Category: У Свеце

Дзень у гісторыі. 3 мая. Дзень Сонца, вольнага друку. Першая ў Еўропе Канстытуцыя. Нарадзіўся артыст У. Галубок. Дзень памяці Станіслава Шушкевіча.

Навіна ад

Сусветны дзень Сонца (World Day of the Sun, з 1994 года).

Сонца – найбліжэйшая да Зямлі зорка. Яна знаходзіцца на адлегласці 150 мільёнаў кіламетраў. Іншая бліжэйшая да нас зорка Проксіма з сістэмы aльфа Цэнтаўра ў 2500 разоў далей Сонца. Сонца дае святло і цеплыню, неабходныя для Зямлі. Менавіта яно вызначае жыццё і экалогію планеты.

Сонца – цэнтральная і адзіная зорка Сонечнай сістэмы, вакол якой круцяцца іншыя аб’екты сістэмы – планеты, карлікавыя планеты са сваімі спадарожнікамі, астэроіды, метэарыты, каметы і касмічны пыл.

Цікавыя факты.

Маса Сонца складае 99,8% ад масы ўсёй Сонечнай сістэмы.

Па спектральнай класіфікацыі Сонца адносіцца да тыпу “жоўты карлік”. Сонца свеціць бялявым святлом, але з-за прыгнечання часткі спектру атмасферай Зямлі гэта святло набывае жоўтае адценне.

На Зямлю пападае 1/2 мільярднай часткі сонечнага выпраменьвання.

Сонца абарочваецца вакол цэнтра Галактыкі з хуткасцю 220-240 км/с.

Гравітацыя на паверхні Сонца ў 28 разоў перавышае гравітацыю Зямлі: калі чалавек на Зямлі важыць 60 кг, то на Сонцы ён стане важыць 1680 кг.

Сонечнае святло да Зямлі праходзіць за 8,3 хвіліны, да Плутона – за 5,5 гадзіны.

Зорка круціцца вакол сваёй восі за 25,38 зямных сутак.

Тэмпература на паверхні складае каля 5 500°С, у ядры 13 599 726°С.

Сонца пражыло ўжо палову свайго жыцця, яго ўзрост 4,57 млрд. гадоў.

Сонца – адна з 6 000 зорак, якія мы можам убачыць няўзброеным вокам.

Яно адно з 200 мільярдаў зорак у галактыцы Млечны Шлях.

Сонца абсалютна газападобнае.

Дзякуючы сонечнаму святлу, у арганізме ўтвараеца натуральны антыдэпрэсант – мелатанін, які забяспечвае нам паўнавартасны сон, а значыць аднаўленне ўсяго арганізма.

Сусветны дзень вольнага друку (World Press Freedom Day, з 1993 года).

Устаноўлены ЮНЕСКА.

У 1991 годзе ў сталіцы Намібіі была прынята “Віндхукская дэкларацыя”, у якой змяшчаўся заклік да ўрадаў дзяржаў свету забяспечваць свабоду прэсы і яе дэмакратычны характар.

У дэкларацыі падкрэслівалася, што найважнейшым складнікам любога дэмакратычнага грамадства з’яўляецца свабодная, плюралістычная і незалежная прэса.

Сусветны дзень свабоды друку з’яўляецца штогадовым напамінам міжнароднай супольнасці аб тым, што свабода друку і свабода выказвання меркаванняў з’яўляюцца асноўнымі правамі, замацаванымі ва Усеагульнай дэкларацыі правоў чалавека.

Беларусь у 2023 годзе заняла 195-е месца з 210 краін у рэйтынгу “Свабода ў свеце-2023”.

1113 год. Вялікім князем Кіеўскім стаў Уладзімір Манамах (1053–1125).

Праўнук полацкай княжны Рагнеды, адзін з самых выбітных дзеячаў старажытнай Русі, рэфарматар.

1791 год. Прыняцце першай ў Еўропе Канстытуцыі.

Вялікі Сойм Рэчы Паспалітай зацвердзіў Канстытуцыю – першую ў Еўропе, другую ў свеце (пасля ЗША) і апошнюю для супольнай дзяржавы Каралеўства Польскага і ВКЛ. У Польшчы Дзень Канстытуцыі – 3 мая.

Асноўны закон змяняў форму праўлення Рэчы Паспалітай на канстытуцыйную манархію, вызначыў падзел галін улады (заканадаўчай, выканаўчай і судовай). У Канстытуцыі дэталёва прапісана і вызначана важная роля караля (вялікага князя). Уводзілася спадчыннасць трона замест ранейшай выбарнасці манарха соймам. Скасоўваліся такія характэрныя да таго часу для Рэчы Паспалітай правы як права ліберум вета ў сойме і права шляхты на канфедэрацыю.

23 лістапада 1793 года дзеянне Канстытуцыі было скасавана рашэннем Гарадзенскага сойма.

У 2014 годзе Канстытуцыя 3 мая была занесена ў Польскі дзяржаўны спіс праграмы ЮНЕСКА «Памяць свету», у 2015 годзе занесена ў Спіс Еўрапейскай спадчыны.

1863 год. Пачатак баявых дзеянняў паўстанцаў на Магілёўшчыне.

3-9 мая 1863 года дзейнічаў Чарнаруцкі паўстанцкі атрад пад час паўстання 1863–1864 гадоў.

Назва атрада – ад фальварка Чарнаручча на Кругляншчыне, дзе быў сфарміраваны 20 красавіка ў 40 чалавек. У яго склад уваходзілі афіцэры, дробныя чыноўнікі, студэнты, шляхта і іх дваровыя людзі. Узначальваў атрад А. Алендскі па мянушцы “Антоній”.

Атрад абходзіў вёскі поўначы Магілёўскага павета, зачытваўся маніфест з заклікам да сялян далучыцца да паўстання. Атрад прайшоў вёскі Навасёлкі, Палыкавічы, Літвары, Дудаковічы, Варгуцёва, Філатава, мястэчкі Друцк, Круча. Да моманту разгрому царскімі войскамі ён меў больш за 100 чалавек.

Атрад разгромлены ротай рускага Алексапольскага палка ў лесе каля мястэчка Славені (цяпер Талачынскі раён), калі паўстанцы сталі на начлег: забіта 21, паранена 2, узяты ў палон каля 160 чалавек (з іх каля 60 здалі рускім войскам мясцовыя сяляне).

Паўстанцы. Фота носіць ілюстрацыйны характар

1864 год. Памёр Станіслаў Горскі (1802–1864).

Беларускі прыродазнавец, медык, педагог.

Скончыў Віленскі ўніверсітэт. Працаваў загадчыкам батанічнага сада Віленскага ўніверсітэта, прафесарам Віленскай медыка-хірургічнай акадэміі, працаваў у Паставах, Берліне, у маёнтку А. Кубліцкага ў Свянцянскім павеце.

За спачуванні нацыянальна-вызваленчаму руху высланы ў Сібір, дзе скончыў жыццё самагубствам.

Адзін з першых даследчыкаў Белавежскай пушчы. Аўтар прац па батаніцы і энтамалогіі. Публікаваў нататкі з падарожжаў па батанічных садах Еўропы. Арганізаваў шырокі абмен гербарыямі паміж вучонымі Еўропы. Многія адкрытыя ім віды раслін названы яго імем.

Белавежская пушча.

1877 год. Нарадзіўся Антон Грыневіч.

Збіральнік беларускага музычнага фальклору, выдавец.

Заснавальнік «Выдавецтва Антона Грыневіча» (1910) у Пецярбургу, удзельнік суполкі «Загляне сонца і ў наша ваконца».

Да рэвалюцыі выдаў сваім коштам два тамы «Беларускія песьні з нотамі», зборнікі паэзіі Янкі Купалы «Гусляр», «Адвечная песня», тры зборнікі апавяданняў Якуба  Коласа, першую кнігу У. Галубка «Апавяданні», зборнікі навел Таўруса і Гвазда.

Выдавец чатырох кніг па спевах, падрыхтаваў да друку зборнікі «Аднагалосыя, двухгалосыя і шматгалосыя народныя песні», «Дзіцячыя гульні» і іншыя. Аўтар «Праграмы-інструкцыі для збіральнікаў беларускай музычна-этнаграфічнай творчасці» (часопіс «Наш край»).

Загадчык мастацкай падсекцыі Белнацкаму, Беларускага народнага дому, сакратар музычнай падсекцыі Інбелкульту, супрацоўнік Акадэміі навук БССР. Удзельнік этнаграфічных экспедыцый на Палессі, на Полаччыне, у паўночных раёнах Беларусі.

У архівах Беларусі і Вільні захоўваецца да 1000 запісаў беларускага меласу, сабраных Грыневічам.

