18 ліпеня ў гісторыі. Пажар ў Рыме. Уцёкі польскага караля. Перамога Т. Касцюшкі. Путч у Іспаніі. Нараджэнне беларуса «Mr. Nyet», Intel.

64 год. У ноч з 18 на 19 ліпеня, пачаўся жудасны пажар у Рыме.

За тыдзень пажару з 14 раёнаў выгарэла ўшчэнт 4, большай часткай – 7. Мноства цудоўных храмаў, палацаў і грамадскіх збудаванняў ператварылася ў руіны, сотні гараджан загінулі, паўсюль панавала паніка.

Нарадзіліся чуткі, што Рым падпалены па загадзе імператара Нерона, які задумаў “расчысціць” сталіцу для далейшай грандыёзнай перабудовы. Сам Нерон апрануты ў тэатральны касцюм назіраў за пажарам, граў на ліры і дэкламаваў паэму аб гібелі Троі. 

Нерон абвінаваціў у пажары хрысціянскую абшчыну, справакаваўшы, такім чынам, першыя ў Рымскай імперыі ганення на хрысціян.

1574 год. Пабыўшы крыху больш за год польскім каралём і Вялікім князем ВКЛ, Генрых III Валуа ўцёк на радзіму і заняў французскі трон.

Каралём Францыі ён зрабіў занадта шмат саступак пратэстантам і праз 15 гадоў быў зарэзаны манахам-фанатыкам. Смерць нялюбага караля парыжане адсвяткавалі масавымі гуляннямі, а каталіцкія цэрквы – падзячнымі імшамі. 

1613 год. Памёр Іпацій (Адам) Пацей (1541-1613).

Царкоўны і дзяржаўны дзеяч Рэчы Паспалітай, пісьменнік-палеміст, асветнік, фундатар школ.

Прамовы вёў у асноўным на беларускай мове. Абаронца царкоўнай уніі, змагар за канфесійную талерантнасць.

Першым у беларускай літаратуры сфармуляваў ідэю роўнасці грамадзянскіх і палітычных правоў для людзей свецкага і духоўнага станаў.

1792 год. Армія ВКЛ на чале з Т. Касцюшкам разбіла расійскае войска М. Кахоўскага пад Дубенкай.

Касцюшка адбіў атаку праціўніка, які колькасна пераўзыходзіў яго, умела выкарыстоўваючы перашкоды мясцовасці і палявыя ўмацаванні. Маючы толькі 5 300 жаўнераў ён перамог 25 000 рускіх. Перамога паказала геніальнасць Касцюшкі.

1903 год. У Магілёве ўрачыста закладзены Трохсвяціцельскі храм.

Храм у імя Трох Свяціцеляў праваслаўнай царквы Васіля Вялікага, Рыгора Багаслова, Іаана Залатавуста. Архітэктар П.Калнін.

Будаўніцтва было скончана ў 1914 годзе.

Храм, пабудаваны ў формах рускай архітэктуры, мае ў плане форму крыжа і ўвянчаны сямю купаламі, над уваходам – званіца.

У час знаходжання ў Магілёве Стаўкі Вярхоўнага галоўнакамандуючага сабор часта наведваў расійскі імператар Мікалай II.

З невялікімі перапынкамі царква дзейнічала да 1959 года. У 1961 годзе зачынена і апаганена, будынак быў аддадзены пад клуб завода «Строммашына». Тады ж была знесена званіца, а з будынка знялі купалы і крыжы. Амаль праз 30 гадоў будынак вярнулі вернікам, 25 снежня 1989 года храм зноў быў асвечаны і пачаў дзейнічаць.

1909 год. У в. Старыя Грамыкі Веткаўскага раёна нарадзіўся Андрэй Грамыка (1909-1989).

Савецкі дзяржаўны дзеяч, доктар эканамічных навук, дыпламат. Двойчы Герой Сацыялістычнай працы, старшыня Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР.

Ад імя СССР паставіў подпісы пры стварэнні ААН, зацвярджэнні Статута ААН. Кіраўнік дэлегацыі СССР на 22-х сесіях Генеральнай Асамблеі ААН, міністр замежных спраў СССР (1957-1985).

