Tag: художник

Дзень у гісторыі. 6 снежня. Мікалайкі. Руйнаванне Кіева войскамі Батыя. Другое ўзбуйненне БССР. Нарадзіліся “Чорная панна Нясвіжа” Барбара Радзівіл

Навіна ад

Дзень святога Мікалая (каталіцкая канфесія), Мікалайкі. 

Найбольшую славу святому Мікалаю прынеслі яго незвычайная дабрыня і гатовасць заўсёды прыйсці на дапамогу бліжнім. У многіх каталіцкіх краінах існуе звычай рабіць дзецям падарункі, як гэта рабіў святы Мікалай. Атрымаць падарунак будуць радыя і дарослыя.

Святы Мікалай лічыцца апекуном падарожнікаў, дзяцей, дзяўчат на выданне, маракоў, рыбакоў, пекараў, вязняў, пастухоў. Ён ахоўвае хатнюю жывёлу ад хвароб і ваўкоў.

«На Мікалая пакінь воз, а закладзі сані», «Калі падае снег, то святы Мікалай трасе барадой». Святога Мікалая заклікалі і ва ўсіх нечаканых патрэбах, калі неабходна была дамамога гэтага цудоўнага святога.

Найстарэйшую выяву святога Мікалая можна ўбачыць у адным з касцёлаў у Бейруце – гэтая арабская фрэска паходзіць з VI ст. Асобе св. Мікалая прысвечана шмат выяваў у беларускім мастацтве, што сведчыць пра любоў і пашану да яго. Паводле слоў мастацтвазнаўцы А. Ярашэвіча, найбольшая колькасць такіх выяваў – у іканаграфічным жывапісе. 

Святы Мікалай на Беларусі лічыцца найпершым пасля Маці Божай заступнікам за людзей перад Богам. У Беларусі захавалася больш за 1 000 абразоў Святога Мікалая, пераважна ХІХ і пачатку ХХ стагоддзяў.

 

Дзень Узброеных сіл Украіны. 

Адзначаецца ў гэтым годзе на 286 дзень уварвання расійскіх войск на тэрыторыю краіны.

Узброеныя сілы забяспечваюць стрымліванне ўзброенай агрэсіі супраць Украіны і адпор ёй, ахову паветранай прасторы дзяржавы і падводнай прасторы ў межах тэрытарыяльных водаў Украіны.

У склад Узброенных Сіл Украіны ўваходзяць сухапутныя войскі, паветраныя сілы,  Ваенна-марскія сілы.

Па ўкраінскіх дадзеных, на 4 снежня 2022 года, войскі Украіны знішчылі 91 150 акупантаў, танкаў ворага – 2922, баявых машын – 5892, артсістэм – 1908, рэактыўных сістэм – 395, сродкаў супрацьпаветранай абароны – 210, самалётаў – 281, верталётаў – 263, беспілотнікаў – 1573, крылатых ракет –  531, караблёў — 16, аўтамабіляў – 4479, спецтэхнікі – 163.

 

1240 год. Пасля працяглай аблогі мангола-татарскія войскі ўварваліся ў Кіеў. 

Да гэтага манголы разбілі асноўныя сілы Уладзіміра-Суздальскай зямлі, разрабавалі гарады Паўночна-Усходняй Русі. Цяпер шлях Батыя ляжаў у паўднёвыя і заходнія землі. Першым захопленым горадам стаў памежны Пераслаў, затым Чарнігаў.

Батый не жадаў разбураць прыгожы горад і прапанаваў гараджанам здацца без бою. Аднак кіяўляне вырашылі біцца да смерці. Па сведчанні летапісца “адзін біўся з тысячай, а двое – з цемраю”.

Татарам прыйшлося выкарыстоўваць сценабітныя прылады. Праз правалы ў сценах манголы ўварваліся ў горад. 6 снежня 1240 гады пала апошні пункт абаронцаў – Дзесяцінная царква. 

З 50 000 чалавек пасля пагрому ў горадзе засталося не больш за 2 000. Былі разбураны Успенскі, Сафійскі сабор, Траецкая надбрамная царква (цяпер галоўны ўваход у Лаўру), царква Спаса на Бераставе, Ірынінская і практычна ўсе кіеўскія вароты. Трагедыя адкінула Кіеў у развіціі на сотні гадоў. У 1654 годзе насельніцтва Кіева складала не больш за 6000 (у Мсціславе ў гэты час жыло каля 30 000).

1520 год. Нарадзілася Барбара Радзівіл. 

Каралева польская і вялікая княгіня літоўская, другая жонка Жыгімонта II Аўгуста. “Чорная панна Нясвіжскага палаца”, “Джульета беларускага сярэднявечча”, “сярэднявечная Алена Прыгожая”.

Пачуцці Жыгімонта II Аўгуста да Барбары імкнуліся выкарыстаць для ўмацавання ўласных пазіцый яе браты Мікалай Радзівіл Руды і Мікалай Радзівіл Чорны. Супраць шлюбу выступілі магнаты і шматлікая шляхта, незадаволеная ростам уплывовасці Радзівілаў, свякроў каралева Бона Сфорца.

Насуперак ўсім апанентам Барбара была каранавана 7 снежня 1550 года, але ў хуткім часе, 8 мая 1551 года,  памерла. Верагодна, што яе атруцілі, але ёсць меркаванні, што прычынай яе смерці была анкалагічная хвароба.

Гісторыі рамантычнага кахання Барбары з Жыгімонтам Аўгустам прысвечаны шматлікія мастацкія творы.

 

1705 год. У Гродна асвечаны касцёл Святога Францыска Ксаверыя, Фарны касцёл. 

Асвячэнне правёў біскуп Тэадор Патоцкі ў прысутнасці караля Аўгуста ІІ і цара Пятра І. Кафедральны сабор Гродзенскай дыяцэзіі, помнік архітэктуры і дэкаратыўна-манументальнага мастацтва барока і ракако, адзін з сімвалаў каралеўскага горада.

У 1725 годзе на вежу-званіцу касцёла перанесены гадзіннік з вежы езуіцкага калегіума. Пасля скасаваня кляштару езуітаў, касцёл у 1788 годзе стаў фарным.

Касцёл уяўляе сабой трохнефавую купальную базіліку з трансептам, памерам у плане 30х60 м і вышынёй 65 м.

Фота: Малюнак Н.Орды

 

1800 год. Нарадзіўся Язэп Ходзька. 

Беларускі геадэзіст, тапограф, географ, генерал-лейтэнант.

Праводзіў трыянгуляцыйныя работы на захадзе Латвіі, у Літве, у Гродзенскай і Мінскай губернях.

Лідары паўстання 1830-1831 гадоў меркавалі прызначыць яго камендантам Вільні. Пасля гэтага быў затраманы рускімі ўладамі і накіраваны на правядзенне тапаграфічных работ на Дунаі і Басфоры.

Склаў ваенны агляд румынскіх княстваў Малдавіі і Валахіі, правеў Закаўказскую трыянгуляцыю. Узнагароджаны вялікім Канстанцінаўскім медалём Рускага геаграфічнага таварыства.

Памёр 21 лютага 1881 года ў Тыфлісе.

1896 год. У Гродна нарадзіўся Восіп Любіч. 

Французскі мастак, прадстаўнік Парыжскай школы.

Працаваў алеем і гуашшу, займаўся гравюрай. Творы экспанаваліся ў Нацыянальным музеі Бецалель ў Іерусаліме, у Мілане, Турыне і Нью-Ёрку. Удзельнічаў у групавых і персанальных выставах, у тым ліку выставах «Рускія мастакі Парыжскай школы» ў Музеі Сен-Дэні і ў Доме французскай думкі ў Парыжы, у галерэі «Motte».

Яго творы захоўваюцца ў музеях Лондана, Цюрыха, Нью-Ёрка і Тэль-Авіва, у калекцыі Нацыянальнай бібліятэкі ў Парыжы, 14 твораў – у карпаратыўнай калекцыі Белгазпрамбанка ў Мінску.

Памёр 27 лістапада 1990 года.

Фота: аўтапартрэт В. Любіча з мадэллю

1921 год. Памёр Мікалай Янчук. 

Беларускі і ўкраінскі навуковец-славіст, гісторык, этнограф, фалькларыст і літаратуразнавец.

Вывучаў гарадзішчы на Койданаўшчыне. Працаваў у Маскоўскім універсітэце, прафесарам кафедры беларускай літаратуры і этнаграфіі БДУ.

Адзін з заснавальнікаў часопісу «Этнографическое обозрение».

У 1918-1921 гадах чытаў курс беларускай і ўкраінскай літаратур у Маскоўскім універсітэце, удзельнічаў у рабоце камісіі па арганізацыі БДУ.

Член Беларускага навукова-культурнага таварыства ў Маскве, супрацоўнічаў з Беларускім нацыянальным камісарыятам і Беларускім пададдзелам аддзелу асветы нацыянальных меншасцяў Народнага камісарыяту асветы РСФСР.

Пісаў на беларускай, польскай і рускай мовах, валодаў палескай гаворкай.

 

1925 год. Адкрылася Першая Усебеларуская мастацкая выстаўка. 

Была прысвечана юбілею рэвалюцыі 1905 года і 400-годдзю беларускага кнігадрукавання.

Экспазіцыя была размешчана ў Мінску, у будынку Камуністычнага ўніверсітэта па вул. Універсітэцкай, 27 (цяпер — вул. Кірава, 21) і ўключала больш за 1000 твораў. На выставе экспанаваліся ўзоры старажытнага мастацтва: крыж Ефрасінні Полацкай, копіі фрэсак полацкіх цэркваў, кніжныя выданні, эксклібрысы, абраз XVII стагоддзя «Ушэсце Гасподне» беларускай школы іканапісу (са Стэфанаўскай царквы XVII стагоддзя ў Слуцку).

Свае творы прадставілі і шматлікія мастакі, у тым ліку Леў Зевін, Абрам Бразер, Уладзімір Кудрэвіч, Леў Альпяровіч, Міхась Філіповіч, Гаўрыла Віер, Валянцін Волкаў, Генадзь Змудзінскі.

Фота: Абрам Бразер. Партрэт Іегуды Пэна, 1921.

 

1926 год.  Адбылося Другое ўзбуйненне БССР. Тэрыторыя павялічылася на 15,7 тысяч км², насельніцтва на 649 000 чалавек.

Першае ўзбуйненне тэрыторыі БССР адбылося  ў 1924 годзе. У яго выніку тэрыторыя краіны павялічалася з 52,4 да 110,6 тыс. км², а насельніцтва з 1,5 да 4,2 мільёна чалавек. Аднак Гомельскі і Рэчыцкі паветы заставаліся па-за межамі БССР.

Пасля дзяржаўнага перавароту ў Польшчы ў 1926 годзе і пагаршэння адносін з СССР саюзнае кіраўніцтва вырашыла другім узбуйненнем БССР актывізаваць беларускі нацыянальны рух у Заходняй Беларусі і паменшыць падтрымку польскіх улад насельніцтвам. 

Менавіта таму ініцыятарам другога узбуйнення БССР быў Наркамзамежспраў СССР, які 8 верасня 1926 года прыняў пастанову аб неабходнасці настойваць у палітбюро ЦК УКП(б), каб Гомельскі і Рэчыцкі паветы былі далучаны да БССР. 

Створаная камісія на чале з Я.Пэтэрсам знайшла на Гомельшчыне ў значнай ступені русіфікаванае насельніцтва. 

Аднак ЦК КП(б) Беларусі здолеў пераканаць ЦК УКП(б) аб неабходнасці далучэння Гомельшчыны да БССР. 

4 снежня 1926 года на аб’яднаным пленуме Гомельскага губернскага і гарадскога камітэтаў КП(б)Б выступіў сакратар ЦК УКП(б) М.Швернік, які праінфармаваў аб пастанове палітбюро далучыць Гомельскі і Рэчыцкі паветы да БССР. 

