Tag: день в истории

Дзень у гісторыі. 6 кастрычніка. Сусветны дзень аховы месцаў пражывання. Пачатак працы Вялікага Сойма. Выраб першага трактара “Беларус”

Навіна ад

Сусветны дзень аховы месцаў пражывання (з 1979 года). Закліканы прыцягнуць увагу чалавецтва да праблемы захавання асяроддзя абітання фаўны планеты Зямля. 

Чалавек за гісторыю сваёй цывілізацыі знішчыў каля 2-х мільярдаў гектараў землі, якія цяпер сталі пустыняй. 

Калі тэндэнцыі не зменяцца, то праз некалькі пакаленняў «сусветны дзень аховы месцаў пражывання» можа стаць «днём памінання месцаў пасялення».

Штодня з твару Зямлі знікаюць беззваротна больш за 70 відаў фауны і флоры.

Дзень архівіста Беларусі (з 2000 года). 

Зацверджаны ў гонар заснавання першага цэнтралізаванага дзяржаўнага архіва на тэрыторыі краіны — Віцебскага цэнтральнага архіва старажытных актавых кніг (1863 год).

У беларускіх архіўных сховішчах знаходзіцца больш за 12 мільёнаў дакументаў.

Архіўнай справай займаюцца 169 арганізацый. 

У 2006 годзе выйшла першая беларуская энцыклапедыя «Архівісты Беларусі».

1677 год. Памёр Альбэрт Каяловіч. 

Беларускі пісьменнік, палеміст, гісторык  Вялікага Княства Літоўскага. Рэктар Віленскай акадэміі.

Аўтар багаслоўскіх трактатаў, біяграфіяў езуітаў, твораў з гісторыі ВКЛ, «Гісторыі Літвы», «Летапісу Радзівілаў», звестак пра Мінск.

1745 год. Нарадзіўся Францішак Смуглевіч. 

Жывапісец і графік. 

Працаваў у жанры партрэта, аўтар карцін на гістарычныя тэмы, распісваў беларускія цэрквы, касцёлы.

Памёр у Вільні ў 1807 годзе.

1788 год. У Варшаве пачаў працу Чатырохгадовы Сойм, Вялікі Сойм Рэчы Паспалітай.

Працаваў з 6 кастрычніка 1788 па 30 чэрвеня 1792 года. 

Правёў шэраг радыкальных рэформаў у эканамічнай, палітычнай і сацыяльных сферах. 

Найвышэйшае дасягненне – прыняцце канстытуцыі 3 траўня 1791 года.

1809 год. Памёр Францішак Бялінскі. 

Генерал-маёр войска кароннага Рэчы Паспалітай, пісар вялікі каронны, асветнік, прыхільнік усеагульнай адукацыі.

Сябар Адукацыйнай камісіі. 

Падчас паўстання 1794 года – генеральны камісар правіянту і фуражу, галоўны кватэрмайстр войска, кіраўнік  Генеральнага Камісарыяту паўстання.

 

 1876 год. Нарадзіўся Ян Булгак. 

Адзін з піянераў мастацкай фатаграфіі, этнограф, фалькларыст.

Ураджэнец Беларусі. 

Віленскі майстар мастацкай краязнаўчай фатаграфіі, «бацька польскай фатаграфіі».

Яго творчасць лічыцца часткай супольнай культурнай спадчыны Беларусі, Літвы і Польшчы.

Памёр ў 1950 годзе.

1908 год. Нарадзіўся Алесь Мілюць. 

Беларускі паэт.

Асноўныя матывы творчасці — пратэст супраць сацыяльнай і нацыянальнай несправядлівасці, паэтызацыя маральнага самаўдасканалення, апяванне хараства роднага краю.

Загінуў на фронце ў 1944 годзе.

1929 год. Памёр Чэслаў Янкоўскі. 

Польскі паэт, крытык, публіцыст, гісторык-краязнавец. 

Ураджэнец Беларусі.

Аўтар вершаў, нарысаў, перакладаў, падарожных запісаў, 4-томавага даследавання «Ашмянскі павет», «Этнаграфічная Польшча».

Верагодны аўтар беларускамоўнай лірычнай мініяцюры «Ужо птушкі пяюць усюды», якая прыпісваецца Уладзіславу Сыракомлю.

1953 год. З галоўнага канвеера Мінскага трактарнага завода сышоў першы серыйны трактар «Беларус». 

МТЗ быў заснаваны 29 траўня 1946 года. За сваю гісторыю вырабіў больш за 3 мільёна трактараў. 

Мае за мяжой 22 зборачныя вытворчасці ў 10 краінах Азіі, Афрыкі, Паўднёвай Амерыкі і Еўропы. 

У 1990-я гады кожны 10 трактар у свеце быў “Беларус”. 

1965 год. Нарадзіўся Андрэй Манакоў. 

Доктар геаграфічных навук, прафесар Пскоўскага дзяржаўнага ўніверсітэта. 

Даследчык расійска-беларускага памежжа, беларускай тапанімікі, асаблівасцей насельніцтва Беларусі.

Дзень у гісторыі. 5 кастрычніка. 110 тысяч ахвяр Ашхабадскага землятрусу. Дзень нараджэння фотамастака Аляксандра Ліціна, таксама Сяргея Філімонава,Сяргея Харэўскага

Навіна ад

Сусветны дзень настаўніка (World Teachers’ Day, з 1994 года) адзначаецца ў больш чым 100 краінах свету. 

ААН прапануе бацькам і ўсім грамадзянам на хвіліну задумацца аб тым, як змяніў іх жыццё добры настаўнік, памяць аб якім яны захавалі.

У апошнія гады назіраецца масавы адток настаўнікаў, выкліканы такімі фактарамі, як скарачэнне бюджэту работнікаў дзяржаўнай службы, адсутнасць нармальных умоў працы, будучы выхад на пенсію пажылых настаўнікаў, стрэс, знясіленне фізічных і духоўных сіл.

Пандэмія COVID-19 таксама пагоршыла праблемы, з якімі сутыкаюцца і без таго перагружаныя сістэмы адукацыі ва ўсім свеце. Таму цяпер неабходна працаваць разам з настаўнікамі, каб абараніць права на адукацыю і ўпісаць яе ў новую рэальнасць, якая фарміруецца ва ўмовах пандэміі.

Міжнародны дзень дзіцячага цэрэбральнага паралічу (World Cerebral Palsy Day, з 2012 года) праводзіцца ў першую сераду кастрычніка. 

Каля 17 мільёнаў людзей ва ўсім свеце пакутуюць ад ДЦП. 

Гэтая хвароба становіцца прычынай інваліднасці ў дзяцей, пры гэтым ад ДЦП няма ніякіх лекаў. 

Дзеці з ДЦП маюць патрэбу ў асаблівым клопаце. Спецыялізаваныя ўстановы праводзяць рэабілітацыю дзяцей з гэтым дыягназам, ажыццяўляюць комплекс мер, сярод якіх развіццё здольнасцей дзяцей, а таксама іх большае далучэнне да соцыуму.

Міжнародны дзень супраць прастытуцыі (International Day of No Prostitution, з 2002 года).

Большую частку мерапрыемстваў арганізоўваюць члены феміністычных рухаў, якія лічаць прастытуцыю формай эксплуатацыі жанчын і мужчынскага дамінавання над жанчынамі. Яны лічаць, што гэтая ганебная практыка абавязана сваім існаваннем існуючаму патрыярхальнаму грамадскаму парадку.

1733 год. Саксонскі курфюрст Фрыдрых Аўгуст II Ветын у Кракаве абраны каралём польскім і вялікім князем літоўскім. 

Здабыць карону дапамагла Расія: 20-тысячнае рускае войска перайшло межы Рэчы Паспалітай і рушыла на дапамогу прэтэндэнту.

Пры Аўгусце ажывілася культурнае і эканамічнае жыццё, пачалася адукацыйная рэформа. 

Але ў час яго валадарання ў краіне пашырылася феадальная анархія, пачаўся палітычны крызіс.

Рэч Паспалітая трапіла ў залежнасць ад суседніх дзяржаў, асабліва Расіі.

1892 год. Нарадзіўся Андрэй Якубецкі (Якубоўскі).

Беларускі вайсковец, дзеяч культуры і асветы.

Удзельнік стварэння войска БНР, прадстаўнік Рады Беларускай Народнай Рэспублікі ў Гродна.

Удзельнік Слуцкага збройнага чыну 1920 года. 

Галоўнакамандуючы войскаў Беларускай Народнай Рэспублікі. Генерал-маёр.

Дзеяч беларускай дыяспары ў Латвіі.

На фота злева

1919 год. Здарылася крушэнне цягніка «Вільня — Мінск» на перагоне паміж Радашковічамі і Заслаўем.

Адбылося падчас вайны Савецкай Расіі з Польшчай і не атрымала маштабнага асвятлення ў СМІ. 

Загінулі 23 чалавекі і 100 атрымалі раненні. 

Вінаватымі прызналі супрацоўнікаў станцыі Радашковічы, якія былі аддадзены пад суд.

