Tag: Карлович

Дзень у гісторыі. 14 чэрвеня. Дэпартацыя прыбалтаў. Катастрофа Іл-103. Нарадзіліся М. Доўнар-Запольскі, М. Забэйда-Суміцкі, Чэ Гевара.

Навіна ад

Сусветны дзень донара крыві (World Blood Donor Day, з 2005 года).

Устаноўлены Сусветнай асамблеяй аховы здароўя ў гонар дня нараджэння Карла Ландштэйнера (1868-1943) – аўстрыйскага лекара і імунолага, Нобелеўскага лаўрэата, які адкрыў групы крыві ў чалавека.

Слова донар паходзіць ад лацінскага “donare” – “дарыць”.

Сусветны Дзень донара крыві дае магчымасць выказаць удзячнасць людзям, якія добраахвотна здаюць сваю кроў, не атрымліваючы за гэта асаблівай узнагароды, тым, хто робіць гэта на рэгулярнай аснове – два, тры або больш разоў у годзе.

Праблема донарства крыві і яе кампанентаў з’яўляецца адной з найбольш важных для дзяржавы і ключавых для айчыннай аховы здароўя. Ад яе вырашэння залежыць сама магчымасць і якасць аказання высокатэхналагічнай медыцынскай дапамогі ў мірны час і ў надзвычайных сітуацыях.

Дарослы чалавек без небяспекі для свайго жыцця можа страціць каля літра крыві. На станцыі пералівання крыві бяруць 400 мл. Гэтая колькасць крыві аднаўляецца арганізмам вельмі хутка. Заадно атрымліваюць магутны стымул да працы эндакрынная і імунная сістэмы арганізма.

Заўважана, што людзі, якія доўга здаюць кроў, не схільныя прастудным захворванням і грыпу, радзей пакутуюць анкалагічнымі і сардэчна-сасудзістымі захворваннямі. Дабратворна ўплывае донарства і на псіхічнае здароўе чалавека.

1792 год. Наданне каралём Станіславам Аўгустам Панятоўскім герба Барысаву.

У сучаснай Беларусі гістарычны герб Барысава атрымаў афіцыйны статус 29 студзеня 1999 года.

 “У сярэбраным полі барочнага шчыта на зялёнай зямлі сярэбраная сцяна паміж дзвюма вежамі з чырвонымі купаламі, над якою на сярэбраным воблаку стаіць Святы Пётр з двума ключамі ў руцэ”.

1867 год. Нарадзіўся Мітрафан Доўнар-Запольскі (1867-1934)

Беларускі гісторык, этнограф, эканаміст, прафесар шэрагу ВНУ Украіны, Азербайджана, Расіі, Беларусі, у тым ліку БДУ.

Аўтар больш за 150 прац па гісторыі Кіеўскай Русі, Маскоўскай дзяржавы, Расіі, Літвы і Беларусі, па этнаграфіі Беларусі.

Актыўна падтрымліваў БНР. Сустваральнік Археаграфічнай камісіі Інбелкульту. Па просьбе ўладаў БНР склаў «Мемарыял» («Асновы беларускай дзяржаўнасці»), які быў надрукаваны ў Гродне і Вільні ў 1919 годзе па-беларуску, па-руску, па-нямецку, па-французску; пазней – на англійскай мове. Дакумент утрымліваў гістарычныя падставы неабходнасці стварэння незалежнай беларускай дзяржавы.

Аўтар забароненай кнігі «Гісторыя Беларусі». Разбіў погляд на беларусаў як на народ, пазбаўлены нацыянальнасці.

Памёр 30 верасня 1934 года.

Межы БНР і этнічная тэрыторыя беларусаў на падставе прац М. Доўнар-Запольскага і Я. Карскага.

1900 год. Нарадзіўся Міхась Забэйда-Суміцкі (1900-1981).

Беларускі спявак, педагог.

Кар’еру пачаў у Харбінскай оперы. Выступаў у Міланскай оперы, «Ла Скала», актыўна гастраляваў па гарадах Заходняй Беларусі, Польшчы, Літвы, Латвіі, Чэхаславакіі, Германіі.

Не жадаў называць сябе вялікім польскім спеваком, прызнаючы толькі адно сваё права – звацца беларускім.

Запісаў грампласцінкі з апрацоўкамі беларускіх народных песень. У 1963 годзе даў аншлагавыя канцэрты ў шматлікіх гарадах БССР, у тым ліку Магілеве.

Памёр 21 снежня 1981 года ў Празе. Пахаваны на пражскіх Ольшанскіх могілках.

У гонар Забэйды-Суміцкага названа вуліца ў Маладзечне. 

1903 год. Памёр Ян Карловіч (1836-1903).

Беларускі лінгвіст, этнограф, фалькларыст, музыказнаўца.

Займаўся гісторыяй і музыкай у Парыжы, Гайдэльбергу, Бруселі. 

Аўтар этнаграфічных даследаванняў, сабраў і апублікаваў некалькі сотняў беларускіх і літоўскіх паданняў, казак, песень.

Супрацоўнічаў з Міхалам Федароўскім, аўтарам шматтомнай працы «Люд беларускі». Сябраваў з Аляксандрам Ельскім і Францішкам Багушэвічам.

1928 год. Нарадзіўся Чэ Гевара (1928-1967).

Лацінаамерыканскі рэвалюцыянер, удзельнік рэвалюцыйна-вызваленчай вайны на Кубе, падарожнік па краінах Лацінскай Амерыкі, Афрыкі, Азіі, Еўропы, сусветны кумір “бунтарскай моладзі”.

Расстраляны 9 кастрычніка 1967 года «рэйнджэрамі» ў Балівіі. Яго цела з адрэзанымі рукамі было выстаўлена на ўсеагульны агляд.

