Tag: Ян Казимир

6 ліпеня ў гісторыі. Каранацыя Міндоўга. Перамога пад Лоевам. Мост Ястржэмбскага. Нарадзіліся Я. Лучына, П. Глебка.

Навіна ад

Сусветны дзень пацалунку (World Kiss Day ці World Kissing Day).

Упершыню яго прыдумалі ў Вялікабрытаніі.

У многіх гарадах у гэты дзень праходзяць розныя конкурсы пацалункаў, удзельнікі якіх маюць шанц выйграць розныя прызы і падарункі.

Аўтарства першага пацалунку не ўстаноўлена.

Амаль ва ўсім свеце людзі, трапляючы ў рамантычную сітуацыю, адчуваюць неўсвядомленую неабходнасць цалавацца. Такое адчуванне, што прадстаўнікі супрацьлеглага полу запраграмаваны на пацалунак і толькі гэтага і чакаюць.

Існуе нават спецыяльная навука, якая вывучае фундаментальныя фізіялагічныя, псіхалагічныя і іншыя асаблівасці чалавечага пацалунку – філематалогія.

Навукоўцамі-філематолагамі ўстаноўлена, што пацалунак супакойвае нервовую сістэму і прадухіляе стрэсы, дапамагае схуднець, з’яўляецца выдатнай прафілактыкай маршчын, бо задзейнічае каля 30 мышц асобы, распрацоўвае лёгкія, выклікае актывізацыю дзейнасці цэлага шэрагу гармонаў. Тры 20-секундныя пацалункі з раніцы здольныя падтрымліваць рамантычны настрой цэлы дзень, а доўгі пацалунак спыняе прыступ вегетасасудзістай дыстаніі.

Працягласць ідэальнага пацалунку – 3 хвіліны.

Ноч з 6 на 7 ліпеня – Купалле, Ноч на Івана Купалу, перад днём Святога Яна Хрысціцеля, злучэнне двух несумяшчальных стыхій, агню і вады.

Старажытнае земляробчае свята, звязана з летнім сонцастаяннем, з росквітам прыроды і летняй цеплыні. Раней адзначалася ў ноч на 24 чэрвеня.

Пасля 1918 года, калі ў Савецкай Расіі адбыўся зрух у календары, свята “перадзвінулася” на 6-7 ліпеня паводле Грыгарыянскага календара.

Свята старажытных індаеўрапейцаў у гонар Бога (Багіні) Купалы (Купавы). «Сёння Купалле, а заўтра Ян». Сімвал беларускага Купалля – кветка «брат-сястрыца» з пялёсткамі сіняга і жоўтага колераў. Атрыбуты Купальскай ночы: вогнішчы, карагоды са спевамі, пусканне па вадзе вяночкаў, гаданні, пошукі папараць-кветкі, якая зацвітае апоўначы, прывіднае святло ночы, набыццё дара мовы звярамі, птушкамі і дрэвамі, атрыманне здольнасць бачыць схаваныя ў зямлі клады і разумець мову звяроў. У 1983 г. выйшаў беларускі мастацкі фільм «Купальская ноч».

1253 год. Каранацыя Міндоўга (1195-1263).

Першы вялікі князь ВКЛ (1248-1253, 1261-1263), першы і апошні кароль літоўскі (1253-1261).

Міндоўг (існуе версія, што яго імя азначае “шматдумны”) у складаны час пагроз з боку Лівонскага ордэну і мангола-татараў стварыў цэнтралізаваную дзяржаву.

Розныя крыніцы па-рознаму ўказваюць паходжанне Міндоўга. Паводле Васкрасенскага летапісу, ён паходзіць з роду полацкіх Ізяславічаў (Рагвалодавічаў).

1651 год. Перамога войск ВКЛ над казакамі ў бітве пад Лоевам.

У Другой бітве пад Лоевам, падчас паўстання Багдана Хмяльніцкага, перамагло вялікалітоўскага войска пад камандаваннем Януша Радзівіла.

Праз некалькі тыдняў па першай бітве, Хмяльніцкі здолеў абраць рассеяных казакоў і з падтрымкаю татараў зноў сур’ёзна пагражаў Рэчы Паспалітай. У гэты час польскае паспалітае рушэнне, як і сам кароль Ян Казімір, адмовілася ад далейшых баявых дзеянняў і раз’ехалася па дамах. У глыб Украіны рушылі войскі гетманаў каронных Патоцкага і Каліноўскага.