Праз два дні адбылося другое узбуйненне БССР, у выніку якога тэрыторыя БССР павялічылася на 15,7 тысяч км² да 126,3 тыс. км² а насельніцтва падрасло на 649 000 чалавек да 4,9 мільёнаў.

 

1930 год. Рэпрэсіі ў БССР. Шэраг навукоўцаў пазбаўленыя звання акадэмікаў.

Звання акадэміка былі пазбаўлены «ворагі пралетарскай дыктатуры»  Вацлаў Ластоўскі, Уладзімір Пічэта, Язэп Лёсік, Сцяпан Некрашэвіч, Гаўрыла Гарэцкі і Аляксандр Дубах.

У 1930 годзе ў палітычнай справаздачы цэнтральнага камітэта XVI з’езда ВКП(б) І. Сталін заявіў: “Рэпрэсіі ў галіне сацыялістычнага будаўніцтва з’яўляюцца неабходным элементам наступлення…”. 

Першай вялікай сфальсіфікаванай палітычна-крымінальнай справай стала справа “Саюза вызвалення Беларусі”. Яна пачалася 17 лютага 1930 года арыштам П. Ільючонка (1891-1945). 

Па справе вясной – летам 1930 года было арыштавалі 108 дзеячаў беларускай навукі і культуры. Абвінавачанні ў належнасці да “Саюза” выстаўляліся і Я. Купалу, Я. Коласу.

Гаўрыла і Максім Гарэцкія

 

1933 год. Нарадзілася Зінаіда Мажэйка. 

Беларускі этнамузыказнаўца. Доктар мастацтвазнаўства. Заслужаны дзеяч мастацтваў. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі.

Працавала ў Інстытуце мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору НАН Беларусі ў галіне тэарэтычнай этнамузыкалогіі і практычнай фалькларыстыкі.

Пры яе рэжысуры зняты пяць дакументальных музычна-антрапалагічных кінафільмаў. 

Да асноўных яе прац адносяцца: “Песенная культура Беларускага Палесся”, ”Песні беларускага Паазер’я”, “Песні Беларускага Падняпроўя”, “Каляндарна-песенная культура Беларусі…”, “Народна-песенная культура Беларусі ў агульнаславянскім кантэксце…” і іншыя.

Памерла 8 сакавіка 2014 года.

 

1947 год. Нарадзіўся Георгій Ліхтаровіч. 

Беларускі фотамастак, літаратар.

Ілюстраваў першыя тамы «Збору помнікаў гісторыі і культуры Беларусі», выкладаў фотаграфіку ў Тэатральна-мастацкім інстытуце.

Выдаў фотаальбом «Добры дзень, Беларусь», аўтар кніг вершаў, раманаў.

Прымаў удзел у фатаграфічных і мастацкіх выставах, пленэрах памяці Язэпа Драздовіча, Васіля Быкава, Уладзіміра Караткевіча. Удзельнічаў у перадачах беларускага Радыё Свабода.

Найбольш значныя выданні: «Драўлянае дойлідства Беларускага Палесся», «Мастацтва, створанае народам», «Мінск», «Гродна», «Траецкае прадмесце», «Добры дзень, Беларусь», «Беларуская кафля», «Веткаўскі музей…», «Жывапіс Беларусі XII-ХVIII стагоддзяў», «Пластыка Беларусі XII-ХVIII стагоддзяў», «Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва Беларусі XII-ХVIII стагоддзяў», «Іканапіс Беларусі XII-ХVIII стагоддзяў», «Сялянская энцыклапедыя ў творах Мікалая Тарасюка» і іншыя.

Дзень у гісторыі. 25 лістапада. Дзень без пакупак. Каралеўства Польскае і Вялікае Княства Літоўскае спынілі сваё існаванне. Семежаўскі парад войск БНР

Навіна ад

Міжнародны дзень барацьбы за ліквідацыю гвалту ў адносінах да жанчын. 

Дата абраная ў гонар сясцёр Мірабаля, трох палітычных актывістак з Дамініканскай Рэспублікі, якія былі па-зверску забітыя ў 1960 годзе падчас дыктатуры Рафаэля Трухільё.

Жанчыны часта становяцца ахвярамі розных відаў гвалту амаль ва ўсім свеце. Няма дзяржавы, рэгіёна або супольнасці, дзе б не было гвалту ў адносінах да жанчын. Выпадкі дыскрымінацыі і дамаганняў у дачыненні да жанчын назіраюцца паўсюль, дома або ў офісе. 

«Ёсць адна ўніверсальная ісціна, прыдатная да ўсіх краін, культур і суполак: гвалт у адносінах да жанчын ніколі не прымальны, ніколі не можа быць апраўданым, ніколі не дапускаецца», – канстатуе Генеральны сакратар Пан Гі Мун.

uniquenewsonline.com

  Дзень без пакупак (Buy Nothing Day, з 1992 года). 

Міжнародны дзень пратэсту супраць культуры спажывецтва. Ён адзначаецца на “радзіме”, у Паўночнай Амерыцы ў пятніцу пасля Дня Падзякі ў ЗША, у дзень пачатку калядных распродажаў («Чорная пятніца»), у Еўропе – на наступны дзень, у суботу.

Галоўным ініцыятарам кампаніі з’яўляецца міжнародная сетка Adbusters Media Foundation (СМІ супраць рэкламы), якая аб’ядноўвае мастакоў, пісьменнікаў, выкладчыкаў, студэнтаў, прадпрымальнікаў.

Упершыню «Дзень без пакупак» адзначаўся ў Канадзе ў верасні 1992 года.

Акцыя праводзіцца ў знак пратэсту супраць звышспажывання ў развітых краінах, якое шмат у чым штучна навязваецца рэкламай, а таксама супраць няроўнага размеркавання матэрыяльных даброт у свеце. 

У гэты дзень праводзяцца тэатралізаваныя шэсці, паказы, транслююцца антырэкламныя ролікі, публікуюцца антырэкламныя аб’явы.

ki.ill.in.ua

1714 год. Нарадзіўся Тамаш Жэброўскі. 

Архітэктар, матэматык, рымска-каталіцкі дзеяч. Магістр філасофіі і вольных навук. Прадстаўнік мастацтва ракако.

Быў прэфектам будаўніцтва ў рэзідэнцыі езуітаў у Бабруйску (1746), будаўніцтва ў віленскім навіцыяце, прафесарам у Крожскім, Полацкім езуіцкім калегіуме, Віленскай езуіцкай акадэміі.

Удзельнік будовы, перабудовы шэрагу касцёлаў у Бабруйску, Вільні, Смаргоні і іншых, астранамічнай абсерваторыі віленскай Акадэміі, кіраваў будаўніцтвам Полацкага езуіцкага калегіума, праектаваў палац Агінскага ў Ашмянскім павеце.

Памёр 18 сакавіка 1758 года.

wikimedia.org

1795 год. Каралеўства Польскае і Вялікае Княства Літоўскае спынілі сваё існаванне. 

Кароль польскі і вялікі князь літоўскі Станіслаў Аўгуст Панятоўскі адмовіўся ад стальца Рэчы Паспалітай на карысць расійскай імператрыцы Кацярыны ІІ. 

Пасля таго, як выракся стальца, жыў у Санкт-Пецярбургу.

Памёр у 1798 годзе ў Санкт-Пецярбургу, дзе і быў пахаваны. У 1938 годзе быў перанесены ў пахавальню воўчынскага касцёла Святога Станіслава, што ў цяперашнім Камянецкім раёне, у 1994 годзе ў варшаўскі кафедральны касцёл.

1908 год. нарадзіўся Анатоль Волкаў. 

Беларускі мастак-графік і жывапісец.

Сын Народнага мастака Валянціна Волкава, аўтара выяў герба БССР узораў 1927 і 1938 гадоў, мадыфікацыя якіх з’яўляецца цяперашнім афіцыйным гербам Беларусі.

Выкладаў выяўленчае мастацтва ў Магілёве, Мінску.

Працаваў у галіне выяўленчай сатыры, кніжнай і станковай графікі, жывапісу.

Аформіў і ілюстраваў кнігі «Дрыгва» і «Новая зямля» Я. Коласа, некаторыя з кніг А. Куляшова, М. Багдановіча, А. Пушкіна, М. Гогаля, М. Лынькова, Я. Купалы, Я. Маўра і іншых.

Сярод станковых твораў вядомы: серыі акварэлей «Мінск і яго жыхары», «Юныя мінчане».

Аўтар многіх жывапісных палоцен, сярод якіх «Янка Купала на адпачынку», «Першага верасня»,  серыі акварэляў, прысвечаных Мінску.

Памёр у 1985 годзе.

1911 год. Нарадзіўся Яўген Ціхановіч.  

Беларускі мастак.

Брат мастака-графіка Валянціна Ціхановіча. Быў жанаты з дачкой У. Галубка.

Аўтар дзесяткаў палотнаў, у тым ліку партрэтаў пісьменніка В. Быкава, драматурга У. Галубка, скульптара А. Глебава, жывапісца М. Крыжаноўскага і іншых, шматлікіх жанравых кампазіцый, сотняў графічных твораў, краявідаў, ілюстрацый да кніг.

Працаваў у галіне эстампу (у асноўным лінагравюры), майстра экслібрысу (адзін з першых увёў у гэты жанр партрэт).

Аўтар публіцыстычных артыкулаў-успамінаў, публікаваных у розных беларускіх перыядычных выданнях.

Памёр 5 ліпеня 2005 года.

1920 год. Падчас Слуцкага паўстання ў Семежаве (зараз Капыльскі раён) прайшоў парад беларускіх аддзелаў. 

Галоўным чынам былі прадстаўлены часці 2-га Грозаўскага палка 1-й Слуцкай брыгады стральцоў войска Беларускай Народнай Рэспублікі. 

2-гі Грозаўскі полк фарміраваўся ў Слуцку, мястэчках Грозаве і Семежаве з беларускай міліцыі і сялян-добраахвотнікаў. Грозаўскі полк складаўся з двух батальёнаў. Камандзір палка – капітан Лукаш Сяменік, намеснік – капітан Гнароўскі, камандзіры батальёнаў – капітан Антон Самусевіч і штабс-капітан Мацэля. У палку было каля 2 тысяч чалавек. 

На фота: Лукаш Сяменік у цэнтры, server667765.nazwa.pl

1925 год. Нарадзіўся Анатоль Дзям’янаў. 

Беларускі скульптар і педагог. Выкладчык Мінскага мастацкага вучылішча.

Працаваў у станковай скульптуры. Сярод найбольш яго вядомых твораў: «Маладая калгасніца», «Маці», «Кубінец», «Паўночніца», партрэты Фідэля Кастра, Якуба Коласа. Работам уласцівы абагульненасць пластыкі, манументальнасць вобразнага ладу.

Памёр 6 лістапада 1972 года.

1936 год. Нарадзіўся Іван Крэнь. Беларускі гісторык. Кандыдат гістарычных навук, прафесар.

Працаваў у школах, Гродзенскім дзяржаўным універсітэце, у якім прайшоў шлях ад выкладчыка да прафесара, загадчыка кафедры гісторыі Беларусі, дэкана факультэта гісторыі і культуры.

Вывучаў гісторыю грамадскіх арганізацый, населеных пунктаў Гродзеншчыны, пытанні краязнаўства. Плённа займаўся навукова-метадычным забеспячэннем курсаў гісторыі Беларусі і дапаможных гістарычных дысцыплін.

Памёр 4 мая 2014 года.

nashi-lyudi.by

1955 год. Нарадзіўся Аляксандр Казулін. Беларускі навуковец, палітык, грамадскі дзеяч. Палітзняволены, вязень сумлення.

Акадэмік Акадэміі адукацыі Беларусі, Міжнароднай акадэміі вышэйшай школы, ганаровы прафесар МДУ імя М. Ламаносава, віцэ-прэзідэнт Пятроўскай акадэміі навук і мастацтваў. Кандыдат фізіка-матэматычных, доктар педагагічных навук, прафесар. Рэктар БДУ (1996-2003).

