Tag: театр

28 ліпеня ў гісторыі. Дзень хрышчэння Русі, памяці ахвяр І Сусветнай, расстраляных у Катыні. Бульбяная экспансія. Вызваленне Беларусі.

Навіна ад

Сусветны дзень барацьбы супраць гепатыта (World Hepatitis Day, з 2008 года).

Праводзіцца па ініцыятыве Міжнароднага альянсу па барацьбе з гепатытам у гонар дня нараджэння амерыканскага лекара Баруха Блумбэрга, лаўрэата Нобелеўскай прэміі, які адкрыў вірус гепатыта B.

Гепатыт – віруснае захворванне печані, якое наносіць зруйнавальны ўдар па ўсім арганізме. Захворванне прызнана глабальна небяспечнай праблемай аховы здароўя.  На гепатыт віруснай мадыфікацыі хварэе больш за 2 мільярды чалавек – кожны чацвёрты жыхар Зямлі.

У гэты дзень ладзяцца асветніцкія акцыі, прафілактычныя мерапрыемствы: правядзенне дыягностыкі, вакцынацыя.

Гепатыты B і C у сукупнасці штогод забіраюць жыцці да 1,5 мільёнаў чалавек. А на фоне пандэміі COVID-19 колькасць смерцяў ад віруснага гепатыту павялічылася.

2348 год да н.э. Ной упершыню адчыніў акно ў каўчэгу і паслаў галубку на пошукі зямлі.

Вада меншала да 10-га месяца. У 11-ы месяц, у 1 дзень Ной адчыніў вакенца, і паслаў крумкача, каб даведацца, ці адступіла вада. Птушка накінулася на целы мёртвых і не вярнулася да Ноя.

Ной паслаў галубку. Яна, не знайшоўшы апоры нагам сваім, палятала і вярнулася да Ноя. Праз 7 дзён, другі раз даслаў галубку. Птушка вярнулася да Ноя і прынесла ў дзюбе галінку алівы. Так Ной зразумеў, што адступіла вада. Яшчэ праз 7 дзён, паслаў галубку, і яна не вярнулася ў каўчэг, бо сышла вада з улоння зямлі. Ной жа дабраславіў птушку, хай будзе чыстай і наймудрэйшай сярод усіх птушак. Крумкача ж пракляў, залічыў да нячыстых птушак.

Было Ною 601-е лета яго жыцця. Працягваўся патоп на зямлі 20 месяцаў.

Праваслаўныя цэрквы шануюць памяць роўнаапостальнага князя Уладзіміра. Дзень хрышчэння Русі.

Хрышчэнне адбылося ў 988 годзе.

Лічыцца, што полацкія крывічы хрысціліся ў Дзвіне, радзімічы – у Блакітнай Крыніцы.

1586 год. У Англію з Калумбіі сэрам Томасам Хэрыётам прывезены клубні бульбы.

На Беларусь бульбу (гульбу) ў Гродна завезлі ў 1600-я гады шатландцы, а распаўсюджвацца яна пачала па ВКЛ з 1664 года з Бярозы – уладанняў Францішка Сапегі.

Бульба выратавала беларусаў ад голаду пасля вайны 1654-1667 гадоў.

Прыніжальная назва беларусаў “бульбаш” з боку рускіх спачатку адносілася толькі да ўніятаў, потым – да навабранцаў з літоўска-беларускіх губерняў.

У Расійскай імперыі па пасяўных плошчах і зборах бульбы выдзялялася Магілёўская губерня.

У СССР беларусы больш за іншых вырошчвалі і спажывалі бульбу. Хаця бульба – адзін з сімвалаў Беларусі, яе часта імпартуюць з Афрыкі, Азіі.

1812 год. Нарадзіўся Юзаф Крашэўскі (1812-1887).

Беларускі і польскі пісьменнік, “польскі Дзюма”.

Гісторык, фалькларыст, рэдактар, выдавец, публіцыст, музыка, мастак, акадэмік. Удзельнік паўстання 1830-1831 гадоў. Пачынальнік польскай рэалістычнай прозы, аўтар больш за 600 тамоў твораў.

У Польшчы яго творы ўваходзяць у канон школьнай праграмы. Паўплываў на творчасць шматлікіх аўтараў, у тым ліку Э. Ажэшкі, Я. Купалы.

1890 год. Нарадзіўся Язэп Рэшаць (1890-1958).

Дзеяч беларускай эміграцыі, рэлігійны і культурна-асветны дзеяч, навуковец, пісьменнік, драматург і публіцыст.

Доктар філасофіі і тэалогіі. Адзін з відных тэолагаў і вучоных у гісторыі беларускага хрысціянскага руху XX стагоддзя.

У 1938 годзе выехаў у ЗША да ксяндза Яна Тарасевіча ў Ліс-Ілінойс каля Чыкага, дзе ўступіў у ордэн бенедыкцінцаў.

Аўтар рэлігійных і навуковых кніг “З Хрысьціянскай Аполёгэтыкі”, “Сьвятыя”, “Асновы хрысціянскай веры для беларускага народа”, “Кароткі Катэхізм для Беларусаў-Каталікоў”. Адзін з распрацоўшчыкаў статуту Лігі абароны правоў беларусаў-каталікоў.

Пад псеўданімам Язэп Рушчанец выдаў п’есы “Першыя Ластаўкі”, “Зорка-ідэя”.

1897 год. Памёр Янка Лучына (Неслухоўскі, 1857-1897).

Беларускі паэт, перакладчык.

Псеўданімам Лучына падпісваў толькі творы на беларускай мове. Пісаў на польскай, рускай, беларускай мовах і ў розных жанрах.

Аўтар аднаго з першых твораў пра паўстанне 1863-1864 гадоў.

1914 год. Аўстра-Венгрыя аб’явіла вайну Сербіі.

Пачалася Першая сусветная вайна (28 ліпеня 1914-11 лістапада 1918), якая знішчыла чатыры вялікія імперыі Старога Свету – Германскую, Расійскую, Аўстра-Венгерскую і Асманскую.

У 38 краінах-удзельніцах загінула 10 млн. чалавек. Страты Беларусі склалі ад 600 тысяч да 1 мільёна жыхароў.

Магілёў з 1915 да 1918 года з’яўляўся ваеннай сталіцай Расіі, у 1915-1917 гадах знаходзілася царская Стаўка.

1917 год. У Магілёў прыбыў новы галоўнакамандуючы рускімі ўзброенымі сіламі генерал Л. Карнілаў.

Разагнаў усе мясцовыя “саветы” і партыі, закрыў газету “Молат”, навёў парадак у вайсковых часцях.

1920 год. Памёр Алесь Гарун (Прушынскі, 1887-1920).

Беларускі паэт, празаік, драматург, публіцыст, грамадскі дзеяч.

Віцэ-старшыня Усебеларускага з’езда 1917 года, сустваральнік БНР, рэдактар газеты «Беларускі шлях», адзін са стваральнікаў беларускай нацыянальнай арміі.

У 1907 годзе быў арыштаваны за антыўрадавую дзейнасць, асуджаны на ссылку і пажыццёвае пасяленне ў Сібіры. Працаваў у Іркуцкай губерні, на баржы на рацэ Лене, на залатых прыісках у Якуціі.

Публікаваўся ў газеце «Наша ніва». Аўтар  вершаў, паэм, паэтычных водгукаў на вершы сучаснікаў, зборніка «Матчын дар», які з’яўляецца адным з найвыдатнейшых паэтычных дасягненняў ХХ стагоддзя.

Памёр у Кракаве па дарозе на курорт Закапанэ.

У гонар паэта ў Фрунзенскім раёне Мінска названа вуліца.

1944 год. Часцямі 1-га Беларускага фронта маршала К. Ракасоўскага ад нямецкіх войск вызвалены Брэст. 

Беларусь цалкам вызвалена з-пад варожай акупацыі.

1945 год.  Нарадзіўся Рыгор Белацаркоўскі.

Беларускі акцёр, Народны артыст.

Скончыў Беларускі дзяржаўны тэатральна-мастацкі інстытут.

З 1985 года працуе ў Магілёўскім абласным драматычным тэатры, вядучы акцёр.

1997 год. Памёр Лявон Луцкевіч (1922-1997).

Беларускі грамадскі і культурны дзеяч, педагог, мемуарыст.

Сын прэм’ер-міністра БНР Антона Луцкевіча.

Скончыў Віленскую беларускую гімназію.

У Другую сусветную вайну настаўнічаў у Радашковічах і Баранавічах, прымаў удзел у нацыянальным падполлі.

Арыштаваны НКДБ у Польшчы ў канцы 1945, быў асуджаны на судовым працэсе над кіраўніцтвам Беларускай Незалежніцкай Партыі.

У 1988 годзе стварыў віленскае беларускае культурнае таварыства. З канца 1980-х г. актыўна падтрымліваў беларускі адраджэнскі рух. Аўтар кнігі “Вандроўкі па Вільні”.

2000 год. У Катыні пад Смаленскам адкрыты мемарыял польскіх і расійскіх ахвяр НКУС – першы ў Расіі міжнародны помнік ахвярам сталінізму.

Адкрыты да 60-годдзя расстрэлу палонных афіцэраў польскага войска – усяго 21 857 чалавек, у тым ліку ўраджэнцаў Беларусі.

У 2010 годзе пад Катынню адбылася авіакатастрофа, у якой загінула польская дэлегацыя на чале з Прэзідэнтам Польшчы, якая ляцела на 70-годдзе Катынскага расстрэлу. Расійскія ўлады зараз імкнуцца да закрыцця мемарыяла.

2007 год. У Шклове адкрыты помнік агурку.

Аўтар помніка скульптар Андрэй Вараб’ёў.

Шклоў – рэгіянальная агурковая сталіца, радзіма самага смачнага ў свеце, смарагдава-зялёнага і пурпурна-хрумсткага агурка.

З 2006 года ў Шклове ладзяць сваё свята – Дзень агурка.

22 ліпеня ў гісторыі. Бітва пад Салтанаўкай. Новы ўрад БНР. Уведзены працадні. Створаны МВФ. Тэракты ў Нарвегіі.

Навіна ад

1773 год. У складзе Магілёўскай правінцыі створаны 12 паветаў.

Сярод іх: Бабінавіцкі (скасаваны ў 1840), Беліцкі (у 1852 перайменаваны ў Гомельскі), Клімавіцкі, Копыскі (у 1861 годзе пераўтвораны ў Горацкі), Магілёўскі, Мсціслаўскі, Аршанскі, Рагачоўскі, Сенненскі, Старабыхаўскі (у 1852 перайменаваны ў Быхаўскі).

1795 год. Прэм’ерай оперы Осіпа Казлоўскага ў Маскве адкрыўся тэатр-палац “Астанкіна” М. Шарамецева.

Оперу на словы А. Пацёмкіна “Узяцце Ізмаіла або Вельміра і Смелон” напісаў ураджэнец засценка Казлоўскі каля Прапойска (зараз – Слаўгарад) Осіп (Юзаф) Казлоўскі (1757-1831).

Казлоўскі вучыўся ў Варшаўскай капэле пры касцёле Св. Яна. Быў настаўнікам музыкі Міхала Клеафаса Агінскага. 

У 1780-я гады па запрашэнні Р. Пацёмкіна пераехаў у Пецярбург, дзе хутка заваяваў усеагульнае прызнанне і аўтарытэт як кампазітар і арганізатар музычнага жыцця расійскай сталіцы, як “інспектар”, “дырэктар музыкі” імператарскіх тэатраў. Пасля вяртання на радзіму, працаваў у Прапойску кіраўніком хору і аркестра графа Мурамцава.

1812 год. Салтанаўская бітва пад Магілёвам. 