На Захадзе Грамыка атрымаў мянушку «Mr. Nyet» (Містар «Не») за своеасаблівы стыль вядзення перамоў. Грамыка вёў савецка-амерыканскія перамовы падчас Карыбскага крызісу, прадухіліў вайну паміж Індыяй і Пакістанам у 1966 годзе.

Памяць ўшанавана ў Гомелі (бюст, сквер), г. Ветка (вуліца, СШ № 1, помнік).

Памёр 2 ліпеня 1989 года.

1936 год. Адбыўся ваенны путч у Іспаніі. Пачалася грамадзянская вайна.

Вайна (ліпень 1936 – красавік 1939) паміж рэспубліканцамі і дыктатурай Франка. У ёй прымалі ўдзел на баку рэспубліканаў некалькі соцень беларусаў з 2 100 савецкіх “дабраахвотнікаў”.

Першымі Героямі Савецкага Саюза – беларусамі ў 1936 годзе сталі менавіта ўдзельнікі гэтай вайны Мікалай Сяліцкі і Павел Купрыянаў, першым Двойчы Героем у СССР стаў удзельнік вайны ў Іспаніі беларус Сяргей Грыцавец.

1939 год. Нарадзіўся Генадзь Шутаў (1939-2017).

Беларускі мастак-графік. Заслужаны дзеяч мастацтваў Беларусі, старшыня Віцебскай суполкі мастакоў.

Яго творы знаходзяцца ў калекцыях як Нацыянальнага мастацкага музея Беларусі, так і самых вялікіх і прадстаўнічых сусветных музеяў, такіх як The Metropolitan Museum of Art у Нью-Ёрку, Траццякоўская галерэя ў Маскве.

1943 год. У баі з карнікамі ў Бялыніцкім раёне загінуў 17-гадовы Леанід Лорчанка (1925-1943).

Падпольшчык і партызан 600-га партызанскага атрада.

Нарадзіўся ў Магілёве.

Падарваў 2 чыгуначныя масты і варожы эшалон.

У ліпені 1943 года яго атрад адбіваў атакі карнікаў. 18 ліпеня каля в. Антонава Буда Бялыніцкага раёна група прыкрыцця, у якую быў уключаны Лорчанка, уступіла ў бой з колькасна праўзыходным праціўнікам. Пасля таго, як скончыліся боепрыпасы, пакінуты адзін у жывых Леанід з апошняй супрацьтанкавай гранатай кінуўся ў гушчу войскаў суперніка.

Герой Савецкага Саюза (1965). У яго гонар у Бялынічах названы вуліца, школа, у Магілёве ўсталявана мемарыяльная дошка.

1968 год. У ЗША зарэгістравана кампанія  “NM Electronics”.

Хутка перайменавана ў Intel. Кампанія – сусветны лідар вытворчасці працэсараў, чыпсетаў, паўправадніковых кампанентаў, сецевага абсталявання.

Кантралюе 75% рынку. Працуе больш за 110 000 чалавек. У 2022 годзе Intel набыла ізраільскага вытворцу чыпаў Tower Semiconductor.

1974 год. У польскім мястэчку Канстанцінаў уведзена ў строй самае высокае ў свеце збудаванне ХХ стагоддзя — мачта Варшаўскага радыё.  

Яе вышыня дасягла 646,38 м. Нажаль мачта вагой 420 (іншыя даныя – 550 тон) абрынулася 8 жніўня 1991 года пад час правядзення рамонтных работ пры парывах моцнага ветру. Нават на сёння толькі два збудаванні большыя за Варшаўскую мачту: Бурдж-Халіфа (828 м, Дубай) і Merdeka 118 (678,9 м, Малайзія).

1979 год. Званне Ганаровы грамадзянін Магілёва прысвоена І.Д. Краснаштанаву (1900-1983).

Савецкі военачальнік, генерал-лейтэнант. Двойчы прадстаўляўся да звання Героя Савецкага Саюза.

У 1927-1932 гадах служыў у пагранатрадах у БССР.