У 1997 годзе прах Чэ Гевары перавезены з Балівіі на Кубу і пахаваны ў маўзалеі г. Санта-Клара. 

1937 год. У  Маскве арыштаваны Мікалай Галадзед (1894-1937).

Беларускі палітычны дзеяч, трэці па ліку старшыня СНК БССР (1927-1937).

На пачатку 1920-х гадоў – старшыня Горацкага выканкама, член бюро па першаму ўзбуйненню тэрыторыі БССР.

Прычыніўся да рэпрэсій акадэмікаў В. Ластоўскага, У. Пічэты, Я. Лёсіка, С. Некрашэвіча, Г. Гарэцкага, А. Дубаха.

У 1933 годзе быў членам Палітычнай камісіі для перагляду расійска-беларускага слоўніка і новых правіл беларускай мовы.

Паводле афіцыйнай версіі, выкінуўся з акна 5-га паверха ў часе допытаў у будынку НКУС БССР. Па неафіцыйных звестках, быў забіты 21 чэрвеня 1937 года, а потым супрацоўнікі дзяржбяспекі інсцэнавалі самагубства. Або  расстраляны. 

1941 год. Пачалася дэпартацыя грамадзян Латвіі, Літвы і Эстоніі ў аддаленыя рэгіёны Расіі.

17 ліпеня 1940 года Латвія, Літва, Эстонія згодна з Пактам Молатава-Рыбентропа былі ўключаны ў склад СССР. 

У ноч з 13 на 14 чэрвеня 1941 года было запушчана даўно запланаванае дзеянне, якое праводзілася савецкай сакрэтнай службай НКУС, мэтай якой было ачысціць прыбалтыйскую прастору ад актыўных антысавецкіх сіл. На працягу тыдня органы НКУС арыштавалі або выслалі каля 34 000 мужчын, жанчын і дзяцей (часта цэлымі сем’ямі) з Літвы, 15 500 з Латвіі (з якіх 2400 дзяцей ва ўзросце да дзесяці гадоў) і 10 000 з Эстоніі.

Агульны лік ахвяр усіх відаў савецкіх рэпрэсій (агульная сітуацыя ў дэталях адрознівалася ў кожнай краіне) у 1940-1941 гады ацэньваецца ў 34 000 чалавек у Латвіі, 60 000 – у Эстоніі і 75 000 – у Літве.

На сёння ў Эстоніі, Латвіі і Літве дзень 14 чэрвеня абвешчаны Днём нацыянальнай жалобы.

1951 год. Нарадзіўся Міхаіл Кучарэнка.

Шклоўскі грамадкі актывіст, краязнавец, намеснік старшыні Шклоўскага аддзялення таварыства аховы помнікаў і культуры, армейскі падпалкоўнік.

Даследык паганскіх капішчў, старажытнага Шклова.

Яго намаганнямі знойдзены і перанесены на пляцоўку каля Спаса-Праабражэнскай царквы Шклова каменны крыж.

Спаса-Праабражэнская царква, Шклоў.

2015 год. Катастрофа Іл-103 пад Брэстам.

Катастрофа адбылася падчас выканання экіпажам самалёта «Беллесавія» вучэбнага задання. Загінулі абодва члены экіпажа.

У выніку расследавання выяўлена, што ў самалёта адмовіў рухавік.

28 мая ў гісторыі. Нарадзіліся паэты О. Мілаш, А. Аркуш, географ А. Ісачанка, археолаг Л. Побаль. Дзень Полацка

Навіна ад

Дзень пагранічніка Беларусі. 105 гадоў пагранічнай службы.

Адзначаецца з 28 мая 1918 года, калі быў прыняты Дэкрэт аб стварэнні пагранічных войскаў.

У Беларусі ў гонар пагранічнікаў узведзена нямала помнікаў і абеліскаў, у тым ліку ў Быхаве, Бялынічах.

Імёнамі праслаўленых пагранічнікаў названы падраздзяленні граніцы.

Памежныя войскі Беларусі ўключаюць Брэсцкую, Смаргонскую, Гродзенскую, Гомельскую групы, Лідскі, Пінскі, Полацкі, Мазырскі атрады і іншыя адзінкі. Кадры рыхтуе Інстытут памежнай службы. 

1836 год. Нарадзіўся Ян Карловіч (1836-1903).

Беларускі лінгвіст, этнограф, фалькларыст, музыказнаўца.

Вучыўся ў Маскоўскім універсітэце, займаўся гісторыяй і музыкай у Парыжы, Гайдэльбергу, Бруселі.

Аўтар этнаграфічных даследаванняў, сабраў і апублікаваў некалькі сотняў беларускіх і літоўскіх паданняў, казак, песень. Супрацоўнічаў з М. Федароўскім, аўтарам шматтомнай працы «Люд беларускі». Сябраваў з А. Ельскім і Ф. Багушэвічам.

Памёр 14 чэрвеня 1903 года ў Варшаве.

1863 год. У баі пад Уладыкамі з расійскімі карнікамі загінуў Вінцэнт Козел-Паклеўскі (1837-1863).

Адзін з кіраўнікоў паўстання 1863-1864 гадоў на Вілейшчыне і Маладзечаншчыне.

У Пецярбургу належаў да афіцэрскай рэвалюцыйнай арганізацыі, якой кіравалі Я. Дамброўскі і З. Серакоўскі. Служыў ваенным інжынерам у Вільні, Свеаборгу, штабс-капітан.

