Мармуровая стэла развалілася на часткі, калі на яе падчас навальніцы абрынулася дрэва. Тое адбылося 29 чэрвеня.
Амаль увесь прамінулы час фрагменты помніка заставаліся на зямлі. Пляцоўку падмялі, а дрэва вывезлі. Цяпер узяліся за аднаўленне.
Ім займаецца, як удалося высветліць, будаўнічае ўпраўленне пры гарвыканкаме. Кантралююць хаду прац мясцовыя ідэолагі і пракуратура.
Для таго, каб паставіць на пастамент цяжкую з мармуру стэлу камунальнікі выкарыстоўваюць круглякі з парэзаных дрэў.
У наведнікаў яўрэйскіх могілак, дзе стаіць помнік, такі метад яго аднаўлення выклікае саркастычныя ўсмешкі. Паводле іх, у 21 стагоддзі існуе вялікі выбар тэхнічных сродкаў для гэтага. Наведнікі адзначаюць: узгрувашчванне на круглякі цяжкога фрагменту помніка небяспечнае для работнікаў.
У магіле пад помнікам пахаваныя парэшткі забітых у 1941 годзе нацыстамі нявольнікаў, створанага імі ж, гета. На выгравіраваным у мармуры надпісу няма згадкі пра нацыянальнасць пахаваных. Адзначана толькі, што тут спачываюць 2 тысячы загінулых «савецкіх грамадзян».
Пасля таго, як улада распачала кампанію збірання звестак і пошуку ахвяраў генацыду беларускага народу ля помніка сталі праводзіць пафасныя імпрэзы з удзелам школьнікаў і службоўцаў. Фотаздымкі з такіх мерапрыемстваў тыражавалі праўладныя медыі. У каментарах да іх не згадвалі Халакост і нацыянальнасць забітых.
Зараз жа прадстаўнікі вертыкалі зноў выступілі з ініцыятывай збору грошай у насельніцтва – цяпер на рэканструкцыю мемарыяла.
Людзі баранілі помнік
Помнік «Тужлівая маці» быў усталяваны на паўночным ускрайку Горак у 2009 годзе. Так было ўшанаванае месца, дзе ў часы вайны нямецкія акупанты расстралялі каля 80 мясцовых падпольшчыкаў і больш за 150 дзяцей, выхаванцаў дзіцячага дому.
Будаўніцтва вялося за кошт ахвяраванняў жыхароў раёну, якія «збіралі» падчас суботніка, і абышлося ў 500 мільёнаў недэнамінаваных рублёў.
Месца мемарыяльнага комплексу жыхарам горада аднойчы прыходзілася адстойваць ад пасягальніцтваў – у 2015 годзе ўлады меркавалі размясціць побач гаражны масіў.
Тады дзясяткі гараджан скардзіліся ў дзяржаўныя інстанцыі і дамагліся, каб гаражы былі перанесеныя ў іншае месца. Замест іх побач з мемарыялам пасадзілі яблыневы сад – лаканічна адзначана гэта гісторыя на сайце райвыканкаму.
Месца пафасных імпрэзаў
У апошнія гады месца мемарыяла ператварылася ў пляцоўку, на якой праводзяцца ідэалагічныя акцыі ў савецкім стылі. Як, напрыклад, мітынг са свечкамі смутку 22 чэрвеня. Таксама мемарыял летась быў дапоўнены помнікам, прысвечаным дзецям, ахвярам вайны.
Як паведамляюць Gorki News, акрамя ахвяраванняў гараджане могуць дапамагчы ва ўсталяванні імёнаў ахвяр, што знайшлі свой спачын у брацкіх магілах на месцы мемарыяла. Тыя, хто валодае адпаведнай інфармацыяй, мусяць звярнуцца ў раённы ідэалагічны аддзел.
Помнік размесцяць на глядзельнай пляцоўцы побач з лесвіцай, якая вядзе ў Падмікольскі парк. Працы ўжо пачаліся. Яго збіраюцца адкрыць разам з праваслаўнай Свята-Пакроўскай царквой. Побач з глядзельнай пляцоўкай плошча, якую гараджане не дазволілі назваць імем Каніскага.
Магілёўскай епархіяй Каніскі кіраваў на зломе эпохаў у другой палове 18 стагоддзя.