фота мае ілюстратыўны характар

1937 год. Расстраляны НКУС Лукаш Калюга (Канстанцін Вашына). 

Беларускі пісьменнік, член аб’яднання «Узвышша».

Збіральнік краязнаўчых матэрыялаў, фальклорных твораў.  

Аўтар многіх апавяданняў, раманаў.

Перакладчык на беларускую мову рамана Я. Гашака «Прыгоды ўдалага ваякі Швейка».

1948 год. Ашхабадскі землятрус забраў жыцці 110 000 чалавек у Туркменістане. 

Адзін з самых згубных землятрусаў у сусветнай гісторыі. 

Інтэнсіўнасць скалынанняў у эпіцэнтральнай вобласці дасягала 9-10 балаў. 

Туркменская сталіца ператварыўся ў руіны. 

Пацярпела яшчэ каля 150 населеных пунктаў Туркменістана і  Ірана.

1948 год. Створаны Міжнародны саюз аховы прыроды і прыродных рэсурсаў са штаб-кватэрай у горадзе Гланд (Швейцарыя). 

Міжнародная некамерцыйная арганізацыя займаецца асвятленнем праблем захавання біяразнастайнасці планеты.

Ёй належыць ідэя стварэння Чырвонай кнігі – міжнароднага спісу відаў жывёл і раслін, якія знаходзяцца пад пагрозай знікнення. 

Гэты дакумент вядзецца з 1963 года.

1955 год. Нарадзіўся Аляксандр Ліцін. 

Магілёўскі фотамастак, фотажурналіст, краязнавец. 

Аўтар і суаўтар многіх кніг па гісторыі магілёўскага габрэйства, фотасправы. 

Стваральнік творчай групы «Студыя 3 plus» (1990). 

Удзельнік больш за 100 фотасалонаў і фотавыстаў ў розных краінах свету. 

Лічыць, што «свой горад і павінен быць цэнтрам свету».

1959 год. Нарадзіўся Сяргей Філімонаў. 

Беларускі тэлевізійны вядоўца, аўтар музычнай праграмы “Відзьмо-невідзьмо” (1992-2010-я гады).

Перадача стала культавай для беларусаў. 

У ёй абмяркоўваліся навіны і з’явы кіно, музыкі, поп-культуры, сучаснага мастацтва. 

З 2015 году праграма адрадзілася за мяжой.

Памёр 16 лістапада 2021 года.

1967 год. Нарадзіўся Сяргей Харэўскі. 

Беларускі мастак, літаратар, гісторык мастацтва, культуролаг, мастацтвазнаўца. 

Выкладык Еўрапейскага гуманітарнага ўніверсітэта.

«Дыск-жакей Сяргей» правёў першую ў гісторыі беларускамоўную дыскатэку, вёў канцэрты «Мроі» і іншых беларускіх гуртоў. 

Мастак-афарміцель многіх кніг, у тым ліку Алеся Краўцэвіча, Уладзіміра Арлова, Валянціны Аксак.

1974 год. Памёр Залман Шазар. 

Ураджэнец беларускага мястэчка Мір, ізраільскі грамадскі дзеяч, пісьменнік, паэт, палітык, трэці прэзідэнт Ізраіля (1963-1973).

Аўтар аўтабіяграфічных нарысаў, перакладаў, зборнікаў паэзіі, публіцыстыкі,  навуковых даследаванняў.

Дзень у гісторыі. 4 кастрычніка. Запушчаны першы спадарожнік Зямлі. ВКЛ перайшло на грыгарыянскі каляндар. Гадавіна гібелі Пятра Машэрава

Навіна ад

Сусветны дзень абароны жывёл (з 1931 года). 

Адзначаецца ў дзень смерці ў 1223 годзе святога Францішка, апекуна жывёл. 

Мэта дня – прыцягнуць увагу зямлян да неабходнасці гуманнага і адказнага стаўлення да жывёл, цяжкага становішча жывёльнага свету на нашай планеце.

Штогадзіны на Зямлі беззваротна знікаюць 3 віды жывёл. 

За апошнія дзесяцігоддзі біялагічная разнастайнасць Зямлі скарацілася больш чым на траціну.

1582 год. Жыхары Вялікага княства Літоўскага перайшлі на Грыгарыянскі каляндар. 

Яны, як і насельнікі еўрапейскіх краін, ляглі спаць у чацвер 4 кастрычніка, а прачнуліся на наступны дзень – у пятніцу 15 кастрычніка. 

Лік дзён быў перадзвінуты на 10 дзён наперад. 

Рэформу календара правеў папа Рыгор XIII.

Ён замяніў старую сістэму лічэння паводле юліянскага календара на новую і ліквідаваў назапашанную розніцу ў 10 дзён. 

Пры далучэнні зямель Вялікага княства да Расійскай імперыі, насельніцтва зноў вярнулася да традыцыі юліянскага календара. 

Новае летазлічэнне ў Савецкай Расіі з’явілася толькі ў лютым 1918 года, 14 лютага.

1890 год. Нарадзіўся Язэп Гладкі. 

Беларускі этнограф, мовазнаўца, лексікограф і педагог.. 

Удзельнік першага Усебеларускага з’езда. Кавалер трох Георгіеўскіх крыжоў. 

Арганізатар беларускага школьніцтва на Лагойшчыне.

Культурна-грамадскі дзеяч беларускай дыяспары ў ЗША: аднавіў выдавецтва «Заранка» (выданне “Лемантара”), выкладаў беларускую мову на курсах у Нью-Ёрку.

Аўтар прац «Прыказкі Лагойшчыны», «Краёвы слоўнік Лагойшчыны», успамінаў.

1929 год. Памёр Пётр Сяўрук. Беларускі паэт.

Дзеяч Таварыства беларускай школы, Беларускай сялянска-работніцкай грамады.

Аўтар апавяданняў, допісаў, вершаў, фельетонаў.

Яго паэзіі ўласцівыя тэмы свабоды творчага самавыяўлення, традыцыйнага сялянскага наракання на нядолю і матывы хрысціянскай любові да людзей.

1957 год. На калязямную арбіту выведзены першы ў свеце штучны спадарожнік Зямлі.

Спадарожнік запушчаны ракетай-носьбітам з казахстанскага касмадрома Байканур. Ён лётаў 92 дні і здзейсніўшы 1440 абаротаў вакол Зямлі (каля 60 мільёнаў км). ЗША свой спадарожнік запусцілі 1 лютага 1958 года. На будынку Магілёўскага педінстытута па Ленінскай, 35, пад кіраўніцтвам географа С. Маісеева ў канцы 1957 года быў адкрыты першы ў Беларусі назіральны пункт за штучныцмі спадарожнікамі.

1976 год. Памёр  Юльян Сергіевіч. 

Беларускі паэт і настаўнік, самадзейны мастак. Грамадскі дзеяч Заходняй Беларусі, эміграцыі.

Працаваў у Камітэце беларускай самапомачы ў Берліне.

Арыштаваны НКУС у 1946 годзе. Вязень лагераў Поўначы, Сібіры, Казахстана.

Аўтар сцэнарыяў для самадзейных калектываў. Асобныя творы ўключаны ў зборнік «Ростані волі» (1990).

Размалёўваў насценныя кілімы, пісаў тэматычныя карціны з жыцця вёскі.

1978 год. Нарадзілася Марына Вежнавец. 

Беларуская балерына, заслужаная артыстка. 

Вядучы майстар сцэны Нацыянальнага акадэмічнага Вялікага тэатра оперы і балета Беларусі.

Працавала і выступала ў тэатрах Санкт-Пецярбурга, Парыжа, Лондана, Іспаніі.

1980 год. Перад самым прызначэннем на пасаду Старшыні Савета міністраў СССР у аўтакатастрофе загінуў Пётр Машэраў. 

Беларускі палітычны дзеяч.

Першы сакратар ЦК КПБ (1965-1980), Герой Савецкага Саюза, Герой Сацыялістычнай працы. 

Пры ім былі пабудаваны ў Магілёве многія буйныя прамысловыя прадпрыемствы, у тым ліку  “Хімвалакно”, “Ліфтмаш”, камбінат сілікатных вырабаў. Інтэнсіўна вялося жыллёвае будаўніцтва ў мікрараёнах “Мір”, “Юбілейны”, “Задняпроўе”, уступіў у строй тэлерэтранслятар, быў пушчаны тралейбус. 

У Магілёве адсутнічаюць назвы ў яго гонар.

1981 год. Памёр Часлаў Сіповіч. 

Грэка-каталіцкі біскуп, актыўны дзеяч беларускай эміграцыі ў Вялікабрытаніі. Доктар тэалогіі. 

Заснавальнік Беларускай бібліятэкі і музея імя Францішка Скарыны.

Член рэдкалегіі навуковага часопіса «The Journal of Byelorussian Studies».

Генерал ордэна айцоў марыянаў у Рыме. 

Ганаровы віцэ-прэзідэнт Таварыства Яна Златавуста ў Лондане.

2007 год. Пайшоў з жыцця Яўген Будзінас. 

Беларускі пісьменнік і журналіст.