У сакавіку 1861 года стварыў рэвалюцыйную арганізацыю ў Вілейскім павеце, у студзені 1863 года стаў ваенным кіраўніком Вілейскага павета, у маі ў яго атрадзе было каля 250 чалавек. Яго атрад стаў апошнім, які працягваў змагацца.

Пахаваны ў брацкай магіле каля Уладык. Максім Танк згадваў, што пад канец 1930 года на месцы пахавання паўстанцаў стаяў крыж. У гонар загінуўшых у 1930 годзе ў Іллі на сродкі пана М.Багдановіча быў узведзены помнік.

Магіла паўстанцаў захавалася да нашых дзён.

Міхал Эльвіра Андрыёлі. Вылазка паўстанцаў.

1877 год. У мястэчку Чарэя Сененскага павета Магілёўскай губерні (зараз Чашніцкі раён) нарадзіўся Оскар Мілаш (1877-1939).

Французскі паэт, дзядзька і настаўнік лаўрэата Нобелеўскай прэміі па літаратуры 1980 года Чэслава Мілаша.

У 1889-1904 жыў у Парыжы, навучаўся ў ліцэі Жансон-дэ-Саі, вывучаў асірыйскую мову і іўрыт у Школе ўсходніх моў.

У 1904 годзе вярнуўся ў Чарэю, займаўся гаспадаркай.

Пасля І Сусветнай вайны прапагандаваў ідэю стварэння незалежнай літоўскай дзяржавы, стаў першым прадстаўніком Літвы ў Францыі. У 1931 атрымаў французскае грамадзянства.

Аўтар вершаў, паэм, драматычных сачыненняў, містычных трактатаў-паэм. Выдаў зборнік літоўскіх песняў і казак ва ўласным перакладзе на французскую мову.

Памёр 2 сакавіка 1939 года.

1922 год. У Гомеле нарадзіўся Анатоль Ісачанка (1922-2018).

Сусветна вядомы фізіка-географ, ландшафтазнаўца, картограф, Ганаровы прафесар Санкт-Пецярбургскага дзяржаўнага ўніверсітэта, Ганаровы член Рускага, Славацкага геаграфічных таварыстваў, заслужаны дзеяч навукі, доктар геаграфічных навук, прафесар, галоўны рэдактар часопіса “Известия Русского географіческого общества”.

Скончыў геаграфічны факультэт Ленінградскага ўніверсітэта. З 1964 прафесар кафедры фізічнай геаграфіі геаграфічнага факультэта Ленінградскага дзяржаўнага ўніверсітэта, загадчык кафедрай, загадчык лабараторыяй ландшафтнага і тэматычнага картаграфавання НДІ геаграфіі Ленінградскага ўніверсітэта.

1924 год. Нарадзіўся Леанід Побаль (1924-2004).

Беларускі археолаг, доктар гістарычных навук, прафесар, член Міжнароднай вуніі славянскай археалогіі, Польскага археалагічнага таварыства. Вывучаў гісторыю старажытных славянаў у Еўропе і Беларусі.

У час 2-й сусветнай вайны сувязны і баец партызанскага атрада. Скончыў Інстытут фізкультуры, БДУ. Працаваў ва ўстановах народнай асветы, у Інстытуце гісторыі АН БССР, галоўным захавальнікам фондаў Музея гісторыі НАНБ.

Асноўны кірунак навуковай дзейнасці – вывучэнне старажытнай гісторыі славян на тэрыторыі Беларусі ў агульным кантэксце гісторыі славян Усходняй Еўропы.

Аўтар 6 манаграфій, больш за 200 навуковых публікацый.

1942 год. Нарадзіўся Стэнлі Прузінер.

Амерыканскі Нобелеўскі лаўрэат па медыцыне 1997 года беларускага паходжання, прафесар неўралогіі і біяхіміі.

Адкрыў новы клас інфекцыйных самаўзнаўляльных патагенаў – прыёнаў.

Продкі навукоўца жылі ў шматлікіх гарадах ВКЛ, у тым ліку Шклове і Магілёве.

1960 год. Нарадзіўся Алесь Аркуш.

Беларускі паэт, эсэіст, выдавец, сябра беларускага ПЭН-Цэнтра.

Уваходзіў у літаратурнае таварыства «Тутэйшыя». З 1989 выдаваў літаратурны альманах «Ксэракс Беларускі». У 1993 годзе стварыў Таварыства Вольных Літаратараў і выдавецкую суполку «Полацкае ляда». 

Выдавец і галоўны рэдактар літаратурнага альманаху «Калосьсе». Старшыня арганізацыйнага камітэта літаратурнай прэміі «Гліняны Вялес».

Аўтар 10 зборнікаў паэзіі, 3-х зборнікаў эсэістыкі, шэрагу раманаў, тэксту гімна Полацка і песень рок-гуртоў “Мясцовы час”, “RIMA”.

2001 год. Памёр ураджэнец Віцебска Мікалай Яроменка-малодшы (1949-2001).

Беларускі і расійскі акцёр тэатра і кіно, кінарэжысёр. Народны артыст Расіі.

Сын народных артыстаў М. Яроменкі і Г. Арловай.

Здымаўся ў кіно з 1970 года. Яго акцёрскі талент атрымаў прызнанне пасля фільма «Чырвонае і чорнае». Трыумф акцёру прынёс выхад на экраны фільма «Піраты XX стагоддзя», калі па выніках апытання, праведзенага часопісам «Советский экран», ён быў прызнаны лепшым акцёрам года.

У 1995 годзе паставіў фільм «Сын за бацьку…», дзе галоўныя ролі выконвалі ён сам і яго бацька. Здымаўся і ў фільмах «Царскае паляванне», «Снайпер», «Крыжаносец», «Абяцанне кахання». Адна з апошніх работ акцёра – фільм «Рыцарскі раман».

