавярховых электрацягнікоў і цягнікоў для метро «Штадлер-Мінск». 

1913 год. Нарадзіўся Аляксандр Авечкін (1913-1980).

Ваенны лётчык, дзіцячы пісьменнік, журналіст. 

Працаваў уласным карэспандэнтам газеты “Калгасная праўда”, загадчыкам аддзела брэсцкай абласной газеты “Зара”, старшым рэдактарам брэсцкай абласной студыі тэлебачання.

Аўтар шматлікіх аповесцяў для дзяцей, зборнікаў прозы.

А. Авечкін у цэнтры.

1976 год. Нарадзіўся Андрэй Жук (1976-2019).

Французскі вайсковец, ураджэнец Беларусі.

Кавалер ордэна Ганаровага Легіёна, удзельнік міжнародных антытэрарыстычных аперацый ў Афганістане, Гвіяне, Малі.  

Загінуў у 25 лістапада 2019 года ў Малі.

Памятная цырымонія ў 2-м замежным інжынерным палку ў Сен-Крыстолі, дзе служыў А. Жук, адбылася 6 снежня, у дзень Св. Варвары (нябёснай заступніцы сапёраў), з удзелам камандзіра 27 брыгады генерала Пьера-Жозэфа Гіўрэ.

27 снежня 2019 года ўрну з прахам даставілі на радзіму ў Баранавічы. Пахаваны на баранавіцкіх могілках Русіно.

2003 год. Памёр Васіль Быкаў (1924-2003).

Народны пісьменнік Беларусі, грамадскі дзеяч, удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, Герой Сацыялістычнай працы.

Лаўрэат Літаратурнай прэміі імя Якуба Коласа, Дзяржаўных прэмій СССР і  БССР, Ленінскай прэміі.

Ганаровы грамадзянін Ушацкага раёна.

Адзін з заснавальнікаў БНФ. Дэпутат Вярхоўнага Савета БССР. Народны дэпутат СССР.

Большасць твораў – аповесці, дзеянне якіх адбываецца падчас Вялікай Айчыннай вайны і ў якіх паказаны маральны выбар чалавека ў найбольш драматычныя моманты жыцця.

Па яго творах пастаўлены каля 20 кінафільмаў, у тым ліку «Альпійская балада», на беларускай мове з ўсіх экранізацый зняты толькі два фільмы — «На чорных лядах» і «Народныя мсціўцы».

Многія яго аповесці інсцэніраваны тэатрамі СССР, па іх створаны балет, сюіта, опера.

Працуюць мемарыяльны Музей-сядзіба В. Быкава ў в. Бычкі Ушацкага раёна і Музей-дача ў Ждановічах, пастаўлены помнік ва Ушачах.

У гонар пісьменніка названы вуліцы ў Гродне, Лельчыцах, Ждановічах, Смалявічах, Фаніпалі.

У Віцебску, Мінску, ва ўкраінскай вёсцы Вялікая Севярынка ўсталяваны мемарыяльныя дошкі, ва Ушачах – помнік.

Фота з адкрытых крыніц.

6 чэрвеня ў гісторыі. Параза рускіх войскаў. Першыя джынсы. Згарэў лепшы магілёўскі бардэль. Аперацыя “Аверлорд”. Нарадзіліся Э. Ажэшка, А. Пушкін, А. Дудараў.

Навіна ад

1633 год. Ліпнішкі атрымалі Магдэбургскае права.

Самакіраванне і герб «у чырвоным полі вершнік з дзідай у руцэ».дараваны каралём і вялікім князем Уладзіславам Вазай.

Зараз Ліпнішкі – аграгарадок у Іўеўскім раёне, на рацэ Аліта, цэнтр сельсавета з насельніцтвам больш за 1 тысячу жыхароў. Упершыню згадваюцца ў XV стагоддзі. У XVI стагоддзі атрымалі статус мястэчка.