Працаваў у рэдакцыях розных газет, часопісаў. Аўтар 7 кніг нарысаў, публіцыстыкі, раманаў. Выдавец серыі «Итоги века». 

Стваральнік музея «Дудуткі» (1994).

 

Дзень у гісторыі. 3 кастрычніка. Зацверджаны сігнал SOS. Дзень нараджэння пісьменніка М. Дуброўскага, паэта В. Жыбуля

Навіна ад

Міжнародны дзень лекара (International Doctor’s Day, з 1971 года). 

Дзень салідарнасці і актыўных дзеяў лекараў ва ўсім свеце. Галоўная мэта любога лекара – паляпшэнне і захаванне здароўя насельніцтва.

У 1971 годзе пры падтрымцы кіраўнікоў усіх дзяржаў падчас старту праекта “Урачы без межаў” была заснавана Сусветная арганізацыя аховы здароўя.

У Беларусі практыкуючых лекараў 52 на кожныя 10 тысяч жыхароў (Швецыя – 43, Данія – 42). 

 Сусветны дзень архітэктуры (World Day of Architecture, 1946 года) — міжнароднае прафесійнае свята архітэктараў і знаўцаў архітэктурных шэдэўраў. 

У Беларусі каля 1800 помнікаў архітэктуры, у тым ліку каля 150 ў Магілёве.

1458 год. Нарадзіўся Святы Казімір.

Каралевіч польскі і вялікі княжыч літоўскі. 

Каталіцкі святы, патрон Вільні, апякун земляў Вялікага Княства Літоўскага, патрон Гродзенскага біскупства.

Сын Казіміра Ягелончыка. 

Кіраўнік справамі ў Польшчы (1481-1483), займаўся дабрачыннасцю.

Памёр у 1484 годзе ў Вільні.

У гонар святога праводзіцца асобная служба 4 сакавіка. У Вільні ў гэты дзень адбываецца святочны кірмаш – “Казюкас”.

1652 год. Памёр Крыштаф Хадкевіч. 

Дзяржаўны дзеяч Вялікага княства Літоўскага: вялікі харунжы  (1611-1623), вялікі канюшы (1623-1633), кашталян троцкі і віленскі, ваявода віленскі (1642-1652).

Быў старостам бабруйскім. 

Удзельнік войнаў з Турцыяй, Швецыяй, Расіяй. 

1786 год. У Магілёве і Полацку адкрыліся расійскія “галоўныя” (губернскія) народныя вучылішчы з чатырохгадовым тэрмінам навучання. 

Яшчэ сем “малых” вучылішчаў з 2-гадовым тэрмінам навучання з’явіліся ў павятовых цэнтрах. 

Гэтыя ўстановы былі адкрыты ў ліку першых  25 народных вучылішчаў у Расійскай імперыі па распараджэнню Кацярыны ІІ і з падачы серба Янковіч дэ Мірыево. 

Навучанне ў іх было значна слабейшым, чым ва ўстановах Эдукацыйнай камісіі (1773) Рэчы Паспалітай і езуіцкіх.

Галоўнае вучылішча ў Магілёве 15 верасня 1809 года было пераўтворана ў мужчынскую гімназію. 

Сярод знакамітых выпускнікоў установы можна ўзгадаць навукоўцаў, падарожнікаў К. Грум-Гржымайлу, М.Урончанку, С. Каваліка,  Дз. Дубягу, краязнаўца К.Гартынскага, прэзідэнта сената Гавайскіх астравоў М. Судзілоўскага, энцыклапедыстаў братоў Гранат, О. Шмідта, камандуючага Сербскай арміі М. Чарняева і іншых.

1848 год. Памёр Міхал Баброўскі. 

Славіст, арыенталіст, багаслоў. 

Доктар багаслоўя, прафесар Віленскага ўніверсітэта, канонік Брэсцкага капітула.

Даследчык старажытных славянскіх рукапісаў і старадрукаваных кірылічных выданняў. 

Адзін з пачынальнікаў скарыназнаўства.

Разам  з Ігнатам Даніловічам адзінз першых творцаў «беларускага нацыянальнага адраджэння», «беларускай нацыянальнай ідэі».

Валодаў беларускай мовай.

1889 год. Нарадзіўся Міхал Пятроўскі. 

Беларускі хрысціянскі дэмакрат, каталіцкі святар. 

Прыхільнік беларусізацыі касцёла ў Беларусі, беларускага характару школьніцтва, культурнай і грамадскай дзейнасці. 

Прамаўляў казанні на беларускай мове.

На фота: Удзельнікі беларускага гуртка ў Рыма-каталіцкай духоўнай акадэміі ў Пецярбургу на пачатку 1917 г. Злева  Міхал Пятроўскі.

1895 год. Нарадзіўся Сяргей Ясенін. 

Рускі паэт, адзін з самых папулярных і вядомых рускіх паэтаў XX стагоддзя.

Памёр у 1925 годзе.

Пашырана ілжывае меркаванне, што Ясенін служыў у Магілёве ваенным санітарам. 

Але гэтая інфармацыя не раз абвяргалася.

1897 год. У в. Казелле Краснапольскага раёна нарадзіўся Міхась Дуброўскі. 

Беларускі пісьменнік, перакладчык.

Супрацоўнік Інбелкульта, Усесаюзнага радыёкамітэту.

Выкладчык Брэсцкага, Гродзенскага педінстытутаў, Літаратурнага інстытута ў Маскве.

Перакладчык на беларускую мову паэмы О. Уайльда «Балада Рэдынгскай турмы».

1906 год. Міжнародным сігналам бедства зацверджаны сігнал SOS. 

Раней дзейнічаў сігнал CQD.

Памылкова лічыць, што сігнал SOS складаецца з першых літар фразы Saves Our Souls (Ратуйце нашы душы). 

Насамрэч ён абраны з чыста тэхнічных меркаванняў.

Самы вядомы выпадак падачы сігналу SOS да гэтага часу застаецца SOS “Тытаніка”.

З 1999 года ўсе марскія судны павінны выкарыстоўваць для перадачы сігналаў бедства больш дасканалую сістэму – GMDSS.

У сувязі з гэтым значэнне сігналу “SOS” паменшылася.

1978 год. Нарадзіўся Віктар Жыбуль. 

Беларускі паэт і літаратуразнавец.

Працаваў у часопісах «Першацвет», «Роднае слова»,  «Arche». 

Супрацоўнік Беларускага дзяржаўнага архіва-музея літаратуры і мастацтва.

Удзельнік «Бум-Бам-Літ», многіх літаратурна-музычных праектаў, мастацкіх акцый, перформансаў. 

Прычыніўся да дзейнасці многіх музычных гуртоў, выступае з калектывам «Рацыянальная дыета».

Паэт-эксперыментатар, аўтар паліндромных паэм,  зборнікаў паэзіі.

Удзельнік праекта «(Не)расстраляныя».

1990 год. Аб’яднанне ФРГ і ГДР. Дзень адзінства Германіі.

Народная палата ГДР прыняла рашэнне пра далучэнне да ФРГ і ўтварэнне адзінай дзяржавы. У Берліне быў спушчаны сцяг ГДР.

З 00:00 гадзін ГДР спыніла сваё існаванне як дзяржава, Заходні Берлін – як самастойная палітычная адзінка з асаблівым міжнародным статусам. 

У склад ФРГ увайшлі пяць адноўленых земляў былой ГДР: Брандэнбург, Мекленбург-Пярэдняя Памеранія, Саксонія, Саксонія-Анхальт, Цюрынгія і тэрыторыя Берліна.

2006 год. Памерла Тамара Пузіноўская. 

Беларуская актрыса.

З’яўлялася адной з найболей запатрабаваных актрыс Купалаўскага тэатру.  

Талент актрысы асабліва раскрыўся ў спектаклях нацыянальнай драматургіі. 

Сярод яе выдатных роляў — Нэля («І змоўклі птушкі» І. Шамякіна), Ліда («Радавыя» А. Дударава), Маргарыта («Напісанае застаецца» А. Петрашкевіча), Бона Сфорца («Чорная панна Нясвіжа» А. Дударава).

 

2 кастрычніка. Дзень у гісторыі. Міжнародны дзень нягвалту. Дзень настаўніка, дзень электроннай пошты. Заключэнне Гарадзельскай уніі. Дзень нараджэння гісторыка Міхаіла Каяловіча

Навіна ад

Міжнародны дзень нягвалту, з 2007 года, у гонар дня Махатмы Гандзі – кіраўніка барацьбы за незалежнасць Індыі, заснавальніка філасофіі і ідэі нягвалту. 

Мэта Дня – жаданне зацвердзіць культуру міру, цярпімасці, разумення і нягвалту. 

Міжнародны дзень сацыяльнага педагога (з 2009 года).

Сацыяльны педагог ажыццяўляе комплекс мерапрыемстваў па сацыяльнай абароне, выхаванні і развіцці навучэнцаў у сферы бліжэйшага атачэння: навучальным калектыве, сям’і, па месцы жыхарства, у маладзёжных аб’яднаннях. 