Камандаваў 238-й стралковай дывізіяй, якая 27 верасня 1943 года вызваліла Клімавічы, у чэрвені 1944 года прымала ўдзел у вызваленні Магілёва, Шклова, Быхава.

Удзельнік Парада Перамогі.

Памёр апошні кіраўнік Савецкага Саюзу Міхаіл Гарбачоў

Ён быў апошнім генеральным сакратаром ЦК КПСС і першым ды апошнім прэзідэнтам СССР.

Міхаіл Гарбачоў памёр увечары 30 жніўня на 92-м годзе жыцця пасля цяжкай і працяглай хваробы ў Цэнтральнай клінічнай больніцы Масквы.

Гарбачоў узначаліў КПСС у 1985, стаўшы самым маладым сябрам Палітбюро. Яму было 54 гады.

Неўзабаве быў абвешчаны курс на галоснасць і «перабудову» («перестройка»). Гэта была спроба рэфармавання савецкай сістэмы. «Перестройка» фактычна прывяла да свабоды слова і прэсы, а пасля – да ўзнікнення парламентарызму і краху СССР у 1991 годзе.

На міжнароднай арэне Гарбачоў узяў курс на скарачэнне ядзерных узбраенняў і зніжэнне напружанасці ў адносінах з ЗША і NATO.

У лютым 1990 года Гарбачова абралі прэзідэнтам СССР.

У жніўні 1991 года група партыйных функцыянераў спрабавала адхіліць Гарбачова ад улады. Было абвешчана стварэнне Дзяржаўнага камітэту па надзвычайным становішчы (ГКЧП). Путч не падтрымала грамадства і ён праваліўся.

Гарбачоў склаў з сябе прэзідэнцкія паўнамоцтвы ў снежні 1991 года, калі лідары Расіі, Украіны і Беларусі, якія ўжо абвясцілі незалежнасць, падпісалі Белавежскае пагадненне аб ліквідацыі СССР і стварэнні Садружнасці незалежных дзяржаў.

Па сыходзе з палітыкі Гарбачоў стварыў і ўзначальваў «Горбачёв-фонд», які займаецца даследаваннем праблем расійскай і сусветнай гісторыі.

Дзень у гісторыі: 19 жніўня. Путчысты адхілілі ад улады Гарбачова, у Мінску БНФ вывеў на пратэст беларусаў. Па захопе Беларусі расійская ўлада эксперыментуе з дзяленнем краю. У Вільні пабачыла свет беларускамоўная газета «Жыцьцё Беларуса». Нарадзіўся Барыс Мікуліч, пісьменнік, які зведаў гулагаўскае жыццё і сканаў у высылцы

19 жніўня – Другі, або Яблычны Спас.

Старажытнае земляробчае свята, звязанае з выспяваннем пладоў. Ад гэтага дня можна спажываць яблыкі.

Гэты спас лічылі днём, калі ў вырай збіраліся адлятаць буслы.

1562 год. Беларусы разбілі пад Невелем маскоўскае войска на чале з Андрэем Курбскім.

Войскам Вялікага Княства Літоўскага камандаваў гетман Мікалай Радзівіл «Руды».

Вынікі перамогі, аднак, трывалі не доўга. Маскоўцы зноў захапілі горад пасля аблогі.

У 1580 годзе кароль і вялікі князь Стэфан Баторы вызваліў Невель, аднак паводле Ям-Запольскага міру яго мусілі аддаць Маскоўскаму княству.

У 1926 году кіраўніцтва савецкай Беларусі прасіла вярнуць горад беларусам, але Масква не пагадзілася таго зрабіць.

1823 год. Утворанае Віцебскае генерал-губернатарства.

Афіцыйна яно называлася ў 1823–1831 гадах як «Віцебскае, Магілёўскае, Смаленскае і Калужскае генерал-губернатарства».

Па захопе земляў Рэчы Паспалітай расійская ўлада пачала ствараць на новых тэрыторыях адміністрацыйныя адзінкі і гэта былі генерал-губернатарствы. Гэтак, беларускія землі штучна дзялілі на расійскі капыл.

Спачатку ўтварылі Беларускае генерал-губернатарства з цэнтрам у Магілёве. Яно праіснавала ад 1772 да 1796 гадоў.