На сустрэчу з кароннымі войскамі рушыў і Януш Радзівіл з 9 харугвамі літоўскай кавалерыі, 2 татарскімі харугвамі Сянкевіча і Мурзы, агулам 4 000 салдат. 6 ліпеня ён сустрэў і разбіў казацкія аддзелы палкоўніка Марціна Нябабы (15 000 пяхоты), якія накіроўваліся пад Гомель.

Пасля гэтай перамогі, Радзівіл вызваліў з аблогі трохтысячны аддзел у Крычаве, а 4 жніўня заняў Кіеў.

1715 год. Памёр Ян Фрыдэрык Сапега (1680-1715).

Вялікі канцлер літоўскі.

Займаў шматлікія дзяржаўныя пасады, у тым ліку старосты прапойскага.

Сабраў вялікую бібліятэку (3 500 кніг), напісаў гісторыю абраза Дзевы Марыі ў Кодні, гістарычна-генеалагічны нарыс роду Сапегаў, у Кодзенскім касцёле стварыў партрэтную галерэю прадстаўнікоў свайго роду.

1796 год. Памёр Адам Нарушэвіч (1733-1796).

Беларускі паэт і гісторык. Вялікі пісар літоўскі (1781-1788). Біскуп смаленскі, луцкі.

Выкладаў лацінскую мову ў Віленскай акадэміі. Адзін з першых лепшых у Еўропе перакладчыкаў Карнелія Тацыта, а пераклады Гарацыя – самыя поўныя і дасканалыя.

Аўтар 7-томнай «Гісторыі Польшчы», гісторыі Крыма – «Таўрыя».

Заснавальнік у польскай гістарыяграфічнай школы – «школы Нарушэвіча».

Аўтар шматлікіх одаў, ідылій, сатырычных твораў.

1851 год. Нарадзіўся Янка Лучына (Іван Неслухоўскі, 1851-1897).

Беларускі паэт, перакладчык.

Аўтар твораў розных жанраў на польскай, рускай, беларускай (вядомы 14 вершаў) мовах, нарыса «З крывавых дзён», які прысвечаны паўстанню 1863-1864 гг., зборніка «Вязанка».

1859 год. Купец Хаім Цэйтлін, за 5 400 рублёў, атрымаў падрад на будаўніцтва драўлянага моста праз р.Дняпро ў Магілёве.

Будаўніцтва важнага моста да пабудаванай дарогі Орша-Доўск (1841-1851)  пачата і скончана летам 1860 года. Яго праект быў створаны інжынерам М. Ястржэмбскім (1810-1874) – начальнікам Магілёўскай акругі шляхоў зносін.

Вялікі ўдзел у будаўніцтве моста прыняў гарадскі галава Р. Гартынскі. Мост атрымаў імя імператара Аляксандра I. 

Вышыня збудавання ў 40 футаў (больш за 12 м) была абумоўлена высокімі вясновымі водамі, даўжыня ў 90 пагонных сажняў (каля  192 м) – затапленнем значнай часткі поймы ракі падчас паводкі. Мост меў 8 арачных пралётаў. У 1902 годзе падчас рэканструкцыі ён быў пашыраны. Пры падрыхтоўцы да пераносу сталіцы БССР у Магілёў, рэканструкцыя моста была ўключана ў генеральны план гарадской забудовы.

У ліпені 1941 года мост не спраўляўся з нагрузкамі і таму побач з ім вайскоўцы ўзвялі яшчэ дзве пантонныя пераправы. Пасля акружэння горада германскімі войскамі мост быў падарваны адступаючымі чырвонаармейцамі. Нямецкія сапёры аднавілі разбураную апору, замяніўшы ферму звычайным бэлечным пакрыццём. Работы завяршыліся зімой 1941 года, пасля чаго мост насіў імя генерала Мюлера. У маі 1943 года Дняпроўскі мост быў разбамбаваны савецкай авіяцыяй, пасля чаго зноў адбудаваны германскімі ваеннымі. Падчас акупацыі дзейнічала і іншая пераправа праз Днепр – у раёне гарадскога пляжу, дзе быў збудаваны нізкі мост.

Пры адступленні з горада ў чэрвені 1944 года гітлераўцы ўзарвалі ўсе пераправы праз раку. 20 лістапада 1944 года мост быў адноўлены. У лютым 1956 года гарвыканкам інфармаваў міністра камунальнай гаспадаркі “аб аварыйным стане Дняпроўскага моста і немагчымасці яго далейшай эксплуатацыі”.

Пры будаўніцтве новага моста, быў зрэзаны ўзгорак каля Вала Чырвонай Зоркі (цяпер Архірэйскі Вал), і вуліца Чалюскінцаў працягнулася да плошчы Арджанікідзэ. Да канца 1959 года будаўнічыя работы былі завершаны. Новы мост да 1967 года заставаўся адзінай у Магілёве аўтамабільнай пераправай праз Дняпро.