Арыштаваны ў 1933 годзе. Памёр у ГУЛАГу 8 снежня 1937 года.

1904 год. Джордж Паркер запатэнтаваў сваю першую пісьмовую асадку.

Гэта была асадка з механічнай сістэмай набору чарнілаў, якая ўяўляла сабой практычны гумавы мяшочак.

Паркер займаўся канструяваннем асадак і ў 1892 годзе заснаваў “Parker Pen Company”. Першы свой патэнт атрымаў у 1889 годзе, а ў 1894-м ён здзейсніў рэвалюцыю ў свеце ручак, запатэнтаваўшы фідэры Lucky Curve. Ён практычна цалкам вырашыў праблему пёравых асадак свайго часу, якія ўвесь час працякалі ў кішэнях і партфелях.

1882 год. Нарадзіўся Уладзіслаў Галубок (Голуб, Голубеў).

Беларускі драматург, акцёр і рэжысёр, заснавальнік беларускага савецкага тэатра. Народны артыст Беларусі (1928).

Яго драматургічная, рэжысёрская і акцёрская дзейнасць  з’яўляецца сувязным звяном паміж дарэвалюцыйным і савецкім беларускім тэатрам.

Творча развіў традыцыі старажытнага народнага тэатра: батлейкі, народнай драмы, інтэрмедый. Выхаваў многіх беларускіх акцёраў, у тым ліку У. Дзядзюшка, К. Быліч, А. Блажэвіч.

У яго трупе рабіла свае першыя крокі на сцэне С. Станюта, музычнай часткай кіраваў Н. Сакалоўскі – аўтар Дзяржаўнага гімна Беларусі.

Арыштаваны НКУС ў 1937 годзе. Далейшы лёс невядомы. У біяграфічных крыніцах датай смерці ўказваецца 28 верасня 1937 года.

У фальшывай адпісцы НКУС засведчана, што памёр у 1942 годзе ад гіпертаніі.

1953 год. Нарадзіўся Франц Сіўко.

Беларускі празаік, публіцыст, педагог. Лаўрэат прэміі «Гліняны Вялес».

Скончыў БДУ. Настаўнічаў у Верхнядзвінску, Віцебску, працаваў у газеце «Віцебскі рабочы», у Віцебскім тэхналагічным універсітэце. Супрацоўнічае з каталіцкім часопісам «Ave Maria». Член Беларускага ПЭН-цэнтра, быў старшынёй Віцебскага абласнога аддзялення Саюза беларускіх пісьменнікаў.

Аўтар 13 кніг прозы.

2022 год. Памёр Станіслаў Шушкевіч (1934–2022).

Беларускі навуковец-фізік, дзяржаўны дзеяч. Першы кіраўнік незалежнай Рэспублікі Беларусь (1991–1994), адзін з трох удзельнікаў падпісання Белавежскага пагаднення, якое юрыдычна замацавала распад СССР.

У 1989 годзе стаў народным дэпутатам СССР. На Першым з’ездзе народных дэпутатаў СССР у траўні 1990 года ўвайшоў у склад Міжрэгіянальнай дэпутацкай групы. Лідар партыі Беларуская сацыял-дэмакратычная Грамада (1998–2018). У 2007 годзе Лех Валенса вылучыў С. Шушкевіча на атрыманне Нобелеўскай прэміі міру.

Член-карэспандэнт НАНБ, доктар фізіка-матэматычных навук, прафесар. Заслужаны дзеяч навукі і тэхнікі Беларусі.

У 1986–1990 гадах працаваў прарэктарам па навуковай рабоце БДУ.  Чытаў лекцый ва ўніверсітэтах ГДР, Югаславіі, Польшчы, ЗША (Гарвардскі, Ельскі, Калумбійскі), працаваў у Даследчым цэнтры імя Вудра Вільсана ў Вашынгтоне. 

Падрыхтаваў 33 кандыдата фізіка-матэматычных навук, з’яўляўся навуковым кіраўніком 5 доктарскіх дысертацый.

Фота з адкрытых крыніц

Было тры выбухі, падазраванага ўсё яшчэ шукаюць – з’явіліся падрабязнасці дыверсіі з беларускім цягніком пад Бранскам

Навіна ад

Як паведамляе расійскі Тэлеграм-канал Baza, з’явіліся падрабязнасці дыверсіі ў Бранскай вобласці, у выніку якой быў спушчаны пад адхон беларускі цягнік.

Выбухоўка на чыгуначных пуцях у Бранскай вобласці была ўстаноўлена ў трох месцах – на цягніку былі знойдзены тры пункты кантакту. Магутнасць асноўнага выбуху склала 10 кілаграм у тратылавым эквіваленце. Два іншыя былі магутнасцю прыкладна па 200 грам у трацілавым эквіваленце.

Пры гэтым, мяркуючы па ўсім, дыверсант або дыверсанты, даволі доўга сачылі за шляхамі – за 100 метраў ад месца выбуху былі знойдзены 2 недакуркі, 2 пачкі ад цыгарэт, пустая бляшанка з-пад піва і ўпакоўка ад супу хуткага прыгатавання «Ролтан». Таксама там ляжалі фрагмент абгарэлай электраправодкі і медныя фрагменты правадоў.

У выніку выбуху была разбурана частка рэек каля 6 метраў і 4 бетонныя шпалы. Таксама на месцы ўтварылася варонка каля 2,5 метраў глыбінёй і каля 1,5 метраў у дыяметры. Акрамя таго сышоў з рэек двухсекцыйны цеплавоз і 5 вагонаў. Цеплавоз і 4 вагоны згарэлі.

З бакаў цеплавоза, выцекла і разлілася 12 тон дызельнага паліва.

Фота: t.me/sskarnaukhov

Раніцай 2 мая СМІ паведамлялі, што складзены фотаробат падазраванага ў дыверсіі, гэта мужчына апрануты ў чорнае прыблізна сарака гадоў, ростам каля 170 сантыметраў. Пры ім быў чорны заплечнік, мужчына перасоўваўся на ровары. Аднак пазней стала вядома, што гэты падазраваны быў затрыманы і аказаўся не датычным да дыверсіі. Цяпер расійскія сілавікі працягваюць шукаць прыкладна 35-гадовага мужчыну з барадой, якога таксама бачылі ля чыгункі незадоўга да выбуху.

Дзень у гісторыі. 2 мая. Прывілей Ягелончыка. Захоп Берліна. Музей У. Мулявіна. Нарадзіўся паўстанец Л. Акінчыц. Сышоў Тытан Адраджэння.

Навіна ад

Сусветны дзень тунца (World Tuna Day, з 2016 года).

Абвешчаны рэзалюцыяй Генеральнай Асамблеі ААН з мэтай павышэння дасведчанасці насельніцтва планеты аб каштоўнасці гэтай разнавіднасці рыб, аб пагрозах, з якімі сутыкаюцца тунцавыя папуляцыі, і аб эканамічных і сацыяльных перавагах устойлівага кіравання тунцавымі запасамі. 

Тунцы – група марскіх рыб сямейства скумбрыевых. Налічваецца каля 40 разнавіднасцяў тунца. Самы буйны прадстаўнік роду – звычайны тунец – вырастае да 4,5 м і можа важыць больш за 600 кг.

Жывуць тунцы ў трапічных і субтрапічных водах.

Тунцы – важны прамысловы аб’ект. Каля 100 краін заняты ў тунцавой прамысловасці. Штогод вылоўліваецца каля 7 мільёнаў тон тунцавых.

Мяса гэтай рыбы шануецца за далікатны густ, поўную адсутнасць старонніх пахаў, высокае ўтрыманне бялку і велізарны спектр карысных уласцівасцяў.

1447 год. Пашырэнне праў баяр і закабаленне сялян.

Вялікі князь ВКЛ Казімір ІV Ягелончык выдаў прывілей, які замацаваў шырокія правы баяраў. 

Адзін з першых актаў аб увядзенні прыгоннай залежнасці сялян ад феадалаў. Прывілей гарантаваў права ўласнасці на зямлю, вольны выезд за мяжу, права судзіць залежных ад феадалаў людзей. 

Прадугледжвалася, што зямлю і дзяржаўныя пасады ў ВКЛ маглі атрымліваць толькі мясцовыя феадалы.

1519 год. Памёр Леанарда да Вінчы (1452–1519).

Сусветна вядома мастак, музыка, пісьменнік, архітэктар, анатам, інжынер, вынаходнік. Тытан Адраджэння.

З усяго ім зробленага да нас дайшло толькі 15% – а гэта не толькі карціны, але і праекты танка, лятальных апаратаў, калькулятара, выкарыстання сонечнай энергіі, тэорыя тэктанічных пліт, план «ідэальнага горада» і іншае.