1664 год. Войскі ВКЛ перамаглі маскоўскіх захопнікаў пад Віцебскам.

Бітва адбылася на рацэ Лучоса падчас Трынаццацігадовай вайны. Вясной 1664 года  Масква “выпаліла і весекла” Дуброўна, Оршу, Чарэю і Талачын, “паліла да самога Барысава”.

Падчас бітвы разбітыя ноўгарадскія казакі ўцякалі да самога Ноўгараду, а рэшткі рускіх войск Хаванскага схаваліся ў Віцебску.

Віцебск у сярэдзіне XVII стагоддзя.

1799 год. Нарадзіўся Аляксандр Пушкін (1799-1837).

Сусветна вядомы паэт, драматург, празаік. З гэтай нагоды ў Расіі сёння – Пушкінскі дзень, дзень рускай мовы.

Верагодна, род Пушкіна бярэ свой пачатак з беларускага Наваградку. Бацькі жадалі, каб сын атрымаў адукацыю у полацкім калегіуме, але на гэта не хапіла сродкаў. 

Пушкін двойчы быў у Магілёве і на тэрыторыі Магілёўскай губерні (1820, 1824). У гонар гэтага на будынку па Ленінскай, 33 усталявана шыльда з выявай паэта. У абласным цэнтры Пушкіну прысвечаны тры помнікі, названы праспект (былая Нова-Чарнігаўская вуліца).

Увогуле, вуліцы імя Пушкіна ёсць ва усіх абласных і бальшыні раенных цэнтраў Беларусі. У гонар паэта ўстаноўлена шмат помнікаў, названы Брэсцкі дзяржаўны ўніверсітэт, шматлікія ўстановы культуры.

Яго ўнучка Наталья Варанцова-Вельямінава (1859-1912) жыла ў Бабруйску і маёнтку Вавулічы пад Бабруйскам, займалася  дабрачыннасцю, была старшынёй Бабруйскага дабрачыннага таварыства. Ёй з мужам належаў дом у Бабруйску, які быў знесены ў канцы 1960-х гадоў і на яго месцы пабудаваны палац шлюбу. У 1902 годзе быў асвечаны Храм у гонар Святога Мікалая ў Цялушы, пабудаваны на сродкі Варанцовых-Вельямінавых.

Н. Варанцова-Вельямінава.

1841 год. Нарадзілася Эліза Ажэшка (1841-1910).

Польская пісьменніца беларускага паходжання.

Дапамагала паўстанцам у 1863-1864 гадах, хавала ў сябе Р. Траўгута, якога пазней пераправіла за мяжу.

У творчасці выступала за раўнапраўе жанчын, з крытыкай шляхецкай арыстакратыі і саслоўных прымхаў, адлюстроўвала жыццё беларускай вёскі, падзеі паўстання 1863-1864 гадоў. Двойчы намінавалася на Нобелеўскую прэмію: у 1904 і 1909 гадах.

У першы раз большасць членаў камітэта прагаласавала за творчасць этнічнага беларуса Генрыка Сянкевіча, у другі раз узнагарода дасталася шведцы Сельме Лагерлёф. У Гродна працуе Дом-музей Элізы Ажэшка, там жа ёсць вуліца яе імя і пастаўлены помнік.

1850 год. Лівай Страус зрабіў свае першыя блакітныя джынсы.

Штаны імгненна раскупілі. Лівай і яго зяць Дэвід Стэрн адкрылі ў Сан-Францыска галантарэйны магазін. У 1853 годзе Страус заснаваў фірму “Levi Strauss & Co”. Замест парусіны штаны пачалі шыць з мякчэйшай французскай тканіны, якую назвалі “дэнім” (ад горада Нім у Паўднёвай Францыі, дзе гэтая тканіна першапачаткова выраблялася).

1909 год. У моцным пажары згарэў будынак Магілёўскага народнага дома, які быў ўрачыста адкрыты ў 1900 годзе.