Адбылася 22-23 ліпеня (па стараму стылю 11-12) паміж вёскамі Салтанаўка і Фатава паміж атрадамі 7-га пяхотнага корпуса М. Раеўскага і французскімі войскамі пад камандаваннем маршала Даву.

У 9-гадзіннай бітве французы страцілі ад 1 000 да 4 200, рускія – да 2 500 чалавек.

Гарматная страляніна была чутна ў Магілёве. Значная частка корпуса Даву знаходзілася на бівуаках за Віленскай заставай.

У сувязі з боем пад Салтанаўкай вядома гісторыя пра тое, як Раеўскі ў адну з атак ішоў наперадзе палка са сваімі сынамі. Гэтая атака намалявана на знакамітай карціне Самакіша. Нягледзячы на шырокую вядомасць гэтага факта, ён з’яўляецца не больш за патрыятычнай выдумкай журналістаў, якія апісвалі ход вайны ў расійскіх газетах. Дастаткова нагадаць, што малодшаму сыну Раеўскага было ўсяго 11 год, старэйшаму –  16.

Сам Раеўскі абвяргаў гэтую гісторыю: ён сапраўды вадзіў полк у атаку са шпагай у руках, але побач з ім ішлі не сыны, а ад’ютанты і ардынарцы.

У 1912 годзе з нагоды 100-годдзя бітвы ў Салтанаўцы пабудавана мемарыяльная капліца.

1878 год. Нарадзіўся Януш Корчак (1878-1942).

Польскі педагог, дзіцячы пісьменнік, публіцыст, грамадскі дзеяч. Педагог-наватар, пачынальнік дзейнасці па абароне правоў дзяцей. Лічыцца прадвеснікам сучасных педагагічных тэндэнцый.

Адхіліўшы прапановы аб уцёках з варшаўскага гета, разам з 200 сваімі выхаванцамі загінуў у нацысцкім канцлагеры.

1918 год. Сфармаваны Трэці Урад БНР на чале з І. Серадой.

Гэта адбылося пасля адстаўкі кіраўніка Другога Ураду БНР Р. Скірмунта, у складанай геаплітычнай абстаноўцы.

Працаваў да лістапада 1918 года, калі быў утвораны чацвёрты Урад БНР на чале з А. Луцкевічам.

І. Серада сядзіць другі злева

1919 год. У в. Маслакі Горацкага раёна нарадзіўся Міхаіл Булахаў (1919-2012).

Беларускі мовазнавец. Заслужаны дзеяч навукі, доктар філалагічных навук, прафесар. Выхаванец Магілёўскага педінстытута.

Даследчык праблем сучаснай беларускай мовы, мовы старажытных беларускіх помнікаў, аўтар прац «Прыметнік у беларускай мове», «Гісторыя прыметнікаў беларускай мовы”, «Усходнеславянскія мовазнаўцы».

Памёр 4 мая 2012 года.

1930 год. У СССР уведзена сістэма працадзён для калгаснікаў.

У залежнасці ад цяжкасці працы, калгаснік мог за дзень мець 0,5-4,0 працадні (на іх налічваліся да 50% грошы, астатняе – натурай).

Але часта яны налічваліся неаб’ектыўна. Найбольш выгаднымі былі адміністрацыйныя пасады.

Працадні праіснавалі 35 гадоў ібылі заменены заробкамі.

Калгаснікам упершыню налічылі пенсіі толькі ў 1964 годзе, большасць сельскіх пенсіянераў у 1970-1980-я гады мелі ад 12,50 да 27,00 рублёў пенсіі – следства працадзён.

1932 год. У Чэрыкаве нарадзіўся Леанід Яўменаў (1932-2019).

Беларускі філосаф, пісьменнік. Доктар філасофскіх навук, прафесар, член-карэспандэнт НАНБ.

Аўтар прац па філасофіі, этыцы і эстэтыцы, зборнікаў паэзіі  “Чужая планета”, “Блізкія далі”. Тэма радзімы, Беларусі, хараства роднай зямлі моцна гучаць у творах паэта. Перакладаў сучасную французскую і франкамоўную паэзію.

Памёр 6 лістапалда 2019 года.

1944 год. Заснаваны Міжнародны валютны фонд.

Мэта – садзейнічанне міжнароднаму супрацоўніцтву ў грашова-крэдытнай сферы, стабілізацыя валютных курсаў, прадстаўленне фінансавых сродкаў партнерам. 

Фінансавыя сродкі МВФ фарміруюцца галоўным чынам за кошт падпіскі яго членаў – 190 дзяржаў свету. За 30 гадоў членства (з 1992), Беларусь ад МВФ атрымала падтрымку на 3,8 мільярдаў долараў ЗША. 

1994 год. Першым Прэм’ер-міністрам прэзідэнцкай і другім ў незалежнай Беларусі стаў Міхаіл Чыгір.

У лістападзе 1996 года гучна сышоў у адстаўку ў знак пратэсту супраць абвешчанага А. Лукашэнкам рэферэндуму.

У 1999 годзе вылучаўся кандыдатам у прэзідэнты, спадзяючыся такім шляхам вярнуць краіну на дэмакратычны шлях развіцця. Гэтым выклікаў рэпрэсіі з боку ўладаў супраць сябе і членаў сям’і.

М. Чыгір – палітвязень, вязень сумлення.  

2011 год. Тэракты ў Нарвегіі.

Адбыліся два тэрарыстычныя акты, скіраваныя супраць асоб выканаўчай улады, грамадскага маладзёжнага лагера і цывільнага насельніцтва. 

Першым нападам быў выбух бомбы ва ўрадавым квартале Осла перад офісам прэм’ер-міністра Енса Столтэнберга і іншых урадавых будынкаў – загінулі 7 чалавек і 15 паранена.

Наступны больш жорсткі напад адбыўся праз 2 гадзіны ў лагеры кіруючай Працоўнай партыі Нарвегіі на востраве Уцёя. Узброены чалавек, пераапрануты ў паліцэйскага, адкрыў страляніну па ўдзельніках лагера, забіўшы 86 чалавек

Забойцай аказаўся 32-гадовы нарвежац А. Брэйвік.

Від на ўрадавы квартал адразу пасля выбуху

Фота з адкрытых крыніц.

15 ліпеня ў гісторыі. Грунвальдская бітва. Вывяржэнне Этны. Бухенвальд. Нарадзіліся Цётка, У. Дубоўка. Памёр чалавек-велікан.

Навіна ад

1410 год. Адбылася бітва пры Грунвальдзе.

Паміж Тэўтонскім ордэнам з аднаго боку і Польскім каралеўствам і ВКЛ – з другога адбылася вырашальная бітва “Вялікай вайны” 1409-1411 гадоў.

У выніку гэтага пабоішча польска-літоўска-рускія войскі пад камандаваннем польскага караля Уладзіслава II Ягайлы разграмілі галоўныя сілы Ордэна, якія ўзначальваў вялікі магістра Ульрых фон Юнгінген. Грунвальдская бітва нанесла смяротны ўдар па нямецкай экспансіі на Усход, на балтыйскія і ўсходнеславянскія землі.

Вялікае Княства Літоўскае атрымала выхад на балтыйскія гандлёвыя шляхі і ў Еўропу.

У гонар бітвы названы вуліцы ў Брэсце, Гарадку, Гродне, Полацку, Магілёве.

У гонар гадавіны бітвы ў Дудутках 22-23 ліпеня 2023 года пройдзе чарговы маштабны беларускі фестываль ваенна-гістарычнай рэканструкцыі «Наш Грунвальд».

1606 год. Мяшчане Магілёва ўварваліся ў ратушу і разагналі старую раду.

Была абрана новая, у складзе якой пераважалі незаможныя рамеснікі.

Падзея адбылася падчас гарадскога паўстання 1606-1610 гадоў, якое распачалося 20 чэрвеня 1606 года пад кіраўніцтвам саладоўніка Стахора Мітковіча.

Новая рада кіравала Магілёвам больш за два гады, асаблівая ўвага надавалася інтарэсам гарадскіх нізоў.

Нагадаем, што ў гэты час Магілёў налічваў 15 000 жыхароў, 2211 дамоў, 18 цэхаў, меў права на правядзенне двух рэгулярных кірмашоў.

1669 год. Скончылася вывяржэнне вулкана Этна на Сіцыліі.

Яно цягнулася з 11 сакавіка. Падчас катаклізму загінула 50 мястэчак і гарадоў, 100 000 чалавек.

Вулкан нарадзіўся 600 000 гадоў таму і з’яўляецца галоўнай славутасцю вострава Сіцылія. Гэта самы высокі з дзеючых у Еўропе і адзін з самых актыўных вулканаў у свеце.

1861 год. Памёр Адам Ежы Чартарыйскі (1770-1861).

Польскі і расійскі дзяржаўны дзеяч, пісьменнік. Намагаўся аднавіць Рэч Паспалітую ў межах 1772 года.

Удзельнічаў у абарончай вайне супраць Расіі (1792). Служыў у расійскім конна-гвардзейскім палку, камер-юнкерам і ад’ютантам Аляксандра I, пасланнікам у Сардзініі, міністрам замежных спраў (1804-1806), куратарам Віленскай навучальнай акругі (1803-1824).

Аўтар плана аднаўлення Рэчы Паспалітай і Вялікага Княства Літоўскага. Рэдактар Канстытуцыі Каралеўства Польскага, сенатар-ваявода і член Адміністрацыйнай рады ў Варшаве.

Падчас Паўстання 1830-1831 гадоў узначаліў Сенат і кансерватыўны Нацыянальны ўрад у Варшаве.

З 1831 года ў эміграцыі ў Англіі, Францыі развіваў праграму аднаўлення незалежнай Рэчы Паспалітай пры падтрымцы заходнееўрапейскіх дзяржаў. Развіваў ідэі славянскага федэралізму без Расіі.

Мецэнат літаратуры і навукі. Аўтар палітычных і публіцыстычных твораў, успамінаў, навуковых даследаванняў, вершаў.

1876 год. Нарадзілася Алаіза Пашкевіч (Цётка, 1876-1916).

Беларуская паэтэса, адна са стваральнікаў Беларускай Сацыялістычнай Грамады,  адна з пачынальніц беларускай прозы.

Удзельніца пецярбургскага гуртка студэнтаў-беларусаў «Круг беларускай народнай прасветы». Аўтар кніг «Першае чытанне для дзетак беларусаў», першага «Беларускага лемантара», «Гасцінец для малых дзяцей», вершаў, публіцыстычных артыкулаў, нарысаў, даследаванняў па гісторыі беларускага тэатра.

Асноўныя матывы яе паэзіі – любоў да радзімы, да прыроды, самаахвярнае служэнне народу.

Памерла 18 лютага 1916 года.

1900 год. Нарадзіўся Уладзімір Дубоўка (1900-1976).

Беларускі паэт, празаік, перакладчык, крытык.

Паэт незалежніцкай арыентацыі, член кіраўніцтва літаратурных аб’яднанняў «Маладняк», «Узвышша». Ініцыятар стварэння адмысловых літар для перадачы на пісьме ўнікальных гукаў беларускай мовы: «дж», «дз».

У 1926 годзе напісаў палітычны верш «За ўсе краі, за ўсе народы свету…», які быў надрукаваны ананімна ў часопісе «Беларуская культура». Савецкія спецслужбы выявілі аўтара верш і ён быў выкарыстаны для абвінавачвання паэта ва ўдзеле ў неіснуючым «Саюзе вызвалення Беларусі».

Арыштаваны ў 1930 годзе. Тройчы яго судзілі з абвінаваўчым прысудам. Па рэабілітацыі з 1958 году жыў у Маскве.

Памёр 20 сакавіка 1976 года.

1925 год. Адноўлена дзейнасць Беларускага камітэта ў Варшаве.