З’яўляўся пачынальнікам Высокага Адраджэння. Спалучаючы распрацоўку новых сродкаў мастацкай мовы з тэарэтычнымі абагульненнямі, стварыў гарманічны вобраз чалавека, які адпавядае гуманістычным ідэалам эпохі Адраджэння – поўны жыцця, духоўнай прыгажосці і фізічнай дасканаласці.

«Геній ад Бога». Наблізіўся да стварэння геліяцэнтрычнай сістэмы, аспрэчваў ідэю аб тым, што Зямля знаходзіцца ў цэнтры Сусвету.

Ставіў навуковае пазнанне вышэй хрысціянскай веры, хаця верыў у Бога як стваральніка ўсяго Сусвету.

Яго асоба – рэальнае ўвасабленне гуманістычнага ідэалу ўсебакова развітай асобы, універсальнага генія.

Леанарда да Вінчы. Дабравешчанне

1835 год. Нарадзіўся Людвік Акінчыц (1835–1903).

Лекар, паўстанец 1863 года, адзін с заснавальнікаў курортнай медыцыны.

Скончыў медыцынскі факультэт Маскоўскага ўніверсітэта. Займаўся лекарскай практыкай у Свіслачы Гродзенскай губерні.

За ўдзел ў паўстанні сасланы на Урал, дзе працаваў земскім урачом, стаў адным з заснавальнікаў курортнай медыцыны.

Памёр у 1903 годзе, пахаваны ў Пермі на Егашыхінскіх «польскіх» могілках.

Яго сын Людвік Акінчыц (1874–1941) стаў вядомым расійскім хірургам-гінеколагам, эндакрынолагам.

1888 год. Нарадзіўся Іван Віткоўскі (1888–1937).

Беларускі гісторык, прафесар.

Скончыў Пецярбургскую каталіцкую духоўную семінарыю, Петраградскую духоўную акадэмію. Быў вікарыям у Мазыры, выкладчыкам у школах Растова-на-Доне, чырвонаармейцам.

У 1920-1930-х гадах працаваў у савецкіх і партыйных органах у Оршы і Сянно, прарэктарам Віцебскага ветэрынарнага інстытута, выкладчыкам Камуністычнага ўніверсітэта, намеснікам загадчыка польскага аддзела Інбелкульта, дырэктарам Інстытута польскай пралетарскай культуры акадэміі навук, загадчыкам кафедры гісторыі Мінскага педінстытута.

Аўтар прац па гісторыі нацыянальна-вызваленчага і рэвалюцыйна-дэмакратычнага руху, паўстання 1863–1864 гадоў.

Рэпрэсаваны ў 1933 і 1937 гадах. Расстраляны.

Будынак Інбелкульта

1900 год. Памёр Іван Айвазоўскі (Аванэс Айвазян, 1817–1900).

Украінскі і расійскі мастак-марыніст армянскага паходжання.

Шматлікія палотны марыніста складаюць свайго роду энцыклапедыю пра мора.

Яго творы дэманструюць рамантычнае, эмацыянальнае ўспрыманне прыроды, амаль заўсёды перадаюць моцныя пачуцці, яркія перажыванні.

Некалькі яго палоцен, што захоўваюцца у музеях Пецярбурга і Феадосіі, прысвечаны подзвігу камандзіра брыга “Меркурый” беларуса А. Казарскага (1798–1833).

І. Айвазоўскі. Брыг “Меркурый” атакуе турэцкую эскадру.

1920 год. У  Менску выйшаў першы нумар часопіса “Рунь”.

Штотыднёвы ілюстраваны літаратурна-мастацкі часопіс. Выходзіў з 2 мая да 4 ліпеня 1920 года на беларускай мове. Рэдактар Я. Луцэвіч, выдавец В. Іваноўскі. Лічыўся пераемнікам выдання «Беларускае жыццё».

Выступаў за нацыянальнае самавызначэнне беларускага народа, усебаковае развіццё яго эканомікі і культуры. Актыўны ўдзел у выданні прымалі Л. Родзевіч, М. Кудзелька, мастак Я. Драздовіч, супрацоўнікі беларускага тэатра і грамадскіх культурна-асветніцкіх устаноў. 

Апублікаваў шэраг мастацкіх твораў, артыкулаў, у тым ліку А. Гаруна, М. Чарота, К. Буйло, У. Жылкі, А. Петрашкевіча, М. Краўцова, М. Багдановіча, 3. Бядулі, І. Піліпава, Л. Родзевіча, Я. Карскага, Ф. Аляхновіча, У. Ігнатоўскага, І. Гердэра.

У № 5–8 часопіса была ўпершыню надрукаваная п’еса Янкі Купалы «Прымакі».

1922 год. Памерла Ганна Місуна (1868–1922).

Беларускі, польскі, літоўскі і расійскі геолаг. Першая ў Беларусі і адна з першых у Расіі жанчын-геолагаў, якая праводзіла палявыя геалагічныя даследванні. Геамарфолог, дацэнт Маскоўскага ўніверсітэта, дала навуковае тлумачэнне ледавіковаму рэльефу Беларусі.

У 1899 годзе пачалі выходзіць яе навуковыя артыкулы пра ледавіковыя адкладанні і рэльеф Беларусі, Літвы і Польшчы. 

Асаблівую вядомасць набылі працы па геалогіі Гродзенскай і Мінскай  губерняў, карта-даведнік будаўнічых матэрыялаў заходніх раёнаў. Распрацавала методыку вывучэння канцавых марэн.

Падчас яе працы дацэнтам Маскоўскага ўніверсітэта, арганізавала геалагічны пакой (1919), які паступова ператварыўся ў музей.

У яе гонар названа вуліца і ўсталяваны помнік у г.п. Ветрына Полацкага раёна.

1945 год. Савецкія войскі цалкам авалодалі сталіцай Германіі Берлінам.

Аперацыю здзейснілі войскі 1-га Беларускага фронта пад кіраўніцтва маршала М. Жукава пры садзейнічанні войск 1-га Украінскага фронта.

Усяго ў аперацыі, якая пачалася 24 красавіка, было задзейнічана 464 тысячы чалавек, 12,7 тысяч гармат, 2100 установак реактыўнай артылерыі, 1500 танкаў супраць 120 тысяч чалавек нямецкіх войск, якія мелі 3 тысячы гармат і 60 танкаў.

Савецкая бронетэхніка ў Берліне.

1997 год. Загінуў у дарожна-транспартным здарэнні Валерый Шаблюк (1953–1997).

Беларускі гісторык. Кандыдат гістарычных навук.

Скончыў БДУ. Працаваў настаўнікам гісторыі ў Мінску, навуковым супрацоўнікам Інстытута гісторыі акадэміі навук.

Распрацоўваў новы накірунак у Беларусі – археалогія сярэднявечных сельскіх паселішчаў і мястэчак. Аўтар прац “Сельскія паселішчы Верхняга Панямоння XIV–XVIII ст.ст.”, “Двор у Туганавічах”, публікацый па гісторыі і археалогіі Беларусі, каля 100 артыкулаў у Энцыклапедыі гісторыі Беларусі.

На Койданаўшчыне даследваў археалагічныя помнікі ў вёсках Вялікія Навасёлкі, Клыпаўшчына, Машчонае, Павуссе.

З 1994 года быў генеральным сакратаром Беларускай Хрысціянска-Дэмакратычнай Партыі.

2009 год. Памёр Фёдар Шмакаў (1917–2009).

Беларускі акцёр, рэжысёр. Народны артыст Беларусі і СССР. Ганаровы грамадзянін Віцебска.

Пасля заканчэння Ленініградскага тэатральнага інстытута, з 1939 года працаваў у Дзяржаўным рускім драматычным тэатры Беларусі ў Магілёве (адчынены Ул. Кумельскім). Больш за 60 год працаваў у трупе Нацыянальнага акадэмічнага тэатра імя Якуба Коласа. На яго творчым рахунку каля 200 роляў у тэатры і каля 30 роляў у кіно.

Узнагароджаны Дзяржаўнай прэміяй БССР, прэміяй «За духоўнае адраджэнне», прызам «Крыштальная Паўлінка».

Самыя запамінальныя яго ролі ў тэатральных пастаноўках – «Несцерка», «Пяюць жаваранкі», «Сэрца на далоні», “Кастусь Каліноўскі», «А досвіткі тут ціхія…», «Гамлет», «Сямнаццаць імгненняў вясны». Сярод фільмаў трэба выдзеліць «Узнятая цаліна», «Мора ў вагні», «Доўгія вёрсты вайны», «Час выбраў нас»,  «Людзі на балоце», «Подых навальніцы», «Дзяржаўная мяжа. Год сорак першы», «Плач перапёлкі».

2005 год. Адкрыты музей памяці Уладзіміра Мулявіна.