Падчас працы рэктарам БДУ выявіў сябе як рэфарматар. БДУ першым у краіне ажыццявіў пераход на шматузроўневую сістэму падрыхтоўкі адмыслоўцаў па ўзоры вядучых еўрапейскіх універсітэтаў. Па выніках прэзідэнтскіх выбараў 2001 года ў БДУ Лукашэнку падтрымала толькі пятая частка студэнтаў і супрацоўнікаў.

У 2005 годзе абраны старшынёй Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыі, стаў заснавальнікам і каардынатарам грамадзянскай ініцыятывы па стварэнні Агульнанацыянальнага руху «Воля народа», быў зарэгістраваны кандыдатам у прэзідэнты Беларусі. На выбарах паводле афіцыйных дадзеных атрымаў 2,3 % галасоў.

25 сакавіка 2006 года быў арыштаваны падчас масавых выступаў грамадзян супраць вынікаў прэзідэнцкіх выбараў і асуджаны на 5,5 гадоў пазбаўлення свабоды. Прызнаны «Міжнароднай Амністыяй» Вязнем сумлення.

1988 год. Загінула Яўгенія Янішчыц. Беларуская паэтэса, перакладчыца. “Самая таленавітая з усіх самых таленавітых паэтэс Беларусі” (Васіль Быкаў). 

Аўтар вершаў, зборнікаў лірыкі, выбраных твораў, паэм, літаратурна-крытычных артыкулаў, рэцэнзій.

Перакладала на беларускую мову з рускай і ўкраінскай.

Яе асобныя вершы пакладзены на музыку.

Паэтычная спадчына паэткі – адна з самых яскравых і таленавітых старонак беларускай літаратуры другой паловы XX стагоддзя.

Цяжка і марудна папраўлялася пасля аварыі ў Магілёве ў 1976 годзе, калі атрымала мноства пераломаў і была надоўга прыкавана да бальнічнага ложка. Яна так і не здолела перамагчы фізічны боль і пакуты. Па афіцыйнай версіі, паэтка загінула трагічна: выпала з восьмага паверха аднаго з мінскіх дамоў.

Яе імя носіць школа ў в. Парэчча Пінскага раёна.

wikimedia.org

2019 год. У афрыканскай краіне Малі загінуў Андрэй Жук. 

Беларус, французскі ваеннаслужачы, кавалер Ордэна Ганаровага легіёна пасмяротна. 

Удзельнік міжнародных антытэрарыстычных аперацый ў Аўганістане, Гвіяне, Малі.

Дзень у гісторыі. 21 лістапада. Разгром рускіх войск Альгердам. Першы палёт на паветраным шары. Асвячэнне Чырвонага касцёла. Адкрыццё драматычнага тэатра імя Якуба Коласа

Навіна ад

Сусветны дзень прывітанняў (World Hello Day, з 1973 года). 

У 1973 годзе, у разгар халоднай вайны амерыканцы Браян і Майкл Маккорман са штата Небраска ў знак пратэсту супраць узмацнення міжнароднай напружанасці адправілі лісты з ветлівымі прывітаннямі ва ўсе канцы свету і папыталі адрасата проста павітаць каго небудзь яшчэ.

Яны нікому не навязвалі сваіх ідэй барацьбы за мір ва ўсім свеце. Яны толькі прасілі адрасата павітаць яшчэ каго-небудзь, яшчэ ну хаця б чалавек з дзесяць.

Гэта ідэя была падтрымана ў больш як 180 краінах. З таго часу Сусветны дзень прывітанняў адзначаюць і грамадзяне ўсіх прафесій і ўзростаў, і буйныя палітычныя лідэры, і прамысловыя магнаты, і сусветна вядомыя асобы кіно і тэлебачання.

Сусветны дзень тэлебачання (World Television Day, з 1998 года). 

Устаноўлены Генеральнай Асамблеяй ААН у гонар даты правядзення першага Сусветнага тэлевізійнага форума 1996 года. 

Дзяржавам было прапанавана адзначаць гэты дзень, абменьваючыся тэлевізійнымі праграмамі, прысвечанымі такім праблемам, як мір, бяспека, эканамічнае і сацыяльнае развіццё і пашырэнне культурнага абмену.

У тэлебачання няма адзінага вынаходніка. Дзякуючы намаганням савецкіх навукоўцаў Б. Розінга, С. Катаева, А. Канстанцінава, П. Цімафеева, П. Шмакава, амерыканскіх У. Зварыкіна, Ф. Фарнсуорта, брытанскага А. Кэмпбэла-Суінтана і іншых тэлебачанне з’явілася на пачатку 1930-х гадоў.

У Еўропе масавае распаўсюджванне тэлевяшчанне атрымала толькі ў 1950-я, у астатнім свеце – на пачатку 1970-х гадоў.

Сёння ў свеце не засталося дзяржаў, якія не ахоплены тэлевяшчаннем. Да найбольш буйных тэлекампаній свету адносяцца: CBC, NBC, ABC – у ЗША; BBC, ATV – у Вялікабрытаніі; Раі – у Італіі; NHK – у Японіі і іншыя.

У 1933 годзе быў  створаны Камітэт па радыёфікацыі і радыёвяшчанні пры СНК БССР. У Беларусі тэлевяшчанне з Масквы пачалося ў 1939 годзе. 1 студзеня 1956 года на Беларусь пачаліся рэтрансляцыі праграм маскоўскага Цэнтральнага тэлебачання, з’явілася “Беларускае тэлебачанне”. У верасні 1991 года Дзяржтэлерадыё БССР было перайменавана ў Дзяржаўны камітэт Рэспублікі Беларусь па тэлебачанні і радыёвяшчанні.

1368 год. На Увядзенне адбылася Тросненская бітва. Найбольш буйная перамога ВКЛ над Вялікім княствам Маскоўскім у XIV стагоддзі. 

Цяжкаўзброеная літоўская конніца на чале з вялікім князем Альгердам на рацэ Тросне ўшчэнт разграміла лёгкую, дрэнна ўзброеную і тактычна недасведчаную маскоўскую, абодва ваяводы – Дзмітры Мінін і Акінф Шуба – і амаль усе ратнікі былі забіты ці ўтапіліся ў рацэ. 

“Первая Литовщина” маскоўскіх летапісаў была распачата Альгердам у падтрымку саюзнага ВКЛ Вялікага княства Цвярскога. 

Раптоўнае з’яўленне Альгерда “в силе тяжце”, забяспечанае поўнай сакрэтнасцю руху войска, заспела вялікага князя маскоўскага Дзмітрыя і яго саюзнікаў знянацку.  

Перамога адкрыла Альгерду шлях на Маскву, трохдзённая аблога якой была, аднак, безпаспяховай. За год да гэтага быў пабудаваны мураваны Маскоўскі крэмль. 

Альгерд хадзіў на Маскву яшчэ двойчы – у 1370 і 1372 гадах.

На фота: Помнік Альгерду ў Віцебску, planetabelarus.by

1783 год. Адбыўся першы ў гісторыі палёт чаловека на паветраным шары.

Французы Пілатр дэ Розье і маркіз д’Арланд здзейснілі палёт на паветраным шары братоў Мангольф’е (сферы, якія напаўняюцца цёплым паветрам, сталі называцца  мангальф’ерамі). 

Напоўнены гарачым паветрам шар вышынёй 22,7 м і дыяметрам 15 м падняўся з саду замка дэ ла Мюэт у заходнім прыгарадзе Парыжа. Паветраплавальнікі дасягнулі вышыні 915 м і за 25 хвілін пакрылі адлегласць 9 міль, а затым шчасліва прызямліліся ў полі каля дарогі на Фантэнбло.

Да гэтага, 27 жніўня 1783 года, француз Жак Шарль напоўніў сферу вадародам (такія шары сталі называцца шарльерамі) і запусціў яе з Марсава поля ў Парыжы, але яна была без пасажыраў.  

19 верасня 1783 года браты Мангальф’е ў Версалі адправілі ў палёт першых жывых істот: барана, пеўня і качку. Палёт заняў каля 8 хвілін, шар праляцеў 3 км. На вышыні 500 м сфера прарвалася, аднак спусцілася на зямлю настолькі плаўна, што ні адна жывёліна не пацярпела. Гэта натхніла на запуск у палёт людзей.

1790 год. Памёр Караль Станіслаў Радзівіл “Пане Каханку”. 

Дзяржаўны дзеяч Рэчы Паспалітай.

Ваявода віленскі, староста львоўскі, вялікі мечнік літоўскі. “Пане Каханку” яго называлі паводле любімага выслоўя, з якім ён звяртаўся да ўсіх, не выключаючы і караля.

Генеральны маршалак Радамскай і Барскай канфедэрацый. Праціўнік гарантыйнага трактату (1768), паводле якога Рэч Паспалітая станавілася расійскім пратэктаратам.

Калі расійскія войскі з баямі ўзялі Нясвіж і Слуцк, быў вымушаны з’ехаць у Прусію. Да 1777 года знаходзіўся на эміграцыі ў Венгрыі, Турцыі, Чэхіі, Францыі, Венецыі.

Найзаможны магнат Рэчы Паспалітай і Еўропы ІІ паловы XVIII стагоддзя. Яму належала 16 гарадоў і 683 вёскі. Здабыў сабе сярод шляхты агромністую папулярнасць дзякуючы шчодрасці, сармацкім звычаям, схільнасці да бясед і жартаў, з іншага боку, вядомы дзікімі выбрыкамі і раздражняльнасцю.

Доўгі час па смерці хадзілі анекдоты аб дзіўных выпадках з ягонага жыцця. Караль Радзівіл – герой паэмы А. Міцкевіча «Пан Тадэвуш», твораў Г. Жэвускага, В. Поля, І. Ходзькі, Ю. Крашэўскага.

wikimedia.org

1869 год. Нарадзіўся Казімір Стаброўскі. 

Беларускі жывапісец, педагог.

Творчасць звязана з мастацкім жыццём Беларусі, Польшчы, Расіі. Вучыўся ў Пецярбургскай Акадэміі мастацтваў, акадэміі Жуліяна ў Парыжы. Удзельнічаў у мастацкіх выставах у Пецярбургу, Парыжы, Мюнхене, Венецыі.

Падарожнік па Малай Азіі (Бейрут, Палесціна, Канстанцінопаль), Еўропе, Расіі, Егіпту.

Заснавальнік і кіраўнік (1904-1909) Школы прыгожых мастацтваў у Варшаве, аб’яднання мастакоў «Sursum Corda».

Ствараў кампазіцыі фантастычна-сімвалічнага характару, пейзажы, партрэты ў стылі мадэрн, у тым ліку С. Дамброўскага, Ф. Радашэўскага, Л. Рытлінскай, В. Семяшковай і іншых.

59 яго прац захоўваюцца ў Нацыянальным музеі ў Варшаве.

Памёр 8 чэрвеня 1929 года.

1910 год. У Мінску асвечаны касцёл Святога Сымона і Святой Алены, Чырвоны касцёл. 

Каталіцкі парафіяльны касцёл у неараманскім стылі пабудаваны ў1905-1910 гадах на сродкі грамадска-палітычнага дзеяча Эдварда Вайніловіча (1847-1928) у памяць аб яго заўчасна памерлых дзецях – Сымоне і Алене Вайніловічах. 

Касцёл знаходзіцца на плошчы Незалежнасці і з’яўляецца адным з сімвалаў Мінска. Помнік культуры і гісторыі. Пры касцёле пахаваны сам фундатар Э. Вайніловіч.