Забяспечвае сацыяльна-педагагічную падтрымку і дапамогу педагогам пры арганізацыі ўзаемадзеяння з вучнямі і іх бацькамі.

Дзень настаўніка (з 1965 года). 

У 1-ю нядзелю кастрычніка больш за 400 тысяч настаўнікаў Беларусі адзначаюць дзень свайго прафесійнага свята. 

Напярэдадні свята настаўнікі прымаюць віншаванні ад сваіх выхаванцаў, якія дораць ім знакі ўвагі, ладзяць канцэрты.

 1413 год. Заключана Гарадзельская унія паміж Польшчай і Вялікім княствам Літоўскім. 

Дамова вялікага князя літоўскага Вітаўта са сваім стрыечным братам, польскім каралём Уладзіславам Ягайлам. 

Падпісана ў Гародле на рацэ Буг.

Вітаўт прызнаваў вярхоўную ўладу Ягайлы. 

Адначасова ўводзіўся інстытут спадчыннасці стальца і тытула вялікага князя літоўскага. 

У ВКЛ утварылася аднолькавае з Польшчай адміністрацыйнае дзяленне.

Літоўскія баяры-каталікі атрымалі правы польскай шляхты, а таксама польскія гербы.

Агульныя шляхецкія соймы вырашана склікаць у Любліне, або ў Парчаве.

 

1828 год. Нарадзіўся Міхаіл Каяловіч. 

Гісторык і грамадскі дзеяч беларускага паходжання. Славянафіл. 

Даследчык гісторыі ўніяцтва, царкоўнай і агульнай гісторыі, народнага руху Заходняга краю. 

Заходнерусіст, адстойваў пункт погляду, што беларусы з’яўляюцца самабытнай часткай рускага народа, а беларуская гаворка — гэта «мост» паміж маларасійскай і вялікарускай гаворкамі.

1930 год. У Гродна выйшаў з друку першы нумар грамадска-культурнага часопісу «Беларуская думка» 

 Штотыднёвы грамадскі, літаратурны і сельскагаспадарчы часопіс выдаваўся да 1932 года на беларускай мове. 

Асвятляў беларускі грамадскі рух на Гродзеншчыне. 

Апублікаваў даклад Р. Астроўскага «Беларуская справа высоўваецца на парадак дзённы польскім грамадзянствам» (1931, № 9) пра змену адносін польскага ўрада да беларускага пытання. 

Друкаваліся і літаратурныя творы, у тым ліку  М. Журбы, Я. Коласа, Я. Купалы.

На фота – Радаслаў Астроўскі

1948 год. У Бабруйску нарадзіўся Сямён Дамарад. 

Беларускі мастак-манументаліст.

Працуе ў станковым жывапісе і галіне манументальна-дэкаратыўнага мастацтва.

Творы захоўваюцца ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі, Музеі сучаснага выяўленчага мастацтва ў Мінску, Магілёўскім мастацкім музеі імя Паўла Масленікава, Літаратурным музеі Максіма Багдановіча і іншых установах культуры.

Персанальныя выставы ладзіліся ў розных гарадах Беларусі, Германіі, Аўстрыі, Расіі.

1952 год. Пайшоў з жыцця Уладзімір Агіевіч. 

Беларускі літаратуразнаўца, паэт, перакладчык..

Выхаванец Магілёўскага педінстытута (1937). 

Аўтар вершаў, даследчык творчасці  Я. Купалы і Я. Коласа, пасляваеннай беларускай паэзіі, кніг для чытання для школ рабочай і сельскай моладзі.

1961 год. Нарадзіўся Сяргей Шупа. 

Беларускі філолаг, перакладчык, журналіст, грамадскі дзеяч.

Працаваў навуковым супрацоўнікам Нацыянальнага навукова-асветніцкага цэнтра імя Ф. Скарыны, удзельнічаў у выданні газеты «Наша Ніва». 

Супрацоўнік «Радыё Свабода», рэдактар Радыё «Балтыйскія хвалі».

Актыўны ўдзельнік беларускага нацыянальна-дэмакратычнага руху 1980-х гадоў

Свабодна валодае 9 сучаснымі еўрапейскімі мовамі, іўрытам, старажытнагрэчаскай і лацінскай мовамі.

Укладальнік і публікатар «Архіваў БНР» (1998). Аўтар кнігі «Падарожжа ў БНР» (2018).

1965 год. Нарадзіўся Зміцер Сідаровіч. 

Беларускі музыкант, бард, дудар. 

Творчы кіраўнік гурта «Камелот». Збіральнік фальклору.

У 2000 годзе З. Сідаровіч разам з гуртамі «Стары Ольса» і «Contredanse» запісаў зборны альбом «Вір».

Заснавальнік капэлы «На таку», якая ладзіць вечарыны традыцыйнага танцу.

Памёр у 2014 годзе.

1971 год. Дзень нараджэння электроннай пошты. 

Інжынер BBN Technologies Р. Томлінсан адправіў першае паведамленне з аднаго кампутара на іншы, якія стаялі ў адным кабінеце.

Сімвал @ (“слімак” або “малпа”) таксама быў прыдуманы Р. Томлінсанам для падзелу імёнаў кампутара і карыстальніка, з прычыны яго рэдкага выкарыстання. 

Самы распаўсюджаны пароль на паштовых сэрвісах – набор лічбаў  123456.

Дзень у гісторыі. 1 кастрычніка. Міжнародны дзень сеньёраў (пажылых людзей). Дзень нараджэння дзяржаўнага дзеяча ВКЛ Яна Храпавіцкага. Пераход БССР на рэвалюцыйны каляндар

Навіна ад

Міжнародны дзень сеньёраў (пажылых людзей, з 1990 года). 

Колькасць людзей групы 65+ у свеце з 1950 года пастаянна расце разам з ростам працягласці жыцця. 

Да 2050 года кожны шосты зямлянін будзе ўзростам старэй за 65 гадоў (гэта 16% насельніцтва), а зараз кожны адзіннаццаты (9%). 

На 1 студзеня 2022 года ў Магілёўскай вобласці жыла 163,6 тысячы сеньёраў – кожны шосты жыхар, большасць з іх – у гарадах (амаль 74%). 

Міжнародны дзень музыкі (з 1975 года). 

Прафесійнае свята ўсіх музыкаў, кіраўнікоў аркестраў, работнікаў філармоній і музыказнаўцаў.

Адным з ініцыятараў установы дня з’яўляецца кампазітар з беларускімі каранямі Дзмітрый Шастаковіч. 

З музыкай чалавецтва знаёма з даўніх часоў. 

У 2000 годзе кітайскія археолагі знайшлі калекцыю музычных інструментаў, якім 2 тысячы гадоў.

На свеце знойдзецца не шмат людзей, якія абыякавыя да музыкі.

Міжнародны дзень кавы (з 2014 года).

Моцны і духмяны напой, які аднаўляе актыўнасць і падымае настрой, даўно заслужыў уласнае свята.

Беларусы паважаюць каву з моманту з’яўлення першых кавярняў у ВКЛ, пасля таго як быў захоплены абоз з зернямі кавы пад час перамогі войск Яна III Сабескага над асманамі.

Але спажыванне застаецца на нізкім ўзроўні: 700 грамаў на чалавека за год. Гэта паказчыкі аўтсайдэра ў Еўропе. 

У Фінляндыі, для параўнання, ужываюць амаль 13 кілаграмаў (1 месца ў Еўропе).

1612 год. Нарадзіўся Ян Антоні Храпавіцкі.

Дзяржаўны дзеяч Вялікага Княства Літоўскага, ваявода віцебскі.

Адміністратар Магілёўскай эканоміі.

Удзельнік 24 соймаў, маршалак соймаў 1665 і 1668 гадоў, член Скарбовага Трыбунала.

Адзін з падпісантаў Андросаўскага перамір’я (1667).

Пакінуў дзённік за 1658–1685 гады — каштоўную гістарычную крыніцу пра палітычнае жыццё Рэчы Паспалітай, соймы, штодзённае жыццё заможнай шляхты, звычаі і норавы.

 1881 год. Нарадзіўся Міхаіл Станюта. 

Беларускі жывапісец, педагог. Бацька Стэфаніі Станюты.

Працаваў загадчыкам аддзела выяўленчага мастацтва Галоўпалітасветы Беларусі, сакратаром аб’яднання мастакоў Беларусі (з 1924), Усебеларускага аб’яднання мастакоў (1927-1930).

 Выкладаў маляванне ў школах, мастацкіх студыях і гуртках. 

Адзін з ініцыятараў і арганізатараў Мінскай гарадской мастацкай выстаўкі (1921).

Працаваў у станковым жывапісе і графіцы.

1888 год. Нарадзіўся Лукаш Дзекуць-Малей. 

Пратэстанцкі прапаведнік, рэлігійны дзеяч, перакладчык, выдавец.

Актыўны ўдзельнік грамадскага жыцця на Гародзеншчыне і ў Заходняй Беларусі. 

Адзін з кіраўнікоў Беларускага нацыянальнага камітэта і старшыня Беларускай школьнай рады ў Гродне.