Ён размешчаны ў Беларускай дзяржаўнай філармоніі на бульвары Уладзіміра Мулявіна.

У ім экспануюцца асабістыя рэчы, музычныя інструменты, сцэнічныя касцюмы кіраўніка і ўдзельнікаў ансамбля “Песняры”. Музейныя прадметы даюць магчымасць наведвальніку дакрануцца да творчасці, акунуцца ў атмасферу тых гадоў і пражыць маленькі адрэзак жыцця разам з У Мулявіным і яго знакамітым калектывам.

1 мая – некалькі цікавых фактаў аб знамянальнай даце

Навіна ад

Цікавыя факты, што тычацца Дня міжнароднай салідарнасці працоўных – у нашым матэрыяле. 

1 мая афіцыйна адзначаюць як нацыянальнае свята палова свету, ад краін Еўропы і Амерыкі да Аўстраліі і Афрыкі. У шматлікіх краінах Еўропы першае мая з’яўляецца непрацоўным днём, калі адбываюцца дэманстацыі і мітынгі, акцыі салідарнасці і творчыя перфомансы. 

Дзень працы ў Расійскай імперыі і Савецкім Саюзе

У Расійскай імперыі першага мая як дзень міжнароднай салідарнасці працоўных упершыню адзначылі ў 1890 годзе ў Варшаве правядзеннем стачкі, у якой прыняла ўдзел 10 тысяч працоўных. 

З 1897 года гэтая дата стала насіць палітычны характар і суправаджалася масавымі дэманстрацыямі. Першамайскія выступленні рабочых у 1901 годзе ў Пецярбургу, Тбілісі, Гомелі, Харкаве і іншых гарадах Расійскай імперыі ўпершыню суправаджаліся лозунгамі: «Далоў самадзяржаўе!», «Хай жыве рэспубліка!», адбываліся сутыкненнені з войскамі.

На першамайскія стачкі і дэманстрацыі 1912–1914 гадоў выходзіла больш за 400 тысяч працоўных. У 1917 годзе, пасля Лютаўскай рэвалюцыі, першае мая ўпершыню адсвяткавалі адкрыта: мільёны працоўных выйшлі на вуліцы з рознымі лозунгамі і плакатамі.

Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі дата стала афіцыйным святам, якое першапачаткова называлася «Дзень Інтэрнацыянала», а ўжо пазней (з 1972 года) было перайменавана ў «Дзень міжнароднай салідарнасці працоўных – Першае Мая». У гэты дзень праводзіліся дэманстрацыі працоўных. Арганізаваныя калоны працоўных ішлі па цэнтральных вуліцах гарадоў усіх рэспублік і пасёлкаў СССР пад маршы і музыку палітычнай скіраванасці, а з гучнагаварыцеляў гучалі прывітанні дыктараў і палітычныя лозунгі. 

У савецкі час нават прыдумалі імя, якое ўсхваляе Дзень міжнароднай салідарнасці працоўных і гучыць яно Даздраперма. Абсурднае імя паходзіць ад скарачэння лозунгу  «Да здравствует Первое мая!».

Язычніцкія карані першамайскага свята

Звычай адзначаць першы дзень мая пайшоў з спрадвечных часоў, калі людзі пасля ўзворвання зямлі і пасева праводзілі вясёлыя імпрэзы, каб уся іх праца прынесла добры ўраджай. У старажытнай Італіі першае мая рабілі гулянні ў гонар багіні Маі, апякункі ўрадлівасці і землі, у гонар якой быў названы вясновы месяц. 

У кельцкіх народаў у даўнія часы першае мая традыцыйна адзначалася свята Белтэйн, якое было прысвечана богу сонца і ўрадлівасці Бяленусу і пазначала прыход вясны. Сімвалам урачыстасці было майскае дрэва – сусветная вось, вакол якой круціўся сусвет. У гэтае свята было прынята пераскокваць праз вогнішча, праводзячы рытуал ачышчэння, а кельцкія жрацы (друіды) прыносілі богу сімвалічныя ахвяры. 

У раннім Сярэднявеччы ў Еўропе ноч з 30 красавіка на 1 мая адзначалася як Вальпургіева ноч, а сам дзень 1 мая быў святам вясновай сяўбы. Па меры хрысціянізацыі Вальпургіева ноч забаранялася па ўсёй Еўропе, але 1 мая людзі ўпрыгожвалі сябе і дамы свае зелянінай і кветкамі, спявалі, гулялі і весяліліся. 

Наогул у народным календары першае мая з’яўляецца народным святам вясны, якое шырока адзначалася ва ўсіх краінах Еўропы і бярэ свой пачатак з дахрысціянскіх традыцый. Ад Шатландыі да Беларусі было распаўсюджана традыцыя ставіць майскае дрэва, якое ўпрыгожвалі вянком, рознакаляровымі лентамі і інш., а таксама вадзіць карагоды вакол расліны.

Нацыянальныя святы ў Дзень працы

У Еўропе акрамя Дня міжнароднай салідарнасці з працоўнымі адзначаюцца і іншыя святы. Напрыклад, у Францыі разам з першамайскімі мытынгамі адбываецца свята ландыша. Менавіта ў гэты дзень абсалютна любы жадаючы мае права на продаж ландышаў на вуліцах французскіх гарадоў. 

Здаўна, паводле народнай традыцыі, людзі дораць адзін адному ландышы, бо яшчэ за кельцкімі часамі лічылі, што гэтая кветка  прыносіць шчасце. Традыцыя дарыць кветку-талісман вельмі старадаўняя, што атрымала шырокае распаўсюджанне ў ХVI стагоддзі пры каралі Карле ІХ. Кожны год у Францыі першага мая прадаецца каля 60 мільёнаў ландышаў.  

У Фінляндыі першага мая адбываецца традыцыйнае свята Ваппа, што ўзыходзіць яшчэ да паганскіх рытуалаў сустрэчы вясенне-летняга перыяду і сумяшчаецца з традыцыяй найноўшага часу ўшаноўвання людзей працы. 

У Фінляндыі свята пачынаецца ўжо напярэдадні 1 мая і па традыцыі адзначаецца не толькі як дзень працоўных, але і як дзень студэнта. Святкаванне суправаджаецца карнаваламі, шэсцямі, дэманстрацыямі. 

З 1979 года 1 мая аб’яўлена ў Фінляндыі афіцыйным дзяржаўным святам, падчас якога вывешваюць дзяржаўны флаг. Для большасці жыхароў Фінляндыі Ваппу – гэта перш за ўсё свята весялосці і радасці чакання надыходзячай вясны. Нязменным атрыбутам свята Ваппу з’яўляюцца белыя фуражкі выпускнікоў гімназій, якія апранаюць не толькі нядаўнія выпускнікі, але ўвогуле ўсе, хто калі-небудзь скончыў гімназію.

На Гавайскіх выспах на першага мая святкуецца Дзень Леі, у гонар аднаго з галоўных сімвалаў Гаваеў – кветкавай гірлянды на шыю. У гэты дзень паўсюль на выспах велізарная колькасць кветак, упрыгожванняў з кветак, музыка, выставы, майстэрні, выбар Каралевы Леі. 

Лепшыя школы традыцыйнага гавайскага танца хула выступаюць перад гледачамі, якія далучаюцца да прыгожых рытмічных рухаў.

У Казахстане першае мая адзначаецца свята адзінства народа Казахстана, якое пачало адзначацца з 1996 годзе пры Нурсултане Назарбаеве. Гэта свята прызначана для захавання міжнацыянальнай і міжрэлігійнай згоды, баланса паміж рознаэтнічным і поліканфесійным насельніцтвам краіны. 

Не менш сур’ёзна гэта дата адзначаецца і на Маршалавых выспах, дзе святкуюць дзень канстытуцыі гэтай ціхаакеанскай краіны, раскіданай па шматлікіх атолах і архіпелагах. 

Фота з адкрытых краніц

У Бранскай вобласці пусцілі пад адхон беларускі грузавы цягнік

Навіна ад

Каля горада Унеча Бранскай вобласці днём 1 траўня выбухам было пашкоджана чыгуначнае палатно. Састаў беларускай чыгункі з 60 вагонаў сышоў з рэек і загарэўся. Акрамя лакаматыва пад адхон сышлі сем-восем вагонаў – паведамляе Meduza. Цягнік перавозіў нафтапрадукты і піламатэрыялы.

Расійскае інфармацыйнае агенцтва “Навіны” размясціла ў сваім Тэлеграм-канале відэа з месца здарэння. Беларускія журналісты разгледзелі на гэтым відэа знак “Беларускай чыгунцы”. Інфармацыю пра аварыю з беларускім цягніком пацвердзілі і ў самім ведамстве.