Грамадска-палітычная арганізацыя, створаная ў верасні 1919 года пад старшынствам ураджэнца Мсціслаўшчыны Лявона Дубейкаўскага для «культурна-асветнай працы і дабрачыннасці на карысць беларусаў, якія жылі ў Польшчы.

Адноўлены камітэт узначалілі Лявон Більдзюкевіч і Янка Пачопка.

Лявон Дубейкаўскі

1937 год.  Адчынены канцэнтрацыйны лагер Бухенвальд.

Афіцыйна створаны ў 1937 у наваколлях Веймара, аднак першыя зняволеныя з’явіліся тут яшчэ ў 1933, калі лагер называўся Этэрсберг. За 8 гадоў каля 250 000 чалавек будуць вязнямі Бухенвальда, з іх памруць або будуць забітыя больш за 56 000 чалавек.

Спачатку нямецкія антыфашысты, а потым, у гады Другой сусветнай вайны, прадстаўнікі многіх іншых нацыянальнасцей утрымліваліся тут. Асабліва шмат зняволеных загінула ў філіяле Бухенвальда “Дора”, дзе ў падземных цэхах вырабляліся самалёты-снарады “Фаў”.

Лагер вызвалены 10 красавіка 1945 года амерыканскімі войскамі.

Надпіс на браме лагера Бухенвальд “Jedem das Seine” – “Кожнаму сваё”.

1938 год. У Гомелі адкрыўся Дзяржаўны тэатр лялек Беларусі.

У 1950 годзе калектыў пераехаў у Мінск.

У 2008 годзе тэатру прысвоена званне «Заслужаны калектыў Рэспублікі Беларусь».

Ставяцца спектаклі для дзяцей, вячэрнія спектаклі для дарослых.

Тэатр гастраляваў у шматлікіх еўрапейскіх краінах.

1940 год. Памёр самы высокі мужчына ў свеце.

Роберт Першінг Уодлоу нарадзіўся ў 1918 годзе ў Олтане, штат Ілінойс.

Калі 27 чэрвеня 1940 года яму ў апошні раз вымяралі рост, ён быў роўны 2,72 м пры размаху рук 2,88 м. Яго максімальная вага дасягала 222,7 кг. Да апошняга дня ён працягваў расці, і да дня смерці яго рост цалкам мог дасягнуць 2,74 м.

1949 год. Нарадзіўся Леанід Лісоўскі.

Географ, краязнавец, байкапісец.

Выхаванец геаграфічнага факультэта Магілёўскага педагагічнага інстытута. Дацэнт Мазырскага педагагічнага ўніверсітэта. 

Даследчык прыроды Палесся, яго экалагічных праблем. Аўтар больш за 300 навуковых прац.

Аўтар баек для «Вожыка».

8 ліпеня ў гісторыі. Шлях у Індыю. Палтаўская бітва. Паланенне Дз Карбышава. Нарадзілася спявачка Дз. Арбеніна.

Навіна ад

1497 год. Васка да Гама адплыў з Лісабона на чале марской экспедыцыі да берагоў Індыі.

Ён павёў флот з чатырох караблёў з экіпажам у 170 чалавек. Назад вярнуліся толькі 55 матросаў і два караблі.

Партугальцы сталі першымі вядомымі еўрапейцамі, якія 20 мая 1498 года дасягнулі Калікута. Марскі шлях у Індыю быў вынайдзены.

Назад Васка да Гама вярнуўся 29 жніўня 1499 года.

1709 год. Адбылася Палтаўская бітва.

Найбуйнейшая бітва Паўночнай вайны (1700-1721) паміж рускімі войскамі пад камандаваннем Пятра I і шведскай арміяй Карла XII. 

Адбылася за 6 вёрст ад Палтавы. Перамога рускай арміі прывяла да пералому ў вайне на карысць Расіі і спыніла панаванне Швецыі ў Еўропе.

Да таго моманту, калі армія Карла падышла да Палтавы, ён страціў да траціны арміі, яго тылы былі атакаваны лёгкай конніцай Пятра – казакамі і калмыкамі, перад самай бітвай Карл ХІІ быў паранены. Бітва Карлам была прайграна і ён бег у Асманскую імперыю.

У бітве пад Палтавай шведы страцілі звыш 9 000 забітымі і 19 000 палоннымі. Страты рускіх – 1 345 чалавек.

Да гэтага, 9 кастрычніка 1708 года, адбылася першая пераможная бітва рускіх войск над шведамі, пры Лясной, пад Прапойскам (Слаўгарад) – “Маці Палтаўскай бітвы”.

1861 год. Нарадзілася Магдалена Радзівіл (Завіша, 1861-1945).

Арыстакратка, дзеяч беларускага культурнага руху, мецэнатка, падарожніца.

Фінансавала выдавецтва «Загляне сонца і ў наша аконца», Беларускае выдавецкае таварыства, газету «Беларус», адкрывала беларускамоўныя школы.

Памерла 6 студзеня 1945 года ў Швейцарыі.

У ліпені 2017 года яе прах быў вернуты ў Мінск і перададзены касцёлу Св. Сымона і Алены, 17 лютага 2018 года перапахаваны ў касцёле Найсвяцейшай Тройцы на Залатой Горцы ў Мінску.

1910 год. Асобнай кнігай у Пецярбургу выходзіць паэма Янкі Купалы «Адвечная песня».

Першая яго драматычная паэма.

Напісаная пад уплывам народна-песеннай сімволікі і кніжных крыніц. Складаецца з 12 часткаў-праяваў, кожная з якіх распачынаецца і заканчваецца аўтарскай рэмаркай.

Змест паэмы – аналіз жыццёвага лёсу Мужыка, які выступае як галоўны герой паэмы, трагізму яго існавання ў тагачасным грамадстве.

Паэма – твор высокага трагедыйнага гучання. Напісаная песенна-народным складам верша.

1929 год. Нарадзіўся Канстанцін Ціхановіч.

Беларускі графік.

Скончыў Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут. Працаваў мастацкім рэдактарам часопіса «Беларусь». Ілюстраваў творы беларускіх і замежных аўтараў у беларускім пэрыядычным друку. 

Выканаў многія станковыя кампазыцыі, у тым ліку «Дом I з’езда РСДРП», «Ад’езд Я. Коласа ў семінарыю», трыпціхі «Памяць», «Хатынь».

Аўтар мемарыяльных медалёў, значкоў, экслібрысаў, дыяфільма «Францыск Скарына».

1941 год. Пад Магілёвам патрапіў у фашысцкі палон генерал Дз. Карбышаў (1880-1945).

Фартыфікатар, найбуйнейшы ваенны інжынер, генерал царскай і генерал-лейтэнант Чырвонай Арміі, доктар ваенных навук, прафесар Акадэміі Генштаба.

Патрапіў у палон параненым пад Магілёвам, каля в. Дабрэйка Шклоўскага раёна. Закатаваны 18 лютага 1945 года ў канцлагеры Маўтхаўзен.

1949 год. Нарадзіўся Уладзіслаў Завальнюк.

Каталіцкі святар, беларускі рэлігійны і культурны дзеяч.

Гісторык, выдавец, перакладчык і публіцыст. Магістр тэалогіі, кандыдат гістарычных навук.

Быў членам Рады ТБМ. Змагар за вяртанне беларускіх каталіцкіх святынь у Мінску, паслядоўна праводзіў беларусізацыю каталіцкай царквы ў Беларусі.

1967 год. Магілёўская вобласць узнагароджана ордэнам У Леніна.

Узнагароджана Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР за актыўны супраціў насельніцтва ў Вялікай Айчыннай вайне і дасягненні ў пасляваеннай працы народнагаспадарчага комплекса.

Узнагарода ўручана П. Машэравам ў лістападзе 1967 года.

Арка ў Магілёве з ордэнамі Айчыннай вайны і Леніна.

1974 год. Нарадзіўся Андрэй Мезін.

Беларускі хакеіст.  Заслужаны майстар спорту Беларусі.

Удзельнік Алімпійскіх гульняў у Нагана і Солт-Лейк-Сіці, 11 чэмпіянатаў свету (1998-2009).

Лепшы брамнік Лігі Антарыа (1995) і Каланіяльнай Лігі (1996). Чэмпіён CoHL (1996) і IHL (1997). Срэбны прызёр чэмпіянату Германіі (1999). Лепшы хакеіст Беларусі (1998, 1999, 2005, 2006).

1974 год. У Валожыне нарадзілася Дзіяна Арбеніна.

Беларуская і расійская спявачка, паэт, музыка, мастачка.  Заслужаная артыстка Чачэнскай Рэспублікі.

Сустваральніца групы “Начныя снайперы”. Аўтар больш за 250 песень, больш за 150 вершаў.

З 2014 года мае статус “амбасадара Сусветнага фонду дзікай прыроды у Расіі”, удзельнічала ў творчым дабрачынным праекце “Пакаленне”, адукацыйным праекце “Татальная дыктоўка”.

Асудзіла ўварванне Расіі ва Украіну, неаднаразова выказвалася супраць вайны, з-за чаго ў некалькіх гарадах Расіі былі адменены канцэрты пасля даносаў. У красавіку 2022 года выйшла яе антываенная песня „Не маўчы”.

1993 год. У Мінску, у будынку Тэатра оперы і балета, распачаў працу I з’езд беларусаў свету (8-10 ліпеня).

Арганізаваны Згуртаваннем беларусаў свету «Бацькаўшчына».

Мэта – аб’яднанне беларусаў свету і арганізацыйнае афармленне сусветнай беларускай супольнасці на карысць нацыянальнага адраджэння і будаўніцтва самастойнай беларускай дзяржавы. 

Прысутнічала 996 дэлегатаў ад беларускіх арганізацый з Беларусі і беларускіх суполак 22 краін замежжа. На з’ездзе прынята Дэкларацыю аб прынцыпах дзяржаўнага будаўніцтва Беларусі, шматлікія дакументы. Прэзідэнтам Згуртавання беларусаў свету «Бацькаўшчына» быў абраны Радзім Гарэцкі, старшынёй Рады Ганна Сурмач.

24 верасня 2021 года Вярхоўны суд ліквідаваў Згуртаванне беларусаў свету «Бацькаўшчына».

2008 год. Тэлеканал польскага тэлебачання з трансляцыямі на беларускай і рускай мовах “БЕЛСАТ” пачаў вяшчанне са спадарожніка Sirius.

27 ліпеня 2021 года інфармацыйныя рэсурсы “Белсата” прызнаны ў Беларусі “экстрэмісцкімі”, распаўсюджанне інфармацыі з іх цягне адміністрацыйную адказнасць.

3 лістапада 2021 года прызнаны “экстрэмісцкімі” і інтэрнэт-рэсурсы рэсурсы “Белсата”.

1 ліпеня ў гісторыі. Люблінская ўнія. Першая Энцыклапедыя. Візіт Р. Ніксана ў Мінск. Самы доўгі мост Еўропы. Дэнамінацыя.

Навіна ад

Міжнародны Дзень Дняпра (з 2003 года, першая субота ліпеня).

Прысвечаны адной з самых спакойных і велічных раўнінных рэк, 4-й у Еўропе па даўжыні пасля Волгі, Дуная і Урала. Даўжыня ракі 2201 км, у тым ліку 595 км – па Беларусі.

У Беларусі знаходзіцца верхняя плыня. Да басейна ракі адносіцца 51% тэрыторыі краіны. Па тэрыторыі Магілёўскай вобласці цякуць буйныя прытокі Дняпра – Сож, Бярэзіна. На Дняпры стаіць не толькі Магілёў, але і сталіца Украіны – Кіеў.

Ярылін дзень (народны каляндар).

Дзень пякучага сонца. “Усім дням дзень”. Гэты дзень славяне прысвячалі Богу Ярыле, ладзілі кірмашы і гулянні.