1864 год. У в. Багацькаўка (зараз – Мсціслаўскі раён) нарадзілася Еўфрасіння Гарэцкая (1864-1935).

Беларуская народная спявачка, збіральніца і захавальніца мясцовага фальклору. Маці Максіма і Гаўрылы Гарэцкіх.

Памёрла  4 сакавіка 1935 года.

1900 год. Нарадзіўся Іван Лупіновіч (1900-1968).

Беларсукі глебазнавец-аграхімік, доктар сельскагаспадарчых навук, прафесар, заслужаны дзеяч навукі БССР, акадэмік, віцэ-прэзідэнт АН БССР, прэзідэнт Акадэміі сельскагаспадарчых навук БССР.

Заснавальнік Беларускага геаграфічнага таварыства. Унёс значны ўклад у вывучэнне праблем меліярацыі і асваення Палесся. Пад яго кіраўніцтвам абаронена 50 кандыдацкіх і 7 доктарских дысертацый.

Памёр 9 кастрычніка 1968 года.

1905 год. Нарадзіўся Пятро Глебка (1905-1969).

Беларускі грамадскі дзеяч, навуковец, паэт, драматург, перакладчык. Акадэмік АН БССР.

К. Чорны пісаў: “Ён самы асвечаны і культурны з усіх сённяшніх жывых беларускіх пісьменнікаў і самы большы абладальнік яснай думкі… Яго талент узбагачан думкаю, ясным розумам”. Узначальваў групу па складанні «Руска-беларускага слоўніка», інстытуты мовазнаўства, мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору. 

П. Глебка стаіць крайні справа

1927 год. Нарадзіўся Кастусь Харашэвіч (1927-2013).

Беларускі мастак.

Вучань Барыса Кіта. Удзельнік Саюза беларускай моладзі.

Сябра мастацкай суполкі «Пагоня». Аўтар больш чым 500 карцін, якія адлюстроўваюць знакавыя падзеі ў гісторыі Павілля і ўсёй Беларусі, жыццё выбітных беларусаў Я. Купалу, Ф. Багушэвіча, Б. Кіта і іншых.

1977 год. Нарадзіўся Максім Мірны.

Беларускі тэнісіст.

Экс-першая ракетка свету ў мужчынскім парным разрадзе, 10-разовы пераможца турніраў Вялікага шлема, лідар зборнай Беларусі ў Кубку Дэвіса. Алімпійскі чэмпіён Летніх Алімпійскіх гульняў 2012 года ў парным разрадзе разам з Вікторыяй Азаранка.

1989 год. Адроджана самая старажытная (992 або 1104 г.) у краіне Полацкая епархія.

Не працавала ў 1938-1943, 1955-1989 гадах. У розны час называлася Полацкая і Віленская, Полацкая і Віцебская, Полацкая, зараз Полацкая і Глыбоцкая.

Адраджалася нямецкай адміністрацыяй ў 1943 годзе ў сувязі з пераносам мошчаў Еўфрасінні Полацкай з Віцебска ў Полацк.

Епархія мае кафедральныя саборы  – Богаяўленскі (Полацк), Раства Прасвятой Багародзіцы (Глыбокае), 100 прыходаў, жаночыя манастыры ў Полацку, Браславе, Глыбокім.

2005 год. Святым сінодам Рускай праваслаўнай царквы адноўлена Магілёўска-Мсціслаўская епархія.

Заснавана ў 1632 годзе як Мсціслаўская, Аршанская і Магілёўская. З таго часу і да 1935 года мела розныя назвы. У 1942-1944 і 1989-2005 гадах – Магілёўская епархія. З яе складу ў 2004 годзе выдзелілася Бабруская і Быхаўская епархія.Да епархіі адносяцца Бялыніцкі, Горацкі, Дрыбінскі, Клімавіцкі, Касцюковіцкі, Краснапольскі, Крычаўскі, Круглянскі, Магілёўскі, Мсціслаўскі, Слаўгарадскі, Хоцімскі, Чавускі, Чэрыкаўскі, Шклоўскі раёны. Кафедральныя саборы – у гонар Праабражэння Гасподняга ў Магілёве, Аляксандра Неўскага ў Мсціславе.

Дзень у гісторыі. 9 чэрвеня. Наданне герба Магілёву. Масква згарэла ад капейкавай свечкі. Нарадзіліся Уладзіслаў IV Ваза, Іван Луцкевіч.

Навіна ад

Міжнародны дзень архіваў (International Archives Day, з 2007 года). 