Паводле папярэдніх дадзеных, выбух быў здзейснены з дапамогай прыстасавання, якое ўтрымлівала каля 200 грамаў выбухоўкі ў трацілавым эквіваленце. Расійскія праваахоўнікі абвясцілі план “Перахоп”, шукаюць двух мужчын якія, нібыта, трапілі на камеры відэаназірання.

Фота: З відэа РИА “Новости” 

Ноччу Расія зноў атакавала Украіну крылатымі ракетамі

Навіна ад

З 18 ракет 15 было збіта сіламі супрацьпаветранай абароны Украіны, але ёсць прылёты ў Днепрапятроўскай вобласці, 25 чалавек пацярпелі.

– Каля 02:30 расійскія акупанты атакавалі Украіну з самалётаў стратэгічнай авіяцыі – напісаў у сваім Тэлеграм-канале Галоўнакамандуючы Збройнымі сіламі Украіны Валерый Залужны – дзевяці Ту-95 з Аленегорскай вобласці (Мурманская вобласць) і двух Ту-160 з Каспійскага мора.

Усе ракеты, выпушчаныя па Кіеўскай вобласці, паводле папярэдняй інфармацыі былі збітыя – паведамляе агенцтва Unian.

У Паўлаградзе пашкоджана прамысловае прадпрыемства. Там узнік пажар, які ратавальнікі ўжо патушылі. У жылой зоне знявечана 19 шматпавярховых дамоў, 25 прыватных дамоў, 6 школ і дашкольных устаноў адукацыі, 5 магазінаў. Пацярпелі 25 чалавек, з іх трое дзяцей – адзначыў глава Днепрапятроўскай абласной ваеннай адміністрацыі Сяргей Лысак.

Фота: Тэлеграм-канал Сяргея Лысака

Дзень у гісторыі. 1 мая. Рымскія маёўкі. Дзень працы. Узрыў полацкай Сафіі. Першыя паштовыя маркі. Пашырэнне ЕС. Нарадзіліся Соф’я Слуцкая, П. Галавач, Я. Паплаўская, А. Глеб.

Навіна ад

Маёўкі. У Старажытным Рыме ў гэты дзень прыносілі ахвяры ў гонар багіні Зямлі Маі.

Свята ўстаноўлена ў гонар старажытнарымскай багіні Маі (Майесты), жонкі Вулкана і маці Меркурыя (Гермеса). Апошні вясновы месяц май названы рымлянамі ў гонар менавіта гэтай багіні.

Кожную вясну, акурат у першы дзень месяца, рымляне ладзілі ахвярапрынашэнні з далейшымі святкаваннямі ў гонар гэтай суровай жыхаркі неба. Не прынесці багіні ахвяру азначала застацца без ураджаю ў бліжэйшы год.

Рымляне і сталі ладзіць святы з шэсцямі, і стала гэта традыцыяй. Калі старажытнага Рыма не стала, традыцыя адышла ў нябыт, але была адноўлена нараджаючымся пралетарыятам. У канцы ХІХ стагоддзя ў Расійскай імперыі 1 мая рэвалюцыйна настроеныя рабочыя ладзілі нелегальныя мітынгі на прыродзе.

Дзень салідарнасці працоўных. Дзець працы.

Свята, якое адзначаюць у шматлікіх краінах Еўропы, Афрыкі, Лацінскай Амерыкі і Азіі вядома пад некалькімі назвамі – Дзень міжнароднай салідарнасці працоўных, Дзень Вясны і Працы, Дзень працы, Дзень вясны.

Гэта дата звязана з адной са старонак гісторыі барацьбы пралетарыята з капіталам – з падзеямі, якія адбыліся ў Чыкага. 1 мая 1886 года ў горадзе пачаліся маштабныя мітынгі і дэманстрацыі працоўных з патрабаваннем васьмігадзіннага працоўнага дня. Акцыя скончылася кровапралітным сутыкненнем з паліцыяй, наступныя мітынгі прывялі да Хеймаркецкай бойні 4 мая (на загалоўнай выяве).

У ліпені 1889 года Парыжскі кангрэс прыняў рашэнне аб правядзенні 1 мая штогадовых працоўных дэманстрацый.

Упершыню дзень міжнароднай салідарнасці працоўных быў адзначаны ў 1890 годзе ў Аўстра-Венгрыі, Бельгіі, Германіі, Даніі, Іспаніі, Італіі, ЗША, Нарвегіі, Францыі, Швецыі і некаторых іншых краінах. Доўгі час Першамай быў сімвалам рэвалюцыі, непрымірымай класавай барацьбы.

У Расійскай імперыі Першамай як дзень міжнароднай салідарнасці ўпершыню адзначылі ў 1890 годзе ў Варшаве правядзеннем стачкі 10 000 рабочых.

У 1917 годзе свята было ўпершыню свабодна адзначана ў рэвалюцыйнай Расіі. 

З 1918 года свята стала афіцыйным.

Першамай святкаваўся на акупаваных немцамі тэрыторыях Беларусі ў 1942-1944 гадах як галоўнае свята германскага пралетарыята.

Першамай у Магілёве падчас нямецкай акупацыі

1555 год. Нарадзілася княгіня Соф’я Слуцкая (1585–1612).

Беларуская святая і асветніца ВКЛ. Праваслаўны дзеяч з роду Алелькавічаў, апошні яго прадстаўнік.

У 1592 годзе да Соф’і адышло ўсё Слуцкае княства з гарадамі Слуцк і Капыль.

У 11 гадоў яна была сасватана, у 15 гадоў выйшла замуж за нясвіжскага князя Януша Радзівіла. Апекавала праваслаўе ў ВКЛ, фундавала сродкі для пабудовы храмаў і шпіталёў для бедных, рабіла паломніцтвы ў святыя мясціны. Соф’і ўдалося пры дапамозе мужа атрымаць каралеўскую грамату, якая забараняла далучэнне праваслаўных вернікаў да Уніі ў яе ўладаннях.

Памерла ў час родаў, пахаваная ў Слуцкім Траецкім манастыры. Хутка сярод гараджан пайшлі чуткі пра цуды, якія адбываліся каля яе труны. Менавіта тады Соф’ю пачалі ўшаноўваць як святую, але кананізавалі толькі ў 1984 годзе. Цяпер мошчы Соф’і Слуцкай захоўваюцца ў Свята-Духавым кафедральным саборы ў Мінску. Дзень яе памяці адзначаецца 1 красавіка.

Персанаж рамана Ю. Крашэўскага «Апошняя са слуцкіх князёў» і гістарычнай драмы У.  Сыракомлі «Магнаты і сірата».

1710 год. Напярэдадні адыходу з Полацку, салдаты расійскага цара Пятра I узарвалі Сафійскі сабор.

Пасля гэтага Сафійскі сабор быў цалкам разбураны і праляжаў у руінах да 1738 года.

11 ліпеня 1705 года сабор быў зачынены расійскай арміяй. Пётр I перадаў сабор праваслаўнай абшчыне, але яна адмовілася прыняць яго, асцерагаючыся, што пасля таго як рускія войскі пакінуць горад, супраць іх пачнуцца рэпрэсіі.

Паводле польскага гісторыка XIX стагоддзя Ф. Духінскага, п’яны Пётр I уварваўся разам з салдатамі ў Сабор, які належаў уніятам, асабіста забіў настаяцеля і чатырох манахаў-базыльян, а целы загадаў утапіць у Дзвіне.

1840 год. На лонданскім паштамце ў продаж паступілі першыя ў свеце паштовыя маркі з партрэтам каралевы Вікторыі.

Чорная каштавала адзін пені, сіняя – два пенсы. Гэта былі першыя афіцыйныя паштовыя маркі, якія маюць клеявы адваротны бок.

З 6 мая гэтыя маркі дазволілі наклейваць на канверты і выкарыстоўваць пры перасыланні лістоў.

Аўтарам ідэі выкарыстання марак для аплаты паштовых адпраўленняў быў Роўлэнд Хіл, які ў 1854 годзе стаў галоўным паштмайстрам Брытаніі. 

1903 год. У в. Пабокавічы (зараз Бабруйскі раён) нарадзіўся Платон Галавач (1903–1937).

Беларускі пісьменнік, грамадскі дзеяч. Быў рэпрэсаваны.

Адзін з арганізатараў камсамольскага руху на Бабруйшчыне, у Барысаўскім павеце, першы сакратар ЦК ЛКСМБ, намеснік наркама асветы БССР (1929–1930), рэдактар газеты «Чырвоная змена», часопісаў «Маладняк», «Полымя», адзін з лідараў літаратурных аб’яднанняў «Маладняк» і БелАПП.

Арыштаваны 11 жніўня 1937 года, асуджаны 29 кастрычніка да вышэйшай меры пакарання, расстраляны праз некалькі гадзін пасля прысуду. Сям’і было абвешчана, што памёр 25 снежня 1944 года ў лагеры ад паралічу сэрца.