Калі ўвечары зара залаціста-жоўтага колеру і адлівае ружовымі водбліскамі, то варта разлічваць на паляпшэнне надвор’я.

Зялёная афарбоўка вакол Месяца прадвесціць моцную засуху, а туман з самай раніцы кажа, што дзень будзе гарачым і сонечным.

1569 год. Дэпутатамі польскага і літоўскага соймаў зацверджана Люблінская ўнія.

Акт федэрацыйнага аб’яднання дзвюх дзяржаў Польшчы і Вялікага Княства Літоўскага ў Рэч Паспалітую Абодвух Народаў.

Унія заключана ў цяжкі час для ВКЛ у Лівонскай вайне. З канца XV стагоддзя ВКЛ было вымушана весці цяжкія войны супраць Маскоўскай дзяржавы, якая прэтэндавала на ўсходнія землі краіны.

1751 год. У Францыі пабачыў свет першы том першай у свеце «Энцыклапедыі».

Ініцыятар выдання кнігавыдавец Луі Брэтон, кіраўнік праекта – Дэні Дзідро (прысвяціў “Энцыклапедыі” 25 гадоў жыцця).

Асноўны корпус “Энцыклапедыі” склалі 35 тамоў: 17 тамоў тэксту (60 тысяч артыкулаў) і 11 тамоў ілюстрацый да тэксту.

Увогуле самыя першыя зборнікі энцыклапедычнага тыпу з’явіліся яшчэ ў Старажытных Егіпце, Кітаі.  

Першая універсальная «Беларуская савецкая энцыклапедыя» друкавалася ў 1969-1975 гадах, а 18-томавая «Беларуская энцыклапедыя» – у 1996–2004.

1855 год. Заснавана Магілёўскае Аляксандраўскае рэальнае вучылішча.

Яно было 7-класным, размяшчалася ва ўласным будынку (на сучаснай пл. Арджаникідзэ), пабудаваным згодна з праектам магілёўскага губернскага інжынера В. С. Мілянаўскага

У штатах вучылішча знаходзіліся дырэктар, 4 настаўнікі Закона Божага, 8 настаўнікаў навук і моў, настаўнік чыстапісання і малявання, 7 класных настаўнікаў, 2 памочнікі класных настаўнікаў і 4 іншыя службовыя асобы. Урокі доўжыліся па 55 хвілін з 9 раніцы да 14.30 шэсць дзён у тыдзень. У першым класе было па чатыры ўрокі ў дзень, а ў астатніх – па пяць.

Летам 1904 года зроблена двухпавярховая мураваная прыбудова.

Выкладаліся: матэматыка, руская мова, Закон Божы, гісторыя, геаграфія, геаметрычнае чарчэнне, фізіка, касмаграфія, прыродазнаўства, нямецкая і французская мовы, маляванне, чыстапісанне, законазнаўства.

У 1918 годзе пераўтворана ў Магілёўскае педагагічнае вучылішча. Яго будынак захаваўся да сённяшняга дня, і зараз у ім размешчаны Магілёўскі дзяржаўны сацыяльна-гуманітарны каледж.

1903 год. У в. Прокшанічы (цяпер Магілёўскі раён) нарадзіўся Іван Ільюшын (1903-1997).

Беларускі філосаф і савецкі дзяржаўны дзеяч, міністр асветы БССР. Член-карэспандэнт АН БССР.

Скончыў БДУ. Працаваў вучоным сакратаром, дырэктарам Інстытута філасофіі, загадчыкам кафедраў у інстытуце фізічнай культуры, радыётэхнічнага інстытута. У Ташкенцкім фінансава-эканамічным інстытуце, у Бухарскім абкаме кампартыі Узбекістана, у ЦК КПБ, галоўным рэдактарам часопіса «Бальшавік Беларусі», намеснікам Старшыні Савета Міністраў БССР.

Аўтар каля 50 навуковых прац, у тым ліку 2 манаграфій.

Памёр 5 кастрычніка 1997 года.

1913 год. Адкрыты Магілёўскі настаўніцкі інстытут і пры ім гарадское вучылішча.

Размяшчаўся ў цагляным трохпавярховым доме стацкага саветніка Гартынскага па Быхаўскай вуліцы (праз некалькі месяцаў – на Вялікай Садовай, зараз корпус №2 МДУ імя А. Куляшова), арэндная плата складала 3900 рублёў у год. На ўтрыманне інстытута і вучылішча адпускаліся сродкі: з казны – 31 900 руб., ад земства – 1 000 руб., ад горада – 1 000 руб.

Дырэктарам інстытута стаў Ул. Тычынін.

Студэнты інстытута за навучанне плацілі 25 руб., вучні вучылішча – 15 руб. на год.

У 1913-1914 навучальным годзе ў адзіным класе інстытута налічвалася 35 навучэнцаў, усе праваслаўнага веравызнання, ва ўзросце 20-30 гадоў. Гэта былыя настаўнікі пачатковых народных і царкоўнапрыходскіх школ, са стажам працы ў іх не менш за 2 гады. У гарадскім вучылішчы навучалася 34 чалавекі – дзеці дваран, мяшчан і сялян.

Пасля 1917 года інстытут быў перададзены ў распараджэнне Наркамасветы.

1927 год. Нарадзілася Зора Кіпель (Савёнак, 1927-2003).

Беларускі грамадскі дзеяч беларускай эміграцыі ў ЗША, літаратуразнавец, публіцыстка.

У 1936-1941 гг. жыла ў Крычаве. Скончыла Беларускую гімназію імя Янкі Купалы ў Рэгенсбургу, Цюбінгенскі, Лювенскі, Ратгерскі ўніверсітэты.

Адна з ініцыятараў увядзення камп’ютарнай каталагізацыі ў бібліятэчнай сістэме ЗША. Рэдактар газеты «Беларус», член Рады БНР, аўтар «Бібліяграфіі беларускага і беларусаведнага друку на Захадзе», прац па гісторыі Беларусі, літаратуры, асвеце. 

1941 год. Пачалося фарміраванне магілёўскага народнага апалчэння.

Доўжылася да 12 ліпеня. Створана з асобаў непрызыўнога ўзросту пад кіраўніцтвам ваеннага камісара вобласці І. Ваяводзіна ў складзе палка і 14 батальёнаў – 12 000 чалавек.  Апалчэнне прымала ўдзел у абароне Магілёва 3-26 ліпеня 1941 года.

У 1974 г. у абласным цэнтры з’явілася вуліца Народнага апалчэння (800 м, раён Юбілейны).

1970 год. Памёр Аляксандр Мазалёў (1910-1970).

Беларускі савецкі жывапісец, графік, педагог.

Скончыў Ленінградскі інстытут пралетарскага мастацтва. Выкладаў у Віцебскім, Мінскім мастацкіх вучылішчах, Беларускім тэатральна-мастацкім інстытуце.

Падчас вайны прымаў удзел у дзейнасці падпольнай арганізацыі. Быў арыштаваны акупантамі і адпраўлены ў канцлагер. Пасля вызвалення з канцлагера ў 1944 годзе ваяваў у Чырвонай Арміі.

Працаваў у галіне станковых жывапісу і графікі, у пейзажным, партрэтным, бытавым і батальным жанрах. Быў аўтарам тэматычных карцін, у якіх вельмі ёміста ўвасабляліся характэрныя прыкметы таго часу і галоўныя грамадскія ідэалы.

Сярод творчай спадчыны мастака таксама шмат эцюдаў, накідаў і замалёвак. Творы мастака захоўваюцца ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі.

А. Мазалёў. На канікулах. 1966 год.

1974 год. Адбыўся першы афіцыйны візіт дзейнага прэзідэнта ЗША ў Беларусь – Рычарда Ніксана.

Да гэтага ён 22 мая 1972 года сустракаўся з кіраўніцтвам СССР у Маскве. 

Госця прынялі ва ўрадавай рэзідэнцыі “Заслаўе”. Ніксан азнаёміўся з горадам, усклаў вянок да падножжа манумента на плошчы Перамогі, наведаў мемарыяльны комплекс “Хатынь”. 

Падчас абеду ў тосце ён ушанаваў подзвіг беларускага народа ў Вялікай Айчыннай вайне і дадаў: “Я раней думаў, што Мінск і Беларусь увогуле знакамітыя толькі тым, што тут вырасла маленькая дзяўчынка Вольга Корбут”. 

А яшчэ ён разгадаў хітрыкі савецкіх палітыкаў: замест Катыні, яго прывезлі ў Хатынь.

Адзіны за ўсю гісторыю незалежнай Беларусі прыезд кіраўніка ЗША ў асобе Біла Клінтана адбыўся 15 студзеня 1994 года.

1976 год. Заснаваны Магілёўскі абласны тэатр лялек.

Заснаваны групай выпускнікоў культурна-асветнай школы і ўдзельнікамі мастацкай самадзейнасці на чале з рэжысёрам Мікалаем Кулагам. 23 мая 1977 года адбыўся першы спектакль «Ціграня Петрык» паводле п’есы Г. Янушэўскай і Я.Вількоўскага.

У 2009 годзе будынак тэатра адкрыўся пасля рэканструкцыі на сродкі, ахвяраваныя бабруйскім прадпрымальнікам Мешчараковым. Была ўзведзена прыбудова, дзякуючы якой глядзельная зала была пашырана, у сутарэнных памяшканнях размясціліся майстэрні, гардэроб і прыбіральні.

Рэпертуар тэатра – гэта пастаноўкі для дзяцей і дарослых, творы класікаў і сучасная драматургія. Спектаклі “Беласнежка і Гномы”, “Чароўны пэндзаль”, “Самы маленькі самалёт на свеце” – пераможцы прэстыжных міжнародных фестываляў, форумаў, тэатральных прэмій. Аднак асаблівае месца ў жыцці тэатра займаюць пастаноўкі для дарослых, такія як “Дзікае паляванне караля Стаха”, “Гамлет”, “На дне”, “Сіняя-сіняя”, “Кандыд, або Аптымізм”.

Пастаноўкі тэатра – гэта заўсёды смелыя творчыя рашэнні па чытанні твораў беларускіх і замежных класікаў, а таксама работ драматургаў-сучаснікаў.

2000 год. Адкрыўся самы доўгі мост у Еўропе – Эрэсунскі мост, які злучыў Данію са Швецыяй.

Аўтамабільныя і чыгуначныя пуці, якія ідуць па гэтым мосце, пачынаюцца ў шведскім партовым горадзе Мальмё і заканчваюцца на штучным востраве пасярэдзіне Эрэсунскага праліва, а затым спускаюцца ў тунэль, які выходзіць побач з капенгагенскім аэрапортам. Дзякуючы будаўніцтву гэтага новага шляху праехаць з адной краіны ў другую можна ўсяго за 20 хвілін.

2016 год. У Беларусі адбылася дэнамінацыя нацыянальнай валюты.

Таксама былі ўведзены новыя грашовыя знакі ўзору 2009 года і ўпершыню ўведзены манеты (да гэтага выпускаліся толькі памятныя).

Суадносіны абмену старых на новыя банкаўскія знакі склалі 1 да 10 000. Манеты (1, 2, 5 капеек пакрыты меддзю; 10, 20, 50 капеек — меддзю і латунню; 1 рубель – меддзю і нікелем; 2 рублі – біметал, медзь і нікель, кальцо – медзь і латунь) былі адчаканены на Літоўскім манетным двары і Манетным двары Крэмніцы.

26 чэрвеня ў гісторыі. Здарэнне ў Гамельне. «Люблю Беларусь!». Статут ААН. Мінск – горад-герой. Нарадзіліся У. Матыль, Ю. Несцярэнка

Навіна ад

Міжнародны дзень барацьбы са злоўжываннем наркатычнымі сродкамі і іх незаконным зваротам (International Day Against Drug Abuse and Illicit Trafficking, з 1987 года).