Пераклаў рэлігійныя працы на беларускую мову, у тым ліку «Новы Запавет і Псальмы». 

Арыштаваны ДПУ 19 чэрвеня 1941 года ў Брэсце.

З 1944 года ў эміграцыі. 

Быў акруговым прэсвітарам баптысцкай царквы ў Гданьску.

1900 год. Нарадзіўся Раман Семашкевіч. 

Беларускі мастак-жывапісец, графік, скульптар, удзельнік групы «Трынаццаць».

Яшчэ студэнтам маскоўскага Вышэйшага мастацка-тэхнічнага інстытута стаў прызнаным мастаком. 

Яго творы набывалі Пушкінскі музей, Траццякоўская галерэя і іншыя ўстановы.

Пісаў партрэты, пейзажы, сцэны з гарадскога жыцця, жанравыя кампазіцыі. 

Аўтар партрэтаў дзеячаў 1920-1930-х гадоў, Янкі Купалы, Якуба Коласа.

Расстраляны НКУС у 1937 годзе. 

У 1990 годзе ў Маскве адбылася першая пасмяротная выстаўка яго прац.

1929 год. БССР і іншыя саюзныя рэспублікі СССР перайшлі на рэвалюцыйны каляндар.

У каляндарным годзе прадугледжвалася 360 дзён і адпаведна 72 пяцідзёнкі. Астатнія 5 дзён было вырашана лічыць святочнымі.

Тыдзень у 1929-1930 гадах складаўся з пяці дзён, пры гэтым усе працоўныя дні былі падзеленыя на пяць груп, названых па колерах, і кожная група мела свой уласны выходны дзень у тыдзень. 

Нягледзячы на тое, што выходных дзён стала больш, гэтая рэформа была непапулярная, бо значна ўскладняла асабістае, грамадскае і сямейнае жыццё з-за несупадзення выходных дзён розных чальцоў грамадства.

Канчаткова  адменены  26 чэрвеня 1940 года.

1937 год. Нарадзіўся Іван Вашкевіч. 

Беларускі акцёр, тэатральны дзеяч. Заслужаны работнік культуры.

Акцёр драматычнага тэатра імя Я. Коласа, дырэктар драматычнага тэатра імя Я. Купалы і Літаратурнага музея Петруся Броўкі.

Старшыня Беларускай канфедэрацыі творчых саюзаў.

1937 год. Нарадзіўся Андрэй Мдзівані. 

Беларускі кампазітар, педагог. Народны артыст Беларусі.

Адзін з заснавальнікаў праграмнай сімфоніі на нацыянальную тэматыку.

Аўтар твораў: балет “Страсці” (“Рагнеда”), музычная камедыя “Дзяніс Давыдаў”, араторыя “Вольнасць”, сімфоніі, уверцюры, паэмы, п’есы, вакальныя цыклы, рамансы, музыка для тэатра і кіно і іншыя.

Належыць да экспрэсіўнага крыла рамантызму.

1942 год. 80 гадавіна з дня нараджэння Наталлі Парошынай. 

Артыстка балета, педагог, заслужаная артыстка Беларусі. 

У якасці салісткі Дзяржаўнага тэатра оперы і балета Беларусі стварыла выразны вобраз Жанчыны ў чорным у балеце “Свет і цені” Г.Вагнера. 

Выканаўца партый у “Балеро” М.Равеля, у “Лебядзіным возеры” П.Чайкоўскага і іншых.

1992 год. Памёр Мікалай Бірыла. 

Беларускі мовазнавец, лінгвагеограф. 

Акадэмік НАН Беларусі, доктар філалагічных навук, прафесар. 

Даследчык беларускай дыялекталогіі, сучаснай беларускай літаратурнай мовы і культуры мовы, праблем беларускай і славянскай анамастыкі. 

Суаўтар і рэдактар шматтомнага «Лексічнага атласа беларускай мовы», аўтар «Беларускай антрапаніміі».

2022 год. 315 гадоў з дня заснавання Краснаполля (раней – Маластоўка), 79 гадоў з вызвалення ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. 

У рамках мерапрыемстваў запланавана  адкрыццё мемарыяльнай дошкі ў памяць воіну-афганцу Вячаславу Раманенку ў вёсцы Казелье. 

Пройдзе і традыцыйны турнір па стральбе з пнеўматычнай вінтоўкі, прысвечаны памяці героя.

 

Дзень у гісторыі. 30 верасня. Міжнародны дзень перакладчыка. Міжнародны дзень Інтэрнэту. Дзень нараджэння народнага пісьменніка Ніла Гілевіча, акадэміка Ота Шмідта, пісьменніцы Зоські Верас. Дзень памяці гісторыка Мітрафана Доўнар-Запольскага. Прайшоў першы«Чарнобыльскі шлях»

Навіна ад

Міжнародны дзень перакладчыка. Заснаваны Міжнароднай федэрацыяй перакладчыкаў у 1991 годзе. “Паштовыя коні прагрэсу” – так вобразна А. Пушкін назваў перакладчыкаў. Значэнне прафесіі іх у жыцці ўсяго чалавецтва з часоў разбурэння Вавілонскай вежы вялізнае, хоць і бывае незаўважным. Дата 30 верасня невыпадковая. У гэты дзень 30 верасня 420 года памёр Геранім Стрыдонскі, адзін з чатырох лацінскіх айцоў Царквы, пісьменнік, гісторык, перакладчык і апякун перакладчыкаў.

Міжнародны дзень Інтэрнэту. Заснаваны Папам Рымскім Янам Паўлам II у 1998 годзе.

У Беларусі на 9,3 мільёна жыхароў 13 мільёнаў карыстальнікаў Інтэрнэт. Вага абанентаў шырокапалоснай сувязі дасягае 90% насельніцтва.

1891 год. У Магілёве нарадзіўся Ота  Шмідт. 

Савецкі матэматык, географ, геафізік, астраном. Апошні вучоны-энцыклапедыст.

Даследчык Поўначы, галоўны рэдактар першай Вялікай савецкай энцыклапедыі. 

Першы ў Магілёўскай вобласці Герой Савецкага Саюза.

Распрацаваў касмаганічную гіпотэзу ўтварэння целаў Сонечнай сістэмы ў выніку кандэнсацыі каласонечнага газава-пылавага воблака.

Яго імем названы першы савецкі навуковы ледакол, вуліцы, плошчы у 1200 населенных пунктах былога СССР. 

У Магілёве ёсць праспект імя славутага ўраджэнца. 

У 1956 годзе былі прапановы па перайменаванню Магілёва ў Шміт-на-Дняпры. 

1892 год. Нарадзілася Зоська Верас (Людвіка Сівіцкая-Войцік). 

Беларуская пісьменніца і грамадскі дзеяч.

3 1909 года займалася актыўнай грамадскай дзейнасцю ў многіх арганізацыях. Член Цэнтральнай рады беларускіх арганізацый. 

Дзеяч беларускіх арганізацый ў Вільні: старшыня Беларускага кааператыўнага таварыства «Пчала», рэдактар часопіса «Беларуская борць».

Аўтар «Беларуска-польска-расейска-лацінскага батанічнага слоўніка» (1924), «Гісторыі ўжывання зёлак у лячэнні» (1934), кнігі вершаў для дзяцей «Каласкі» (1985), успамінаў пра М. Багдановіча, У. Галубка, Ядвігіна Ш. і іншых.

1896 год. Нарадзіўся Аркадзь Астаповіч. 

Беларускі мастак-графік. Майстар лірычнага пейзажу ў даваеннай беларускай графіцы. 

Творы экспанаваліся на першых Усебеларускіх выстаўках, выстаўцы «Выяўленчае мастацтва БССР» (Масква, 1940).

У Нацыянальным мастацкім музеі знаходзіцца больш за 200 яго твораў.

Быў рэпрэсаваны НКУС. Загінуў на фронце ў 1941 годзе. 

1931 год. Нарадзіўся Ніл Гілевіч. 

Дзеяч беларускай культуры, пісьменнік, літаратуразнавец, перакладчык, фалькларыст, адзін з заснавальнікаў Таварыства беларускай мовы імя Ф. Скарыны і яго старшыня. Народны пісьменнік.

Кіраўнік працоўнай групы Вярхоўнага Савета па падрыхтоўцы праекту Закона Беларускай ССР аб мовах (1990).

Аўтар шматлікіх кніг паэзіі, п’ес, прац па літаратуразнаўстве і фалькларыстыцы.

У 2003—2013 гадах выйшаў яго 23-томны збор твораў.

Пераклаў на беларускую мову творы звыш 400 славянскіх паэтаў і пісьменнікаў. Творы самаго Ніла Гілевіча перакладаліся на шматлікія мовы. 

На яго вершы напісалі музыку М. Аладаў, А. Багатыроў, Я. Глебаў, Э. Зарыцкі, Л. Захлеўны, І. Лучанок і інш.

У гонар паэта названы прыватны Універсітэт імя Ніла Гілевіча з беларускай мовай выкладання.

1934 год. Памёр  Мітрафан Доўнар-Запольскі. 