Аўтар апавяданняў, кніг, зборнікаў апавяданняў, аповесцей, рамана, нарысаў, якія перакладаліся на рускую, польскую, украінскую, чэшскую, ідыш ды iншыя мовы.

Многія яго творы засталіся няскончанымі, у тым ліку кніга пра паўстанне 1863–1864 гг. і Кастуся Каліноўскага.

1915 год. Нарадзіўся Іван Любачка.

Беларускі гісторык. Доктар гісторыі, прафесар шэрагу ўніверсітэтаў ЗША.

Скончыў Віцебскі педінстытут. Выкладаў у Галоўчынскай СШ Бялыніцкага раёна, служыў у войску.

Пачатак Вялікай Айчыннай вайны спаткаў у чыне капітана каля Брэста, адкуль адступаў да Палтаўшчыны, дзе трапіў у палон, потым быў выпушчаны. Вярнуўся на Беларусь, прымусова вывезены на працы ў Германію.

Пасля вайны застаўся ў Германіі, працаваў настаўнікам у беларускіх школах. У пачатку 1950-х гадоў эміграваў у ЗША. Скончыў Калумбійскі ўніверсітэт. Працаваў у шэрагу ўніверсітэтаў.

Аўтар многіх публікацый, у тым ліку «Беларусь пад савецкай уладай, 1917–1957».

Заснавальнік стыпендыяльнага фонду падтрымання доследаў у галіне беларусазнаўства.

Памёр 20 ліпеня 1977 года.

1922 год. Нарадзіўся Алесь Салавей (Альфрэд Радзюк, Альберт Кадняк).

Беларускі паэт.

У Дзяржынскай сярэдняй школе вучыўся разам з вядомым у будучым гісторыкам М. Ермаловічам.

Працаваў у рэдакцыі лагойскай раённай газеты «Чырвоная Лагойшчына», пад час вайны – у рэдакцыі мінскай «Беларускай газеты», рыжскай «Новы шлях».

У 1944 годзе выехаў на Захад. У Празе сустракаўся з Ларысай Геніюш. Удзельнічаў у выданні газеты «Зь беларускага жыцьця» і часопіса «Пагоня», вёў вялікую перапіску з беларусамі ў Нямеччыне.

У 1949 годзе пераехаў у Аўстралію. Член Згуртавання беларусаў у Вікторыі, Беларускага цэнтральнага камітэта ў Вікторыі, беларускай секцыі радыё 3ZZ у Мельбурне.

Аўтар вершаў, кнігі паэзіі «Мае песні», вершаў-мініяцюр, паэм, зборнікаў паэзіі, якія прысвечаны беларускай гісторыі, Усяславу Чарадзею, Ф. Скарыне, С. Буднаму, В. Цяпінскаму, М. Багдановічу.

Памёр 21 студзеня 1978 году ў Мельбурне.

1931 год. Нарадзіўся Алег Лойка.

Беларускі паэт, пісьменнік і літаратуразнавец. Член-карэспандэнт акадэміі навук Беларусі. Доктар філалагічных навук, прафесар.

Стылістычную адметнасць лекцый А. Лойкі адзначалі студзнты БДУ, Варшаўскага, Іенскага універсітэтаў.

Аўтар дапаможнікаў «Гісторыя беларускай літаратуры: Дакастрычніцкі перыяд», «Старабеларуская літаратура». Адзін са складальнікаў хрэстаматыі для ВНУ «Беларуская літаратура XIX стагоддзя».

Пад яго кіраўніцтвам абаронена 15 дысертацый.

Аўтар больш як 450 навуковых публікацый, у тым ліку шасці манаграфій, якія прысвечаны творчасці Якуба Коласа, А.Міцкевіч, М. Багдановіча, паэзіі пачатку XX стагоддзя:

Аўтар вершаў, зборнікаў паэзіі, аповесцей, раманаў, эсэ – усяго  100 кніг.

Аўтар сцэнарыя дакументальнага фільма «Максім Багдановіч» (1990).

Перакладчык на беларускую мову П. Верлена, І. Гётэ, Ф. Шылера, асобных твораў рускіх, украінскіх, літоўскіх, латышскіх, польскіх і іншых паэтаў.

Памёр 19 лістапада 2008 года.

1942 год. Нарадзіўся Міхаіл Басалыга.

Беларускі савецкі графік. Брат Уладзіміра Басалыгі.

У 1970 скончыў Беларускі дзяржаўны тэатральна-мастацкі інстытут.

Працуе пераважна ў галіне кніжнай графікі. Вылучаюцца афармленнем: альбом «Гравюры Францыска Скарыны», кніга «Вершы пяці кніг» Г. Бураўкіна, «Дзень добры, мама», «Ave Maria» М. Танка, «Напісанае застаецца» А. Петрашкевіча.

У 2006 годзе стварыў ілюстрацыі для выдання трылогіі «На ростанях» Я. Коласа, таксама працаваў над ілюстрацыямі паэмы «Курган», верша «Хлопчык і лётчык» і іншых Я. Купалы.

Творы знаходзяцца ў Траццякоўскай галерэі, Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі, Музеі сучаснага выяўленчага мастацтва, Літаратурных музеях Я. Купалы і Я. Коласа, Слуцкім краязнаўчым музеі, Магілёўскім абласным мастацкім музеі імя П. Масленікава.

Выява: Міхаіл Басалыга, Бітва на Сініх Водах, 2005 г.

1949 год. Нарадзілася Ядвіга Паплаўская.

Савецкая і беларуская эстрадная спявачка, клавішніца, кампазітар, удзельніца першага складу ансамбля “Верасы”. Народная артыстка. Жонка А. Ціхановіча.

Скончыла Беларускую кансерваторыю.

Сузаснавальніца і ўдзельніца ВІА “Верасы” (1971–1987), удзельніца Дзяржаўнага аркестра Беларусі пад кіраўніцтвам М. Фінберга, групы «Шчаслівы выпадак».

Суарганізатар (1988) Тэатра песні Ядвігі Паплаўскай і Аляксандра Ціхановіча, праз студыю якога прайшло шмат маладых беларускіх выканаўцаў — Аляксандр Саладуха, гурт «Ляпіс Трубяцкой» і іншыя.

1981 год. Нарадзіўся Аляксандр Глеб.

Беларускі футбаліст, паўабаронца. Ігрок нацыянальнай зборнай Беларусі, адзін з самых паспяховых футбалістаў у гісторыі Беларусі.

Гуляў за БАТЭ, у нямецкім «Штутгарт», лонданскім «Арсенале», іспанскай «Барселоне», англійскім «Бірмінгем Сіці», «Вольфсбургу» і іншых.

У 2021 годзе ўвайшоў у новаўтвораны савет дырэктараў жодзінскага клуба «Тарпеда-БелАЗ».

1986 год. Памёр Сцяпан Александровіч (1921–1986).

Беларускі пісьменнік, літаратуразнаўца, крытык, краязнаўца. Доктар філалагічных навук, прафесар.

Даследаваў гісторыю беларускай літаратуры XIX–XX стагоддзяў, развіццё нацыянальнага кнігадрукавання і перыядычнага друку, літаратурныя сувязі, у тым ліку беларуска-ўкраінскія. Надаваў значную ролю вывучэнні творчасці Тараса Шаўчэнкі.

Вывучаў дзейнасць Ф. Скарыны, Янкі Купалы, літаратурна-гістарычную біяграфію Цішкі Гартнага. Створыў літаратурныя партрэты П. Багрыма, Ф. Савіча, Ф. Багушэвіча, Каруся Каганца, Янкі Купалы, Якуба Коласа, Цёткі, Змітрака Бядулі, Кузьмы Чорнага ды іншым.

2004 год. Адбылася самае вялікае пашырэнне за гісторыю ЕС.

У выніку пятага пашырэння ў склад ЕС увайшлі 10 краін: Венгрыя, Кіпр, Латвія, Літва, Мальта, Польшча, Славакія, Славенія, Чэхія і Эстонія.

2018 год. У Магілёве пабіты тэмпературны рэкорд 1977 года.

У Дзень працы ў абласным цэнтры тэмпература ўзнялася да 27,5 градуса цяпла. У выніку было абноўлена дасягненне 41-гадовай даўнасці ў +26,7 градуса.

Фота з адкрытых крыніц.

Хор з мільёна галасоў, іншаверцы на літургіі – як пройдзе каранацыя Чарльза ІІІ

Навіна ад

6 траўня, у суботу адбудзеццца цырымонія каранацыі караля Вялікабрытаніі Чарльза III. Прынц Чарльз стаў каралём у той момант, калі памерла яго маці, каралева Лізавета ІІ, аднак каранацыя стане сімвалічным пачаткам яго кіравання. Падчас цырымоніі, усе падрабязнасці якой будуць распрацаваны да драбнюткіх дэталяў, ён будзе памазаны на царства і на яго галаву будзе ўскладзена карона – піша ВВС.