Заснаваны Міжнародным саветам архіваў у 1948 годзе рашэннем ЮНЕСКА.

Для жыцця грамадства ролю архіваў цяжка пераацаніць. Як своеасаблівыя інфармацыйныя цэнтры, яны забяспечваюць доступ да рэтраспектыўнай дакументнай інфармацыі, садзейнічаюць у вырашэнні задач сацыяльна-эканамічнага развіцця краін, эфектыўнага дзяржаўнага кіравання, а таксама забяспечваюць навуковае пазнанне мінулага.

Архівы – не толькі сур’ёзны інфармацыйны рэсурс культурнай і гістарычнай спадчыны. У жыцці кожнага асобнага чалавека архівы часам адыгрываюць не меншую ролю. Бо там захоўваюцца індывідуальныя звесткі аб кожным з нас. Разнастайнасць архіўных крыніц і фарматаў вялізная. Таму архіўныя даныя з’яўляюцца каштоўным сведчаннем эканамічнага, палітычнага і сацыяльнага развіцця чалавецтва.

Захаваць дакументальную спадчыну, даць магчымасць людзям знаёміцца з унікальнымі дакументамі – галоўная задача архівістаў.

Міжнародны дзень сяброў (International Friends Day). 

Створаны для таго, каб усе мы, незалежна ад жыццёвых абставін і розных перыпетый, нагадалі сваім сябрам аб тым, як яны важныя для нас і парадавалі іх сваёй увагай, тэлефонным віншаваннем, сустрэчай з імі. 

Усе народы ва ўсе часы лічылі сяброўства найвялікшай каштоўнасцю, і пры гэтым нязменна лічылі “сапраўднае сяброўства” вельмі рэдкай з’явай. 

У кожнага з нас сапраўдных сяброў можа быць 3-5, 5-7. Не болей, як правіла. Чаму б у гэты дзень не сабрацца разам тым, хто даўно не бачыўся, не ручкаўся, не стэлефаноўваўся. Успомніць добрыя старыя часы, падзяліцца добрымі навінамі, дасягненнямі. На самай справе, калі ў сяброў здараецца нешта добрае, то гэта добрае здараецца і ў цябе.

1246 год. Італьянскі падарожнік, францысканскі манах Джавані ды Плана Карпіні вярнуўся ў Кіеў пасля наведвання Каракарума.

Першы з еўрапейцаў дасягнуў сталіцы мангольскай імперыі Каракарума, правёў перамовы з Батыем.

Падарожжа адкрыла спіс вялікіх падарожжаў еўрапейцаў у Азію, а справаздача Карпіні ўпершыню пазнаёміла Еўропу са светам Усходу. 

1595 год. Нарадзіўся Уладзіслаў IV Ваза (1595-1648).

Кароль польскі і вялікі князь ВКЛ (1632-1648), тытулярны цар маскоўскі (1610-1634) і кароль шведскі (1632-1648).  

Пераняў сталец у цяжкі для краіны час, калі была ўжо страчаная Лівонія, праваслаўная грамадскасць расколатая Берасцейскай уніяй. Ён перамог Расію ў Смаленскай вайне і паводле Палянаўскага міру 1634 адваяваў Смаленск і прымусіў маскавітаў адмовіцца ад прэтэнзій на землі Рэчы Паспалітай.

Для міру і спакою, Уладзіслаў адмовіўся ад тытулу маскоўскага цара і прэтэнзій на маскоўскі сталец, пазней – на шведскі сталец.

1661 год. Магілёву нададзены герб.

З пачаткам Трынаццацігадовай вайны ў 1654 года гараджане здалі горад маскоўскім захопнікам. Аднак 1 лютага 1661 года ў выніку народнага паўстання гараджане знішчылі акупацыйны гарнізон.

За выяўленую ў час паўстання мужнасць кароль і вялікі князь Ян Казімір ураўнаваў у правах Магілёў з Вільняй, надаў новы герб «у блакітным полі тры сярэбраныя гарадскія вежы, у адчыненай сярэдняй браме – рыцар з узнятым мячом, а над ім герб – “Пагоня”. 

Магдебургскаму Магілёву бракавала мураванай ратушы – і 4 верасня 1679 года гараджане прыступілі да будаўніцтва каменнай ратушы, асноўны корпус якой быў узведзены да 1681 года, а поўнасцю будаўніцтва завяршылі ў 1698 годзе.

1737 год. На святую Троіцу ў Маскве выгарэлі цэнтр горада і Крэмль.

Каля 23:00 гадзін успыхнуў Траецкі пажар – адзін з самых буйных за ўсю расійскую гісторыю гарадскіх пажараў XVIII стагоддзя.