Увечары 26 жніўня 2020 года, у час адной з мірных акцый пратэсту пасля прэзідэнцкіх выбараў, пачаліся масавыя затрыманні. АМАП зачыніў усе дзверы ў касцёл, заблакаваўшы на 40 хвілін некалькі дзясяткаў людзей, якія там схаваліся. Дзеянні праваахоўных органаў выклікалі абурэнне ў грамадскасці. Генеральны вікарый Мінска-Магілёўскай архідыяцэзіі біскуп Юрый Касабуцкі заявіў рашучы пратэст на дзеянні АМАПу. Яго падтрымаў біскупскі вікарый Магілёва і Магілёўскай вобласці біскуп Аляксандр Яшэўскі. 27 жніўня Мітрапаліт Мінска-Магілёўскі архібіскуп Тадэвуш Кандрусевіч заклікаў да раследвання неадэкватных і супрацьпраўных дзеянняў, якія мелі месца на тэрыторыі касцёла святога: 

“Гэтыя і падобныя дзеянні супрацоўнікаў сілавых структур не спрыяюць зняццю напружанасці дзеля хутчэйшага ўсталявання міру і згоды ў беларускім грамадстве ў той час, калі Каталіцкі Касцёл заклікае да прымірэння і дыялогу з мэтаю вырашэння нябачанага ў нашай краіне сацыяльна-палітычнага канфлікту”. 

У той жа дзень вакол касцёла жанчыны са звязанымі рукамі ўтварылі ланцуг салідарнасці. Падтрымаць жанчын выйшаў ксёндз Уладзіслаў Завальнюк.

wikimedia.org

1921 год. Нарадзіўся Янка Юхнавец. 

Беларускі паэт.

У Вялікую Айчынную вайну, у пачатку акупацыі, арыштаваны СД, летам 1944 года вывезены ў Германію. Скочыў Вольны універсітэт у Мюнхене. З 1949 года жыў у ЗША.

Аўтар трох зборнікаў паэзіі, кніг выбранай паэзіі «Творы» (Нью-Ёрк, 1989-1990), «Сны на чужыне» (Мінск, 1994; з серыі «Галасы беларускага замежжа» выдавецтва «Мастацкая літаратура»).

Шмат твораў Я. Юхнаўца не выдана.

Памёр 6 студзеня 2004 года ў Нью-Ёрку.

1925 год. Нарадзіўся Сямён Герус. 

Беларускі графік.

Першы выкладчык графічнага аддзялення мастацкага факультэта  Беларускага тэатральна-мастацкага інстытуту, студэнтаў навучаў тэхнікам графічнага мастацтва – лінарыту, дрэварыту, літаграфіі, афорту і іншым, заахвочваў звяртацца да гістарычнай тэматыкі.

Сярод яго вучняў – Арлен Кашкурэвіч, Людвіг Асецкі, Рыгор Віткоўскі і іншыя.

Член  мастацкай суполкі «Пагоня».

Першым сярод беларускіх мастакоў у паваенныя гады ўзняў гістарычную тэматыку ў выяўленчым мастацтве. Аўтар цыклу графічных твораў, што прысвечаны К. Каліноўскаму і Ф. Скарыне, партрэтаў вядомы дзеячаў культуры і гісторыі, серый пейзажаў «Плошча Перамогі», «Стары Мінск», кампазіцыі «Мы – беларусы», «Янка Купала ў Вязынцы» і іншых.

Прамёр у 1998 годзе.

1926 год. У Віцебску створаны Другі Беларускі дзяржаўны тэатр. Зараз Нацыянальны акадэмічны драматычны тэатр імя Якуба Коласа. 

Адзін з найстарэйшых прафесійных беларускіх тэатраў. Створаны з выпускнікоў Беларускай драматычнай студыі ў Маскве. Ва ўрачыстасцях з гэтай нагоды прынялі ўдзел Янка Купала, Райніс, Францішак Аляхновіч, Цішка Гартны, Кузьма Чорны. 

21 снежня 1944 года тэатру прысвоена імя Якуба Коласа. 

У 1946 годзе за спектакль «Несцерка» В. Вольскага тэатру прысуджана Сталінская прэмія. 

З 1964 года тэатр працуе ў будынку на плошчы Тысячагоддзя (да 1974 – Тэатральная).

wikimedia.org

1928 год. Нарадзілася Ганна Арашонкава. 

Беларускі мовазнавец. Кандыдат філалагічных навук. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР за ўдзел у комплексе прац у галіне беларускай лінгвагеаграфіі.

Працавала ў Інстытуце мовазнаўства Акадэміі навук Беларусі, Мінскім педінстытуце.

Даследавала сучасную беларускую мову і культуру мовы, лексікаграфію, дыялекталогію.

Суаўтар прац «Дыялекталагічны атлас беларускай мовы», «Лінгвістычная геаграфія і групоўка беларускіх гаворак», «Агульнаславянскі лінгвістычны атлас», “Беларуская граматыка”, «Слоўнік беларускай мовы», «Слоўнік цяжкасцей беларускай мовы» і «Кароткі слоўнік беларускай мовы»,«Руска-беларускі слоўнік сельскагаспадарчай тэрміналогіі».

Дзень у гісторыі. 11 лістапада. Завяршэнне Першай сусветнай вайны. Успыхнуў першы ў свеце Вечны агонь над магілай невядомага салдата ў Парыжы. Час стрыжкі авечак, мядзведзю класціся ў бярлогу, частавацца смажанай гуссю. Пад Хоцінам Ян Сабескі выкарыстаў ракеты

Навіна ад

Міжнародны дзень энергазберажэння (з 2008 года). 

Асноўная мэта свята – прыцягненне ўвагі грамадскасці да рацыянальнага выкарыстання энергарэсурсаў

Дзень энергазберажэння – гэта выдатная нагода яшчэ раз пагаварыць аб энергаэфектыўных тэхналогіях, аб важнасці выкарыстання аднаўляльных крыніц энергіі, аб спосабах энергазберажэння дома і ў офісе. А лепш не толькі пагаварыць, але і прымяніць атрыманыя веды на практыцы: напрыклад, не пакідаць электрапрыборы, уключанымі ў рэжыме чакання, замяніць лямпачкі ў кватэры на энергазберагальныя, выключаць ваду падчас чысткі зубоў, карыстацца душам замест ванны і г.д. і меры рэсурсазберажэння – адмовіцца ад пластыкавых упаковак, асобна збіраць і перапрацоўваць адыходы. 

Настасся (народны каляндар, праваслаўныя). 

“Настуся стрыжэ авечкі”. Пастухі ў гэты дзень гасцявалі па сялянскіх хатах. Сяляне дзякавалі ім добрымі словамі і добрымі сталамі за тое, што збераглі авечак. 

З гэтага дня пачыналася стрыжка авечак. 

Лічыцца, што на Настассю мядзведзь кладзецца ў бярлогу.

Свята млынароў. 

Марцін (народны каляндар, каталікі). 

“Марцін святы – губіцель гагаты”.

З даўніх часоў на свята прынята рэзаць гусей ды адзначаць дзень рознымі стравамі, печанай ці смажанай гуссю – “птушкай Марціна”. 

Калісьці дзень быў адным з самых прыкметных у каталіцкім календары (урачыстасьці доўжыліся тры дні, з 10 па 12), а сам Марцін – адным з самых улюбёных святых з агульнаеўрапейскім культам. 

У праваслаўнай традыцыі гэтага святога называюць Марцінам Міласэрным і адзначаюць ягоную памяць 13 лютага.

Рымскі легіянер Марцін (імя ў гонар Бога вайны Марса) хрысціўся, стаў пачынальнікам гальскага (пазней французскага) манаства. Яго супраць волі гараджане абралі біскупам горада Тур. 

Народная традыцыя сцвярджае, што Марцін спачатку здолеў уцячы ад сваіх надакучлівых прыхільнікаў і схавацца ў гусятніку, але колішнія выратавальнікі Рыму выдалі яго сваім гергетаннем. 

Марцін – святы патрон Францыі. 700 населеных пунктаў Францыі, больш за 3 600 французскіх парафіяў носяць ягонае імя. 

У Рэчы Паспалітай яму было прысвечана больш за 200 касцёлаў.

Да 2005 года Чавусы мелі герб з выявай Св. Марціна, які быў нададзены ў 1634 годзе разам з Магдэбургскім правам.

1673 год. Пад час Хоцінскай бітвы ў страшэнную завіруху аб’яднанае польска-літоўскае войска Яна Сабескага разграміла 35-тысячную асманскую армію Гусейна-пашы, якая месцілася ў Хоцінскай крэпасці.

У гэтай бітве кароль і вялікі князь Ян Сабескі паспяхова выкарыстаў ракеты. Ракеты былі вынайдзены ўраджэнцам Магілёўшчыны генерал-лейтэнантам Казімірам Семяновічам (1600-1651).

На выяве – К. Семяновіч, wikimedia.org

 1714 год. Нарадзіўся Марцін Матушэвіч. Вялікалітоўскі дзяржаўны дзеяч, пісьменнік. Належыць да шляхты герба “Лебядзь”.

Берасцейскі кашталян.

Аўтар мемуараў «Дыярыуш майго жыцця, колькі магу памятаць» (4 тома). У іх паказаны ўнутрыпалітычныя падзеі Вялікага Княства Літоўскага, норавы і звычаі шляхты,  шляхецкая ментальнасць.

Пераклаў на польскую мову «Сатыры» Гарацыя, далучыў да іх тры свае вершаваныя «Дадаткі». Пісаў вершы на польскай і лацінскай мовах.

Памёр 21 лістапада 1773 года.

1821 год. Нарадзіўся Фёдар Дастаеўскі. 

Расійскі пісьменнік і філосаф. Паходзіў з літоўскага шляхецкага роду Дастаеўскіх герба «Радван», які меў маётак Дастоева на Піншчыне.

Вайсковы інжынер. Перакладчык «Яўгеніі Грандэ» Бальзака.

З выхадам першага свайго твора «Бедныя людзі» адразу здабыў папулярнасць.

За ўдзел у рэвалюцыйным гуртку М.Петрашэўскага арыштаваны (1849), асуджаны да пакарання смерцю, якое было заменена на катаргу ў Омску. Пасля катаргі, пераведзены радавым у лінейны сібірскі батальён.

Аўтар многіх вядомых твораў, у тым ліку «Злачынства і пакаранне», «Ідыёт», «Браты Карамазавы».

Фрыдрых Ніцшэ прызнаваў, што Дастаеўскі адзіны, хто здолеў яму растлумачыць, што такое чалавечая псіхалогія.

wikimedia.org

1875 год. Нарадзіўся Альберт Паўловіч. 

Беларускі паэт-гумарыст, драматург, перакладчык і мастак. Найбольш значная постаць беларускай гумарыстыкі пачатку XX стагоддзя.

Вышываў ваўнянымі ніткамі вялікія дываны з адлюстраваннем розных краявідаў, два з якіх дэманстраваліся на мастацкай выставе ў 1914 годзе.

Калекцыянер манет, пёраў, паштовак з пейзажамі, марак.

Друкаваўся у «Нашай Ніве». Аўтар 175 гумарыстычных, 120 лірычных вершаў.

Перакладаў творы А. Пушкіна, Т. Шаўчэнкі, М. Канапніцкай, У. Сыракомлі і іншых.

Распрацоўшчык беларуска-польскага слоўніка.

Аўтар шматлікіх копіяў карцін Левітана, Шышкіна і іншых мастакоў.

Памёр 17 сакавіка 1951 года ў Курску.

wikimedia.org

1903 год. Нарадзіўся Аляксандр Ільінскі. 

Беларускі тэатральны акцёр, народны артыст Беларусі і СССР. 

Працаваў у віцебскім тэатры імя Якуба Коласа (з 1926 года).

Лаўрэат Сталінскай прэміі першай ступені за выкананне галоўнай ролі ў спектаклі «Несцерка» В. Вольскага.

Сцэнічную дзейнасць пачаў у Мінску ў 1919 годзе.

Валодаў вялікай сцэнічнай прывабнасцю, выразнай мімікай.

Як акцёр-імправізатар, ён выкарыстоўваў у сваёй творчасці ўсё багацце творчай фантазіі і разнастайныя выразныя сродкі.

Памёр 28 сакавіка 1967 года ў Віцебску.

wikimedia.org

1910 год. Нарадзіўся Антон Каржанеўскі. 