Каранацыя стане першай падобнай цырымоніяй у Вялікабрытаніі за амаль 70 гадоў. У апошні раз брытанскага манарха каранавалі ў чэрвені 1953 года, калі на трон узышла Лізавета II. Падрабязнасці будучай каранацыі раскрывае The Guardian. 

«Хор з мільёна галасоў»

Брытанскіх падданых, якія будуць назіраць за каранаваннем па тэлебачанні, у інтэрнэце і ў парках і пабах, запрасілі ўслых прысягнуць на вернасць манарху ў «хоры мільёнаў галасоў», які будзе вядомы як Пашана народа.

Людзі ў Вялікабрытаніі і за мяжой будуць запрошаны сказаць словы: «Я клянуся, што буду верны вашай вялікасці, а таксама вашым спадчыннікам і пераемнікам у адпаведнасці з законам. Так дапамажы мне Бог» – у дэкларацыі, якая замяняе традыцыйнае ўшанаванне аднагодкаў.

Таксама ў суботнім набажэнстве ўпершыню прымуць актыўны ўдзел прадстаўнікі іншых веравызнанняў, акрамя хрысціянства. Рышы Сунак, індуіст, прачытае Біблію ў якасці прэм’ер-міністра, нягледзячы на ​​тое, што закон Англіканскай царквы фактычна забараняе іншым канфесіям прымаць актыўны ўдзел у яе службах. «Няма ніякіх праблем з асабістай верай [Сунака], мы рады, што ён [гэта] робіць» – сказаў прадстаўнік Lambeth Palace, лонданскай штаб-кватэры арцыбіскупа Кентэрберыйскага.

Іншыя новыя элементы ўключаюць спецыяльна напісаную малітву караля, якую ён зачытае ўслых, гімн, выкананы на англійскай, валійскай, шатландскай гэльскай і ірландскай мовах у знак прызнання «багатай спадчыны» Вялікабрытаніі і ўдзел жанчын – англіканскіх біскупаў.

Каранацыйная літургія, апублікаваная ў гэтыя выхадныя, была складзена Lambeth Palace у цеснай кансультацыі з каралём. Яе новыя элементы «адлюстроўваюць разнастайнасць нашага сучаснага грамадства», сказаў арцыбіскуп Джасцін Уэлбі.

Набажэнства пачнецца шэсцем прадстаўнікоў іудзейскай, суніцкай, шыіцкай, сікхскай, будысцкай, індуісцкай, джайнскай, бахаі і зараастрыйскай суполак. Ва ўручэнні рэгалій прымуць удзел прадстаўнікі розных веравызнанняў, а ў канцы набажэнства новаспечаны кароль атрымае прывітанне, прамоўленае ва ўнісон прадстаўнікамі яўрэйскай, індуісцкай, сікхскай, мусульманскай і будысцкай суполак.

Памазанне караля – “самы свяшчэнны момант” у набажэнстве, паводле Lambeth Palace – будзе праводзіцца за шырмай. Чарльз здыме сваё дзяржаўнае адзенне і атрымае асвечаны алей на руках, грудзях і галаве ў простай ільняной туніцы. Пасля гэтага ён будзе надзелены супертунікай. 

Фота: Adrian Dennis/AFP

Дзень у гісторыі. 30 красавіка. Эдыкт Галерыя. М. Судзілоўскі на Гаваях. Падзел Беларусі. Нарадзіліся паэт Янка Журба, эканаміст С. Сміт. Застрэліўся Гітлер.

Навіна ад

Міжнародны дзень джазу (International Jazz Day, з 2011 года).

Упершыню слова “джаз” было выкарастана ў друку 2 красавіка 1912 года, а ў 1917 годзе амерыканскі часопіс “Literary Digest” аўтарытэтна тлумачыў, што “джаз – гэта музыка, якая прымушае людзей трэсціся, скакаць і курчыцца”.

Дзень устаноўлены  Генеральнай канферэнцыяй ЮНЕСКА. Мэта святкавання Дня – павышэнне ступені інфармаванасці міжнароднай грамадскасці аб педагагічнай ролі джаза як сілы, якая садзейнічае міру, адзінству, дыялогу і пашырэнню кантактаў паміж людзьмі.

Джаз узнік у канцы XIX–пачатку XX стагоддзя ў ЗША як сінтэз афрыканскай і еўрапейскай музычных культур і да гэтага часу застаецца унікальнай формай музычнага мастацтва, якая аб’ядноўвае расы і нацыянальнасці і сцірае мяжы паміж людзьмі і дзяржавамі. Асноўныя рысы джаза – галоўная роля рытму, меладычныя акцэнты, якія спараджаюць адчуванне хвалепадобнага руху, імправізацыйны пачатак.

Сусветны дзень пародненых гарадоў (World Day of United Сities).

Праводзіцца ў апошнюю нядзелю красавіка па рашэнні Сусветнай федэрацыі пародненых гарадоў (World Federation of United Cities), заснаванай у 1957 годзе.

Сусветная федэрацыя пародненых гарадоў – міжнародная няўрадавая арганізацыя, мэтай якой было – умацаванне дружалюбных сувязяў паміж гарадамі розных дзяржаў. Аб’ядноўвала звыш 3 500 гарадоў больш за 160 краін свету.

Магілёў мае 19 гарадоў-пабрацімаў і 26 гарадоў-партнёраў. 

Пабрацімамі з’яўляюцца нямецкія Лютэрштадт Вітэнберг, Айзенах, расійскія Пенза, Тула, Звянігарад, Сакаліная Гара, Омск, Астрахань, турэцкая Бурса, украінская Керч, французскі Вілербан, славацкі Бардэёў, балгарскі Габрава, сербскі Крагуевац, азербайджанскі Сумгаіт, кітайскія Чжэнчжоў, Нанкін, Чанша, іранскі Тэбрыз. 

З пачаткам уварвання Расіі ва Украіну, пабрацімскія адносіны з Магілёвам скасавалі літоўская Клайпеда і ўкраінскі Мікалаеў.

311 год. Кіраўнік Усходняй Рымскай імперыі, ганіцель хрысціян Галерый падпісаў эдыкт, які ўпершыню дазволіў насельніцтву адкрыта вызнаваць хрысціянства.

Галерый доўгі час з’яўляўся адным з самых перакананых і паслядоўных супернікаў хрысціянства ў рымскай гісторыі. Ён браў удзел у пераследах хрысціян, якія пачаліся ў 303 годзе (першы эдыкт супраць хрысціян – 23 лютага 303 года).

Галерый “памяняў” свае перакананні з-за хваробы, верагодна, спадзяючыся на “удзячнасць у адказ” Бога хрысціян. Але спадзяванні яго не спраўдзіліся: праз некалькі дзён пасля падпісання эдыкта ён памёр.

1881 год. Нарадзіўся Янка Журба (Іван Івашын, 1881–1964).

Беларускі паэт, этнограф, друкаваўся ў газеце “Наша ніва”, пераклаў на беларускую мову раман Ф. Дастаеўскага “Бедныя людзі”.

Настаўнічаў ва Украіне, Беларусі, Расіі, працаваў у навукова-педагагічнай камісіі Наркамасветы БССР, інспектарам Бабруйскага, Калінінскага (Клімавічы) акруговых аддзелаў народнай асветы (1923–1927), выкладчыкам Чэрыкаўскай сямігодкі, Магілёўскага медвучылішча (1927–1934), супрацоўнікам Інстытута мовазнаўства АН БССР, настаўнікам спеваў у Чашніцкім раёне.

Апошнія гады жыцця правёў у в. Слабада пад Полацкам, у Полацку ў сваякоў і манашак зачыненага Свята-Еўфрасінеўскага манастыра, у доме састарэлых.

Пахаваны на полацкіх Ксавер’еўскіх могілках.

Аўтар этнаграфічных нарысаў, вершаў 5 зборнікаў паэзіі, 3 кніг вершаў для дзяцей. У 1950 выйшлі Выбраныя творы. У яго гонар названы вуліцы ў Полацку, Магілёве, некаторых іншых гарадах.

1900 год. Гавайскія астравы, якія былі анэксіраваны ЗША ў 1898 годзе, атрымалі статус самакіраванай тэрыторыі.