Устаноўлены Генеральнай Асамблеяй ААН для стварэння міжнароднага грамадства, свабоднага ад наркаманіі.

Да 60% насельніцтва Беларусі ва ўзросце да 21 года можа быць аднесена да групы рызыкі.

За апошнія 8-9 гадоў колькасць школьнікаў і студэнтаў, якія ўжываюць наркотыкі, узрасла амаль у 8 разоў. Колькасць смяротных выпадкаў ад ужывання наркотыкаў за апошнія 10 гадоў павялічылася сярод насельніцтва ў Беларусі ў 12 разоў, а сярод дзяцей – у 42 разы.

Рост наркаманіі рэзка абвастрае праблему СНІДу. Колькасць зарэгістраваных у Беларусі ВІЧ-інфіцыраваных штогод падвойваецца. Сярод іх 80% – наркаманы. Колькасць асоб, якія эпізадычна ўжываюць наркатычныя рэчывы дасягае больш за 8,3 тысячы чалавек. Сярэдні ўзрост хворых 20-22 гады.

Міжнародны дзень у падтрымку ахвяр катаванняў (International Day in Support of Victims of Torture, з 1987 года).

Менавіта ў гэты дзень у 1987 годзе ўступіла ў сілу Канвенцыя супраць катаванняў і іншых жорсткіх, бесчалавечных ці прыніжаючых годнасць відаў абыходжання і пакарання.

Нягледзячы на нормы міжнароднага і нацыянальнага права, прынцыпы чалавечнасці і роўнасці, у некаторых краінах працягваюцца катаванні. Прагрэсіўнае чалавецтва асуджае любыя дзеянні, якія прыніжаюць чалавечую годнасць.

Катаванні з’яўляюцца злачынствам у адпаведнасці з прынцыпамі міжнароднага права.

1284 год. У нямецкім Гамельне здарылася маркотнае здарэнне, распачатае са спробы выгнання з горада пацукоў, якія распладзіліся.

Жыхары гатовы былі прапанаваць любыя грошы таму, хто выратуе іх ад пошасці. І вось нечакана з’явіўся незнаёмы. З маёмасці пры ім была толькі дудачка. Але якраз з яе дапамогай ён падахвоціўся вывесці грызуноў з Гамельна за добрую плату.

І сапраўды, зайграў на сваім інструменце і вывеў зачараваных музыкай жывёл. “Як проста!” – закрычалі гараджане і адмовіліся плаціць. 

На наступны дзень на вуліцы зноў пачуліся гукі дудкі. І 130 гамельнскіх хлопчыкаў і дзяўчынак адправіліся ў шлях за “ведзьмаком”, які завёў іх у раку Везер, дзе ўсе патанулі.

Гэта гісторыя добра вядомая з казкі пра “Гамельскіх пацукоў” братоў Грым, напісанай у XIX стагоддзі.  

1863 год. У Вільні створаны Выканаўчы аддзел Літвы (Чырвоны ронд).

Цэнтр кіраўніцтва паўстаннем 1863-1864 гадоў на чале з Якубам Гейштарам і членамі К. Каліноўскім і У. Малахоўскім.

Паролем для вызначэння прыхільнікаў паўстання было: 

-«Каго любіш?» 

-«Люблю Беларусь» 

-«То, узаемна».

Паўстанне выклікала вялікі грамадскі рэзананс у тагачаснай Расіі, прыцягнула ўвагу грамадства да Беларусі як да з’явы з гістарычнымі каранямі, адкрыла «беларускае пытанне».

1909 год. Нарадзіўся Антон Адамовіч (1909-1998)

Беларускі літаратуразнавец, пісьменнік, гісторык, публіцыст, доктар філалогіі, Сябра Рады БНР.

Даследчык творчасці М. Гарэцкага, рэцэнзент кніг, у тым ліку Н. Арсенневай «Сягоння».

Аўтар грунтоўных прадмоў да шматлікіх эмігранцкіх выданняў, у тым ліку У. Дубоўкі, Якуба Коласа, А. Мрыя, аўтар прац па гісторыі, эканоміцы, культуры Беларусі.

Супрацоўнік радыёстанцыі «Свабода».

Пахаваны на Беларусіх могілках у Іст-Брансуіку, штат Нью-Джэрсі.

1923 год. У г. Горкі нарадзіўся Аляксандр Слука (1923–2007).

Сусветна вядомы эканоміка-географ, ганаровы прафесар МДУ імя М.Ламаносава, Ганаровы член Рускага геаграфічнага таварыства, доктар геаграфічных навук.

Выхаванец Горацкай СШ №2. Праз усё сваё жыццё ён пранес сапраўдную любоў, “геаграфічныя пачуцці” да вывучэння праблем насельніцтва, захаваў зусім адмысловае, вельмі цёплае, трапяткое і ўважлівае стаўленне да Беларусі.

Акрамя радзімы, яго другое каханне – Францыя, якую ведаў лепш за большасць французаў.

1927 год. У г. Лепелі нарадзіўся Уладзімір Матыль (1927-2010).

Рэжысёр тэатра і кіно, сцэнарыст. Народны артыст Расіі.

Вядомы значнаму колу гледачоў па фільмах «Жэня, Жэнечка і „кацюша“», «Белае сонца пустыні» (Дзяржаўная прэмія), «Зорка чароўнага шчасця». 

1940 год. Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР “Аб пераходзе на васьмігадзінны працоўны дзень, на сямідзённы працоўны тыдзень і аб забароне самавольнага сыходу з працы”.

Згодна з пастановай, рабочыя і служачыя, якія самавольна пайшлі з дзяржаўных, кааператыўных і грамадскіх прадпрыемстваў або ўстаноў, а таксама самавольна перайшлі з аднаго прадпрыемства на другое, аддаваліся суду і маглі падвяргацца турэмнаму зняволенню тэрмінам ад 2 да 4 месяцаў. За прагул без паважлівай прычыны рабочыя і служачыя караліся папраўча-працоўнымі работамі па месцы працы на тэрмін да 6 месяцаў з утрыманнем з заробку да 25%.

1941 год. Нарадзіўся Уладзімір Куляшоў (1941-1999).

Беларускі акцёр, народны артыст.

Скончыў Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут і ўсё жыццё прысвяціў служэнню ў коласаўскім тэатры (Віцебск).

Акрамя тэатральных пастановак, быў задзейнічаны ў кіно – зняўся ў амаль 40 фільмах, у тым ліку “На Чорных Лядах”, “Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях”, “Плач перапёлкі”, “Дуброўскі”, “Знак бяды”, “Палеская хроніка”, “Людзі на балоце”.

Памёр 22 верасня 1999 года.

1941 год. Расстраляны НКУС у лесе пад Мінскам Зэлік Аксельрод (1904-1941).

Беларускі яўрэйскі паэт, перакладчык беларускай паэзіі на ідыш.

Адказны сакратар яўрэйскага часопісу «Беластокер Штэрн» (Зорка), аўтар 4-х кніг вершаў на ідыш.

Выступаў за захаванне школ на мове ідыш. На сходзе яўрэйскіх пісьменнікаў 30 мая 1941 года рэзка пярэчыў кіраўніку Саюза пісьменнікаў Беларусі М. Лынькову, які сцвярджаў, «што яўрэйскія савецкія пісьменнікі… не стварылі вобразы герояў вялікай значнасці». Пасля гэтага здарэння быў арыштаваны.

1945 год. Прадстаўнікі 50 дзяржаў-заснавальніц на канферэнцыі ў Сан-Францыска падпісалі Статут Арганізацыі Аб’яднаных Нацый.

Сярод стран-заснавальніц былі і Беларусь, і Украіна.

Статут уступіў у сілу 24 кастрычніка 1945 года і гэта дата адзначаецца як Дзень Арганізацыі Аб’яднаных Нацый.

1965 год. У в. Прыбар Быхаўскага раёна нарадзіўся Юрый Несцярэнка.

Беларускі кампазітар, музыка, краязнавец, выдавец, педагог.

Стваральнік гуртоў “Рок-транс-аўта” (Мінск),  “White Night Blues” (Бялынічы), удзельнік  мінска-полацкай калабарацыі “Тутэйшыя”, магілёўскіх гуртоў “Рынка”, “Фэт Джон” і іншых.

Аўтар артыкулаў ў “Дзеяслове”, кніг для дзяцей, па гісторыі і культуры Бялыніцкага раёна, выпусціў 7 дыскаў.

Разам з А. Макарэвічам запісаў беларускамоўныя каверы на вядомыя песні “Машыны часу”.

1974 год. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР Мінску прысвоена ганаровае званне «Горад-герой».

Да гэтага, у 1966 годзе такіх званняў ўдастоены Масква, Ленінград (цяпер- Санкт-Пецярбург), Сталінград (цяпер Валгаград), Кіеў, Адэса, Севастопаль, Брэсцкая крэпасць (Крэпасць-Герой), у 1973 – Новарасійск, Керч.

У гонар гэтай падзеі ў 1985 годзе ў беларускай сталіцы ўзведзены архітэктурна-скульптурны комплекс. Ён уключае абеліск (45 м вышынёй) і бронзавую скульптуру «Радзіма-маць».

2016 год. Памёр Сяргей Картэс (1935, Сан-Антоніа, Чылі-2016).

Беларускі кампазітар, Заслужаны дзеяч мастацтваў БССР.

Працаваў у Беларускім тэатры імя Я.Купалы, на  «Беларусьфільм», у Дзяржаўным тэатры оперы і балета Беларусі.

З асобай Картэса звязана адкрыццё беларускага опернага мастацтва для еўрапейскай публікі.

2018 год. Памёр Алесь Зайка (1948-2018).

Беларускі краязнавец. Лаўрэат прэміі імя Тадэвуша Касцюшкі. Ганаровы грамадзянін Івацэвіцкага раёна.

Скончыў філалагічны факультэт Брэсцкага педінстытута. Працаваў настаўнікам беларускай мовы і літаратуры, загадваў школьным этнаграфічным музеем у роднай в. Заполле Івацэвіцкага раёна.

Збіраў фальклор, запісваў народныя словы і выразы, фатаграфаваў традыцыйную архітэктуру.

Укладальнік выданняў «Дыялектны слоўнік Косаўшчыны», «Населеныя пункты Івацэвіччыны», «Фразеалагічны слоўнік Косаўшчыны», «Прыказкі і прымаўкі, жарты і каламбуры, прыгаворкі і языкаломкі, вясельныя прымаўкі пры дзяльбе каравая, вітанні і зычэнні, ветлівыя і ласкавыя выразы, засцярогі і прысяганні, праклёны і адкляцці, жартоўныя праклёны і дражнілкі-кепікі, зневажанні і параўнанні, прыкметы народнага календара з Косаўшчыны». Аўтар кніг некалькіх кніг прозы, працы «Мікратапаніміка Івацэвіччыны».

Яго клопатам у 25 найбуйнейшых населеных пунктах Івацэвіцкага раёна з’явіліся мемарыяльныя дошкі са звесткамі аб першым згадванні вёскі ці мястэчка.

Фота з адкрытых крыніц.

23 чэрвеня ў гісторыі. Алімпійскі і ўдовій дзень. Пішучая машынка. Аперацыя “Баграціён”. Нарадзіўся Ю. Хадыка

Навіна ад

Міжнародны Алімпійскі дзень (International Olympic Day, з 1948 года).

Гэтая дата была абрана з мэтай увекавечыць дату стварэння Міжнароднага алімпійскага камітэта (МАК) 23 чэрвеня 1894 года, пасля таго, як энтузіяст адраджэння алімпійскага руху П’ер дэ Кубертэн у Парыжы абвясціў свой гістарычны даклад перад міжнародным атлетычным кангрэсам.