Беларускі мастак. Працаваў пераважна ў галіне жывапіснага пейзажу.

У час Вялікай Айчыннай вайны немцамі ўзнагароджаны «Мэдалём для Ўсходу» за ўдзел у мастацкай выставе.

Арыштаваны 16 снежня 1944 года, асуджаны да лагераў, але ўжо ў жніўні 1945 года быў вызвалены.

Найбольш вядомыя і запамінальныя яго творы «Над Свіслаччу», «Сафійскі сабор у Полацку», «Горад над Дзвіной», «Стары Віцебск», «Богаяўленскі сабор у Полацку» і іншыя.

Яго творы знаходзяцца ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі, Беларускім саюзе мастакоў, Віцебскім краязнаўчым музэі, мэрыі  Масквы.

Памёр 19 красавіка 1991 года.

1918 год. У Камп’енскім лесе заключана перамір’е паміж Германіяй, з аднаго боку, і Францыяй, Вялікабрытаніяй, ЗША і іншымі краінамі антыгерманскай кааліцыі – з другога. 

Завяршэнне Першай сусветнай вайны паражэннем Германіі. 

Падпісанне адбылося ў чыгуначным вагоне маршала Фердынанда Фоша у Камп’енскім лесе, у французскай Пікардыі, недалёка ад горада Камп’ен і за 70 км на поўнач ад Парыжа. 

У 5:10 раніцы было падпісана пагадненне. Перамір’е набыло моц у 11:00. Быў дадзены 101 залп – апошнія залпы Першай сусветнай вайны. Канчатковыя вынікі вайны падвёў Версальскі мірны дагавор.

Мінула без малога 22 гады, і 22 чэрвеня 1940 года Гітлер прымусіў пераможаных французаў падпісаць капітуляцыю ў тым жа чыгуначным вагоне-салоне і ў тым жа Камп’енскім лесе.

tunnel.ru

1923 год. Успыхнуў першы ў свеце Вечны агонь над магілай невядомага салдата каля падножжа парыжскай Трыўмфальнай аркі. 

Прымеркаваны да 5-й гадавіны заканчэння Першай сусветнай вайны.  Яго запаліў міністр абароны Андрэ Мажыно.

Гэты Вечны агонь стаў першым у свеце “дзяржаўным” мемарыяльным агнём пасля таго, як у 391 годзе па распараджэнні візантыйскага імператара Феадосія I, хрысціяніна, было згашана культавае вогнішча, якое стагоддзямі гарэла ў рымскім храме багіні хатняга агменю Весты. Пазней такія аформленыя помнікі з’явіліся ў мностве гарадоў – Рыме, Амстэрдаме, Вашынгтоне, Маскве, Пецярбургу, Сафіі, Магілёве.

tunnel.ru

 1929 год. Нарадзіўся Леанід Сушчэня. 

Беларускі гідрабіёлаг. Член-карэспандэнт Акадэміі Навук СССР, акадэмік, Прэзідэнт Нацыянальнай Акадэміі навук Беларусі (1992-1997).

Доктар біялагічных навук, прафесар.

Скончыў  БДУ. Працаваў на Севастопальскай біялагічнай станцыі АН СССР, у Інстытуце біялогіі паўднёвых мораў АН УССР, у Аддзеле заалогіі і паразіталогіі АН БССР, дырэктарам Інстытута заалогіі АН БССР

Аўтар прац па першаснай і другаснай прадукцыі вадаёмаў, экалагічнай фізіялогіі, харчаванню, дыханню, росту і балансу энергіі водных беспазваночных, ахове прыроды і навакольнага асяроддзя.

Памёр 19 красавіка 2015 году.

csl.bas-net.by

1955 год. Нарадзілася Галіна Тычка. 

Беларускі літаратуразнавец і крытык. Доктар  філалагічных навук, прафесар.

Настаўнічала ў Шклоўскім раёне, працавала гідам-перакладчыкам польскай мовы ў «Спадарожніку», у штотыднёвіку «Літаратура і мастацтва», часопісе «Полымя», дацэнтам БДПУ імя М. Танка, прафесарам БДУ, загадчыцай кафедры беларускай філалогіі і сусветнай літаратуры ўніверсітэта культуры і мастацтваў.

Вывучае працэсы фармавання новай беларускай літаратуры, сучасныя літаратурныя працэсы на Беларусі ў еўрапейскім кантэксце.

1975 год. Памёр Пётр Савачкін. Беларускі гісторык. Дэкан гістарычнага факультэта БДУ (1955-1973).

Кандыдат гістарычных навук, дацэнт.

Даследаваў гісторыю ўстанаўлення савецкай улады ў заходніх абласцях Беларусі.

Працаваў загадчыкам кафедры, намеснікам дырэктара Мінскай школы прафруху ВЦСПС (1950-1955), загадчыкам кафедры гісторыі СССР і дэканам гістарычнага факультэта БДУ.

hist.bsu.by

Дзень у гісторыі. 8 лістапада. Нарадзіліся гісторыкі Тэадор Нарбут і Вацлаў Ластоўскі. Адчыніліся музеі ў Луўры і Брэсцкай крэпасці. Вынайдзены бурбон і рэнтгенаўскія прамяні. Паўстанне на савецкім ваенным караблі “Вартавы”

Навіна ад

Міжнародны дзень Клуба вясёлых і знаходлівых (КВЗ, з 2001 года) у краінах СНД. 

Устаноўлены па ініцыятыве прэзідэнта міжнароднага клуба КВЗ А. Маслякова ў гонар гадавіны першай гульні, якая выйшла ў эфір 8 лістапада 1961 года.

Перадача была зачынена цэнзурай у канцы 1971 года. Адрадзіўся КВЗ у 1986 годзе.

wiki55.ru

Зміцер, Дзмітрыеў дзень  (народны каляндар).

Калі Дзімітрыеў дзень са снегам, то і Вялікдзень са снегам. Калі на Зміцера будзе цёпла – чакай суровай зімы.

Зіма ўжо лезе на плот. Калі ў гэты дзень холад і снег, то вясна позняя і сцюдзёная, а калі адліга – зіма і вясна цёплыя.

Да Змітра дзеўка хітра – канец надзеі выйсьці замуж у гэтым годзе.

1050 год. Нарадзіўся Святаполк Ізяслававіч. 

Князь полацкі, тураўскі, вялікі князь кіеўскі.

Унук князя Яраслава Мудрага, праўнук княгіні Рагнеды Рагвалодаўны.

Пасля смерці брата Мсціслава Ізяслававіча ў Полацку стаў ненадоўга князем крывіцкім, але ў 1071 годзе быў выгнаны Ўсяславам ІІ Чарадзеем.

У 1078-1088 гадах быў князем ноўгародскім і пастаянна ваяваў з Полацкам. 

У 1088 годзе стаў княжыць у Тураве і марыць аб кіеўскім стальцы. Яго мары здзейсніліся ў 1093 годзе. 

Пасля смерці Святаполка 16 красавіка 1113 года ў Кіеве пачаўся бунт, у выніку якога ўлада перайшла да Ўладзіміра Манамаха.

wikimedia.org

 1784 год. Нарадзіўся Тэадор Нарбут. 

Гісторык, археолаг, інжынер.

Удзельнічаў у расійска-пруска-французскай (1806-1807) і расійска-шведскай (1808-1809) войнах як ваенны інжынер. Удзельнік праектавання і будаўніцтва Бабруйскай крэпасці.

Даследчык гісторыі ВКЛ, праводзіў археалагічныя раскопкі ў Падняпроўі і Панямонні, аўтар  «Гісторыі літоўскага народа».

Першым на Беларусі даў вызначэнне курганам як месцам старажытных пахаванняў. Сцвярджаў, што дрыгавічы невядомага паходжання жылі каля Кіева. Даследаваў Лідскі замак, надрукаваў артыкулы пра Ліду, Навагрудак, Індуру і іншыя. Увёў у навуковы ўжытак «Хроніку Быхаўца» (1846).

Меў багатую калекцыю археалагічных матэрыялаў.

Быў арыштаваны ў сувязі з падзеямі паўстання 1863-1864 гадоў.

Памёр 26 лістапада 1864 года ў Вільні.

1793 год. Адчыніўся для публікі нацыянальны мастацкі музей у Луўры.

Луўр у Парыжы – помнік архітэктуры і адзін з найбуйнейшых мастацкіх музеяў свету.

Пабудаваны як крэпасць на рацэ Сене ў 1190 годзе. У ХVI стагоддзі пераўтвораны ў жылы замак, затым перабудаваны ў каралеўскую рэзідэнцыю.

У 1672 годзе Людовік XIII пабудаваў Версаль, і туды быў перанесены каралеўскі двор. У Луўры ў 1725 годзе Акадэмія мастацтваў зладзіла мастацкія салоны.

У аснове збору Луўра ляжаць былыя каралеўскія калекцыі, а таксама калекцыі кляштараў і некаторых асоб. 

У Луўры захоўваюцца ўнікальныя зборы ўсходніх старажытнасцяў, старажытнаегіпецкага, антычнага, заходнееўрапейскага і італьянскага мастацтва.

Сярод іх – старажытнагрэцкія статуі “Ніка Самафракійская” і “Венера Мілоская”, статуі Мікеланджэла “Паўсталы раб” і “Паміраючы раб”, партрэт Моны Лізы (“Джаконда”) да Вінчы, творы Рубенса, Рэмбрандта, Пусэна, Ватта, Давіда , Дэлакруа, Курбэ.

tunnel.ru

1789 год. Вынайдзены напой бурбон. 

Вялебны Элайдж Крэйг з мястэчка Бурбон (штат Кентукі) упершыню прыгатаваў разнавіднасць віскі – бурбон. 

Асноўнае адрозненне яго ад еўрапейскага віскі заключаецца ў тым, што бурбон вырабляецца з кукурузы, а не з ячменю, і вытрымліваецца ў спецыяльных бочках.

tunnel.ru

 1858 год. Нарадзіўся Тадэвуш Урублеўскі.  

Адвакат, грамадскі дзеяч. Пляменнік Валерыя Урублеўскага – лідара паўстання 1863-1864 гадоў, генерала Парыжскай Камуны.

Адзін з прызнаных лідараў літоўскага руху.

Быў упэўнены, што «мір і згода запануюць у нашым краі, калі ўсе мы будзем імкнуцца да ўсталявання брацкіх і справядлівых адносінаў уласнымі сіламі, а не пры дапамозе паліцыі, судовых прысудаў і турмаў».

Сабраў багатую бібліятэку, якую потым перадаў гораду Вільні.

Памёр 7 жнўня1925 года.

wikimedia.org

 

1883 года. Нарадзіўся Вацлаў Ластоўскі. Беларускі пісьменнік, грамадскі і палітычны дзеяч, гісторык, філолаг, літаратуразнавец, этнограф, акадэмік АН Беларусі.

Рэдактар, выдавец  беларускіх газет, часопісаў, кніг, падручнікаў.

Кіраўнік Кабінета міністраў Народнай рады БНР.  

Працаваў дырэктарам Беларускага дзяржаўнага музея, загадчыкам кафедры этнаграфіі пры Інбелкульце, сакратаром Інбелкульта, у Камісіі жывой беларускай мовы, Камісіі па ахове помнікаў старасветчыны, арганізатарам этнаграфічных экспедыцый, у час адной з якой быў знойдзены Крыж Ефрасінні Полацкай.

Ставіў нацыянальныя інтарэсы вышэй за класавыя, лічыў нацыянальную праблему найважнейшай у гісторыі. Адмаўляў канцэпцыю адзінства гістарычных лёсаў Расіі і Беларусі.

Аўтар «Кароткай гісторыі Беларусі» (1910) – першай кнігі, у якой была спроба абгрунтаваць беларускі характар Вялікага княства Літоўскага, «Падручнага расійска-крыўскага слоўніка» (1924), фантастычнай аповесці «Лабірынты», сцэнічнага эпізода з жыцця Ф. Скарыны («Адзінокі»), апрацовак гістарычных легенд, апавяданняў, артыкулаў пра знакамітых беларускіх дзеячаў, па гісторыі Беларусі, перакладаў з рускай, англійскай, польскай, дацкай і іншых моў.