Калі прэзідэнт ЗША У. Мак-Кінлі падпісаў “дагавор” аб анэксіі Гавайскіх астравоў, мясцоваму насельніцтву ўдалося сарваць яго ўступленне ў сілу, прад’явіўшы 38 000 подпісаў пад петыцыяй пратэсту. У выніку, анэксія была зацверджана толькі прыняццем у абедзвюх палатах Кангрэса адпаведнай «рэзалюцыі Ньюлэндса‎» 4 ліпеня 1898 года. 

З 1901 па 1902 год першым старшынёй сената Гавайскіх выспаў быў ураджэнец Магілёва, рэвалюцыянер-народнік Мікалай Судзілоўскі-Русель (1850–1930), вядомы таксама пад імем Каўка Лукіні, які за час знаходжання на пасадзе паспеў правесці рэформы ў падтрымку канакоў, але не змог супрацьстаяць уплыву ЗША і быў пазбаўлены амерыканскага грамадзянства за антыамерыканскую дзейнасць. 

У 1959 годзе Гавайскія астравы сталі 50-м штатам ЗША.

1930 год. У кітайскім Шанхаі памёр магілёвец Мікалай Судзілоўскі (1850–1930).

Урач, прыродазнавец, рэвалюцыянер, удзельнік грамадcка-палітычных рухаў у Еўропе, ЗША, Японіі, Кітаі, падарожнік-географ, этнограф. Прэзідэнт Сената Гавайскіх астравоў.

Адкрыў шэраг астравоў цэнтральнай часткі Ціхага акіяна, пакінуў каштоўныя геаграфічныя апісанні Гаваяў і Філіпінаў.

Доктар, з імем якога звязаныя пэўныя дасягненні ў хірургіі, тэорыі туберкулёзу і іншых хвароб. Яму належаць некалькі важных прац па медыцыне. Быў таксама членам Амерыканскага таварыства генетыкаў, некалькіх навуковых таварыстваў Японіі і Кітая.

Валодаў васьмю еўрапейскімі мовамі, а таксама японскай і кітайскай. У гонар вучонага ў Магілёве названа вуліца.

1901 год. У Пінску нарадзіўся амерыканскі эканаміст Сайман (Сямён) Сміт Кузнец (1901–1985).

Нобелеўскі лаўрэат, аўтар паняцця “валавы ўнутраны прадукт”. Доктар філасофіі. Член Нацыянальнай Акадэміі навук ЗША.

Вучыўся ў Харкаве, скончыў Калумбійскі ўніверсітэт. Працаваў у Нацыянальным бюро эканамічных даследаванняў, прафесарам універсітэтаў штата Пенсільванія, Дж. Гопкінса, Гарвардскага, старшынёй камітэта па эканамічным росце пры ўрадзе ЗША, эканамічным саветнікам урадаў Кітая, Японіі, Індыі, Тайваня і Ізраіля. Прэзідэнт Амерыканскай статыстычнай, Амерыканскай эканамічнай асацыяцый.

Адкрыў 20-гадовы перыяд ваганняў хуткага і павольнага эканамічнага росту (цыкл Кузнеца, 1930), залежнасць паміж няроўнасцю даходаў і эканамічным ростам краін, якія развіваюцца (крывая Кузнеца). Адным з першых раскрыў ролю капіталаўкладанняў у чалавечы фактар як аснову сучаснага эканамічнага росту.

Яго імя ў 2013 годзе прысвоена  Харкаўскаму нацыянальнаму эканамічнаму ўніверсітэту.

1910 год. Па шляху ў Полацк, з Кіева ў Магілёў па Дняпры прыбыў параход “Галавачоў” з машчамі Еўфрасінні Полацкай.

Рака з машчамі знаходзілася да 2 мая ў кафедральным Іосіфаўскім саборы, дзе праводзіліся літургіі і службы. Магілёў наведала 75 000 вернікаў.

1921 год. Уступіла ў дзеянне Рыжская мірная дамова паміж Польшчай і Савецкай Расіяй, якая падзяліла Беларусь на дзве часткі. Абмен ратыфікацыйнымі граматамі адбыўся ў Мінску.

Дамова бакамі была падпісана 18 сакавіка 1921 года.

Была пацверджана “незалежнасць” БССР. Мяжа ўстанаўлівалася значна далей на усход ад «лініі Керзана». Да Польшчы адыходзіла Заходняя Беларусь, тэрыторыя якой складала 113 тысяч квадратных кіламетраў з насельніцтвам 4,6 мільёна чалавек.

Польшча абавязвалася прадаставіць беларусам, рускім і ўкраінцам усе правы, якія забяспечвалі б свабоднае развіццё культуры, мовы і веравызнання. Такія ж правы прадастаўляліся палякам на тэрыторыі РСФСР, БССР і УССР. 

Дагавор быў ратыфікаваны Прэзідыумам Усерасійскага ЦВК 14 красавіка 1921 года, Ю. Пілсудскім на падставе паўнамоцтваў, дадзеных сеймам, – 16 красавіка 1921, ЦВК УССР – 17 красавіка 1921 года. Усходнюю граніцу Польшчы, вызначаную дагаворам, дзяржавы Антанты афіцыйна прызналі толькі ў 1923 годзе.

1945 год. У сваім бункеры ў Берліне скончыў жыццё самагубствам Адольф Гітлер.

Гітлер разам са сваёй жонкай Евай Браўн паміж 15:26 і 15:30 скончыў жыццё самагубствам, папярэдне забіў любімага сабаку Блондзі. 

У савецкай гістарыяграфіі зацвердзіўся пункт гледжання, што Гітлер прыняў яд (цыяністы калій). Аднак, паводле сведчанняў відавочцаў, ён застрэліўся. Існуе таксама версія, паводле якой Гітлер, узяўшы ў рот і раскусіўшы ампулу з ядам, адначасова стрэліў у сябе з пісталета.

1945 год. Савецкія воіны ўзнялі Сцяг Перамогі над рэйхстагам у Берліне.

У 14:25 байцы роты старшага сяржанта С’янава з баямі прарваліся па лесвіцы и дасягнулі купала рэйхстага. 

Лейтэнант А. Бераст, чырвонаармеец М. Ягораў і малодшы сяржант М. Кантарыя ўстанавілі сцяг: над будынкам германскага парламента ўзвіўся сцяг СССР.

Усе трое былі прадстаўлены камандаваннем да звання Герой Савецкага Саюза, аднак украінец А. Бераст быў выкраслены з узнагароднага спісу і афіцыйнай версіі ўзняцця сцяга Перамогі.

1961 год. У ноч з 30 красавіка на 1 мая на савецкай антарктычнай станцыі “Новалазараўская” урач Леанід Рагозаў сам сабе зрабіў аперыцыю па выдаленні апендыкса.

Падчас аперацыі яму асістыраваў ураджэнец в. Сенькаўка Клімавіцкага раёна, палярны гідраметэаролаг Фёдар Кабат (1921–1995).

1994 год. Набыла сілу Канстытуцыя Беларусі, прынятая 15 сакавіка.

У Беларусі дзейнічае Канстытуцыя 1994 года са змяненнямі і дапаўненнямі, прынятымі на рэспубліканскіх рэферэндумах 1996 і 2004 гадоў. Яна з’яўляецца першай у гісторыі суверэннай рэспублікі і пятай Канстытуцыяй Беларусі, прынятай пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 года.

Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь была прынята 15 сакавіка 1994 года на 13-й сесіі Вярхоўнага Савета 12-га склікання.

Фота з адкрытых крыніц.

Стало известно, сколько белорусов получило польское гражданство в прошлом году

Навіна ад

Всего в прошлом году польское гражданство получило рекордное количество иностранцев.  

В 2022 году почти 10 тысяч иностранцев получили польское гражданство. Среди них 5 200 украинцев,   2 985 белорусов и 405 россиян. Об этом пишет издание Rzeczpospolita.

Показатель прошлого года считается рекордным. Для сравнения: в 2021 году польское гражданство получили 7,5 тысячи иностранцев, в 2020-м — 7 тысяч, в 2019-м — 6,6 тысячи, а в 2018-м — 5,1 тысячи.

А как в Беларуси обстоят дела?

Более 440 иностранцев получили белорусское гражданство, сообщили в пресс-службе Александра Лукашенко. Соответствующий указ был подписан в пятницу 17 марта этого года.

Там также отмечается, что были удовлетворены заявления о приеме в гражданство людей, прибывших из 25 государств, включая Украину, Алжир, Армению, Вьетнам, Индию, Ирак, Йемен, Казахстан, Ливан, Ливию, Польшу, Сирию, Судан, Турцию, Узбекистан и других стран.

В предыдущий раз аналогичный указ был подписан 23 декабря минувшего года: тогда гражданами Беларуси стали 220 человек, в том числе 27 детей. Среди тех, кто получил белорусские паспорта было 155 украинцев, 31 лицо без гражданства, а также иностранцы, прибывшие в страну из других 17 государств.

Фото иллюстративное