2003 год. Памёр Ілля Прыгожын (Рувімовіч, 1917-2003).

Бельгійскі фізік, лаўрэат Нобелеўскай прэміі па хіміі, адзін з 23 Нобелеўскіх лаўрэатаў – беларусаў і выхадцаў з Беларусі. Доктар археалогіі, кампазітар. Віцэ-прэзідэнт Бельгійскай акадэміі навук. Замежны член АН СССР, Беларусі, Украіны, Румыніі, ГДР, ЗША.

Нарадзіўся ў сям’і ураджэнца Магілёва. На эміграцыі з 1921 года.

Скончыў Брусельскі вольны ўніверсітэт. Прафесар фізічнай хіміі.

Большая частка яго работ прысвечана нераўнаважнай тэрмадынамікі і статыстычнай механіцы незваротных працэсаў.

У галіне статыстычнай механікі правёў глыбокія даследаванні ўраўнення Ліўвіля для ансамбля на аснове фармальнай аналогіі яго рашэнняў з рашэннямі ўраўнення Шрэдынгера.

Даказаў адну з асноўных тэарэм лінейнай тэрмадынамікі нераўнаважных працэсаў – аб мінімуме вытворчасці энтрапіі ў адкрытай сістэме. Для нелінейнай вобласці ў суаўтарстве з Гленсдорфам сфармуляваў агульны крытэр эвалюцыі Гленсдорфа – Прыгожына. Увёў  тэрмін «пераадкрыццё часу».

2018 год. Памёр Арсень Ліс (1934-2018).

Беларускі пісьменнік, літаратуразнавец, фалькларыст. Доктар філалагічных навук.

Настаўнічаў, працаваў рэдактарам Дзяржвыдавецтва БССР, у Інстытуце мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору АН БССР.

Даследаваў фальклор, літаратуру, краязнаўства, гісторыю і перыядычны друк Заходняй Беларусі, жыццё і дзейнасць беларускага нацыянальна-вызваленчага руху, гісторыю культуры.

Адзін з укладальнікаў, аўтар уступных артыкулаў і каментарыяў шматтомнага акадэмічнага збору «Беларуская народная творчасць», актыўны аўтар універсальнай і галіновых беларускіх энцыклапедый, аўтар і суаўтар падручнікаў для ВНУ.

Аўтар шматлікіх манаграфій, у тым ліку «Браніслаў Тарашкевіч», «Мікола Шчакаціхін: Хараство непазнанай зямлі», «Пётра Сергіевіч», «Вечны вандроўнік: нарыс пра мастака Язэпа Драздовіча», кнігі «Цяжкая дарога свабоды», нарысаў пра творчасць мастакоў, навукоўцаў. ,

Аўтар і сааўтар сцэнарыяў дакументальных фільмаў пра Р. Шырму, М. Гарэцкага, Б. Тарашкевіча, А. Смоліча, А. Уласава, М. Доўнар-Запольскага.

Занесены ў беларускую Кнігу гонару «Рупліўцы твае, Беларусь».

2023 год. Дзень Полацка.

1161-ы юбілей паводле рускіх летапісаў. Упершыню згадваецца пад 862 годам, але яму не менш як 1500 год, а то і ўсе 2000.

У адпаведнасці з ісландскімі сагамі, Полацк заснаваны да 1 ст. н.э. У ХІ ст. Полацк займаў 180 га. Калыска беларускай дзяржаўнасці, адукацыі, культуры. 

Знаходзіцца ў цэнтры Еўропы. 

Галоўныя помнікі архітэктуры: Сафійскі сабор (ХІ-ХVІІ стст.), Багаяўленская царква, будынак Брацкай школы, будынкі езуіцкага калегіума, магістрату, дамы губернатара, віцэ-губернатара, кляштар францысканцаў, лютэранская кірха, комплекс будынкаў жаночага манастыра (1128 г.), у тым ліку Спаса-Праабражэнская царква (1161 г.). 

Радзіма Еўфрасінні Полацкай, першадрукара Ф. Скарыны, больш за 300 значных дзеячаў культуры, навукі, вайскоўцаў. 

Фота з адкрытых крыніц.

Дзень у гісторыі. 8 лютага. Дуэль Пушкіна і Дантэса. Нарадзіліся мастак Іван Хруцкі, гісторык Л. Лыч, экзарх А. Неманцэвіч, пісьменнік І. Мележ.

Навіна ад

1810 год. У Уле нарадзіўся Іван Хруцкі. 

Беларускі мастак. Акадэмік Акадэміі мастацтваў. Заснавальнік жанру акадэмічнага нацюрморта ў беларускім жывапісе.

Скончыў факультэт вольных мастацтваў Полацкага ліцэя (піярскае вучылішча), Пецярбургскую Акадэмію мастацтваў.

Узнагароджаны шматлікімі медалямі. З 1845 года жыў і працаваў у сваім маёнтку Захарнічы каля Полацка.

Аўтар соцень прац, у тым ліку па замове свайго заступніка – мітрапаліта І. Сямашкі. Майстар партрэта, рэлігійных твораў, але аддаваў перавагу нацюрмортам. Яго стыль нацюрморта меў шмат прыхільнікаў і паслядоўнікаў у Расійскай імперыі.

Памёр 13 студзеня 1885 года і пахаваны на родавх могілках ў Захарнічах. Разам з ім пахаваны жонка, сын Восіп, унучка Алена, праўнучка – украінская мастачка  Ядвіга Мацяеўская.