У 1801–1823 гадах цэнтрам Беларускага ваеннага губернатарства стаў Віцебск. Яно складалася з Беларуска-Магілёўскай і Беларуска-Віцебскай губерні.

А затым ужо было ўтворанае Віцебскае генерал-губернатарства.

1831 год. Нарадзіўся Зыгмунт Чаховіч.

Бібліяфіл.

Адзін з кіраўнікоў паўстання 1863 – 1864 году.

За ўдзел у ім прыгавораны да расстрэлу, які заменены 12 гадамі катаргі ў Нерчынскіх рудніках.

У ягоным маёнтку Малыя Бясяды Янка Купала ўпершыню прачытаў нелегальную літаратуру, даведаўся пра паўстанне, карыстаючыся бібліятэкай.

Зыгмунт Чаховіч паўплываў на фармаванне светапогляду Купалы. Вобраз Чаховіча перададзены ў п’есе Уладзімера Караткевіча «Калыска чатырох чараўніц».

1893 год. Нарадзіўся Баляслаў Слосканс.

Каталіцкі святар, рэлігійны і грамадскі дзеяч беларускага замежжа.

Апостальскі адміністратар Мінскі і Магілеўскі, пераследаваўся савецкімі ўладамі. Двойчы арыштоўваўся, знаходзіўся ў канцлагерах на Салаўках, сібірскай ссылцы.

З 1944 г. – у эміграцыі, апостальскі візітатар для беларусаў-католікаў у Заходняй Еўропе. Прымаў удзел у культурным і нацыянальна-рэлігійным жыцці беларускага замежжа.

1912 год. Нарадзіўся Барыс Мікуліч.

Пісьменнік, крытык.

Чалец суполкі «Маладняка», працаваў у Дзяржаўным выдавецтве, адказным сакратаром газеты «Літаратура і мастацтва».

Аўтар зборнікаў апавяданняў, аповесцяў. Адзін з твораў прысвяціў Максіму Багдановічу.

У жанры дзённікавых запісаў падаваў успаміны аб беларускіх пісьменніках, літаратурным і тэатральным жыцці Беларусі, сваім жыцці ў лагерах і турмах.

У 1936 годзе арыштаваны савецкімі органамі і асуджаны як «член контррэвалюцыйнай нацыянал-фашысцкай арганізацыі» і за «антысавецкую дзейнасць» да 10 гадоў калоніяў. Паўторна арыштавалі ў 1949-ым і выслалі ў Сібір на вечнае пасяленне.

Рэабілітаваны 29 снежня 1954, праз тры месяцы пасля смерці.

1925 год. Пабачыла свет беларускамоўная газета «Жыцьцё Беларуса».

Выдавалася ў Вільні і выходзіла 3 разы на тыдзень. Апошні нумар быў памножаны 12 лістапада 1925 году.

Агулам паспелі выдаць 20 нумароў, з іх 5 канфіскавалі.

Выпуск газеты згарнулі праз ціск польскіх уладаў.

Рэдагавалі выданне Язэп Туркевіч, Уладзімір Варава.

Пісала пра жыццё беларусаў, бараніла іх правы і права на родную мову.

1946 год. Нарадзіўся Віктар Гардзей.

Паэт, празаік, перакладчык.

Працаваў у часопісах «Беларусь», «Родная прырода», «Маладосць», «Полымя» і «Вожык», газеце «Літаратура і мастацтва».

Аўтар 6 зборнікаў паэзіі, шэрагу кніг вершаў для дзяцей, кніг прозы. Перакладчык на беларускую мову твораў Густава Флабера, Робэрта Стывенсана, Эрнста Гофмана, казак народаў Еўропы.

1977 год. Памёр Аркадзь Маўзон (Арон Маўшэнзон).

Драматург.

Працаваў акторам драматычнага тэатру ў Віцебску, на кінастудыі «Беларусьфільм», у Міністэрстве культуры савецкай Беларусі. Аўтар пʼес, зборнікаў драматургічных твораў.