Першым загарэўся дом Міласлаўскіх за Баравіцкім мостам, ад свечкі, якую паставіла перад абразом салдацкая ўдава. Адсюль пайшоў выраз: “Масква згарэла ад капейкавай свечкі”.

Вецер быў моцны, а час сухі. Было знішчана больш за 2 500 двароў, 486 крам і шмат цэркваў.

“Ахвярай” бедства таксама стаў 200-тонны Цар-звон. Ён быў адліты 2 гадамі раней, але яшчэ знаходзіўся ў спецыяльнай ліцейнай яме пад бярвеністым падстрэшкам. Ад яго адкалоўся кавалак вагой 700 пудоў (11,5 тоны).

Згарэў у пажары і гадзіннік на Спаскай вежы.

Імператрыца Ганна Іаанаўна сваім указам распарадзілася аднавіць палацавыя і саборныя цэрквы за кошт казны, але нават праз некалькі гадоў, ужо ў валадаранне Лізаветы Пятроўны, сляды пажару ў Крамлі былі па-ранейшаму вельмі прыкметныя.

1868 год. Нарадзіўся Уладзіслаў Вярыга (1868-1916).

Беларускі філосаф, этнограф, фалькларыст. Доктар філасофіі.

Вучыўся ва ўніверсітэтах Варшавы, Берліна, Прагі і Берна. Займаўся збіральніцтвам беларускага фальклору. Друкаваўся ў часопісе «Вісла». У 1889 годзе ў часопісе «Збор звестак па айчыннай антрапалогіі» апублікаваў працу «Беларускія думкі з вёскі Глыбокае Лідскага павету Віленскай губерні, запісаныя ў 1885 годзе», якая змяшчае 45 беларускіх народных песень.

Выдаў кнігу «Беларускія паданні» (1889), якая змяшчае 32 беларускія казкі з Лідскага павета.

Памёр 27 жніўня 1916 года.

Варшаўскі ўніверсітэт.

1873 год. Памёр Венцаслаў Пелікан (1790-1873).

Беларускі медык, грамадскі і палітычны дзеяч, прафесар.

Рэктар Віленскага ўніверсітэта, Прэзідэнт і Ганаровы член-карэспандэнт Пецярбургскай медыка-хірургічнай акадэміі, член Віленскага і Варшаўскага медыцынскіх таварыстваў, таварыства кіеўскіх дактароў і Харкаўскага ўніверсітэта, доктар медыцыны і хірургіі.

Працаваў дырэктарам медыцынскага дэпартамента ваеннага міністэрства.

З’яўляецца рэфарматарам расійскай медыцыны і ветэрынарыі.

1881 год. Нарадзіўся Іван Луцкевіч (1881-1919).

Беларускі палітычны і грамадскі дзеяч, публіцыст, краязнавец, археолаг, збіральнік старажытнасцяў. Брат беларускага дзеяча Антона Луцкевіча.

Адзін з заснавальнікаў Беларускай сацыялістычнай грамады і газеты “Наша ніва”. Сябра Віленскай беларускай рады і Рады БНР. Распрацоўваючы ідэю беларускага самавызначэння ад ідэй краёвасці прыйшоў да ідэі поўнай незалежнасці Беларусі.

Арганізатар беларускага культурнага жыцця ў Вільні.

Аўтар прац па гісторыі, мастацтве, кніжнай культуры Беларусі. Увёў у навуковы ўжытак помнікі старабеларускай літаратуры XVI стагоддзя, пісаныя арабскай графікай «Аль-Кітаб».

У 1921-1944 гадах працаваў Беларускі музей імя Івана Луцкевіча (зачынены савецкімі ўладамі), з 2001 працуе аб’яднанне “Беларускі музей імя Івана Луцкевіча”. У Мінску,  у парку імя Янкі Купалы ўсталяваны памятны знак у гонар братоў Луцкевічаў.

Памёр 20 жніўня 1919 года.

Іван і Антон Луцкевічы, Аляксандр Уласаў у час выхаду «Нашай Нівы».

1958 год. Нарадзіўся Алесь Камоцкі.

Беларускі паэт, бард.

Удзельнік гуртоў “Близнецы”, “Zartipo”. Аўтар 9 альбомаў, у тым ліку “З бацькоўскай кружэлкі” – пераклады папулярных песен савецкіх часоў на беларускую мову.

Удзельнік многіх супольных праектаў, у тым ліку “Віно дажджоў” на творы У. Караткевіча, “Бывайце здаровы! Bella Ciao” – італьянскія песні па-беларуску, беларускія – па-італьянску, “Тузін. Перазагрузка”(2009, 2011).