А роўна праз год, у 1910-м здарыўся самы моцны пажар у гісторыі задняпроўскага Магілёва і самаго Магілёва: за адзін дзень поўнасцю выгарэла Лупалава – 700 дамоў, 2 царквы, найлепшы ў губернскім цэнтры бардэль, загінула 20 чалавек, некалькі пажарнікаў. Некалькі тысяч жыхароў засталіся без даху над галавой, сотні сталі жабракамі. Страты склалі 2 290 000 рублёў, а ўсе гадавыя даходы горада складалі толькі 439 552 рублі 02 капейкі.

1934 год. Пайшоў з жыцця Браніслаў Эпімах-Шыпіла  (1859-1934).

Прафесар, член Інбелкульта, дзеяч беларускай культуры, выдавец, фалькларыст, мовазнавец, літаратуразнавец.

Прымаў удзел у дзейнасці культурна-асветнай арганізацыі “Круг беларускі”, у стварэнні беларускага выдавецтва “Загляне сонца і ў наша аконца”, студэнцкага “Беларускага навукова-літаратурнага гуртка”, лектар на беларускай мове ў Петраградзе,  старшыня навуковага “Таварыства вывучэння культурна-прамысловага стану Беларусі”. 

Аўтар першай хрэстаматыі беларускай літаратуры. Адыграў значную ролю ў жыцці і творчым станаўленні Янкі Купалы. На радзіме, у в. Залессе Полацкага раёна ў яго гонар усталяваны мемарыяльны знак, а ў Ветрынскай СШ заснаваны музей Б. Эпімах-Шыпілы.

1937 год. Нарадзіўся Іван Некрашэвіч (1937-2009).

Заслужаны архітэктар Беларусі, лаўрэат прэміі Савета Міністраў СССР.

Скончыў Беларускі політэхнічны інстытут. Працаваў у праектных інстытутах, галоўным архітэктарам Мінскай вобласці.

Сярод асноўных работ – Віцебскі і  Брэсцкі ўсходнія прамысловыя вузлы, генпланы прамысловых вузлоў у Гродне, Магілёве, Бабруйску, комплекс БелАЗ, забудова сельскіх пасяленняў, у тым ліку в. Гавяды Шклоўскага раёна.

1944 год. Пачалася аперацыя “Аверлорд” – адкрыццё другога фронта ў Заходняй Еўропе.

Да чэрвеня 1944 года саюзнае камандаванне засяродзіла на брытанскіх астравах 25 пяхотных, 10 бранятанкавых і 4 паветрана-дэсантных дывізій. Уся гэтая групоўка прызначалася для высадкі на ўзбярэжжа Францыі з мэтай адкрыцця другога фронта супраць немцаў.

Высадку забяспечвалі 6 000 караблёў, 11 000 баявых і 2 400 транспартных самалётаў, 850 дэсантных планёраў. Агульная колькасць экспедыцыйных сіл дасягнула 2 876 000 чалавек. Нямецкія войскі ў Францыі налічвалі 60 дывізій з некамплектам 20-30% па людзях і значна большым па тэхніцы. У танкавых дывізіях было 90-100 танкаў.

Адкрыццё другога фронту адцягнула на сябе частку нямецкіх дывізій, знізіла ваенны патэнцыял Германіі, які мог быць накіраваны супраць СССР.

Англа-амерыканскі дэсант у Нармандыі стаў адным з найбуйных у ваеннай гісторыі. Саюзнікам прыйшлося пераадолець адчайныя контратакі суперніка. Часам здавалася, што аперацыя “Аверлорд” проста асуджаная на няўдачу. Але ў падтрымку саюзнікаў 10 чэрвеня 1944 года савецкія войскі пачалі гіганцкі наступ на Усходнім фронце, які гітлераўцам удалося прыпыніць толькі ля Варшавы. 