Паводле яго сцэнарыяў пастаўлены кінафільмы «Канстанцін Заслонаў», «Зялёныя агні», «Наперадзе – круты паварот».

1991 год. Адхілены ад улады прэзідэнт СССР Міхаіл Гарбачоў.

У Савецкім Саюзе ўладу спрабаваў захапіць «Дзяржаўны камітэт па надзвычайным становішчы», вядомы, як «ГКЧП», а падзеі 18-21 жніўня ўвайшлі ў гісторыю як Жнівеньскі путч. Мэта путчыстастаў палягала ў вяртанні да парадкаў, якія існавалі ў СССР да перабудовы.

Адхіленне Міхаіла Гарбачова ад улады тлумачылася яго немагчымасцю выконваць абавязкі ў сувязі са станам здароўя. ГКЧП паскорыў развал Савецкага Саюзу і абвяшчэнне савецкімі рэспублікамі незалежнасці. У Маскве людзі выступілі супраць путчыстаў, а войскі не сталі выконваць загад страляць па пратэстоўцам. Путч праваліўся.

Камуністычнае кіраўніцтва Беларусі на чале з Аркадзем Малафеевым і сакратарамі партыйных арганізацый на месцах, сустрэлі путч з энтузіязмам.

Беларускі Народны Фронт абвясціў путчыстаў крымінальнымі злачынцамі. 19-21 жніўня з ініцыятывы апазіцыйнай фракцыі ў Вярхоўным савеце перад Домам ураду адбыліся акцыі пратэсту.

У ноч на 20 жніўня было абвешчана пра стварэнне Беларускага згуртавання вайскоўцаў на чале з Мікалаем Статкевічам. Путч праваліўся.

 

У публікацыі выкарыстаныя звесткі з рэсурсу «Вікіпедыя» і іншых адкрытых у інтэрнэце крыніцаў

Дзень у гісторыі. Уцёкі манарха. Перамога Касцюшкі. Путч у Іспаніі і ўдзел беларусаў у грамадзянскай вайне

18 ліпеня 1574 года польскі кароль і Вялікі князь Вялікага Княства Літоўскага Генрых III Валуа ўцёк на радзіму і заняў французскі трон.

Кіраўніком дзяржавы пабыў крыху больш за год

Праз 15 гадоў быў забіты манахам. Смерць нялюбага караля парыжане адсвяткавалі масавымі гуляннямі, а каталіцкія цэрквы – падзячнымі імшамі.


18 ліпеня 1613 года памёр Іпацій (Адам) Пацей.

Царкоўны і дзяржаўны дзеяч Рэчы Паспалітай, пісьменнік-палеміст, асветнік.

Прамовы вёў пераважна на беларускай мове. Абаронца царкоўнай уніі, змагар за канфесійную талерантнасць, першым у беларускай літаратуры сфармуляваў ідэю роўнасці грамадзянскіх і палітычных правоў для людзей свецкага і духоўнага станаў.


18 ліпеня 1792 года армія ВКЛ на чале з Тадэвушам Касцюшкам разбіла расійскае войска.

Пасля бітвы кароль польскі і вялікі князь літоўскі Станіслаў Аўгуст Панятоўскі павысіў Тадэвуша Касцюшку да звання генерал-лейтэнанта і ўзнагародзіў яго ордэнам Белага Арла.

Навіна пра перамогу Касцюшкі разышлася ў Еўропе, і 26 жніўня ён атрымаў ганаровае грамадзянства Францыі ад заканадаўчага сходу рэвалюцыйнай Францыі.


18 ліпеня 1936 года адбыўся ваенны путч у Іспаніі.

Пачалася грамадзянская вайна паміж рэспубліканцамі і дыктатурай Франка трывала да красавіка 1939 году.

На баку рэспубліканцаў ваявалі некалькі соцень беларусаў з 2100 савецкіх «добраахвотнікаў». Першымі Героямі Савецкага Саюзу сталі беларусы: Мікалай Сяліцкі і Павел Купрыянаў, Сяргей Грыцавец.


У публікацыі выкарыстаныя звесткі з рэсурсу «Вікіпедыя» і іншых адкрытых у інтэрнэце крыніцаў