У яго гонар названы мясцовае возера, вуліцы ў Полацку, Мінску, Уле, дзіцячая мастацкая школа ў Наваполацку. У в. Палата працуе музей “Жыццё і творчасць дынастыі Хруцкіх”, у Наваполацку ўстаноўлены помнік.  Яго імя ўнесена ў Пералік памятных дат ЮНЕСКА 2010 года.

Фрагмент карціны Хруцкага “Партрэт жонкі з кветкамі і садавінай”, 1838 выкарыстаны ў якасці выяўленчага элемента абаротнага бока купюры ў 1000 беларускіх рублёў 2000 года выпуска.

1837 год. Адбыўся двубой паміж А. Пушкіным і Ж. Дантэсам. 

Двубой на пісталетах паміж вялікім рускім паэтам, камер-юнкерам Аляксандрам Пушкіным і паручнікам баронам Жоржам дэ Гекернам (Дантэсам) – адбыўся на ўскраіне Пецярбурга, у раёне Чорнай рэчкі. Справакаваны ананімнымі лістамі з намёкамі на нявернасць жонкі Пушкіна.

Пушкін быў смяротна паранены ў жывот. З месца дуэлі яго прывезлі дадому, на набярэжную Мыйкі, дзе ў пакутах ён пражыў два дні. І, нягледзячы на намаганні ўрачоў, сканаў 10 лютага 1837 года ад перытаніту.

1886 год. Нарадзіўся Васіль Дружчыц. 

Беларускі гісторык. Правадзейны член Інбелкульта.

Скончыў Жыровіцкае духоўнае вучылішча, Літоўскую духоўную семінарыю, Юр’еўскі (Тартускі) універсітэт. 

Выкладаў гісторыю ў Літве, Рэчыцы, Бабруйску, удзельнічаў у рабоце Беларускага культурна-асветнага таварыства ў Бабруйску. Працаваў прафесарам кафедры гісторыі Беларусі БДУ, кафедры гісторыі народаў СССР маскоўскага Літаратурнага інстытута, старшынёй камісіі Інбелкульта па гісторыі гарадоў, супрацоўнікам Інстытута гісторыі акадэміі навук. Даследаваў беларускае сярэднявечча, магдэбургскае права на Беларусі, гісторыю кнігадрукавання.

Арыштаваны, 19 снежня 1937 года асуджаны на расстрэл і расстраляны ў ноч на 20 снежня разам з Я. Афанасьевым, І. Валадзько, І. Суртам і іншымі  – усяго больш за 200 чалавек)

1889 год. Нарадзіўся Фёдар Турук. 

Беларускі гісторык і грамадскі дзеяч. Адзін з заснавальнікаў БДУ.

Скончыў Петраградскія гісторыка-філалагічны і археалагічны інстытуты.

Выкладаў у гімназіях Масквы, Мінска, загадваў аддзелам Белнацкама, беларускім пададдзелам у Наркамаце асветы РСФСР, удзельнічаў ў арганізацыі БДУ, Беларускага навуковага таварыства ў Маскве. Працаваў прафесарам БДУ, Камуністычнага ўніверсітэта нацыянальных меншасцяў Захаду ў Маскве, у 1923-1955 гадах – прафесар розных ВНУ Масквы.

Садзейнічаў выхаду ў свет першага зборніка Янкі Купалы на рускай мове (1919).

Аўтар прац па гісторыі Беларусі. У кнізе «Беларускі рух» (1921) гісторыю Беларусі разглядаў з аб’ектывісцкіх пазіцый. Аўтар прадмовы і складальнік «Курса беларусазнаўства» (1918-1920).

Памёр 20 жніўня 1960 года.

1893 год. Нарадзіўся Антон Неманцэвіч. 

Каталіцкі святар, беларускі рэлігійны і культурна-грамадскі дзеяч, выдавец, педагог, публіцыст. Адзін з ініцыятараў беларускага ўніяцкага руху ў Заходняй Беларусі. Беларускі экзарх.

Душпастырскую дзейнасць з 1915 года веў у Колпіне каля Петраграда, Маскве. 

Неаднароза пераследаваўся бальшавікамі за рэлігійную дзейнасць: арыштоўваўся ў 1919, 1921 гадах. 

Пасля дэпартацыі ў Польшчу абараніў доктарскую дысертацыю, служыў святаром, выкладаў у якасці прафесара ў розных каталіцкіх установах, займаўся аднаўленнем помніка абарончай архітэктуры – царквы ў Сынкавічах. 

Выдаваў, рэдагаваў беларускія ўніяцкія часопісы «Да злучэння», «Злучэнне». З верасня 1939 года з’яўляўся Беларускім экзархам Грэка-Каталіцкай Царквы. Увёў беларускую мову ў царкоўнае справаводства і рэлігійнае жыццё.

4 ліпеня 1942 года арыштаваны гестапа ў сваёй рэзідэнцыі ў Альбярціне і дастаўлены ў вязніцу ў Мінск, дзе і памёр 6 студзеня 1943 года.

Беларуская Грэка-каталіцкая царква намагаецца распачаць працэс беатыфікацыі ў Каталіцкай Царкве айца Антона Неманцэвіча як пакутніка.

1909 год. Загінуў Мечыслаў Карловіч. 

Беларускі і польскі кампазітар і дырыжор, вядомы сімфанічнымі кампазіцыямі, альпініст, аматар Татраў, фатограф, публіцыст і журналіст.

Нарадзіўся ў Вішневе (зараз Смаргонскі раён). Жыў, вучыўся і займаўся творчасцю ў Гайдэльбергу, Празе, Дрэздэне, Варшаве, Берліне, Закапанэ.

Аўтар 22 песень і розных аркестравых п’ес, у тым ліку 6 сімфанічных паэм, сімфоній, канцэртаў. Прадстаўнік пост-рамантычнага кірунку.