Праваслаўны святар Георгій Каніскі не мае адназначнай пазітыўнай рэпутацыі ў беларускай гісторыі. Стаўленне да яго асобы дыяметральна супрацьлеглае – ад «расейскім калабаранта» да «абаронца праваслаўных».
У 2016 годзе яго імем хацелі назваць адно з плошчаў у абласным цэнтры. Абвясцілі грамадскае абмеркаванне, якое разгарнула палеміку ў беларускім інтэрнэце. Яно і выявіла неадназначнае стаўленне да святара.
На епіскапскае служэнне ў Беларусь Каніскага запрасілі з Украіны ў 1755 годзе. Магілёўскай епархіяй ён кіраваў на зломе эпохаў у другой палове 18 стагоддзя. Падзеі таго часу прывялі да знікнення з палітычнай карты Еўропы Рэч Паспалітую.
Падтрымліваў прымусовае навяртанне ў праваслаўе ўніятаў, каталікоў ды пратэстантаў
Паводле гісторыкаў, па ўмацаванні на беларускіх землях расійскай улады, з ініцыятывы Каніскага прымусова пасалі навяртаць у праваслаўе ўніятаў, каталікоў ды пратэстантаў. Методыку, апрабаваную на Магілёўшчыне і Мсціслаўшчыне, пазней пашырылі на ўсю Беларусь.
Паводле ўкраінскага гісторыка Яраслава Фошчана, Георгій Каніскага, трапіўшы ў Беларусь, аказаўся закладнікам часу і ўмоваў, у якіх яму давялося дзеіць. Ён прасіўся, каб яго адправілі з архіепіскапскага служэння ў Рэчы Паспалітай ва ўкраінскі манастыр. Навуковец прызнае, што цяпер у гісторыяграфіі стаўленне да дзейнасці Каніскага палярныя.
Канчатковае рашэнне аб помніку Каніскаму было прынята пасля пратэстаў 2020 году
Цяперашняя ўлада Ў Беларусі Каніскага ставіць у адзін шэраг з Еўфрасінняй Полацкай і іншымі прызнанымі беларускімі дзеячамі і асветнікамі.
6 жніўня 1993 году архіяпіскап Георгій Каніскі быў далучаны да ліку мясцовых святых. Ягоны вобраз намаляваны на некалькіх праваслаўных святынях Магілёва. На Архірэйскім вале стаіць крыж у яго памяць, а на будынку былога архірэйскага палацу ўсталяваная шыльда са звесткамі пра яго жыццё.
У 1992 годзе пераназванне ў горадзе валу «Красной звезды» у архірэйскі вал Каніскага не выклікала ў грамадстве напружання. Такі крок расцэньваўся як аднаўленне гістарычнай праўды.
Цяпер Беларусь успрымаецца, як саўдзельніца вайны, распачатай Расіяй супраць Украіны. Адбылося гвалтоўнае здушэнне грамадскага пратэсту 2020 году. А, канчатковае рашэнне аб помніку Каніскаму было прынята 2021-ым. Грамадскага абмеркавання, як у выпадку пераназваннем плошчы, не абвяшчалася. Летась на месцы, дзе ставяць помнік, паклалі капсулу з пасланнем нашчадкам.
Помнік у выглядзе стэлы разваліўся на часткі пасля таго, як на яго абрынулася вялікае дрэва. Гэта адбылося 29 чэрвеня ў навальніцу.
Помнік стаіць на яўрэйскіх могілках. Мясцовыя камунальнікі прыбралі дрэва, падмялі пляцоўку і склалі фрагменты абеліска побач з пастаментам. Калі возьмуцца за яго аднаўленне не вядома.
У магіле пад помнікам пахаваныя парэшткі забітых у 1941 годзе нацыстамі нявольнікаў, створанага імі ж, гета. На выгравіраваным у мармуры надпісу няма згадкі пра нацыянальнасць пахаваных. Адзначана толькі, што тут спачываюць 2 тысячы загінулых «савецкіх грамадзян».
Пасля таго, як улада распачала кампанію збірання звестак і пошуку ахвяраў генацыду беларускага народу ля помніка сталі праводзіць пафасныя імпрэзы з удзелам школьнікаў і службоўцаў. Фотаздымкі з такіх мерапрыемстваў тыражавалі праўладныя медыі. У каментарах да іх не згадвалі Халакост і нацыянальнасць забітых.