21 ліпеня 1930 года арыштаваны ДПУ. Утрымліваўся ў турмах Масквы і Мінска, знаходзіўся ў ссылцы. 

Паўторна арыштаваны 20 жніўня 1937, 23 студзеня 1938 прыгавораны да расстрэлу і ў той жа дзень расстраляны.

1895 год. Вільгельм Конрад Рёнтген адкрыў невядомыя да гэтуль – Х-прамяні

Позна ўвечары, сыходзячы са сваёй лабараторыі, Рёнтген накрыў разрадную трубку, з якой працаваў увесь дзень шчыльным кардонным футаралам і ўжо ў дзвярах па звычцы павярнуўся праверыць, ці ўсё ў парадку. І тут ён заўважыў дзіўнае свячэнне на стале: свяціўся ліст паперы, пакрыты соллю сіняроднага барыю. Але побач не было крыніцы святла, працавала толькі разрадная трубка. 

Усяго некалькі хвілін спатрэбілася вучонаму, каб зразумець: значыць, існуе іншае выпраменьванне, якое здольнае праходзіць скрозь шкло і кардон.

50 сутак навуковец не выходзіў з лабараторыі: прасвечваў прамянямі розныя прадметы: кнігу, скрыню з гірамі, калоду карт. 

Ён прыйшоў да высновы, што новыя промні здольныя пранікаць скрозь непразрыстыя прадметы і пераадольваць адлегласць 1,5-2 метры. Ён адкрыў X-прамяні – нябачнае вокам выпраменьванне з даўжынёй хвалі 0,005 – 100 нанаметраў.

Першым чалавекам, якому Рёнтген вырашыўся прадэманстраваць сваё адкрыццё, стала яго жонка Берта. 

28 снежня прафесар дазволіў ёй увайсці ў лабараторыю і зрабіў першы ў гісторыі рэнтгенаўскі (больш правільна – рёнтгенаўскі) здымак. Гэты здымак кісці рукі фраў Берты за некалькі дзён абышоў увесь свет.

tunnel.ru

 1908 год. Нарадзіўся Міхась Багун. 

Беларускі паэт, празаік, перакладчык.

Аўтар лірычных рамантычна-акрыленых твораў: шэрагу зборнікаў, паэм. Пісаў і апавяданні для дзяцей.  

Перакладчык на беларускую мову М. Астроўскага «Як гартавалася сталь», вершаў А. Пушкіна, У. Маякоўскага, Э. Багрыцкага і іншых.

Некаторыя яго вершы, пакладзеныя на музыку, увайшлі ў фальклорныя запісы.

Арыштаваны ў лістападзе 1936 года, прыгавораны да 8 гадоў пазбаўлення волі. Памёр 17 лютага 1938 года ў перасыльным лагерным пункце.

1956 год. Адкрыццё Музэя абароны Брэсцкай крэпасці. 

Расшыраная экспазіцыя з 9 залямі была адчынена 25 чэрвеня 1961 года да 20-годдзя абароны. Права адкрыць яё было прадастаўлена  абаронцу крэпасці Герою Савецкага Саюза П. Гаўрылаву.

8 мая 1965 года Брэсцкай крэпасці прысвоена званне «Крэпасць-герой».

У 1969 годзе музей перададзены з Міністэрства абароны СССР у падпарадкаванне  Міністэрства культуры БССР.

Зараз экспазіцыі размешчаны на  1 270 м2. У 10 залях музея прадстаўлена 4 000 экспанатаў.  

За гады існавання музей наведалі 25 мільёнаў чалавек са 140 краін свету.

brest-fortress.by

 1975 год. Адбылося паўстанне на вялікім супрацьлодкавым караблі Балтыйскага флота “Вартавы” ў Балтыйску. 

Пасля ваенна-марскога парада ў Рызе, у ноч з 8 на 9 лістапада кіраванне караблём было захоплена зампалітам карабля, капітанам 3-га рангу Валерыем Сабліным. 

Ён лічыў, што ўлада вядзе народ не тым шляхам. Марскі афіцэр распрацаваў дэталёвую праграму пераўладкавання грамадства. Ён выступаў за шматпартыйнасць, свабоду слова, змяненне парадку выбараў у партыі і краіне. 

У яго планах было прывесці карабель у Ленінград і там агучыць свае патрабаванні. Карабель быў перахоплены памежнымі вартаўнічымі караблямі і марской авіяцыяй. 

Па прыгаворы ваеннага трыбунала Саблін быў расстраляны. 

У 1994 годзе справа В. Сабліна была перагледжана Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда РФ.  Яму замянілі “расстрэльны” артыкул на 10 гадоў турэмнага зняволення.

1980 год. Нарадзіўся Канстанцін Касцючэнка. 

Сучасны беларускі скульптар. «Мінчанін года» (2015), ЛаўрэатДзяржпрэміі.

Сярод яго вядомых твораў манумент «Брама Памяці», частка мемарыяльнага комплексу «Трасцянец» у мінскіх Шабанах, скульптура «Манета» перад галоўным офісам банка «Дабрабыт» у Мінску, помнік Івану Шамякіну ў Добрушы (у суаўтарстве).

wikimedia.org

2010 год. Памёр Міхаіл Савіцкі. 

Народны мастак. Акадэмік акадэміі мастацтваў Расіі, акадэміі навук Беларусі, Герой Беларусі. Працаваў у галіне станкавага і манументальнага жывапісу. 

У аснове твораў ваеннай тэматыкі асабістыя ўражанні ад гераічнай барацьбы народа супраць акупантаў, злачынстваў фашыстаў супраць чалавецтва. Значнае месца ў творчасці займаюць партрэты, хрысціянская тэматыка.

wikimedia.org

Дзень у гісторыі. 5 лістапада. Дзень памяці Цёткі, аўтара тэксту гімна БССР Міхася Клімковіча, кінарэжысёра Віктара Турава. Выпушчана настольная гульня “Манаполія”. Адкрыты Нацыянальны мастацкі музей Беларусі

Навіна ад

1097 год. У Аповесці мінулых гадоў упершыню згадваецца Пінск (Пінеск). Другі, пасля Гродна, горад па колькасці помнікаў архітэктуры. 

Перспектыўны цэнтр турызму Беларусі міжнароднага значэння. Буйны прамысловы цэнтр. 

Працуюць прадпрыемствы машынабудаўнічай, лёгкай, дрэваапрацоўчай, харчовай, будаўнічых матэрыялаў, мікрабіялагічнай прамысловасці. 

Жыве 125 тысяч жыхароў.

1370 год. Памёр Казімір III Вялікі. Кароль польскі (1333—1370), апошні кароль Польшчы з дынастыі Пястаў.

Працягваў лінію свайго бацькі Уладзіслава I Лакатка на тэрытарыяльную экспансію на ўсход. Тэрыторыя каралеўства пры ім павялічылася са 106 да 270 тыс. км², за што і быў празваны Вялікім. Спрабаваў захапіць Галічыну і абвясціць сябе гаспадаром Русі.

У 1349 годзе пры падтрымцы Залатой Арды, Венгрыі і Мазовіі захапіў амаль усю тэрыторыю былога Галіцка-Валынскага княства, у тым ліку Бярэсце. У 1350 войскі ВКЛ вярнулі Бярэсце і Валынь.

Пасля перыяду збліжэння з ВКЛ (1356-1366) узнавіў барацьбу за Валынь, якая працягвалася і пры яго пераемніку Людовіку.

wikimedia.org

1827 год. Нарадзілася Гелена Скірмунт.  

Беларуская і польская мастачка. Пляменніца Напалеона Орды.

Малявала партрэты, пейзажы, абразы для касцёлаў.

Як скульптар выканала шмат распяццяў, медальёны з партрэтамі, у тым ліку І. Лялевеля, Ю. Крашэўскага. Аўтар гіпсавыя плакет «Міндоўг», «Гедзімін», гістарычных шахмат у выглядзе войска Яна III Сабескага і туркаў і іншых прац.

У 1863 годзе за спробу даставіць дэпешу Р. Траўгуту арыштавана і саслана ў Тамбоў.

Б. Залескім часткова апублікаваны яе дзённік разам з лістамі пад назвай «3 жыцця літвінкі, 1827-1874».

wikimedia.org

 1916 год. Памерла Цётка (Алаіза Пашкевіч). Беларуская паэтэса-рэвалюцыянерка, грамадскі дзеяч.

Адна з пачынальніц беларускай прозы.

Удзельніца пецярбургскага гуртка студэнтаў-беларусаў «Круг беларускай народнай прасветы». Аўтар кніг «Першае чытанне для дзетак беларусаў», першага «Беларускага лемантара».

Асноўныя матывы яе паэзіі – любоў да радзімы, да прыроды, самаахвярнае служэнне народу.

1935 год. Выпушчана настольная гульня “Манаполія”.

Настольная гульня ў жанры эканамічнай стратэгіі для двух і больш чалавек.

Атрымала вялікую папулярнасць у XX стагоддзі ў шматлікіх краінах свету. 

У СССР была вядомая пад назвамі “Менеджэр”, “Імперыя”, “Бізнесмен”. 

Мэта гульні – рацыянальна выкарыстоўваючы стартавы капітал, дабіцца банкруцтва іншых гульцоў. 

Фактычна “Манаполія” уяўляе сабой гульнявое поле, якое складаецца з квадратаў, якія праходзяць па крузе ўсе гульцы па чарзе. 

Квадраты падзяляюцца на актывы (прадпрыемства, каштоўная рэч) і падзеі. 

Калі гульцу выпадае чарга хадзіць, то кідком кубіка ён вызначае, якую колькасць крокаў ён павінен здзейсніць на гульнявым полі за гэты ход (кожны крок адпавядае аднаму ачку на кубіку і аднаму квадрату на гульнявым полі).

tunnel.ru

 1939 год. Адкрыты для наведвальнікаў Нацыянальны мастацкі музей Рэспублікі Беларусь. 

Афіцыйная гісторыя музея бярэ пачатак 24 студзеня 1939 года, калі згодна з урадавай пастановай Савета Народных Камісараў БССР у Мінску была створана Дзяржаўная мастацкая галерэя. 

Найбуйнейшы музей мастацкага профілю ў краіне. 

У экспазіцыі, філіялах і фондасховішчах знаходзіцца больш за 27 000 твораў, якія фарміруюць 20 разнастайных калекцый і складаюць два галоўныя музейныя зборы: збор нацыянальнага мастацтва і збор помнікаў мастацтва краін і народаў свету. 

Мае сем філіялаў, у тым ліку Музей В. Бялыніцкага-Бірулі ў Магілёве.

1954 год. Памёр Міхась Клімковіч.  Беларускі паэт, драматург, празаік, крытык, аўтар тэксту гімна БССР – «Мы, беларусы».

Першы старшыня праўлення Саюза пісьменнікаў БССР (1934-1939).

У 1936 годзе спрабаваў скончыць жыццё самагубствам (перарэзаў сабе горла; быў абвінавачаны ў сувязях з «трацкістамі і нацдэмамі»).

Аўтар многіх паэм, вершаваных п’ес, драматычных твораў, некаторыя з якіх ставілася ў купалаўскім тэатры. Даследаваў беларускую літаратуру.

1977 год. Нарадзіўся Андрэй Хацяноўскі. 

Сучасны беларускі скульптар. 

Працуе ў галіне манументальнай, станковай скульптуры і ў дробнай пластыцы. 

Сярод асноўных яго прац: скульптурнае афармленне клуба «Гудвін», рэстарана «Чумацкі шлях» (Мінск), памятны знак для Касцёла Маці Божай Нястомнай дапамогі, двор былой сядзібы К. Сулістроўскага у в. Шэметава Мядзельскага раёна, скульптуры «Запрашэнне» (Рэйк’явік), войта і скарбніка каля гарадской ратушы Нясвіжа, сімвал і прыз для нацыянальнага тэлеконкурсу «Тэлевяршыня».