Беларускі гісторык, этнограф, эканаміст, прафесар шэрагу ВНУ Украіны, Азербайджана, Беларусі, Расіі. 

Аўтар больш за 150 прац па гісторыі Кіеўскай Русі, Маскоўскай дзяржавы, Расіі, Літвы і Беларусі, па этнаграфіі Беларусі. 

Сустваральнік Археаграфічнай камісіі Інбелкульту. 

Па просьбе ўладаў БНР склаў «Мемарыял» («Асновы беларускай дзяржаўнасці»), выдадзены ў 1919 годзе на беларускай, рускай, нямецкай, французскай, англійскай мовах. 

Аўтар забароненай кнігі «Гісторыя Беларусі». 

1938 год. Падпісанне Мюнхенскага пагаднення (“Мюнхенская змова”) прэм’ер-міністрамі Вялікабрытаніі, Францыі, Італіі і рэйхсканцлерам Германіі Адольфам Гітлерам.

Заходнімі краінамі быў санкцыянаваны пачатак захопу Чэхаславакіі фашысцкай Нямеччынай. 

Прадугледжваліся перадача Нямеччыне Судзецкай вобласці Чэхаславакіі, задавальненне за кошт Чэхаславакіі тэрытарыяльных дамаганняў Венгрыі і Польшчы.

1939 год. Памёр Уладзіслаў Сівы-Сівіцкі (Стары Улас). 

Беларускі паэт. Дэбютаваў з вершамі ў 1907 годзе ў «Нашай ніве». 

Шэраг вершаў надрукаваныя ў «Анталогіі беларускай паэзіі» (1961), зборніку «Беларуская дакастрычніцкая паэзія» (1969).

У 1990 годзе выйшла яго кніга вершаў і публіцыстыкі «Год беларуса».

1989 год. У Мінску ўпершыню прайшоў «Чарнобыльскі шлях», прымеркаваны да гадавіны катастрофы на Чарнобыльскай АЭС у 1986 годзе. 

Арганізаваны Беларускім Народным Фронтам. 

Улады БССР прызначылі на гэты дзень суботнік, але ў мерапрыемстве прынялі ўдзел каля 30 тысяч чалавек, якія прайшлі праз цэнтр горада і правялі мітынг на плошчы Леніна (сённяшняя Незалежнасці).

Мерапрыемства пераўтварылася ў штогадовае апазіцыйнае шэсце, якое стала праводзіцца 26 красавіка ў Мінску і ў рэгіёнах краіны. 

Самы буйны «Чарнобыльскі шлях» прайшоў 26 красавіка 1996 года як найбольш напружаны пункт «Мінскай вясны—96». У ім узяла ўдзел каля 50 тысяч  чалавек. 

Адбываліся шматлікія бойкі з міліцыяй, арышты палітычных і грамадзянскіх актывістаў — усё пад лозунгамі пратэсту супраць палітыкі А. Лукашэнкі.

Лідар БНФ Зянон Пазняк пасля акцыі выехаў з краіны.

1994 год. Памёр Мікалай Казак. 

Беларускі мастак, класік геаметрычнага мастацтва.

Яго маніфэст «Physical Art — Action of Positive and Negative», напісаны ў Рыме параўноўвалі з творамі расійскіх канструктывістаў і Казімірам Малевічам.

Яго выставы ладзіліся ў ЗША, Італіі, Францыі, Аргенціне, СССР.

Чытаў лекцыі па мастацтве ў Беларускай хатцы ў Брукліне. 

Архіў дакументаў, рукапісы, малюнкі, здымкі (каля 350 адзінак) Казака захоўваецца ў Smithsonian Archives of American Art.

 

Дзень у гісторыі. 29 верасня. Сусветны дзень мора. Сусветны дзень сэрца. Зацверджаны Статут ВКЛ. Дзень нараджэнння паэта Уладзіслава Сыракомлі, аднаго з заснавальнікаў БНР і сучаснай беларускай геаграфіі Аркадзя Смоліча, паэта Адама Глобуса, “Курта Кабейна беларусскай музжурналістыкі” Вітаўта Мартыненкі

Навіна ад

Сусветны дзень мора (World Maritime Day, з 1978 года). Адзначаецца ў апошні чацвер верасня. 

Мэта  – ацаніць важнасць марской галіны і падкрэсліць неабходнасць забеспячэння бяспекі на моры, надзейнасці марскога суднаходства і захаванасці марскіх асяроддзяў.

Беларусы не маюць выхадаў да мора, але вельмі гэтага прагнуць. 

Яны памятаюць, што Вялікае княства Літоўскае было ад Балтыйскага да Чорнага мора. 

Свае буйныя вадасховішчы называюць морамі, напрыклад, Мінскае мора. 

Нават, некаторы час Беларусь мела свой марскі флот у балтыйскіх партах.

Сусветны дзень сэрца (World Heart Day, з 1999 года).

Праводзіцца пад дэвізам “Сэрца для жыцця”. 

Мэта – павысіць усведамленне ў грамадстве небяспекі, якая выклікана эпідэміяй сардэчна-сасудзістых захворванняў у свеце. А таксама ініцыяваць усёабдымныя прафілактычныя меры ў дачыненні да ішэмічнай хваробы і мазгавога інсульту ва ўсіх групах насельніцтва.

Сардэчна-сасудзістыя захворванні з’яўляюцца адной з вядучых прычын смерці ў свеце. Яны штогод выносяць да 20 мільёнаў чалавечых жыццяў у свеце.

80% выпадкаў заўчаснай смерці ад інфарктаў і інсультаў можна прадухіліць, калі весці здаровы лад жыцця, адмовіцца ад тытуню, кантраляваць харчаванне і фізічную актыўнасць.

1529 год. Зацверджаны Статут Вялікага Княства Літоўскага.

Першы збор законаў феадальнага права, помнік старабеларускай юрыдычнай думкі і пісьменнасці.

Складаўся з 13 раздзелаў і 244 артыкулаў. 

Выданне Статута вывела ВКЛ на адно з першых месцаў у свеце па развіццю права і прававой культуры.

1939 год. Знішчаны абраз Будслаўскай Маці Божай. 

Атрад чырвонаармейцаў расстраляў цудатворны абраз.

Адзін з найбольш шанаваных каталіцкіх абразоў Беларусі. 

Знаходзіцца ў Касцёле Узнясення Найсвяцейшай Дзевы Марыі ў вёсцы Будслаў. 

Адноўлены ў 1991 годзе. 

Абраз напісаны невядомым майстрам у ХVI стагоддзі. 

Падараваны ў 1598 годзе Папам Рымскім Кліментам VIII мінскаму ваяводзе Яну Пацу з нагоды яго пераходу з кальвінізму ў каталіцтва. 

Паводле іншых звестак, цудоўнае з’яўленне Маці Божай айцам-бернардзінцам адбылося ў Будславе яшчэ ў 1588 годзе. 

1823 год. Нарадзіўся Уладзіслаў Сыракомля (Людвік Кандратовіч). 

Беларускі і польскі паэт, публіцыст, этнограф.

Падарожнік па Беларусі, Літве, Польшчы.

Творчасць Сыракомлі адметная палымяным патрыятызмам, глыбокім веданнем гісторыі Бацькаўшчыны, асаблівасцяў нацыянальнай псіхалогіі беларусаў.

Яго імем названы вуліцы ў Нясвіжы, Мінску, Варшаве.

1880 год. Нарадзіўся Сяргей Сахараў. 

Беларускі фалькларыст, этнограф, царкоўны гісторык, публіцыст, педагог.

Старшыня беларускага грамадскага культурна-асветнага таварыства «Бацькаўшчына», кіраўнік беларускага аддзела Міністэрства асветы Латвіі.

Збіральнік беларускага фальклору Латгаліі, аўтар прац «Православные церкви в Латгалии», «Народная творчасць латгальскіх і лукстэнскіх беларусаў», «Народное творчество латгальских и илукстенских белорусов».

Даследчык беларускай дуды.

1891 год. У в. Бацэвічы сённяшняга Клічаўскага раёна нарадзіўся Аркадзь Смоліч. 

Адзін з заснавальнікаў Беларускай Народнай Рэспублікі. 

Вучоны ў галіне эканомікі, сельскай гаспадаркі, геаграфіі. Пачынальнік беларускай геаграфічнай навукі, аўтар першага акадэмічнага падручніка «Географія Беларусі».

Першы беларускі прафесар геаграфіі.

Член Прэзідыума Беларускай акадэміі навук. 

Суарганізатар Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыі, тэарэтык беларускай сацыял-дэмакратыі.

Старшыня Таварыства беларускай школы, Цэнтральнага Бюро краязнаўства, загадчык планава-эканамічнага аддзела Наркамата земляробства БССР, намеснік старшыні Інбелкульта.

Расстраляны ў 1938 годзе.

1931 год. Нарадзілася Фаіна Кірылава. 

Беларускі матэматык, член-карэспандэнт НАН Беларусі. 

Доктар фізіка-матэматычных навук, прафесар. 

Заслужаны дзеяч асветы В’етнама, Беларусі. 