1960 год. Гарадскі пасёлак Шацілкі стаў цэнтрам Парыцкага раёна Гомельскай вобласці.

29 ліпеня 1961 года Шацілкі пераменаваны ў г. Светлагорск, Парыцкі раён стаў Светлагорскім. Новая назва, як палічыла камуністычнае кіраўніцтва, сімвалізуе светлае жыццё савецкага Палесся. 

1970 год. Забіты невядомымі ў сваёй кватэры ў Нью-Ёрку Уладзімір Тамашчык (1900-1970). 

Беларускі грамадскі і рэлігійны дзеяч, архібіскуп Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы.

Актывіст беларускага руху ў Заходняй Беларусі, належаў да КПЗБ.

Пасля трох гадоў адбывання тэрміну ў польскай турме, з 1930 года жыў у Чэхаславакіі. Скончыў Пражскі політэхнічны ўніверсітэт.

Працаваў у Пражскім інстытуце заалогіі, браў удзел у грамадскім беларускім жыцці, быў сакратаром старшыні Рады БНР Васіля Захаркі.

З пачаткам Другой сусветнай вайны працаваў у беластоцкай газеце «Новая дарога», у Беларускім камітэце. Удзельнічаў у Другім Усебеларускім кангрэсе.

З 1944 года у эміграцыі ў Германіі. Быў старшынём Беларускага цэнтральнага камітэта. У 1949 прыняў манаства пад імем Васiль і стаў епіскапам Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы.

У 1951 годзе пераехаў у Нью-Ёрк. Стаў архіепіскапам Канадска-Амерыканскім. Браў актыўны ўдзел у беларускім грамадскім жыцці ў ЗША.

2011 год. Памёр Павел Місько (1931-2011).

Беларускі пісьменнік, празаік, паэт, публіцыст.

Працаваў у многіх газетах, узначальваў аддзелы рэдакцый штотыднёвіка “Літаратура і мастацтва”, часопіса “Полымя”, намеснікам галоўнага рэдактара выдавецтва “Мастацкая літаратура”. 

Аўтар шматлікіх кніг, зборнікаў апавяданняў і аповесцей, раманаў, сатыры і гумару, кніг твораў для дзяцей.

Яго творчасці ўласцівыя ўвага да бытавой стыхіі народнага жыцця, шчырыя адносіны да чалавека працы, жывое шматфарбнае народнае слова.

Пераклаў на беларускую мову паэму М. Гогаля “Мёртвыя душы”, казку П. Яршова “Канёк-гарбунок”, творы Я. Носава, К. Чукоўскага і іншых, перакладаў таксама з украінскай, польскай і балгарскай моў.

Фота з адкрытых крыніц.

Дзень у гісторыі. 22 сакавіка. Брэсцкі манетны двор. Пакараны К. Каліноўскі. Хатынская трагедыя. M.@rt.кантакт. Нарадзіліся кароль Ян Казімір, паэт А. Пысін.

Навіна ад

Сусветны дзень вады (World Water Day, з 1993 года).

Абвешчаны Генеральнай Асамблеяй ААН.

У рэзалюцыі Генеральнай Асамблеі прапанавана дзяржавам праводзіць у гэты дзень мерапрыемствы, прысвечаныя захаванню і засваенню водных рэсурсаў.

Па велічыні водных рэсурсаў рэк Беларусь займае чацвёртае месца ў Еўропе пасля Нарвегіі. 

Патэнцыял водных рэсурсаў Беларусі: 20 000 рэк і ручаёў, 11 000 азёр, 85 вадасховішчаў, 1 500 сажалак.

Разведаныя запасы прэсных падземных вод – 6,35 млн куб.м/суткі (609 радовішчаў).

Міжнародны дзень Балтыйскага мора (Baltic Sea Day, з 1986 года).

Абвешчаны ў 1986 годзе на 17-м пасяджэнні Хельсінкскай Канвенцыі ў гонар падпісання самой канвенцыі па Балтыйскаму мору ў 1974 годзе.

49% тэрыторыі Беларусі адносіцца да басейна Балтыйскага мора, рачных басейнаў Нёмана, Заходняй Дзвіны, Заходняга Буга.

Рака Заходняя Дзвіна

Сорак сарокаў (народны каляндар). 

Прыход вясны пасля раўнадзенства і сустрэча птушак з цёплых месцаў. “Жаўрукі прыляцелі, на галоўку дзецям селі”.