Адзначаны Патрыяршым Экзархам ўсяе Беларусі «за ўдзел у конкурсе эскізных праектаў аднаўлення Тураўскага крыжа».

Творы знаходзяцца ў галерэях і прыватных калекцыях у Беларусі, Украіне, Расіі, Германіі, Англіі, Ісландыі, Швейцарыі.

wikimedia.org

1996 год. Памёр ураджэнец Магілёва Віктар Тураў. Беларускі кінарэжысёр і сцэнарыст. Народны артыст Беларусі і СССР. Лаўрэат многіх прэмій СССР, Польшчы, кінафестываляў.

Найбольш вядомыя яго экранізацыі «Палескай хронікі» І. Мележа «Людзі на балоце», «Подых навальніцы», апавядання І. Тургенева «Жыццё і смерць двараніна Чартапханава».

Сярод ваеных і гістарычных фільмаў найбольш значныя:  «Я родам з дзяцінства», «Сыны ідуць у бой», «Пераправа», «Чорны бусел», «Шляхціц Завальня».

Здымаў фільмы з удзелам Ул. Высоцкага, з якім сябраваў.

Уключаны ЮНЕСКА ў лік 50 кінематаграфістаў свету, з якіх складаўся Ганаровы камітэт па святкаванню 100-годдзя кінематаграфіі.

wikimedia.org

 2016 год. Памерла Тамара Шырко. 

Геабатанік, аграхімік, глебазнавец, педагог. Кандыдат сельскагаспадарчых навук

Працавала на кафедры фізічнай геаграфіі Магілёўскага педінстытута, вывучала геалогію і глебы Магілёўскай вобласці (1969-1975).

Старшы навуковы супрацоўнік БелНДІ садавіна-агодніцтва і бульбаводства. Аўтар  12 кніг, сярод якіх асаблівым попытам у насельніцтва да гэтага часу карыстаецца “Аптека в саду и огороде”.

 

Дзень у гісторыі. 4 лістапада. Перамогі над маскоўскімі акупантамі пад Чуднавам і Кушлікамі. Загінулі паўстанец Якуб Ясінскі, прэм’ер-міністр Ізраіля з магілёўскімі каранямі Іцхак Рабін. Прынята Еўрапейская канвенцыя па правах чалавека

Навіна ад

1660 год. Капітуляцыя рускіх акупантаў на чале з баярынам Васілем Шарамецевым пад Чуднавам.

Войскі Рэчы Паспалітай у саюзе з крымскімі татарамі нанеслі цяжкую паразу руска-казацкаму войску Шарамецева і наказнога гетмана Цімафея Цецюры падчас вайны 1654-1667 гадоў. 

Чудноўская катастрофа мела цяжкія наступствы для рускіх войскаў, якія панеслі значныя страты. Яны змушаныя былі перайсці да абароны. 

Пераход Юрыя Хмяльніцкага на бок Рэчы Паспалітай выклікаў новы віток грамадзянскай вайны сярод запарожскага казацтва. А Расія страціла надзею на далучэнне земляў Правабярэжнай Украіны.

tunnel.ru

1661 год. У бітве пад Кушлікамі ў час вайны 1654-1667 гадоў былі разбіты войскі рускіх акупантаў. 

Войска Рэчы Паспалітай пад кіраўніцтвам Казіміра Жаромскага, ваяводы Стэфана Чарнецкага атрымала перамогу над войскам Маскоўскага царства ваяводы Івана Хаванскага.

Войскі Хаванскага былі разбіты і іх рэшткі пераследваліся да самага Полацка, куды ўвайшло каля 3 тысяч рускіх салдатаў.

1794 год. Пры абароне Варшавы гераічна загінуў Якуб Ясінскі. 

Літоўскі і польскі ваенны і палітычны дзеяч, інжынер, паэт. 

Адзін з кіраўнікоў вызваленчага паўстання 1794 года. Генерал-лейтэнант. Кіраўнік паўстання ў Вільні. Удзельнік абароны варшаўскай Прагі.

У якасці галоўнакамандуючага літоўскімі паўстанцамі кіраваў арганізацыяй новага войска, з мэтай пашырэння сацыяльнай базы паўстання пісаў рыфмаваныя пракламацыі да сялян на беларускай мове.

Аўтар вершаў, паэм. Некаторыя рамантычныя песні Ясінскага ў свой час карысталіся вялікай папулярнасцю.

1906 год. Нарадзілася Аляксандра Нікалаева. 

Беларуская балярына. Народная артыстка.

У 1934-1960 гадах адна з вядучых танцоўшчыц тэатра оперы і балета. 

Педагог, мастацкі кіраўнік Беларускага харэаграфічнага вучылішча. 

Выконвала галоўныя ролі ў пастаноўках «Салавей» М. Крошнера, «Князь-Возера» В. Залатарова, «Канёк-Гарбунок» Ц. Пуні, «Лебядзінае возера» П. Чайкоўскага і іншых.

Памерла 16 студзеня 1997 года.

1929 год. Нарадзіўся Сяргей Карніловіч. 

Дзеяч беларускай эміграцыі  ў ЗША.

У 1944 годзе вывезены на прымусовыя работы ў Германію. Вучыўся ў Беларускай гімназіі імя Янкі Купалы у Рэгенсбургу. З 1949 года на эміграцыі ў ЗША.

Актыўна ўдзельнічаў у беларускім нацыянальна-рэлігійным жыцці, 18 гадоў ачольваў Беларуска-амерыканскі грамадскі цэнтр «Полацак».

Пахаваны на могілках Рыверсайд у Кліўлендзе, штат Агая.

могілкі Рыверсайд у Кліўлендзе, wikimedia.org

 1934 год. Нарадзіўся Уладзімір Багіна. 

Беларускі геолаг. Кандыдат геолага-мінералагічных навук, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР. Заслужаны геолаг-разведчык.

 Працаваў на Палессі, пасля адкрыцця першага ў Беларусі Рэчыцкага радовішча нафты (1964) і арганізацыі трэста «Белнафтагазразведка» быў прызначаны галоўным геолагам Рэчыцкай нафтаразведачнай экспедыцыі глыбокага свідравання, намеснікам начальніка РУП «Белгеалогія», навуковым супрацоўнікам геолага-разведачнага інстытута.

Пры яго ўдзеле былі адкрыты і разведаны першыя, а затым шэраг іншых радовішчаў нафты ў Беларусі, у Заходняй Сібіры.

1935 год. Нарадзіўся Аляксандр Болсун. 

Беларускі фізік, педагог, энцыклапедыст. Кандыдат фізіка-матэматычных навук, дацэнт. Выхаванец  Магілёўскага педінстытута.

Прымаў непасрэдны ўдзел у стварэнні многіх энцыклапедычных даведнікаў, у тым ліку «Беларусь», «Чернобыль», «Автомобильные дороги Беларуси».

wikimedia.org

1937 год. Расстраляны Аляксандр Вальковіч. Беларускі грамадска-палітычны дзеяч. Прадстаўнік БНР пры ўрадзе Грузіі, міністр фінансаў БНР.

Удзельнік Першай Сусветнай вайны. Працаваў інспектарам у Наркамаце фінансаў. Арыштаваны ДПУ БССР у ліпені 1930 года, сасланы на 5 гадоў у Башкірыю. 

У 1937 арыштаваны зноў, прыгавораны да расстрэлу.

1937 год. НКУС расстраляна група беларускіх мастакоў. 

Былі расстраляны Іван Гаўрыс, вучань М. Шагала, К. Малевіча, супрэматывіст, кіраўнік УНОВИС у Віцебску, браты Пятро і Хрыстафор Даркевічы.

Іван Гаўрыс

1946 год. У Парыжы ўтворана ЮНЕСКА – Арганізацыя Аб’яднаных Нацый па пытаннях адукацыі, навукі і культуры. 

Асноўная задача арганізацыі – садзейнічанне ўмацаванню міру і бяспекі шляхам пашырэння супрацоўніцтва народаў у галіне адукацыі, навукі і культуры ў інтарэсах забеспячэння ўсеагульнай павагі справядлівасці, законнасці і правоў чалавека, а таксама асноўных свабод, абвешчаных у Статуце ААН, для ўсіх народаў без адрознення расы, полу, мовы ці рэлігіі”.

Беларусь уступіла ў арганізаццыю 12 мая 1954 года.

1950 год. У Рыме прынята Канвенцыя аб абароне правоў чалавека і асноўных свабод (Еўрапейская канвенцыя па правах чалавека). 

Канвенцыя ўстанаўлівае неад’емныя правы і свабоды кожнага чалавека і абавязвае дзяржавы, якія ратыфікавалі Канвенцыю, гарантаваць гэтыя правы кожнаму чалавеку, які знаходзіцца пад іх юрысдыкцыяй. 

Галоўнае адрозненне Канвенцыі ад іншых міжнародных дагавораў у галіне правоў чалавека – існаванне рэальна дзеючага механізму абароны дэкларуемых правоў з дапамогай Еўрапейскага суда па правах чалавека (ЕСПЧ), які разглядае індывідуальныя скаргі на парушэнні канвенцыі. 

1955 год. Памёр Генрых Грыгоніс. 

Беларускі акцёр тэатра і кіно. Народны артыст. 

Працаваў у Першым беларускім таварыстве драмы і камедыі, у купалаўскім тэатры.

Ім створаны народныя характары, адметныя сакавітым гумарам, нацыянальным каларытам.

У класічным рэпертуары асаблівы поспех меў у пастаноўках па творах Мальера, У. Галубка,  Лопэ дэ Вэгі. Здымаўся ў кіно: «Кармялюк», «Хто смяецца апошнім» і іншых.

wikimedia.org

1995 год. Забіты яўрэйскім фанатыкам, праціўнікам мірных перамоў з арабамі Іцхак Рабін. 

Ізраільскі палітычны і ваенны дзеяч, лаўрэат Нобелеўскай прэміі міру. Шосты і адзінаццаты прэм’ер-міністр Ізраіля. Генерал.

Нарадзіўся 1 сакавіка 1922 года ў Іерусаліме. Яго маці Роза Каган ўраджэнка Магілёва, бацька – з Сідаравіч, што пад Кіевам.

Камандзір брыгады ў час араба-ізраільскай вайны 1948-1949, потым камандуючы Паўночнай ваеннай акругай, начальнік Генеральнага штаба, пасол у ЗША, старшыня Палітычнага камітэта Рабочай партыі Ізраіля, міністр абароны, прэм’ер-міністр.

Удзельнічаў у перамовах з палесцінцамі, прызнаў Арганізацыю вызвалення Палесціны, падпісаў мірныя дамоўленасці з ёю ў Осла (1993) і Вашынггоне (1994).

wikimedia.org

 

1 лістапада. Дзень у гісторыі. Сусветны дзень вегана. Дзень Усіх Святых. Лісабонскі землятрус забраў 100 000 жыццяў. Абвешчаны Грынвіцкі нулявы мерыдыян. Стварэнне Еўрапейскага саюза

Навіна ад

 Сусветны дзень вегана (з 1994 года). Слова веган было ўтворана Дональдам Уотсанам у 1944 годзе з першых і апошніх літар ангельскага слова “vegetarian”.

Веганізм (веганства) – лад жыцця, які характарызуецца, у прыватнасці, строгай адмовай ад мяса. Веганы сілкуюцца і карыстаюцца толькі расліннымі прадуктамі. 

Дзень Усіх Святых (каталіцкай канфесіі) мае самы высокі ранг урачыстасці. Яно ўваходзіць у лік так званых «абавязковых дзён», калі ўсе вернікі павінны наведваць імшу. У шэрагу краін свету гэта афіцыйны выхадны на агульнадзяржаўным узроўні.

У Праваслаўнай Царкве Дзень Усіх Святых (Нядзелю Усіх Святых) святкуюць у першую нядзелю пасля Пяцідзесятніцы, гэта значыць у восьмую нядзелю пасля Вялікадня.