У мястэчку Копысь, што ў Аршанскім раёне, на самай мяжы з Магілёўшчынай, Янка Купала перабываў пакуль у недалёкіх адсюль Ляўках, узводзілі яму дачу. Там цяпер філіял Дзяржаўнага літаратурнага музею.
У Копысі бюст Івана Луцэвіча паставілі непадалёк ад месца, дзе было яго часовае прыстанішча. У мястэчку школа названая ў гонар Янкі Купалы.
Яшчэ Копысь вядомая тым, што ў мясцовай больніцы нарадзіўся Аляксандр Лукашэнка. Яго родныя мясціны праз Дняпро. Непадалёк узведзеная рэзідэнцыя.
Жыхары Копысі кажуць, што Лукашэнка не прамінае адведваць мястэчка. Паводле іх, ён часта бывае ля лякарні. Цяпер дарогай да яе будзе бачыць Янку Купалу.
Верагодна, ён належаў прадстаўніку шляхецкага роду, які вёў сваё паходжанне ад паплечніка міфічнага Палямона, князя Доўспрунка.
Помнік складаўся з некалькіх гранітных прызмаў вагой па 300-500 кілаграмаў
Неабыякавыя жыхары звярнулі ўвагу на праблему яшчэ 30 красавіка. Тады камунальнікі актыўна пілавалі дрэвы на гарадскіх могілках, а на Лютэранскіх пашкодзілі некалькі пахаванняў.
Мясцовым актывістам, у тым ліку вядомым у Магілёве гадзіннікаваму майстру Генадзю Галоўчыку, гісторыкам Яўгену Балбераву і Аляксею Бацюкову прыйшла думка правесці талаку, каб аднавіць адзін з помнікаў.
Працы з ім былі абцяжараныя тым, што ён складаўся з некалькіх гранітных прызмаў вагой па 300-500 кілаграмаў. Іх неабходна было падняць і саставіць. Для гэтага выкарысталі гідраўлічны кран, які пазычала аўтарамонтная майстэрня.
У планах каманды энтузіястаў, якія прыдумалі назву свайму дабрачыннаму калектыву – «Віра!» – заняцца іншымі абрынутымі надмагіллямі на старажытных гарадскіх цвінтарах.
Чыё надмагілле аднавілі талакоўцы
Стэфан Іванавіч Доршпрунг-Целіца нарадзіўся ў 1822 годзе і памёр у 1884. Пакіну пасля сябе дзяцей, пра што сведчыць эпітафія «Благодарныя дети незабвенному отцу» на зваротным баку помніка.
Магчыма, гэта той жа самы чалавек, які пазначаны ў Памятных кнігах Магілёўскай губерні як Сцяпан Іванавіч Целіца, калежскі асэсар і эканом Прыказу Магілёўскіх богаўгодных устаноў, удзельнік Крымскай вайны.
Прыстаўка «Доршпрунг» сведчыць аб прыналежнасці да старажытнага роду Вялікага княства Літоўскага, што цягнуў свой радавод ад міфічнага Доўспрунка. У легендзе аб Палямоне князь Доўспрунк быў старшым сярод рымскіх перасяленцаў у Літву паплечнікаў Палямона.
Возможность возведения подобного мемориала обсуждали во время личного приема граждан председателем Могилевского облисполкома Анатолия Исаченко, состоявшегося в Кличевском райисполкоме. Напомним, идеологическая конструкция «геноцид белорусского народа» была изобретена белорусскими пропагандистами в период введения санкций против режима А. Лукашенко за массовые репрессии против белорусского народа.
Данная конструкция призвана выступить моральным противовесом, компенсирующим нравственную деградацию государственной системы. Реальный геноцид евреев, осуществлявшийся на территории Могилевщины и всей Беларуси, известный во всем мире как Холокост, создателями этой идеологемы игнорируется, как и факт получения Советским Союзом, и БССР в том числе репараций от побежденной Германии.
Среди прочих вопросов, обсуждавшихся во время личного приема Анатолием Исаченко – приобретение техники для местного ПМК в лизинг, ремонт дорог в агрогородке Ореховка.