Узаемадзеянне саюзніцкіх войскаў на Захадзе і Усходзе стала найважнейшым фактарам канчатковай змены ваенна-стратэгічнай сітуацыі ў Еўропе на карысць антыгітлераўскай кааліцыі. У верасні 1944 гады супраць Германіі выступілі ўжо яе былыя партнёры: Румынія, Фінляндыя, Балгарыя.

1950 год. Нарадзіўся Аляксей Дудараў (1950-2023).

Беларускі драматург, сакратар Саюза тэатральных дзеячаў Беларусі, член Беларускага ПЭН-цэнтра.

Скончыў Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут. Працаваў акцёрам, загадчыкам літаратурнай часткі Тэатра юнага гледача, галоўным рэдактарам часопіса «Мастацтва», мастацкім кіраўніком Драматычнага тэатра Беларускай арміі.

Аўтар апавяданняў, казак, зборнікаў апавяданняў, п’ес. Па яго сцэнарыях пастаўлены шматлікія фільмы, у тым ліку “Суседзі”, “Белыя росы”. Аўтар п’ес аб гісторыі шлюбу Рагнеды і Уладзіміра, аб Вялікай Айчыннай вайне, міжусобнай барацьбе ў ВКЛ напярэдадні Крэўскай уніі 1385, па матывах паэмы М. Гусоўскага. Пераклаў на беларускую мову хроніку У. Шэкспіра “Рычард III”.

Памёр 27 лютага 2023 года.

1951 год. Нарадзіўся Канстанцін Бандарэнка.

Беларускі гісторык, доктар гістарычных навук, прафесар, Заслужаны работнік адукацыі. Выхаванец і рэктар МДУ імя А. Куляшова (2003-2017). У 2010 г. занесены ў “Кнігу славы Магілёўшчыны”.

1956 год. У СССР адменена плата за навучанне ў старэйшых класах сярэдніх школ і ў ВНУ.

26 кастрычніка 1940 года была ўведзена пастанова №638 “Аб устанаўленні платнасці навучання ў старэйшых класах сярэдніх школ і ў вышэйшых навучальных установах СССР і аб змяненні парадку прызначэнняў стыпендый”.

Навучанне ў сталічных школах каштавала 200 рублёў у год, у правінцыйных – 150, а за навучанне ў інстытуце ўжо даводзілася выкладваць 300-400 рублёў.

Сума гадавой аплаты за навучанне ў школе і ВНУ адпавядала сярэдняй месячнай намінальнай зарплаце савецкіх працоўных. Аднак, увядзенне нават такой сціплай платы для многіх савецкіх грамадзян закрыла магчымасць прадоўжыць адукацыю пасля 7 класа. А калгаснікі тады ўвогуле заробку не атрымлівалі і працавалі за працадні.

У выніку праведзеных “рэформ” колькасць выпускнікоў сярэдніх школ (8-10 класы), сярэдніх спецыяльных навучальных устаноў і ВНУ скарацілася ўдвая.

2011 год. Памёр Уладзімір Конан (1934-2011).

Беларускі філосаф, гісторык, літаратурны крытык, доктар філасофскіх навук, загадчык аддзела Нацыянальнага навукова-асветніцкага цэнтра імя Ф. Скарыны.

Даследаваў тэарэтына-метадалагічныя праблемы філасофіі і культуралогіі, гісторыю эстэтычнай думкі, пытанні фалькларыстыкі і літаратуразнаўства Беларусі.

 

Дзень у гісторыі. 10 мая. Каранацыя Лагішынскага абраза. Спаленне кніг. Мемарыял ахвярам Халакосту. Нарадзіліся Леў Бакст, Янка Маўр, Сяргей Панізнік. Загінуў С. Булак-Балаховіч.

Навіна ад

1864 год. У Магілёве расійскімі карнікамі расстраляны Міхал Аскерка (1836-1864).

Урач, паўстанцкі камісар Мінскай і Магілёўскай губерняў у 1863-1864 гадах.

Скончыў Слуцкую гімназію, Маскоўскі ўніверсітэт.