Асноўным мерапрыемствам, якое суправаджае Міжнародны Алімпійскі дзень, з’яўляецца арганізацыя масавых забегаў на доўгія дыстанцыі. МАК рэкамендуе Нацыянальным алімпійскім камітэтам распаўсюджваць алімпійскую канцэпцыю “Спорт для ўсіх”.

Нацыянальны алімпійскі камітэт Беларусі заснаваны ў 1991 годзе, што дало магчымасць беларускім спартсменам выступаць самастойнай камандай на Алімпійскіх гульнях.

Міжнародны дзень удоў (International Widow’s Day, з 2011 года).

У сувязі з неабходнасцю ўдзялення асаблівай увагі становішчу ўдоў усіх узростаў, якія жывуць у розных рэгіёнах і культурным асяроддзі, Генеральная Асамблея ААН устанавіла Міжнародны дзень удоў.

Доля ўдоў у Беларусі, паводле вынікаў перапісу 2019 года, склала 18,9% (па перапісе 2009 г. – 18,4, у 1999 г. – 13,0). Гэта амаль у 5 разоў больш, чым удовых мужчын (3,9%). У краіне больш за 800 тысяч удоў. І іх колькасць толькі расце, паколькі Беларусь – краіна жанчын, у краіне павышаная смяротнасць мужчын (алкагалізм, нізкая стрэсаўстойлівасць, траўматызм, захворванні) і больш нізкая працягласць жыцця «моцнай палавіны» – жывуць на 10 гадоў меней за жанчын.

Дзень дзяржаўнай службы Арганізацыі Аб’яднаных Нацый (United Nations Public Service Day, з 2003 года).

ААН заклікала дзяржавы-члены арганізоўваць у гэты дзень спецыяльныя мерапрыемствы, якія асвятляюць значэнне і ўклад дзяржаўнай службы ў працэсе развіцця грамадства, праводзіць узнагароджанне дзяржаўных служачых, а таксама арыентаваць жыццёвыя інтарэсы моладзі ў напрамку прыняцця рашэнняў аб кар’еры дзяржаўнага служачага.

Аграфена Купальніца (Аграфена Лютыя Карэнні, народны каляндар, народная назва дня памяці Св. пакутніцы Агрыпіны).

Гэтае свята ў славянскіх народаў асацыявалася з пачаткам купальнага сезона. У дзень Аграфены Купальніцы ўпершыню пасля доўгай зімы людзям дазвалялася купацца ў рэках, ручаях, сажалках і азёрах. Нашы продкі верылі, што ў гэты дзень Бог апускае ў ваду цеплыню, а Ян Хрысціцель чысціць вадаёмы ад ведзьмаў, вадзяных, змей і іншага паскуддзя, якое апаганьвае іх. 

Акрамя таго, лічылася, што вада ў гэты дзень атрымлівае ад сонца гаючую сілу, карысную для людзей. Людзі купаліся ў рэках і азёрах аголенымі, мыліся ў лазнях, аблівалі адзін аднаго вадой з студняў. Усё, што было звязана з вадой, лазняй і купаннем, знайшло адлюстраванне ў гэты дзень.

К. Макоўскі. Дзяўчына ў вянку.

1868 год. У ЗША запатэнтавана пішучая машынка.

Крыстафер Шоулз з Вісконсіна прыдумаў апарат для паслядоўнай нумарацыі кніжных старонак. Ад гэтай простай прылады і вядзе свой пачатак пішучая машынка.

Запатэнтаваная машынка была памерам з пісьмовы стол, друкавала толькі вялікімі літарамі, а машыністка не бачыла выніку сваёй працы, таму што папера хавалася ўсярэдзіне. Аднак, менавіта ад гэтай машынкі пайшла па свеце знакамітая раскладка QWERTY – першыя шэсць клавіш у верхнім радзе клавіятуры.

Замест клавішы з лічбай 1 выкарыстоўвалі літару “I”, ды і Shift быў дададзены толькі праз 10 гадоў, але раскладка засталася той жа самай.

Шоулз прадаў правы на машынку Ф. Рэмінгтону і яго інжынеры давялі распрацоўку да розуму і выпусцілі на рынак апарат пад назвай “Remington” 1 сакавіка 1873 года.

Адным з першых пакупнікоў прылады стаў М. Твен. Яго знакаміты раман “Прыгоды Тома Соера” стаў першым у свеце класічным творам, надрукаваным механічным спосабам.

З калекцыі пішучых машынак Клічаўскага краязнаўчага музея

1765 год. Нарадзіўся Ежы Валінскі (1765-1840).

Беларускі і польскі танцоўшчык тэатра. Выкладчык танцаў.

Працаваў у тэатры А. Тызенгауза, у варшаўскай трупе «Таварыства танцоўшчыкаў яго каралеўскай вялікасці», удзельнік спектакляў у каралеўскім замку, у Лазенках, на сцэне Нацыянальнаго тэатра. 

Лазенкі

1933 год. Расстраляны епіскап Слуцкі Мікалай (Шамяціла, 1877-1933).

Беларускі праваслаўны дзеяч.

Падтрымліваў і прапагандаваў сярод вернікаў ідэі беларускага нацыянальнага адраджэння, прыхільнік ідэй аўтакефаліі праваслаўнай царквы Беларусі.

Арыштоўваўся ДПУ у 1926, 1933 гадах.

Па афіцыйнай версіі, памёр ад тыфу ў мінскім шпіталі, па іншых звестках – расстраляны ў Мінскай унутранай турме ДПУ.

1938 год. Нарадзіўся Юрый Хадыка (1938-2016).

Беларускі грамадскі і культурны дзеяч, навуковец, доктар фізіка-матэматычных навук.

У 1969 годзе арганізаваў у АН БССР семінар па вывучэнню старажытнабеларускага мастацтва, прымаў удзел у зборы матэрыялаў і напісанні «Збору помнікаў гісторыі і культуры Беларусі».

Адкрыў пры АН БССР Музей старажытнабеларускай культуры.

Намеснік старшыні БНФ.

Памёр 11 верасня 2016 года на чужыне, у ЗША, але пахаваны ў Мінску.

1941 год. На другі дзень Вялікай Айчыннай вайны, войскі нацысцкай Германіі занялі беларускія гарады Беласток і Гродна.

Фота. Баі на Беластоцкім выступе 22-25 чэрвеня 1941 года.

1944 год. Пачатак беларускай наступальнай аперацыі “Баграціён” (23 чэрвеня – 29 жніўня 1944).

У ходзе аперацыі савецкая армія нанесла найбуйнейшую паразу нямецкай арміі за ўсю ваенную гісторыю Германіі, разграміўшы групу армій «Цэнтр» Вермахта.

Да чэрвеня 1944 года лінія фронту на ўсходзе падышла да лініі Віцебск – Орша – Магілёў – Жлобін. 

З савецкага боку ў чатырох задзейнічаных франтах на пачатак аперацыі лічылася больш за 1,6 млн чалавек (без тылавых частак). З нямецкага боку, у групе армій “Цэнтр” – 486 тыс. вайскоўцаў (усяго 849 тысяч, уключаючы тылавыя часткі). Да пачатку аперацыі СССР меў перавагу ў танках у 23 разы, у артылерыі ў 9,4, у авіяцыі ў 10,5. Нямецкае камандаванне не чакала савецкага наступу на гэтым участку фронту, замест эшаланаванай мабільнай абароны Гітлер настойваў на абароне фіксаваных геаграфічных кропак-«крэпасцей» Мінск, Віцебск, Бабруйск, Магілёў і іншых. 

У першыя 3 дні савецкія войскі ўзялі 11 з 12 «крэпасцяў». Вялікую ролю ў паслабленні рэзерваў нямецкіх войск адыграла высадка саюзнікаў у Нармандыі.

1944 год. У межах аперацыі “Багрыціён” пачалася магілёўская наступальная аперацыя.

Завяршылася 27 чэрвеня вызваленнем Глуска, 28 чэрвеня – Магілёва, Асіповічаў, 29 чэрвеня – Бабруйска.

1946 год. Заснавана Крывіцкае (Беларускае) навуковае таварыства імя Ф. Скарыны.

Існавала ў 1946-1949 гадах у Германіі, у 1949-1976 – у ЗША.

Заснавана ў лагеры для перамешчаных асоб у г. Рэгенсбург (Германія). Яго старшынямі ў розны час былі Я. Станкевіч, А. Адамовіч  і А. Махноўскі.

Мела на мэце аб’яднаць намаганні вучоных-беларусаў для навуковай працы ў галіне беларусазнаўства.

Таварыства займалася зборам дакументаў, рукапісаў, беларускіх выданняў, якія захоўваліся ў створаным пры ім Беларускім архіве.

Спыніла дзейнасць у 1976 годзе.

Я. Станкевіч

1967 год. У ЗША памёр Мікалай Дзямідаў (1888-1967).

Беларускі грамадска-палітычны і ваенны дзеяч, настаўнік.

Унучаты пляменнік К. Каліноўскага.

Удзельнік Імперыялістычнай вайны, паручнік. Прадстаўнік Рады БНР і камендант Гродна. З уласна сфарміраваным батальёнам ваяваў у складзе арміі С. Булак-Балаховіча. Арганізатар таварыстваў «Беларуская хата» і «Рунь» у Латвіі. Адзін з кіраўнікоў Беларуска-амерыканскай нацыянальнай рады.

 

Хутка чакаецца адкрыццё адноўленнага тэатральнага фантана ў Магілёве – з сюрпрызам

Навіна ад

Падчас вясновай перапланіроўкі Камсамольскай вуліцы і сквера Герцана, які неўзабаве вярнуў сабе гістарычную назву Тэатральны, быў дэмантаваны фантан. Зараз вядуцца работы па будоўлі новага.

Плануецца, што фантан будзе адкрыты, калі не на дзень горада, то на пачатку ліпеня.

Фантан упрыгожыць новы твор магілёўца, скульптара Андрэя Вараб’ёва. Вядома, што яго праца будзе прысвечана тэме кахання, але падрабязнасці пакуль не раскрываюцца, каб захаваць інтрыгу.

Тэатральны фантан – улюбёнае месца многіх пакаленняў магілёўцаў. Яшчэ ў 2020 годзе выношваліся планы па стварэнню тут “цэнтра прыцягнення творчых сіл”. Такая ідэя агучвалася тады дырэктарам Магілёўскага драмтэатра Андрэем Новікавам, горача падтрымлівалася тагачасным дырэктарам Музея гісторыі Магілёва Аляксеем Бацюковым, тым больш, што дадзеная пляцоўка ўжо станавілася месцам рэалізацыі асобных мерапрыемстваў. Напрыклад, у 2019 годзе ўдзельнікамі міжнароднага арт-праекта “Магілёў вачыма гасцей” гэты фантан быў творча размаляваны. 

Нагадаем, што Тэатральны сквер вярнуў сваю гістарычную назву на пачатку гэтага лета. Ён месціцца за драмтэатрам – паміж вуліцамі Болдзіна і Камсамольскай – да вуліцы Ленінскай. Гэта найстарэйшы сквер горада, закладваўся ў 1829 годзе пры губернатары М. Мураўёве, як сад. Сквер быў агароджаны, летам у ім граў духавы аркестр. 

Пэўны час сквер называўся Мураўёўскім, у гонар губернатара, душыцеля паўстанняў 1830 і 1863-1864 гадоў. Потым – Тэатральным. У 1917-1919 гадах сквер меў назву Дняпроўскі, у 1919-2023 гадах – імя Герцэна. 

Фота: mogilev.media і mogilevnews.by

Дзень у гісторыі. 16 чэрвеня. Заснаваны Ford i Pepsi. Пакарэнне космасу беларускай. Нарадзіўся А. Казарскі.

Навіна ад

1797 год. У беларускай Дуброўне нарадзіўся Аляксандр Казарскі (1797-1833).