1755 год. Адбыўся Лісабонскія землятрус з наступным за ім цунамі. Загінула  100 000 чалавек. 

Землятрус ператварыў у руіны сталіцу Партугаліі. 

Гэты першы вывучаны навукай землятрус паслужыў штуршком да зараджэння наукі сейсмалогіі. 

Магнітуда землятрусу каля 8,7 выклікала вялізныя расколіны ў зямлі, шырынёй па 5 метраў. 

Праз некалькі хвілін пасля землятрусу вялізнае цунамі накрыла горад, ірванула ўверх па цячэнні ракі Тэжу. За ім рушылі ўслед яшчэ дзве хвалі. 

Раёны горада, не закранутыя цунамі, былі знішчаны пажарамі. Згарэла каралеўская бібліятэка з 70 тысячамі ўнікальных тамоў, сотні твораў мастацтва, у тым ліку рэдкія карціны Рубенса, Тыцыяна і Караджа, каралеўскія архівы з апісаннямі падарожжаў Васка да Гамы і іншых падарожнікаў.

1868 год. Нарадзіўся Зміцер Даўгяла. 

Беларускі гісторык, архівіст.

Працаваў у Віцебскім, Віленскім архівах старажытных актавых кніг, загадчыкам Магілёўскага архіва (1921–1925), дырэктарам бібліятэкі Акадэміі навук БССР.

Рэдактар «Запісак Паўночна-Заходняга аддзела Рускага геаграфічнага таварыства». Супрацоўнік Інбелкульта, дацэнт БДУ.

Удзельнік выдання «Гісторыка-юрыдычных матэрыялаў», «Актаў Віленскай археаграфічнай камісіі», «Археалагічнага зборніка дакументаў», «Гісторыі Беларусі ў дакументах і матэрыялах».

Аўтар прац па гісторыі беларускіх гарадоў і мястэчак.

У 1937 годзе арыштаваны, высланы ў Казахстан, памёр у 1942 годзе.

1873 год. Нарадзіўся Іван Замоцін. 

Беларускі літаратуразнаўца. Акадэмік Акадэміі навук БССР, член-карэспандэнт АН СССР. Доктар філалагічных навук.

Адзін з пачынальнікаў беларускага літаратуразнаўства XX стагоддзя. Першы загадчык кафедры беларускай літаратуры і этналогіі БДУ. Дырэктар Інстытута літаратуры і мастацтва АН БССР.

Складальнік і рэдактар выданняў М.Багдановіча, Алеся Гаруна, Паўлюка Труса, Цёткі і іншых.

Арыштаваны ДПУ БССР у 1938 годзе, асуджаны да зняволення ў лагерах. 

Памёр 25 траўня 1942 года ў турэмным шпіталі ў г. Горкі.

1884 год. Абвешчаны Грынвіцкі нулявы мерыдыян. 

Галоўны мерыдыян нулявой даўгаты – уяўная лінія, якая злучае паўночны і паўднёвы полюсы зямнога шара. 

Праведзена праз двор Грынвіцкай Каралеўскай Абсерваторыі. Умоўна падзяляе зямны шар на ўсходняе і заходняе паўшар’е.

Мерыдыян пазначаны ў Грынвічы металічнай пласцінай.

У 1884 годзе быў устаноўлены і час па Грынвічы – стандартны англійскі час, які прымяняецца ў астраноміі як сусветны час.

1888 год. Памёр Мікалай Пржавальскі. 

Падарожнік, географ, кліматолаг, першы комплексны даследчык Цэнтральнай Азіі, асветнік, ганаровы член Пецярбургскай Акадэміі навук, генерал-маёр.

Належаў да беларускага шляхецкага роду Перавальскіх, герба Лук. 

Ажыццявіў вялікія экспедыцыі: Усурыйскую, Мангольскую, Лабнорскую, Джунгарскую, Тыбецкія. Адкрыў цэлы шэраг новых форм жывёл, у тым ліку дзікага вярблюда, каня Пржэвальскага.

Пахаваны паводле ўласнага запавету на беразе возера Ісык-Куль, Кыргызстан.

1888 год. Нарадзіўся Блаславёны Міхал Сапоцька. 

Каталіцкі святар, заснавальнік Кангрэгацыі Сясцёр Міласэрнасці Ісуса Хрыста.

У Вільні служыў вайсковым капеланам і садзейнічаў адбудове касцёла св. Ігнацыя, быў духоўным айцом Мітрапалітальнай духоўнай семінарыі, прафесарам Віленскага ўніверсітэта, духоўнай семінарыі ў Беластоку, рэктарам касцёла Арханёла Міхаіла.

Аўтар духоўнага «Дзённіка» сястры Фаустыны.

Беатыфікаваны у 2008 годзе.

1893 год. Памёр Ян Матэйка. 

Польскі мастак.

Нягледзячы на сур’ёзныя праблемы з вачамі, стаў знакамітым мастаком, дырэктарам Кракаўскай Акадэміі мастацтваў.

Найвядомейшыя палотны: “Рэйтан”, “Люблінская унія”, “Стэфан Баторый пад Псковам”, “Бітва пад Грунвальдам”, “Ян III Сабескі пад Венай”, “Касцюшка пад Рацлавіцамі”.

1895 год. Нарадзіўся Уладзімір Крыловіч. 

Беларускі акцёр, адзін з заснавальнікаў беларускага савецкага тэатра. Заслужаны артыст БССР.

Працаваў у купалаўскім тэатры. Лепшыя ролі: Крыніцкі («Паўлінка» Я. Купалы), Машэка, Кастусь Каліноўскі  і іншыя.

Здымаўся ў кіно, у тым ліку ў фільме «Двойчы народжаны» рэжысёра Э. Аршанскага.

Памёр 23 кастрычніка 1937 года.

1912 год. Нарадзіўся Янка Золак. 

Беларускі паэт, выдавец, грамадскі дзеяч.

З 1944 года на эміграцыі. Заснавальнік Беларускага культурна-мастацкага і навуковага таварыства ў ЗША, сузаснавальнік і галоўны рэдактар часопіса «Беларуская думка». Выдавец беларускай літаратуры і насценных беларускіх календароў.

Аўтар вялікай колькасці вершаў, апавяданняў, казак. 

Некалькі разоў на пачатку 1990-х прыязджаў на Беларусь, тут у 1996 годзе выйшаў яго паэтычны зборнік «Вятрыска з радзімай краіны».

У 1979-1981 гг. выйшлі два тамы яго «Твораў».

Аўтар успамінаў «Мая сустрэча з Якубам Коласам у 30-я гады», крытычных артыкулаў пра творчасць Масея Сяднёва, Міхася Кавыля, Уладзіміра Клішэвіча, даследавання «На 500-годдзе з дня нараджэння Міколы Гусоўскага» і іншых.

 1933 год. Нарадзіўся Вячаслаў Адамчык. 

Беларускі пісьменнік, перакладчык, кінасцэнарыст.

Працаваў у рэакцыях многіх газет, часопісаў, у Дзяржаўным выдавецтве БССР, на кінастудыі «Беларусьфільм».

Аўтар вершаў, зборнікаў прозы, раманаў, паводле некаторых з іх зняты мастацкія фільмы, пастаўлены тэлеспектаклі.

Напісаў сцэнарыі да дакументальных фільмаў «Іван Мележ», «Валянцін Таўлай», «Дзядзька Якуб» і іншых.

Перакладчык балгарскіх народных казак, паасобных твораў М. Прышвіна, С. Залыгіна і іншых.

Памёр у 2001 годзе.

 1937 год. Расстраляны НКУС Філарэт (Фёдар Раменскі). 

Беларускі праваслаўны дзеяч.

Працаваў ў многіх мінскіх навучальных установах.

У 1921 годзе пастрыжаны ў манашаскі сан з імем Філарэт і рукапаложаны ў іераманаха. 

Старшыня з’езду прадстаўнікоў духавенства і вернікаў Беларускай праваслаўнай епархіі 1927 года, на якім было абвешчана аб стварэнні аўтакефаліі Беларускай царквы. Служыў у бабруйскім Мікалаеўскім саборы, у саборах Мінска.

Пасля закрыцця вясной 1937 года ў Мінску апошняга каталіцкага храма дазволіў вернікам-каталікам маліцца ў царкве Св. Марыі Магдаліны.

Арыштаваны 28 ліпеня 1937 года, асуджаны за «антысавецкую дзейнасць» і расстраляны.

1984 год. Памёр Пётр Сергіевіч. 

Беларускі жывапісец, графік, мастак-манументаліст. Заслужаны дзеяч мастацтваў Літвы.

Працаваў захавальнікам фондаў у Беларускім музеі ў Вільні, выкладчыкам кафедры малюнку і жывапісу ў Віленскім інстытуце прыгожых мастацтваў.

Аўтар жывапісных партрэтаў: «Усяслаў Полацкі», «Кастусь Каліноўскі сярод паўстанцаў 1863 года», «К. Каліноўскі і В. Урублеўскі на аглядзе паўстанцаў», «Скарына ў друкарні», «Скарына ў рабочым кабінеце» і іншых.

Значнае месца ў творчасці мастака займалі тэмы: тіворчасці Купалы («А хто там ідзе?», «Званар», «Гусляр» і іншыя), жыцця сялян Заходняй Беларусі, Другой сусветнай вайны, хвараства прыроды Беларусі.

У Дзяржаўным літаратурным музеі Янкі Купалы захоўваецца 14 карцін мастака.

1993 год. Стварэнне Еўрапейскага саюза паводле Маастрыхскай дамовы 1992 года. 

Еўрасаюз, ЕС  — эканамічнае, палітычнае і ваеннае аб’яднанне 27 еўрапейскіх дзяржаў. Тры краіны-суседкі Беларусі (з пяці) Латвія, Літва, Польшча – члены ЕС.

 

«Малюся, каб мы святкавалі Дзень незалежнасці Украіны!». Спявачка Сафія Ратару вярнулася на радзіму на свой юбілей

Навіна ад

Пра тое стала вядома з допісу спявачкі ў Інстаграме. Туды яна выклала і фота, на якім сядзіць у жоўтай сукенцы з жоўта-сіняй хусткай – гэта колеры ўкраінскага сцягу.

«Прыехала ў месца сілы! Тут я нарадзілася, расла, пайшла ў школу. Тут я пачала спяваць. Родныя Маршынцы нагадалі мне, як важна не страціць пачуццё лучнасці з сваёй Зямлёй, адчуваць сувязь з тымі, хто даў табе жыццё, выхаваў і падтрымліваў у тваіх пачынаннях», – адзначыла ў допісе Сафія Ратару.

Сёння, 7 жніўня, у яе дзень народзінаў і юбілей. Сафія Ратару піша, што адзначаць яго не будзе.

«Сёння не час святкаваць юбілей, сёння я малюся, каб, як заўжды, праз пару тыдняў пасля майго Дня нараджэння, мы святкавалі Дзень Незалежнасці Украіны!» – падкрэслівае яна.

«Каб як мага хутчэй, замест паветраных трывог, у кожным доме, у кожнай сям’і, у кожным горадзе нашай цудоўнай Украіны гучалі песні пра Любоў і Свет! Ваша Сафія Ратару» – такімі пажаданнямі завершаны допіс спявачкі.

Сафія Ратару – адна з улюблёных артыстак жыхароў Савецкага Саюзу. Яе лічаць сваёй ва Ўкраіне, Малдове і нават Расіі. Перапетая ёю ўкраінскамоўная песня “Червона рута” стала хітом на ўсе часы.

Сафія Ратару поп-спявачка, танцоўшчыца, актрыса, музычны і кіна-прадзюсар, прадпрымальніца. Яе рэпертуар налічвае больш чым 500 песень на рускай, украінскай, малдаўскай, румынскай, балгарскай, сербскай, польскай, нямецкай, італьянскай, іспанскай і англійскай мовах.