Аўтар навуковых даследаванняў у галіне тэорыі аптымальнага кіравання.

1932 год. Нарадзіўся Міхась Рагалевіч. 

Беларускі мастак.

Працаваў ў розных жанрах станковага жывапісу і графікі.

Аўтар шматлікіх жывапісных твораў, графічных партрэтаў.

Творы адметныя самабытнасцю мастацкай мовы, маляўнічай дэкаратыўнасцю, чысцінёй колераў, выразнай контурнай лініяй.

1946 год. У в. Пятровічы Бабруйскага раёна нарадзіўся Іван Гайшун. 

Доктар фізіка-матэматычных навук, прафесар, акадэмік НАН Беларусі.

Аўтар больш за 250 навуковых прац па дыферэнцыяльных ураўнаннях, тапалагічнай дынаміцы і ўстойлівасці абстрактных дынамічных сістэм. 

Распрацаваў тэорыю мнагамерных дыферэнцыяльных ураўнанняў, многапараметрычных дыферэнцыяльна-рознасцевых і дыскрэтных сістэм.

1958 год. Нарадзіўся Адам Глобус (Уладзімір Адамчык). Беларускі пісьменнік, мастак, выдавец.

Аўтар вершаў, 16 кніг і зборнікаў паэзіі, апавяданняў, піша хоку.

1959 год. Нарадзіўся Вітаўт Мартыненка. 

Беларускі журналіст, пісьменнік, паэт, музычны крытык.

Працаваў у розных СМІ, на «Радыё Свабода».

Арганізаваў і праводзіў першы беларускі музычны хіт-парад.

Сустваральнік першага ў Беларусі рок-клуб «Няміга» (1985).

Сурганізатар фэстаў «Тры колеры», «Басовішча».

Аўтар музыказнаўчых кніг, шматлікіх публікацый на тэмы нацыянальнай музыкі, літаратуры, грамадска-палітычнага жыцця.

“Натуральны Курт Кабейн беларускай музжурналістыкі».

2017 год. Памёр Дзмітрый Смольскі. 

Кампазітар і педагог, Народны артыст.

Аўтар сімфоніяў, опер, сярод якіх «Сівая легенда», «Францыск Скарына». Дыск з запісамі яго сімфоніяў, выдадзены брытанскай фірмай «Алімпія», быў прызнаны лепшым на конкурсе ў ЗША ў 1992 годзе.

 

Дзень у гісторыі. 28 верасня. Сусветны дзень барацьбы супраць шаленства. Гадавіна бітвы пры Лясной. Хуанхэ забрала жыцці 900 тысяч чалавек. Трагедыя на пароме “Эстонія”. Гадавіна Першай Усебеларускай канферэнцыі, падпісання Пакта Молатава – Рыбентропа. Дзень нараджэння беларусіста Анджэя Цеханавецкага, дзяржаўнага дзеяча Мечыслава Грыба. День памяці заснавальніка беларускага тэатра Уладзіслава Галубка, скульптара Сяргея Селіханава

Навіна ад

Сусветны дзень барацьбы супраць шаленства. 

Устаноўлены Сусветнай арганізацыяй аховы здароўя з мэтай прыцягнення ўвагі грамадскасці да праблемы распаўсюджвання шаленства і яго наступстваў.

Штогод у свеце шаленства забірае жыццё 55 тысяч чалавек. 

Звыш 10 млн. чалавек у свеце кожны год атрымліваюць розныя пашкоджанні ад жывёл.

У Беларусі штогод рэгіструюцца да 600 выпадкаў шаленства сярод дзікіх, хатніх і сельскагаспадарчых жывёл. 

За 6 месяцаў 2022 года, паводле даных эпідэміялагічных служб, у відавой структуры жывёл, якія захварэлі на шаленства на тэрыторыі Магілёўскай вобласці, найбольшая доля прыпадае на дзікіх жывёл – 70,8% (лісіцы -49,1%, янотападобны сабака – 14,5%, воўк 3,6%).

На долю сельскагаспадарчых жывёл – 14,5% (у тым ліку буйную рагатую жывёлу-12,7%). 

На долю хатніх (сабакі і каты) прыпадае 12,8%, безнаглядных жывёл – 1,9%.

1708 год. Адбылася бітва пры Лясной пад Прапойскам (сёння – Слаўгарад). 

Саюзныя Рэчы Паспалітай рускія войскі разбілі шведаў пад  час Паўночнай вайны (1700-1721). 

Пётр І назваў гэтую перамогу “маці Палтаўскай баталіі”. 

Гэта другая буйная бітва паміж спаборнікамі на тэрыторыі Беларусі, другая са станоўчым вынікам для рускіх войск. 

Да гэтага 10 верасня 1708 года адбылася бітва пры сяле Добрае каля Маляцічаў пад Мсціславам, якая не прынесла бакам перамогі, але і не адбылося традыцыйнай дагэтуль паразы рускіх.

1887 год. У Кітаі загінула 900 тысяч чалавек і каля двух мільёнаў засталіся без прытулку ў выніку затаплення 130 000 квадратных кіламетраў водамі найбуйнейшай ракі Хуанхэ. 

На працягу многіх дзён у правінцыі Хэнань ішлі праліўныя дажджы, вада ракі прарвала дамбы і змяніла рэчышча. Яна распаўсюдзілася па ўсёй паўночнай частцы Кітая, затапіўшы сотні гарадоў і вёсак.

1921 год: У Празе скончылася Першая Усебеларуская канферэнцыя (25-28 верасня) – сход прадстаўнікоў беларускіх арганізацый з Заходняй Беларусі, Латвіі, Літвы, Германіі, Чэхаславакіі.

Быў ухвалены прынцып незалежнасці і непадзельнасці Беларусі. 

Ворагамі беларускага народа былі названыя ўсе, хто прызнае Рыжскі мірны дагавор. 

Адзіным заканадаўчым органам Беларусі прызнана Рада Беларускай Народнай Рэспублікі.

Удзельнічала 37 чалавек, у тым ліку К. Дуж-Душэўскі, В. Ластоўскі, Я. Мамонька, М. Шыла, В. Захарка, К. Езавітаў, П. Крачэўскі, А. Цвікевіч, Б. Тарашкевіч, Л. Дубейкаўскі і іншыя.

1939 год. У Маскве міністры замежных спраў СССР і Германіі В. Молатаў і Іаахім фон Рыбентроп падпісалі нямецка-савецкі Дагавор аб дружбе і мяжы СССР і Германіі. 

Ён замацаваў тэрытарыяльны падзел Польшчы. 

Да дамовы прыкладалася некалькі сакрэтных пратаколаў, якія замацоўвалі зоны цэнтральна-еўрапейскіх “сфер інтарэсаў”.

1924 год. Нарадзіўся Анджэй Цеханавецкі. 

Польскі навуковец, беларусіст, брытанскі грамадска-культурны дзеяч. 

Заснавальнік Фундацыі Цеханавецкіх у Варшаве. 

Нашчадак князёў Мсціслаўскіх і Заслаўскіх.

У Цюбінгенскім універсітэце абараніў дысертацыю, прысвечаную слонімскаму тэатру.

Аўтар кнігі «Міхаіл Казімір Агінскі і яго „сядзіба музаў“ у Слоніме».

1938 год. Нарадзіўся  Мечыслаў Грыб. 

Беларускі дзяржаўны і палітычны дзеяч. Заслужаны юрыст Рэспублікі Беларусь. 

Генерал-лейтэнант міліцыі — першы ў Рэспубліцы Беларусь (1993).

Пад яго старшынствам 15 сакавіка 1994 года Вярхоўны Савет прыняў Канстытуцыю Рэспублікі Беларусь.

Першы намеснік старшыні Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыі «Народная Грамада» (з 1999).

1937 год. Пайшоў з жыцця Уладзіслаў Галубок (Голуб, Голубеў).

Беларускі драматург, акцёр і рэжысёр, заснавальнік беларускага савецкага тэатра. Народны артыст Беларусі (1928). 

Творча развіў традыцыі старажытнага народнага тэатра: батлейкі, народнай драмы, інтэрмедый. 

Выхаваў многіх беларускіх акцёраў, у тым ліку У. Дзядзюшка, К. Быліч, А. Блажэвіч. 

У яго трупе рабіла свае першыя крокі на сцэне С. Станюта, музычнай часткай кіраваў Н. Сакалоўскі — аўтар Дзяржаўнага гімна Беларусі.

1976 год. Памёр Сяргей Селіханаў. 

Беларускі скульптар. Класік партрэтнага жанру ў беларускай скульптуры. 

Народны мастак БССР. Лаўрэат Ленінскай прэміі за стварэнне цэнтральнай скульптурнай групы мемарыяльнага комплексу “Хатынь”.

Прадстаўнік старэйшага пакалення беларускіх савецкіх скульптараў, побач з Заірам Азгурам, Андрэем Бембелем і Аляксеем Глебавым. 

Найбольш вядомы яго помнікі Канстанціну Заслонаву ў Оршы, Марату Казею ў Мінску, «Няскораны чалавек» у Хатыні.