Ваенна-марскі дзеяч, падарожнік.

У 1831 годзе адшукаў найкарацейшы водны шлях з Колы (Мурманск) у Пецярбург, па якому пазней пракладзены Беламорска-Балтыйскі канал.

14 мая 1829 года на чале 18-гарматнага брыгу “Меркурый” уступіў у бой з турэцкімі караблямі, якія ўдзесяцёра пераўзыходзілі па сілах, і выйшаў пераможцам.

У гонар нашага земляка і яго гераізму пастаўлены помнікі і памятныя знакі ў Дуброўна, Севастопалі, Мікалаеве, прысвечаны палотны мастака Айвазоўскага.

Памёр 16 (28) чэрвеня 1833 года.

1828 год. Нарадзіўся Пётр Бяссонаў (1828-1898).

Рускі славянафіл, гісторык літаратуры, выдавец беларускага фальклору, этнолаг і публіцыст.

Служыў у Маскоўскім архіве Міністэрства замежных спраў, сінадальнай друкарні, старшынём Віленскай археаграфічнай камісіі, дырэктарам Віленскіх рэальнага вучылішча, гімназіі, бібліятэкарам Маскоўскага ўніверсітэта.

Вынікам яго дзейнасці ў Вільні стаў зборнік «Беларускія песні», у які ўвайшлі валачобныя, юр’еўскія, куставыя, мікольскія, пятроўскія, купальскія, калядныя і масленічныя песні.

Аўтар працы «Сепаратизм в Северо-Западном крае. Рассказ очевидца» ў выглядзе палемікі аўтара з умоўным апанентам. Апанент, пецярбургскі ліберал, сумняецца ў мэтазгоднасці прымусовай русіфікацыі края, папракае чыноўнікаў у няведанні спецыфікі і празмернай жорсткасці. П. Бяссонаў у адказ тлумачыць сваё разуменне праблемы беларускага і польскага сепаратызму, апраўдвае палітыку расійскага ўрада. 

1834 год. Нарадзіўся Аляксандр Ельскі (1834-1916).

Беларускі пісьменнік, гісторык, этнограф, краязнавец.

Адзін з першых гісторыкаў беларускай літаратуры і збіральнікаў беларускіх рукапісаў, патрыярх прафесійнага беларусазнаўства.

Яму належаць словы: «Родная мова ў дакладным значэнні ёсць самая любімая спадчына нацыі; праз яе пасрэдніцтва лягчэй за ўсё пранікнуць у душу нацыі, закрануць пачуцці, праясніць розум, падштурхнуць адпаведную думку, заклікаць да дзеяння, змагацца са страсцямі, стварыць дабрачыннасці!»

Памёр 10 верасня 1916 года.

1875 год. Нарадзіўся Канстанцін Галкоўскі (1975-1963).

Літоўскі і беларускі кампазітар, дырыжор, прафесар Літоўскай кансерваторыі. Народны артыст Літвы.

Бацька яго паходзіў з Магілёўшчыны.

Вучань М. Рымскага-Корсакава, А. Глазунова, А. Лядава. Сябра Максіма Танка, Рыгора Шырмы.

Аўтар многіх твораў, заснаваных на беларускім фальклоры, музыкі рамансаў і хораў на вершы беларускіх паэтаў Ф. Багушэвіча, Я. Купалы, Я. Коласа, М. Танка, Зм. Бядулі, К. Буйло.

Р. Шырма і К. Галкоўскі разам з маладымі беларускімі літаратарамі Н. Арсенневай, Максімам Танкам, Х. Ільяшэвічам, Я. Бартулем, М. Шчорсам і іншымі. Канец 1920-х гг.

1897 год. Нарадзіўся Аляксандр Шлюбскі (1897-1942).

Беларускі літаратуразнавец, этнограф, фалькларыст, бібліёграф. 

Скончыў Віцебскае аддзяленне Маскоўскага археалагічнага інстытута.

Арганізатар архіўнай справы ў Веліжы, Віцебску, Оршы, Полацку,  працаваў у Інбелкульце, Інстытуце гісторыі АН БССР. Сябра і паплечнік Вацлава Ластоўскага.

Склаў разгорнутую інструкцыю «Звесткі па збіранні вуснай народнай творчасці ў Беларусі». 

Арыштаваны ДПУ у красавіку 1930 года па справе «Саюза вызвалення Беларусі», у 1931 годзе высланы ў Ніжні Ноўгарад. Паўторна арыштаваны ў Ленінградзе ў 1935 годзе.

Мабілізаваны ў ліпені 1942 года ў армію. Лічыцца зніклым без вестак з 26 жніўня 1942 года.

1903 год. Заснавана аўтамабільная фірма “Форд мотар компані”. 

Малады амерыканскі інжынер Генры Форд, заручыўшыся падтрымкай групы фінансістаў, заснаваў сваю ўласную фірму з мэтай ператварэння аўтамабіля з прадмета раскошы ў прадмет першай неабходнасці.

Форд імкнуўся выпускаць надзейныя і недарагія аўтамабілі. Напрыклад, ў 1908 годзе “Форд-Т” каштаваў 825 долараў, у 1912 – 375, што зрабіла яго самым даступным сродкам перамяшчэння ў Амерыцы.

Зараз “Форд” выпускае кожны 20-ты аўтамабіль у свеце. Акрамя гэтага кампанія вырабляе беспілотнікі, ваенную тэхніку.

1903 год. У ЗША зарэгістравана гандлёвая марка «Pepsi».

Сама рэцэптура была вынайдзена ў 1893 годзе фармацэўтам  Калебам Брэдхэмам: газіраваная вада, цукар, ваніль, алеі, арэхі колы. 

Спачатку гандлявалася ў аптэках у якасці напою, які дае весялосць, умацоўвае і спрыяе страваванню. Падчас Другой сусветнай вайны “Пепсі-Кола” абыйшла папулярныя “Royal Crown” і “Dr. Pepper” і стала № 2 пасля “Кока-Колы”. 

Упершыню савецкія грамадзяне масава пасмакавалі напой у 1959 годзе на прамысловай выставе ЗША ў маскоўскім парку Сакольнікі (выпіта больш за 3 млн шклянак).

Першы завод “Пепсі Колы” ў СССР быў пабудаваны ў 1974 годзе ў Наварасійску. 

У нас у краіне працуе PepsiCo-Беларусь. Выпускае PepsiCo з ліпеня 2015 года ААТ «Лідскае піва».

1911 год. Нарадзіўся Дзмітрый Лукас (1911-1979).

Беларускі кампазітар. Заслужаны дзеяч мастацтваў.

Працаваў кіраўніком аддзела музыкі Упраўлення па справах мастацтваў БССР, адказным рэдактарам музычнага вяшчання Беларускага радыё, загадчыкам кафедры спеваў Мінскага педінстытута імя М. Горкага.

Аўтар шэрагу опер, у тым ліку «Кастусь Каліноўскі», «Песня о счастье», «Дочь пограничника», твораў для салістаў, хора і аpкестраў, да драматычных спектакляў і фільмаў, у тым ліку «Человек не сдается», «Нестерка», «Дети партизана», апрацовак беларускіх народных песень.

1927 год. У Магілёве скончана будаўніцтва летняга тэатра.

Меў залу на 900 месцаў, добрую акустыку. Вакол тэатра размяшчаліся арэлі, більярдная, бібліятэка, танцпляцоўка. Тэатр у парку імя М. Горкага працаваў да канца 1980-х гадоў.

1928 год. Пайшоў з жыцця Эдвард Вайніловіч (1847-1928).

Гаспадарчы і палітычны дзеяч Беларусі і Расійскай імперыі. Патрыёт Беларусі.

Старшыня Мінскага таварыства сельскай гаспадаркі, лідар дваран літоўска-беларускіх губерняў, фундатар касцёлу Св. Сымона і Алены (Чырвоны касцёл у Мінску), праваслаўных цэркваў, заснавальнік камітэта абароны яўрэяў і татар, кіраўнік дэпутацкай фракцыі «Саюз Колаў Каралеўства Польскага і Краёў Літвы і Русі» у Дзяржсавеце. 

Фінансава падтрымаў Беларускі Нацыянальны камітэт, член Рады БНР. Катэгарычна выступаў супраць паланізацыі беларускамоўнага насельніцтва Польшчы.

Памёр у Польшчы. 11 чэрвеня 2006 года ўрачыста перапахаваны ў  Мінску каля Чырвонага касцёла.

1963 год. На трое сутак космас пакарыўся Валянціне Церашковай.

Церашкова – беларуска, 6-ы ў свеце касманаўт і першая жанчына-касманаўт. Яна зрабіла 48 віткоў вакол Зямлі.

Яе бацька родам з в. Выйлава Бялыніцкага раёна, маці – з в. Ерамееўшчына Дубровенскага раёна.

У дзяцінстве выхоўвалася на беларускай мове.

1979 год. Памёр ураджэнец Віцебска Лазар Лагін (Гінзбург, 1903-1979).

Савецкі пісьменнік і паэт, вядучы прадстаўнік савецкай сатырычнай, фантастычнай і дзіцячай літаратуры, аўтар аповесці-казкі “Стары Хатабыч”.

Псеўданім Лагін – скарачэнне ад Лазар Гінзбург.

Скончыў школу ў Мінску, удзельнічаў у Грамадзянскай вайне, у арганізацыі камсамола ў Беларусі.

Сябраваў з У. Маякоўскім, які ацаніў яго вершы.

Працаваў у рэдакцыях цэнтральных газет, у тым ліку ў “Праўдзе”, у часопісе “Кракадзіл”.

Падчас вайны працаваў у газеце «Чырвоны чарнаморец», удзельнічаў у абароне Адэсы, Севастопаля, Керчы, Наварасійска, у вызваленні Румыніі.

Аўтар фантастычных твораў: «Патэнт АВ», «Востраў расчаравання», «Атавія Проксіма», «Эліксір Сатаны», «Бялявая шэльма» і іншых.

Дзень у гісторыі. 29 мая. Падзенне Канстантынопаля. Трагедыя ў Бруселі. МТЗ, БелАЗ. Нарадзілася С. Зелянкоўская.

Навіна ад

Міжнародны дзень міратворцаў ААН (з 2002 года).

У гэты дзень у 1948 годзе першая міратворчая місія “Орган ААН па назіранні за выкананнем умоў перамір’я” пачала аперацыі ў Палестыне.

У 1988 годзе міратворчым сілам ААН была прысуджана Нобелеўская прэмія міру. 

У Беларусі існуе міратворчая рота. 2 жніўня 2010 года беларускія вайскоўцы былі скіраваны для ўдзелу ў дзейнасці па падтрыманні міжнароднага міра і бяспекі ў Ліванскай Рэспубліцы ў колькасці 9 чалавек.

Аперацыі ААН па падтрыманні міру выкарыстоўваюць гэты Дзень для ўмацавання сувязяў з мясцовым насельніцтвам, інтарэсы якога яны абараняюць. Місіі арганізуюць спартыўныя мерапрыемствы, наведванні школ і прытулкаў, мастацкія і літаратурныя конкурсы, фотавыставы, уборку тэрыторый, пасадку дрэў, праводзяць канцэрты, канферэнцыі і семінары па пытаннях падтрымання міру.

1453 год. Падзенне Канстантынопаля.

Захоплены войскамі султана Асманскай імперыі Мехмеда II. Гэтым быў пакладзены канец 1100-гадовай гісторыі хрысціянскай Візантыйскай імперыі. 

Пра падзеі 1453 года «Хроніка Быхаўца» сціпла паведамляе: “29 мая туркі ўзялі Царград”.