Яго імя носяць Шчэцінская філармонія, Дзяржаўны комплекс музычнай школы ў Кракаве, Шчэп Гарцэрскі ZHP «Orogen» у Кракаве – Новая Гута і Дзяржаўная музычная школа 1-й і 2-й ступені ў Катавіцах, вуліцы ў Быдгашчы, Гданьску, Шчэціне, Любліне і Закапанэ.

У памяць аб ім ўстаноўлены помнік ў Быдгашчы, каля Паморскай філармоніі.

Загінуў у Татрах пад снежнай лавінай падчас адзіночнай паездкі на горных лыжах, каля падножжа Малы Касцелец. Зараз там стаіць мемарыяльная дошка.

1920 год. Памёр ураджэнец в. Казелле (зараз Краснапольскі раён) Міхаіл Курака. 

Металург, заснавальнік школы доменшчыкаў.

Працаваў на металургічных заводах Бранска, Данбаса, Сібіры. Удасканаліў канструкцыю доменных печаў і тэхналогіі працэсаў. На Юзаўскім заводзе (Данецк) стварыў школу доменшчыкаў – «куракінскую акадэмію», з якой выйшлі буйныя інжынеры, прафесары і акадэмікі.

У 1917 годзе пераехаў ў Сібір, на будаўніцтва металургічнага завода ў Кузбасе – пабудаваў першы ў Расіі доменны цэх з поўнай механізацыяй. У Томску напісаў кнігу па канструяванню доменных печаў.

Яго імем названы праспект у Навакузнецку, вуліцы у Данецку, Енакіева, Краматорску, Магнітагорску, Марыупале, Магілёве, Ліпецку, Гурьеўскі металургічны завод Кемераўскай вобласці. Устаноўлены помнікі ў Енакіева, Краснаполлі, мемарыяльныя дошкі ў Навакузнецку, Магілёве, Краматорску, Данецку.

1921 год. Нарадзіўся Іван Мележ. 

Народны пісьменнік Беларусі, Лаўрэат Ленінскай прэміі за раманы «Людзі на балоце» і «Подых навальніцы», Дзяржаўнай і Літаратурнай прэмій імя Якуба Коласа. Старшыня Беларускага камітэта абароны Міру.

Аўтар вершаў, 9 зборнікі апавяданняў, шэрагу раманаў пра жыццё Палесся, п’ес. Выйшлі Зборы твораў у 6-ці і ў 10 тамах.

Беларускім тэлебачаннем пастаўлены спектакль «Людзі на балоце», тэлепастаноўкі «Сустрэчы і развітанні» (тэлефільм «Завеі, снежань») і «Страсці эпохі» (паводле рамана «Завеі, снежань»), купалаўскім тэатрам пастаўлены спектаклі «Людзі на балоце», Гомельскім тэатрам – «Подых навальніцы», «Страсці эпохі». Рэжысёрам В. Туравым зняты кінафільмы па яго творах «Людзі на балоце» і «Подых навальніцы».

Яго імем названы Мазырскі драматычны тэатр, цеплаход, вуліцы ў Мінску, Гомелі, Хойніках, Лельчыцах. У Хойніцкім раёне працуе літаратурны музей і ўсталяваны бюст І. Мележа.

Памёр 9 жніўня 1976 года.

1929 год. Нарадзіўся Леанід Лыч. 

Беларускі гісторык, публіцыст. Доктар гістарычных навук, прафесар.

Працаваў у Інстытуце гісторыі акадэміі навук, старшынёй Тапанімічнай камісіі пры Прэзідыуме Вярхоўнага Савета Беларусі.

Даследваў пытанні сацыяльна-класавых адносін у савецкі час, гісторыю беларускай культуры, моўную палітыку ў Беларусі ў XIX—XX стагоддзях, міжнацыянальныя адносіны.

Адзін з заснавальнікаў Згуртавання беларусаў свету «Бацькаўшчына», нязменны сябра Рады  аб’яднання.

Суаўтар шэрагу кніг па гісторыі Мінска, Беларусі, культуры Беларусі, аўтар кніг «Беларуская нацыянальная ідэя: тэарэтычны і практычны аспекты», «Нацыянальна культурнае жыццё Беларусі на тэрыторыі функцыянавання нямецкага акупацыйнага рэжыму (чэрвень 1941 ― ліпень 1944 г.)»,  «Краязнаўства ў кантэксце сучаснага нацыянальна-культурнага жыцця Беларусі» «Беларусы на мяжы нацыянальнай катастрофы», манаграфій, сярод якіх «Беларуская нацыя і мова», «Назвы зямлі беларускай».

Памёр 17 студзеня 2021 года.

1938 год. Расстраляны НКУС Мікалай Гуткоўскі. 

Беларуск  юрыст, публіцыст. Брат графіка Паўла Гуткоўскага.

Скончыў юрыдычны факультэт Варшаўскага ўніверсітэта.

Удзельнічаў у стварэнні беларускіх арганізацый у Адэсе.

З 1921 года працаваў у Наркамаце асветы БССР, у Інбелкульце, у БДУ, у Пастаянным прадстаўніцтве БССР пры ўрадзе СССР, у СНК БССР. У 1934-1937 гадах працаваў загадчыкам Фундамэнтальнай бібліятэкі БДУ, бібліятэкі Маскоўскага інжынерна-эканамічнага інстытута.

Даследаваў крыніцы заканадаўства БССР, функцыянаванне цэнтральных органаў улады. Удзельнічаў у распрацоўцы беларускай навуковай тэрміналогіі. Аўтар успамінаў і артыкулаў па гісторыі беларускай культуры.