У хрысціянстве шануюць памяць сарака пакутнікаў Севастыйскіх – воінаў-хрысціян, якія прынялі пакутніцкую смерць. Усе яны былі родам з Кападокіі і служылі ў рымскім войску. Ваеначальнік запатрабаваў, каб хрысціяне разам з астатнімі салдатамі прынеслі ахвяру паганскім багам. Пасля адмовы іх падвергнулі катаванням, а потым распранулі і прымусілі стаяць у пакрытым лёдам возеры на працягу ночы. Да раніцы адзін з воінаў не вытрымаў – і пабег да цёплай лазні. Аднак яго месца сярод пакутнікаў заняў рымлянін Аглай, якога ўразіла стойкасць духу хрысціян.

У народзе гэты дзень лічыўся днём другой сустрэчы вясны (першая была на Грамніцы, трэцюю чакаюць на Дабравешчанне), адным з самых вялікіх свят у годзе. Сяляне казалі, што “на Сарокі дзень з ноччу мераецца, зіма канчаецца, вясна пачынаецца”. А прадвеснікамі вясны былі жаўрукі (хоць на Сарокі, па павер’і, з-за мора прыляталі 40 розных птушак).

Гаспадыні загадзя выпякалі з цеста печыва ў выглядзе птушак, як правіла, 40 штук – па колькасці загінулых пакутнікаў.

У гэты дзень вернікі прыходзяць у храм і ставяць 40 свечак у памяць аб загінуўшых.

Жавароначкі, прыляціце,

Цёпла лецейка прынясіце,

А зімачку прыбярыце,

Бо зімачка надаела,

Нам хлебушак пераела.

1609 год. Нарадзіўся Ян Казімір Ваза (1609–1672).

Кароль польскі і вялікі князь літоўскі (1648–1668), апошні манарх з дынастыі Ваза.

У час яго панавання адбыліся разбуральныя войны з Маскоўскай дзяржавай, казакамі, са Швецыяй. 

Пры ім былі страчаны Прусія, Смаленскае ваяводства, Кіеў і левабярэжная Украіна. 

Агульны гаспадарчы заняпад дзяржавы, няўдачы ў войнах, аслабленне міжнароднага становішча, напружаныя адносіны з магнатамі і шляхтай, смерць энергічнай і актыўнай у палітыцы каралевы Марыі Людвікі прывялі да адрачэння ад трона і эміграцыі ў Францыю ў верасні 1668 года.

1619 год. Кароль Жыгімонт III Ваза перадаў усе магілёўскія праваслаўныя цэрквы уніятам.

Гэта адбылося па скарзе уніяцкага арцыбіскупа І. Кунцэвіча на бясчынствы часткі гараджан супраць уніатаў. 

Указам караля прадпісвалася ўдзельнікаў узброенага выступу ў Магілёве ў 1618 годзе супраць уніятаў пакараць смерцю, на жыхароў накласці штраф, усе праваслаўныя цэрквы перадаць уніятам.

1659 год. Пастанова Сойма Рэчы Паспалітай аб біцці меднага шэлега (барацінкі) і заснаванні Брэсцкага манетнага двара.

Падчас правядзення грашовай рэформы 1659–1666 гадоў для выпуску меднага соліда (барацінкі) пачалося будаўніцтва манетнага двара ў Брэсце. Ён працаваў з 4 снежня 1665 да 16 снежня 1666 года і выбіў каля 241 мільёна медных солідаў на суму 2 674 268 злотых 10 грошаў.

На аверсе размяшчаўся бюст Яна II Казіміра Вазы, пад якім ініцыялы TLB (арандатара меднага двара). На рэверсе быў герб ВКЛ “Пагоня”, пад ім манаграма І. Кіршэнштэйна. Соліды брэсцкага двара падобныя на медныя соліды Віленскага меднага двара. 

Ёсць меркаванне, што большая частка тыражу мае адметныя рысы: шчыт з вострым вуглом, малая манаграма, палеаграфічныя асаблівасці.

1864 год. Публічна павешаны на гандлёвай плошчы Лукішкі ў Вільні Кастусь Каліноўскі (1838–1864).

Палітычны дзеяч, публіцыст, паэт. Адзін з кіраўнікоў паўстання 1863–1864 гадоў.

Скончыў юрыдычны факультэт Пецярбургскага ўніверсітэта, прымаў удзел у таемнай ваенна-рэвалюцыйнай арганізацыі афіцэраў Генштаба, якую ачольвалі З. Серакоўскі і Я. Дамброўскі. 