Працаваў урачом у Сенненскім і Ашмянскім паветах.

Падчас паўстання стаў паўстанцкім камісарам у Магілёўскай губерні, у Пецярбургу гуртаваў патрыятычна настроеных афіцэраў. Каардынаваў паўстанцаў на Магілёўшчыне з 5 мая 1863 года. Пасля іх паражэння, перанёс сваю дзейнасць у Мінск і Ігуменскія лясы, стаў паўстанцкім камісарам Мінскай губерні.

Арыштаваны 21 кастрычніка 1863 годзе падчас чарговай паездкі ў Пецярбург. На следстве ў Санкт-Пецярбургу і Магілёве адмаўляўся даваць паказанні.

Подзвіг Аскеркі адлюстраваны У. Караткевічам у рамане «Нельга забыць» («Леаніды не вернуцца да Зямлі»).

1866 год. У Гародні нарадзіўся Леў Бакст (1866-1924).

Сусветна вядомы мастак, сцэнограф, майстар станкавага жывапісу і тэатральнай графікі. Акадэмік Імператарскай акадэміі мастацтваў, Кавалер ордэна Ганаровага легіёна.

У розных крыніцах падаюцца розныя даты нараджэння: 27 студзеня (8 лютага), 27 красавіка, 9, 10 мая.

Вучыўся ў Пецярбургскай Акадэміі мастацтваў, парыжскіх студыях, у фінскага мастака А. Эдэльфельта.

Працаваў у Маскоўскім, Аляксандраўскім тэатрах, у прыватнай мастацкай школе Л. Звягінцавай у Пецярбургу (сярод яго вучняў – М. Шагал), ствараў партрэты, кніжныя ілюстрацыі, выступаў як мастак-графік, супрацоўнічаў з рознымі часопісамі, ствараў дэкарацыі і касцюмы для спектакляў.

З 1909 года працаваў у Парыжы – быў вядучым дэкаратарам «рускіх сезонаў за мяжой» С. Дзягілева, займаўся эскізамі дэкарацый і мадэліраваннем адзення для балетаў, працаваў у тэатрах Лондана, Нью-Йорка, Бруселя, Рыма.

Як жывапісец выстаўляўся ў Берліне, Празе, Вене, Венецыі, Рыме, Парыжы, Мюнхене.

Аўтар тэарэтычных прац у галіне мастацтва.

Памёр 27 снежня 1924 года ў Парыжы. Яго імем названы вуліцы ў Парыжы, Гародні.

Некаторыя яго творы захоўваюцца ў карпаратыўнай калекцыі Белгазпрамбанка ў Мінску.

1883 год. Нарадзіўся Іван Фёдараў (Янка Маўр, 1883-1971).

Беларускі географ, педагог, перакладчык, “бацька” беларускай дзіцячай літаратуры, прыгодніцкага, навукова-папулярнага жанраў, Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі, Заслужаны дзеяч культуры.

Уладальнік найлепшай у даваеннай Беларусі хатняй бібліятэкі. Паплечнік і сваяк Якуба Коласа.

Найбольш вядомыя яго творы: “У краіне райскай птушкі”, “Палескія рабінзоны”, “ТВТ”, “Слёзы Тубі”.

Яго творы пераведзены на шматлікія мовы, выдаваліся ў розных краінах, у т.л. ЗША, Вялікабрытаніі, Кітаі.

У гонар пісьменніка носяць вуліцы ў Мінску, Пінску, мінская абласная бібліятэка, школа ў Барысаўскім раёне.

Памёр 3 жніўня 1971 года.

1883 год. Указам Аляксандра III у Расіі ўведзены бела-сіне-чырвоны сцяг.

Афіцыйна зацверджаны як дзяржаўны напярэдадні каранацыі Мікалая II у 1896 годзе. Да гэтага дзяржаўным сцягам Расійскай імперыі лічыўся чорна-жоўта-белы сцяг, які ў цяперашні час выкарыстоўваецца рознымі манархічнымі рухамі, а бела-сіне-чырвоны сцяг з часоў Пятра I быў гандлёвым або камерцыйным сцягам Расіі.