Беларускія летапісы адзначалі, што гэты год выдзяляўся непагаддзю. Хрысціяне звязвалі падзенне Канстанцінопаля з гневам Божым, аднак сучасныя даследчыкі бачаць прычыну таксама і ў прыродных фактарах: у халодныя, неўрадлівыя, галодныя гады абаронцы не мелі дастаткова запасаў збожжа. Сонца на небе над горадам пастаянна мела выражаны бардовы колер – колер крыві. Гэта моцна ўплывала на маральны стан абаронцаў сталіцы Візантыі. Яны не маглі ведаць, што сонца стала чырвоным ад вялікіх мас попелу, якія ўзняліся ў зямную атмасферу пасля выбуху вулкана на другім баку планеты.

1565 год. Памёр Мікалай Радзівіл «Чорны» (1515-1565).

Вялікалітоўскі дзяржаўны, палітычны, культурны і рэлігійны дзеяч, князь Свяшчэннай Рымскай імперыі. Мянушку «Чорны» атрымаў з-за колеру сваёй барады, чым адрозніваўся ад свайго стрыечнага брата Мікалая Радзівіла Рудога.

Удзельнічаў у вайне з Маскоўскай дзяржавай 1534-1537 гадоў. Узначальваў Раду ВКЛ і соймы, канцлер ВКЛ, ваявода Віленскі. Выступаў за суверэннасць ВКЛ у саюзе з Польшчай, спрыяў уключэнню Лівонскага ордэна ў склад ВКЛ, узначальваў правядзенне аграрнай рэформы (валочнай памеры).

Першым з магнатаў прыняў Рэфармацыю, прапагандаваў кальвінізм у ВКЛ, апекваў друкарні ў Нясвіжы, пры Берасцейскім зборы, у якой выйшла ў 1563 годзе «Радзівілаўская Біблія».

Валодаў вялікімі латыфундыямі ў Беларусі.

1920 год. У Навазыбкаве (зараз – Бранская вобласць Расіі) бальшавікамі расстраляны Фабіян Шантыр (1887-1920).

Беларускага літаратар і дзяржаўны дзеяч. Быў жанаты на Зосьцы Верас. 

У 1914-1917 гадах служыў наглядчыкам палявога ваеннага шпіталю ў Бабруйску. 

Лідар левага крыла Беларускай сацыялістычнай грамады, член Беларускіх нацыянальных арганізацый, Цэнтральнай рады беларускіх арганізацый і партый, загадчык Смаленскага аддзялення Белнацкаму, камісар па нацыянальных справах Часовага ўраду БССР, супрацоўнік Менскага губернскага ваеннага камісарыяту і Асобай харчовай камісіі Заходняга фронту.

Гісторык В. Скалабан распавядае: “Расстралялі яго за тое, што ён нібыта прыпісаў сабе партыйны стаж і не мог даказаць, што сядзеў у царскай турме ў 1905 годзе. І за дыскрэдытацыю савецкай улады. Але, па сутнасці, за тое, што ён – некіравальны беларускі дзеяч”

1933 год. Нарадзіўся Мікола Гайдук (1933-1998).

Беларускі пісьменнік, журналіст, краязнавец, настаўнік. Заслужаны дзеяч культуры Польшчы.

Выкладчык і дырэктар беларускага ліцэя імя Б. Тарашкевіча ў Бельску Падляскім, працаваў у газеце «Ніва» (Беласток).

Аўтар зборніка вершаў на беларускай мове, апавяданняў, аповесцей і гістарычных эсэ, казак. Перакладчык паэзіі з польскай на беларускую мову.

Апублікаваў каля 600 уласных запісаў беларускіх песень з нотамі, краязнаўчы слоўнік.

Сабраў у наваколлі Белавежы і апрацаваў зборнік беларускіх народных казак, легенд і паданняў «Аб чым шуміць Белавежская пушча».

Суаўтар падручнікаў па беларускай мове для 3-5 класаў (1962-1987) і «Граматыкі беларускай мовы для 5-8 класаў беларускай пачатковай школы» (1975).

Памёр 2 верасня 1998 года.

1939 год. Нарадзілася Людміла Пісарава (1939-2011).

Беларуская актрыса, Заслужаная артыстка, кавалер Ордэна Ф. Скарыны.

Скончыла студыю пры Беларускім тэатры імя Я. Коласа, у якім прапрацавала ўсё жыццё.

Іграла ролі ў тэатральных пастаноўках па творах І. Шамякіна, А. Петрашкевіча, А. Дударава, М. Матукоўскага, В. Вольскага, рускіх, замежных класікаў, знялася ў шэрагу кінафільмаў, у тым ліку ”Плач перапёлкі”, “З юбілеем пачакаем”, “Палеская хроніка”, “Людзі на балоце”.

Памерла 23 мая 2011 года.

1945 год. У Копысі нарадзіўся Аляксей Кароль (1945-2015).

Беларускі грамадскі дзеяч, гісторык, кандыдат гістарычных навук, журналіст, рэдактар газеты “Новы час” (2007-2015).

Аўтар манаграфіі пра Ўсевалада Ігнатоўскага, прац пра рэабілітацыю Зміцера Жылуновіча, пра “нацдэмаў”, рэпрэсаваных у 1920-1930-я гады. Сузаснавальнік Партыі народнай згоды. Падчас прэзідэнцкіх выбараў 2006 года быў даверанай асобай А. Казуліна.

Памёр 12 верасня 2015 года ў Сінгапуры.

1946 год. Савет міністраў СССР прыняў Пастанову № 1142 “Аб будаўніцтве Мінскага трактарнага завода”.

У 1990 годзе МТЗ выпускаў 110 000 трактараў (кожны 10-ы у свеце). Зараз у год выпускае каля 30 тысяч колавых, гусенічных трактараў. Працуе каля 15 000 чалавек, магутнасць – 71 000 трактараў ў год.

На экспарт пастаўлена больш за 2,6 мільёнаў трактараў у больш чым 100 краін свету. У лютым 2022 года выпушчаны чатырохмільённы трактар.

1965 год. Прынята рашэнне Савета Міністраў СССР аб пачатку будаўніцтва ў Магілёве камбіната сінтэтычнага валакна.

Першая прадукцыя беларускага лаўсану была атрымана 5 лістапада 1968 года. Першая чарга камбіната пабудавана 9 ліпеня 1971. 

У склад аб’яднання ВА “Хімвалакно”, створанага 21 ліпеня 1975 года, увайшлі Магілёўскі камбінат сінтэтычнага валакна (галаўное прадпрыемства) і Магілёўскі завод штучнага валакна (ліквідаваны ў 2012 годзе). 

У 1980-1990-я гады на аб’яднанні працавала да 25 000 чалавек, зараз менш за 5000. 

Рэзідэнт Вольнай эканамічнай зоны “Магілёў”. Адзіны ў краіне буйны вытворца дыметылтэрэфталату, поліэфірнага грануляту ПЭТ, у тым ліку харчовага прызначэння, поліэфірных валокнаў і нітак і асноўны пастаўшчык сыравіны для лёгкай прамысловасці.

На мінулым тыдні прадпрыемства прайграла чарговы, трэці за апошнія тры месяцы, пазоў у Арбітражным судзе Масквы. Агульная сума грашовых прэтэнзій, запатрабаваная з сакавіка па май 2023 года расійскімі кампаніямі з ААТ “Магілёўхімвалакно”, складае звыш $3,4 млн і каля 23 млн расійскіх рублёў.

Усе тры справы, прайграныя ў першай інстанцыі, звязаны з запазычанасцю перад пастаўшчыкам па кантрактах 2021 і 2022 гадоў. Як вынікае з матэрыялаў спраў, грошы праз суд спрабуюць вярнуць маскоўскія кампаніі “ЛКМ і Тэхналогіі”, “Панамарыкс” і “Афіва”.

1975 год. На Беларускім аўтазаводзе пачалася вытворчасць самага буйнога ў СССР грузавіка.

Ім стаў “БелАЗ-7520” грузападымальнасцю 110 т (на фота).

На сёння, у ТОП-5 сусветных вытворцаў суперсамазвалаў уваходзяць: БелАЗ 75710, 496 т; амерыканскі Terex MT 6300AC, 400 т; нямецкі Liebherr T 284, 400 т; японскі Komatsu 980E-4, 360 т; амерыканскі Caterpillar 797F, 345 т.

1977 год. Нарадзілася Святлана Зелянкоўская.

Беларуская актрыса. Былая жонка спявака Сяргея Міхалка. 

Працавала ў Нацыянальным акадэмічным тэатры імя Янкі Купалы. У ліпені 2017 года сышла з тэатру. 

Вядома гледачам па ролях ў фільмах “Казка пра зорнага хлопчыка”, “Ідзі і глядзі”, “Каменская” (тэлесерыял), “Анастасія Слуцкая” (роля княгіні Анастасіі).

1985 год. Трагедыя на брусельскім стадыёне “Эйзель”.

Перад фіналам Кубка еўрапейскіх чэмпіёнаў па футболе паміж англійскім “Ліверпулем” і італьянскім “Ювентусам” фанаты “Ліверпуля” справакавалі бойку з італьянскімі балельшчыкамі. Яшчэ да пачатку гульні паміж італьянскімі і англійскімі фанатамі адбылося сутыкненне, якое перарасло ў крывавую трагедыю. Арганізатары матча дапусцілі небяспечную памылку – балельшчыкі сапернічаючых каманд не былі аддзелены адзін ад аднаго належным чынам.

Хто менавіта пачаў першым бойку засталося нявысветленым. Сярод балельшчыкаў узнікла паніка, яны пабеглі. Пад напорам натоўпу павалілася бетонная сцяна, якая агароджвала сектары, пабудаваная яшчэ ў 1920-я гады. Пад яе абломкамі і ад раненняў падчас бойкі загінулі 39 чалавек, звыш 400 атрымалі траўмы.

Матч пачаўся з затрымкай на 1,5 гадзіны. Яго хацелі нават адмяніць, але, каб пазбегнуць новых інцыдэнтаў, гульня адбылася. З лікам 1:0 выйграў “Ювентус”.

Каб перакрэсліць адну з самых чорных старонак у гісторыі сусветнага футбола, у тым жа годзе стары стадыён знеслі, а на яго месцы пабудавалі сучасны “Кароль Бадуэн”, а ў маі 2005 года быў адкрыты помнік 39 загінуўшым футбольным балельшчыкам. Каля манумента запалілі 39 свечак, і на новай перабудаванай сцяне былі высечаны словы: “У памяць аб 29/05/85”.

1994 год. Памёр магілёўскі скульптар Віктар Байцун (1941-1994).

Сярод яго прац бронзавыя мемарыяльныя шыльды ў гонар М. Крыленкі і генерала М. Раманава на вуліцах, названых іх імёнамі.

2008 год. Памёр ураджэнец в. Красная Кіраўскага раёна Валянцін Рабцэвіч (1934-2008).

Беларускі археолаг і нумізмат. Доктар гістарычных навук, прафесар БДУ. Адзін з заснавальнікаў беларускай нумізматыкі.

Вывучаў гісторыю грашовага звароту ВКЛ і Рэчы Паспалітай, тапаграфію манетных скарбаў на Беларусі.

Аўтар класічных манаграфій «О чем рассказывают монеты», «Нумизматика Беларуси», «Российско-польские монетные эмиссии эпохи Петра I», больш 70 навуковых прац і 300 навукова-папулярных артыкулаў у перыёдыцы і эцыклапедычных выданнях.

На аснове ўласнай калекцыі манет стварыў нумізматычны кабінет БДУ.

Прадстаўляў Беларусь у Нумізматычнай камісіі Нацыянальнага камітэта гісторыкаў СССР.

Дзякуючы яго намаганням на Беларусі засталася частка ўнікальнага грашова-рэчавага скарбу ХV стагоддзя (сярод рэчаў і «пояс Вітаўта»).