У яго гонар усталяваны мемарыяльныя шыльды ў Віцебску і Мінску.

1994 год. Падчас шторму ў водах Балтыкі блізу фінскага вострава Уце затануў грузапасажырскі паром “Эстонія”. 

Рабіў рэйс паміж Талінам і Стакгольмам. 

Гэта найбуйнейшая катастрофа ў Балтыйскім моры, у выніку якой загінулі 852 чалавекі, выратаваліся 137. 

Паром, пабудаваны ў 1980 годзе ў Германіі, быў разлічаны на 2 тысячы пасажыраў і 460 легкавых машын. 

Прычынай катастрофы сталі канструктыўныя недахопы парома, занадта вялікая хуткасць судна і моцны шторм.

Дзень у гісторыі. 27 верасня. Сусветны дзень турызму. Уздвіжанне. Дзень нараджэння караля Стэфана Баторыя, дзень перамогі пад Кірхгольмам быхаўскага графа Яна Караля Хадкевіча. Нарадзіўся старшыня Магілёўскага беларускага камітэта Міхаіл Кахановіч, які дабіўся прызнання магілёўцамі БНР

Навіна ад

Сусветны дзень турызму (World Tourism Day) заснаваны Генеральнай асамблеяй Сусветнай турысцкай арганізацыі ў 1979 годзе ў гонар прыняцця Статута арганізацыі (1970).

Мэтай свята з’яўляецца прапаганда турызму, асвятлення яго ўкладу ў эканоміку сусветнай супольнасці, развіццё сувязяў паміж народамі розных краін.

Цікавы факт: першае ў свеце турыстычнае агенцтва адкрыта ў 1841 годзе Томасам Кукам у Англіі.

У Беларусі ў сферы турызму працуе 1315 арганізацый. У іх працуе амаль 248 тысяч чалавек (5,8% занятых у эканоміцы). У 2021 годзе яны прадставілі турыстычныя паслугі 1,7 мільёна чалавек. 

Уздвіжанне Пачэснага і Жыватворнага Крыжа Гасподняга. 

Адно з дванаццаці галоўных двунадзясятых святаў. На крыжы Пан наш Іісус Хрыстос прынес сябе ў ахвяру за грахі ўсяго свету.

Згодна народных уяўленняў, змеі ў гэты дзень ці то кладуцца спаць, ці то сыходзяць ў невядомыя чалавеку краіны. 

Старыя людзі казалі, што калі на Уздвіжанне паспаць днём – змяя ўвесь год не кране. Надвячоркам нашыя продкі ладзілі “капусніцы”: вечарыны, дзе частавалі капуснымі пірагамі, танчылі і спявалі. 

1533 год. Нарадзіўся Стэфан Баторы. 

Кароль польскі і вялікі князь літоўскі.

Зрабіў значны ўклад ва ўмацаванне Рэчы Паспалітай, спрыяў падняццю яе аўтарытэту ў Еўропе. 

Пры ім кожны трэці сойм праходзіў у Гародні, там жа ён меў і сваю рэзідэнцыю. 

Памёр у Гародні. Адна з цэнтральных вуліц горада носіць яго імя.

1605 год. У бітве пад Кірхгольмам ў час вайны Рэчы Паспалітай і Швецыі (1600—1629) войска ВКЛ на чале з вялікімі гетманам Я. Хадкевіча нанесла паразу шведам. 

У выніку была знятая аблога Рыгі, шведы адступілі з ужо занятых імі земляў Інфлянтаў. 

Бітва ўваходзіць у цэлы шэраг знакамітых рэйтынгаў у сферы мілітарыі – у лік вядомых поўных перамог, славутых перамог меншымі сіламі, у лік значных перамог войска ВКЛ і ў лік бітваў, дзе вырашальную ролю адыграла гусарыя.

1781 год. Дрысе нададзены герб: «у залатым полі Пагоня з чырвоным шчытом, на якім срэбны падвойны крыж». 

Дрыса вядома з 1386 года. 

У 1962 годзе перайменавана ў Верхнядзвінск, хаця знаходзіцца ў сярэднім цячэнні Дзвіны. Гістарычны герб зацверджаны 26 ліпеня 2002 года як герб Верхнядзвінска. 

 1882 год. Нарадзіўся Міхал Кахановіч. 

Беларускі грамадскі дзеяч, педагог, рэдактар, публіцыст.

Працаваў выкладчыкам у Магілёўскім рэальным вучылішчы. Член Беларускага нацыянальнага камітэта, адзін з арганізатараў, старшыня Магілёўскага беларускага камітэта. У 1918 годзе яго руплівасцю Магілёў стаў адзіным губернскім горадам на Беларусі, які афіцыйна прызнаў Беларускую народную рэспубліку. Гэта адбылося на сходзе дэпутатаў грамадскіх арганізацый і прадстаўнікоў губернскай адміністрацыі 31 сакавіка 1918 году.

Потым ён – грамадскі дзеяч на Віленшчыне, дырэктар Віленскай беларускай гімназіі (1919-1922). Як пасол сейму Польскай Рэспублікі адстойваў нацыянальныя і сацыяльныя правы беларускага народа.

Аўтар успамінаў пра І. Луцкевіча. Быў рэпрэсаваны НКУС у 1933 годзе.

Праўнукі і прапраўнукі М. Кахановіча дагэтуль жывуць у Магілёве.

1906 год. Нарадзілася Ірына Ждановіч.

Беларуская артыстка. Прыма Нацыянальнага акадэмічнага тэатр ім. Я. Купалы. Народная артыстка. Рэжысёр.

У 11-гадовым узросце сыграла хлопчыка ў пастаноўцы «Раскіданага гнязда» Я. Купалы, у 14 гадоў была ў штаце Беларускага дзяржаўнага тэатра.

Выконвала ролі сваіх сучасніц, раскрывала духоўны свет гераінь А. Астроўскага, У. Шэкспіра, Г. Ібсена, Лопе дэ Вегі. 

Значнае месца ў творчасці актрысы занялі ролі ў п’есах А. Маўзона «Канстанцін Заслонаў»,  Максіма Горкага, В. Віткі, Л. Талстога.

1909 год. Нарадзіўся Лукаш Калюга (Кастусь Вашына). 

Беларускі пісьменнік. З дзяцінства захапляўся краязнаўчай працай, запісваў народныя песні, фальклорныя творы. Яго матэрыялы атрымалі высокую ацэнку ў Інбелкульце. 

Член літаратурнага аб’яднання «Узвышша». Аўтар апавяданняў, якія друкаваліся ў часопісах «Чырвоны сейбіт»,  «Узвышша», «Полымя», раманаў. 

У 1974 выйшаў зборнік апавяданняў і аповесцей «Ні госць, ні гаспадар».

Перакладчык шэрагу літаратурных твораў, у тым ліку  рамана Я. Гашака «Прыгоды ўдалага ваякі Швейка».

Расстраляны ў 1937 годзе.

1910 год. Нарадзіўся Абрам Шкляр. 

Беларускі географ, кліматолаг. 

Першы беларускі доктар геаграфічных навук, прафесар. 

Распрацоўшчык пытанняў па сельскагаспадарчай кліматалогіі, феналогіі, ахове прыроды, фізічнай геаграфіі Беларусі, меліярацыі Палесся. 

Правеў кліматычнае раянаванне краіны.

1947 год. Нарадзіўся Уладзімір Міхнюк. 

Беларускі гісторык. Доктар гістарычных навук, прафесар. 

Даследваў шматлікія праблемы гісторыі, гісторыі літаратуры Беларусі 1920-1930-х гг. Распрацоўваў пытанні палітычных рэпрэсій, масонства ў Беларусі. 

Аўтар дакументальных нарысаў пра палітычных дзеячаў К. Езавітава, У. Ігнатоўскага, В. Ластоўскага, А. Луцкевіча, А. Смоліча і іншых, пісьменнікаў.

1958 год. Памёр Аляксей Туранкоў.

Беларускі кампазітар. Заслужаны дзеяч мастацтваў. 

У 1941—1944 г. супрацоўнік Выдавецтва школьных падручнікаў і літаратуры для моладзі ў Мінску і выдавецтва К. Езавітава ў Рызе.  

Вязень ГУЛАГу.   

Адзін з пачынальнікаў жанраў масавай песні, хору, раманса ў беларускай музыцы. Аўтар некалькіх опер, у тым ліку «Кветкі шчасця» (лібрэта В. Барысевіч, П. Броўкі і П. Глебкі), музыкі да многіх драматычных спектакляў («Пінская шляхта» і інш.) і кінафільмаў. 

Аўтар апрацоўкі беларускіх народных песень.

1972 год. Нарадзілася Гвінет Пэлтроу. 

Амерыканская актрыса і спявачка. 

Уладальніца прэмій “Оскар”, “Залаты глобус”, “Эмі”.

Вядзе сваю радаслоўную ад вядомага равінскага роду Палтровіч з беларускага Навагрудку.

У публікацыі выкарыстаныя звесткі з рэсурсу «Вікіпедыя» і іншых адкрытых у інтэрнэце крыніцаў