Арыштоўваўся ДПУ у 1930, 1937 гадах. Расстраляны ў Маскве на палігоне «Камунарка».

1947 год. Нарадзіўся Міхась Кенька. 

Беларускі літаратуразнавец, перакладчык. Кандыдат філалагічных навук.

Закончыў Магілёўскі педагагічны інстытут. Працаваў у Інстытуце літаратуры імя Янкі Купалы акадэміі навук, у выдавецтве «Юнацтва», дацэнт кафедры беларускай літаратуры БДУ.

Даследуе сучасную беларускую прозу і паэзію, тэорыю і практыку мастацкіх перакладаў, творчасць беларускіх пісьменнікаў. Аўтар кніг «Майстэрства Аркадзя Куляшова – перакладчыка», «Міхась Лынькоў: Летапіс жыцця і творчасці». 

Пераклаў з польскай мовы раман «Крыжакі» Г. Сянкевіча, апавяданні С. Гродзенскай, аповесці Ю. Крашэўскага, з чэшскай – «Клапзубава каманда» Э. Баса, апавяданні І. Кліма і іншых.

Дзень у гісторыі. 11 снежня. Міжнародны дзень гор. ВКЛ страціла калонію Табага. У Мінску заснавана першая паліклініка. Дзень памяці паэта Сяргея Грахоўскага

Навіна ад

Сусветны дзень дзіцячага тэлебачання (World Children’s Television Day, другая нядзеля снежня, з 1994 года)

Тэма дзіцячага тэлебачання вельмі актуальная ў наш час, магчыма, таму, што мы ўсе выхадцы з дзяцінства. Свята аб’яўлена Дзіцячым фондам ААН (ЮНІСЕФ).

Кожны год, другая нядзеля снежня на ўсіх тэле- і радыёкампаніях свету эфірны час прысвячаецца дзецям і дзіцячым перадачам.

Магчыма, шмат хто з сучасных хлопчыкаў і дзяўчынак у будучыні будзе працаваць на тэлебачанні.

 

Міжнародны дзень танга (International Tango Day). 

Святкуецца ў дзень нараджэння аргенцінскага спевака і кінаакцёра, “Караля танга” Карласа Гардэля (1887-1935). 

Слова “танга” адразу асацыюецца ў нас са словам “запал”. У гэтым танцы ёсць гісторыя кахання і жыцця, выяўленая целам пад музыку. 

Слова “танга” з’явілася значна раней, чым сам танец. Першапачаткова гэтае слова выкарыстоўвалася на адным з Канарскіх астравоў для пазначэння “сходы афрыканцаў для танцаў, для ігры на барабанах”, дарэчы, гэтыя барабаны таксама зваліся “танга”.

Танга нарадзілася ў Буэнас-Айрэсе як танец бедных кварталаў, імігрантаў.

Яно было забаронена ў Германіі і СССР у 1920-1930-я гады.

У Аргенціне ў гэты дзень праводзіцца чэмпіянат свету па танга. Чэмпіянат вельмі ганаровы, і каб патрапіць на яго, пары праходзяць адборачныя туры на сваёй радзіме – у Амерыцы, Еўропе.

 

Міжнародны дзень гор  (International mountain day, з 2003 года). 

Заснаваны ААН. Горы – найпрыгажэйшы твор прыроды. У горных раёнах, якія займаюць каля 22% тэрыторыі сушы, пражываюць каля 1 мільярда чалавек – кожны восьмы жыхар Зямлі. Горы гэта крыніца прэснай вады, карысных выкапней, запаведнік для многіх відаў флоры і фауны, месца адпачынку і турызму. Народы, якія насяляюць горную мясцовасць, часта пакутуюць ад прыродных катастроф.

Міжнародны дзень гор спрыяе прыцягненню ўвагі грамадскасці да надзённых праблем горных раёнаў.

 

1659 год. Курляндыя саступіла галандцам востраў Табага ў Карыбскім моры. 

“Дваранская рэспубліка” Курляндскае герцагства знаходзілася ў леннай залежнасці ад ВКЛ і Рэчы Паспалітай. Курляндыя, а адпаведна і ВКЛ, мела свае калоніі Табага ў Амерыцы і востраў Джэймс у вусці Гамбіі на Гвінейскім ўзбярэжжы Афрыі.

Табага разам з востравам Трынідад зараз уваходзіць у склад дзяржавы Трынідад і Табага. Востраў плошчай 303 км² належыў Курляндыі ў 1654-1659 гадах пад назвай Новая Курляндыя. Саступлены больш шматлікім галандскім пасяленцам. 

 

1876 год. Нарадзіўся Мечыслаў Карловіч. 

Беларускі і польскі кампазітар і дырыжор, вядомы сімфанічнымі кампазіцыямі, альпініст, аматар Татраў, фатограф, публіцыст і журналіст.

Нарадзіўся ў Вішнёве (зараз Смаргонскі раён). Жыў, вучыўся і займаўся творчасцю ў Гайдэльбергу, Празе, Дрэздэне, Варшаве, Берліне, Закапанэ.

Аўтар 22 песень і розных аркестравых п’ес, у тым ліку 6 сімфанічных паэм, сімфоній, канцэртаў. Прадстаўнік пост-рамантычнага кірунку. 

Яго імя носяць Шчэцінская філармонія, Дзяржаўны комплекс музычнай школы ў Кракаве. У памяць аб ім ўстаноўлены помнік ў Быдгашчы, каля Паморскай філармоніі.

Загінуў у Татрах пад снежнай лавінай 8 лютага 1909 года падчас адзіночнай паездкі на горных лыжах, каля падножжа Малы Касцёлец. Зараз там стаіць мемарыяльная дошка.