Чырвоны колер азначаў дзяржаўнасць, сіні – колер Маці Божай, белы – колер свабоды і незалежнасці.

Адначасова расійскі трыкалёр – сімвал Уласаўскай арміі, агрэсіі супраць Грузіі, Украіны, канфліктаў і ваенных аперацый у Прыднястроўі, Сірыі і іншых кутках свету.

1918 год. Магілёўская гарадская ўправа зацвердзіла эскізы бон.

Гэта было зроблена для наступнага выпуску ў памеры 3 мільёнаў рублёў. Іх выпуск быў дазволены фінаддзелам 1-га польскага корпуса. 

Прынята рашэнне аб выпуску ў першую чаргу бон у 1 і 3 рублі, потым, пры неабходнасці ў 50 капеек, 5, 10 і 25 рублёў.

Для друку бон выбрана магілёўская друкарня Падземскага.

1931 год. У в. Новааляксандраўка Дрыбінскага раёна нарадзіўся  Сцяпан Гаўрусёў (1931-1988).

Беларускі паэт, перакладчык.

Скончыў Магілёўскае педвучылішча. Працаваў у газеце «Звязда», выдавецтве «Беларусь».

Аўтар вершаў, 13 зборнікаў паэзіі, шматлікіх рэцэнзій і літаратурна-крытычных артыкулаў.

Пераклаў на беларускую мову шэраг твораў А. Твардоўскага, М. Ісакоўскага, М. Святлова, А. Пракоф’ева, М. Дудзіна, С. Нараўчатава, Я. Райніса, Г. Гуляма, Міртэміра, Я. Судрабкална, І. Харыка, А. Туманяна, М. Джаліля.

1933 год. Нарадзіўся Уладзімір Вітко.

Беларускі мастак.

Скончыў Мінскае мастацкае вучылішча. Працаваў у Віцебску мастаком на фабрыцы «КІМ», на шаўковым камбінаце, у мастацка-вытворчых майстэрнях.

Яго творы захоўваюцца ў музеях Беларусі, Польшчы, у дырэкцыі выставак Мастацкага Фонда Беларусі, у прыватных калекцыях у Беларусі, Расіі, Польшчы, Германіі, Італіі.

Аўтар пейзажаў, выкананых пераважна ў тэхніцы алейнага жывапісу, нацюрмортаў, партрэтаў.

Для жывапіснай манеры мастака характэрнымі з’яўляюцца арыгінальнасць і смеласць каларыту, імкненне да абагульнення форм, дэкаратыўнай гучнасці, альбо, наадварот, наўмыснай прыглушанасці колеру.

Памёр 7 красавіка 2020 года.

1933 год. У Берліне і іншых гарадах Германіі нацысты ўчынілі дэманстрацыйнае спаленне кніг.

Познім вечарам у цэнтры Берліна, на плошчы Оперы, гітлераўцы ўчынілі масавае спаленне кніг, “чужых арыйскаму духу”. Агню былі адданы творы Г. Гейне, Л. Талстога, Э. Заля, М. Пруста, Э.-М. Рэмарка, Т. Мана, Г. Мана, Г. Уэлса, Д. Лондана…

Па сведчанні відавочцаў, велізарны натоўп, які атачыў гіганцкае вогнішча, прыйшоў у захапленне ад істэрычнага выступу арганізатара гэтага дзейства, рэйхсміністра народнай асветы і прапаганды Паўля Ёзэфа Гебельса. 

У свой час Гейнэ, некалі каханы Гебельсам, па-прароцку заўважыў: “Хто спальвае кнігі, калі-небудзь будзе спальваць людзей”…

1940 год. У Варшаве забіты Станіслаў Булак-Балаховіч (1883-1940).