 

1879 год. У Мінску заснавана першая  бясплатная «лякарня для прыходных бедных хворых» – першая мінская «паліклініка».

Адкрылася на сродкі Мінскага таварыства лекараў. Ініцыятар адкрыцця і першы кіраўнік установы – доктар медыцыны, адзін з заснавальнікаў унутраполасцевай хірургіі ў Беларусі Сігізмунд Свянціцкі (1836-1910). Яму дапамагаў Іван Стржалка. Прыём вялі каля 15 урачоў і 10 фельчараў. Установа была закрыта праз недахоп фінансавання ў 1881 годзе.

Фота: Дом доктара Свянціцкага ў Мінску.

 

1920 год. У Беларусі была створана Надзвычайная камісія па ліквідацыі непісьменнасці. 

У ліквідацыі непісьменнасці актыўна ўдзельнічалі культармейцы – асобы, якія ўмеюць пісаць. Імі з’яўляліся рабочыя, інтэлігенцыя, студэнты, навучэнцы. 

Непісьменнасць сярод дарослага насельніцтва ў Беларусі была ў асноўным ліквідавана да 1932 года.

 

1934 год. Нарадзіўся Анатоль Воінаў. 

Беларускі архітэктар, гісторык архітэктуры, педагог. Кандыдат архітэктуры.

Сын архітэктара Аляксандра Воінава.

Працаваў у інстытуце Белдзяржпраект, дэканам архітэктурнага факультэта Беларускага політэхнічнага інстытута.

Па яго праектах пабудаваны рэстаран «Заслаўе» на Заслаўскім вадасховішчы, будынкі Інстытута матэматыкі, Інстытута фізікі АН БССР, Вылічальнага цэнтра статупраўлення БССР, 120-кватэрныя жылыя дамы ў Светлагорску. 

Удзельнічаў у распрацоўцы серыі тыпавых праектаў жылых дымоў, праектаванні зон адпачынку ў раёнах возера Нарач і Заслаўскага вадасховішча.

Аўтар і сааўтар прац «Гісторыя архітэктуры Беларусі. Савецкі перыяд», «Жыллёвае будаўніцтва ў БССР», «Архітэктура Савецкай Беларусі».

 

1938 год. Расстраляны НКУС Алесь Сташэўскі. Беларускі палітык.

Удзельнік Першай Сусветнай вайны (падпаручнік), беларускага нацыянальнага руху ў Яраслаўлі, Беларусі.

Дзеяч антыпольскага падполля і партызанскага руху, камандзір роты ў Чырвонай арміі.

Быў сакратаром ЦВК і СНК БССР, старшынёй Полацкага акруговага выканкама, правадніком беларусізацыі,  народным камісарам унутраных спраў БССР (1926-1928), наркамам юстыцыі і пракурорам БССР (1928-1930).

У канцы 1930 года быў абвінавачаны як удзельнік «антыпартыйнай» групы Ігнатоўскага–Жылуновіча, зняты з высокіх пасад. Працаваў старшынёй Бабруйскага райвыканкама, загадчыкам рабфака БДУ, дырэктарам Гомельскага аграпедагагічнага інстытута.

Арыштаваны ў 1937 годзе, асуджаны да вышэйшай меры пакарання.

 

1946 год. Пры ААН арганізаваны ЮНІСЕФ. 

Дзіцячы фонд (UNICEF, United Nations International Children’s Emergency Fund) – міжнародны надзвычайны фонд дапамогі дзецям ААН. Мэтай фонду было аказанне дапамогі дзецям, якія пацярпелі падчас Другой сусветнай вайны, тэрмін дзеяння фонду быў абмежаваны.

У 1953 годзе ААН пашырыла круг дзейнасці арганізацыі і падоўжыла тэрмін яе паўнамоцтваў на нявызначаны час. Фонд атрымаў новую назву – Дзіцячы фонд ААН з захаваннем абрэвіятуры ЮНІСЕФ. Штаб-кватэра фонду размешчана ў Нью-Ёрку. У 1965 годзе Дзіцячы фонд ААН атрымаў Нобелеўскую прэмію міру.

 

  

2002 год. Памёр Сяргей Грахоўскі. 

Беларускі паэт, празаік і перакладчык.

Заслужаны работнік культуры.

У дзяцінстве выхоўваўся ў мястэчку Глуск. Працаваў на Бабруйскім дрэваапрацоўчым камбінаце, у Дзяржвыдавецтве БССР, у газетах, часопісах, на Беларускім радыё, выкладчыкам на рабфаку БДУ.

Арыштоўваўся НКУС, МДБ у 1936 і 1947 гадах, пакаранне адбываў у ГУЛАГу, ссылцы.

Аўтар 14 зборнікаў паэзіі, 5 кніг вершаў для дзяцей, у тым ліку «Ад вясны да вясны» (1959), «Знаходка» (1985), апавяданняў «Агеньчык у акне» (1972), кніг нарысаў, апавяданняў, аповесцей,  успамінаў, публіцыстыкі, перакладаў.

Аўтар вядомага верша «Ветразь», дзе не ўжыў ніводнага слова сугучнага з рускімі адпаведнікам:

 

У выраі ветразь знікае

За хваляй, нібы на спачын,

І змора яго не злякае,

Не спыніць тугой далячынь.

У змроку зіхоткая здрада

Завабіць хлуснёй у віры,

На золку сканае прынада

І кволы прамень на жвіры.

Раптоўна згаданыя мроі

У карунках пяшчотнай тугі

Павольна знікаюць, як строі,

У бязважкасці кволай смугі.

Знікае ўсхвалёваны ветразь:

З кунегаю пільна сачу,

Як водар аздобіў паветра,

І ў бездані знічкі лічу.