Расійскі, беларускі і польскі вайсковы дзеяч, афіцэр кавалерыі рускай арміі, генерал-маёр Белай арміі, генерал арміі БНР, камандзір добраахвотніцкіх атрадаў польскай арміі, удзельнік грамадзянскай вайны ў Іспаніі на баку генерала Франка.

У 1921 годзе быў прызнаны Дзяржаўным камітэтам БНР «вярхоўным камандуючым над усімі ўзброенымі сіламі Беларусі». У паваенны час займаўся сельскай і лясной гаспадаркай у Белавежскай пушчы. Агенты АДПУ арганізавалі на яго некалькі замахаў.

Пасля акупацыі Польшчы Трэцім Рэйхам спрабаваў арганізаваць партызанскі атрад для барацьбы з нацысцкімі акупантамі, удзельнічаў у абароне Варшавы. 

Забіты нямецкім патрулём.

У Варшаве на будынку праваслаўнай духоўнай семінарыі ў раёне Саска-Кэмпа знаходзіцца памятная дошка ў памяць пра Булак-Балаховіча.

Вядомыя яго два вершы па-беларуску: «Покліч бацькі» і «Шарак ці брысь». Выпусціў дзве кнігі пра магчымасць вайны з Германіяй: «Вайна, будзе ці не будзе», «Далоў Гітлера ці хайль Гітлер?».

1942 год. Нарадзіўся Сяргей Панізнік.

Беларускі паэт, празаік, публіцыст.

Скончыў Магілёўскае медвучылішча, факультэт журналістыкі Львоўскага вышэйшага ваенна-палітычнага вучылішча.

Працаваў ваенным журналістам, у газеце «Вячэрні Мінск», на Дзяржтэлерадыё БССР, у выдавецтве «Юнацтва», у Нацыянальным навукова-асветніцкім цэнтры імя Ф. Скарыны, у Літаратурным музеі Янкі Купалы.

Аўтар 9 зборнікаў паэзіі, шэрагу кнігі публіцыстыкі. Піша для дзяцей: зборнікі вершаў «Адкуль вясёлка п’е ваду», «Жыцень», «Мы – грамацеі», «Золкая зёлка».

У перыядычным друку выступае па праблемах сучаснага літаратурнага працэсу.

1997 год. Урачыстая каранацыя Папай Рымскім абраза Маці Божай Каралевы Палесся – Лагішынскага абраза.

Цудадзейны абраз Маці Божай Лагішынскай быў урачыста каранаваны. Кароны, благаслаўлёныя Папам Янам Паўлам II, былі прывезеныя ў Беларусь і ўскладзеныя на абраз кардыналам Казімірам Свёнткам, які ў той час быў ардынарыем Пінскай дыяцэзіі. Маці Божая ў Лагішыне была ўрачыста абвешчана Каралеваю Палесся і заступніцаю Пінскай дыяцэзіі.

2005 год. Каля Брандэнбургскіх варот ў Берліне адкрыты мемарыял ахвярам Халакосту.

Падчас Халакосту загінула 6 000 000 габрэяў.

На плошчы 19 000 квадратных метраў (два футбольных поля) у шахматным парадку ўстаноўлены 2 711 шэрых блокаў  вышынёй ад  0,2 да 4,7 м – камены лабірынт, выхад з якога наведвальніку трэба шукаць самастойна. Пад зямлёй на плошчы 800 квадратных метраў пабудавана Месца інфармацыі з матэрыяламі аб Халакосце, яго прычынах і наступствах.

У прыватнасці, прадстаўлены спіс з ізраільскага комплексу Яд Вашэм, які змяшчае імёны каля 3 000 000 загінуўшых.

На цырымоніі адкрыцця музея прысутнічала ўся нямецкая палітычная эліта, у тым ліку прэзідэнт, федэральны канцлер і старшыня бундэстага, а таксама каля 1 000 гасцей з усяго свету, сярод якіх было некалькі чалавек, якія перажылі Халакост.

Фота з адкрытых крыніц