На Гародзеншчыне ствараў рэвалюцыйныя арганізацыі, у 1862 годзе з паплечнікамі распачаў выпуск «Мужыцкай праўды» – першай у гісторыі газеты на беларускай мове. У 1862 годзе ачоліў Літоўскі правінцыяльны камітэт па падрыхтоўцы паўстання, у студзені 1863 распачаў паўстанне, 1 лютага 1863 года узначаліў Часовы правінцыяльны ўрад Літвы і Беларусі.

29 студзеня 1864 года выдадзены царскім уладам камісарам Магілёўскай губерні Вітаўтам Парфяновічам. 

Таемна пахаваны на Гедзімінавай (Замкавай) гары ў Вільні, побач з іншымі лідарамі і ўдзельнікамі паўстання, забітымі на загад расійскай улады. Усе магілы былі зроўнены з зямлёй.

Урачыстае перапахаванне К. Каліноўскага і іншых паўстанцаў адбылося 22 лістапада 2019 года на могілках Росы у Вільні.

Адзін з першых беларускіх мастацкіх фільмаў быў «Кастусь Каліноўскі» (1928). У 1943 годзе ў гонар героя была названая савецкая партызанская брыгада, якая дзейнічала каля Гродна і Беластока.

У гонар деяча названыя вуліцы ў Мінску, Гродна, Магілёве, Пінску і іншых гарадах Беларусі, гімназія № 1 у г. Свіслач. Адзіны беларускі помнік усталяваны ў Свіслачы. Бюст усталяваны ў Нью-Ёрку.

Указ прэзідэнта Беларусі ад 15 студзеня 1996 года № 26 зацвердзіў Ордэн Кастуся Каліноўскага. Узнагарода не выкарыстоўваецца, але не выходзіла і адпаведнай пастановы аб яе скасаванні.

У 2022 годзе ва Украіне створаны беларускі полк імя Каліноўскага.

1865 год. Нарадзіўся Уладзіслаў Сівы-Сівіцкі, Стары Улас.

Беларускі паэт.

Дэбютаваў вершамі ў 1907 годзе ў «Нашай ніве». Шэраг вершаў надрукаваны ў «Анталогіі беларускай паэзіі» (1961), зборніку «Беларуская дакастрычніцкая паэзія» (1969).

У 1990 годзе выйшла яго кніга вершаў і публіцыстыкі «Год беларуса».

Памёр 30 верасня 1939 года.

1882 год. Нарадзіўся Эдуард Будзька.

Беларускі грамадскі дзеяч, паэт, публіцыст, настаўнік.

Аўтар і папулярызатар «Нашай нівы». Член  прэзідыума Беларускага нацыянальнага камітэта,  член Вялікай беларускай рады, сакратар Камісіі па стварэнні БДУ.

Удзельнічаў у стварэнні беларускіх школ, Будслаўскай беларускай гімназіі. Удзельнік беларускага нацыянальнага руху ў Літве, Латвіі, ЗША.

У час Другой сусветнай вайны, падчас нямецкай акупацыі Беларусі, працаваў настаўнікам у Мінску і Баранавічах. Прымаў удзел у Другім Усебеларускім кангрэсе.

Цяжка хворы выехаў у Канаду, потым у ЗША. Актыўна ўдзельнічаў у жыцці беларускай эміграцыі ў ЗША. Апублікаваў свае ўспаміны ў месячніку «Бацькаўшчына».

Памёр 14 жніўня 1959 года ў Чыкага.

1920 год. У в. Высокі Барок (цяпер Краснапольскі раён) нарадзіўся Аляксей Пысін.

Беларускі паэт. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР імя Янкі Купалы (1968) за кнігу вершаў «Твае далоні».

Пасля далучэння Заходняй Беларусі да БССР працаваў у газэце ў Бельску на Беласточчыне. Удезльнік Другой сусветнай вайны.

Працаваў у краснапольскай газеце «Чырвоны сцяг», у чэрыкаўскай раённай газеце, магілёўскіх абласных «За Радзіму», «Магілёўская праўда». З 1974 года да апошніх дзён быў сакратаром Магілёўскага абласнога аддзялення Саюза Пісьменнікаў.

Аўтар 12 кніг паэзіі, 4 зборнікаў вершаў для дзяцей, кніг вершаў і паэм, кнігі пра народныя песні і іх выканаўцаў «Бярозка ля кожных варот». Двойчы выходзілі Выбраныя творы ў 2 тамах.

Пераклаў на беларускую мову «Маабіцкі сшытак» М. Джаліля, зборнік вершаў М. Ханінава «Жураўлі над стэпам».

Памёр 27 жніўня 1981 года ў Магілёве. Пахаваны на каталіцкіх могілках.

У яго гонар названа школа (у ёй мемарыяльны музей паэта) у Палужы Краснапольскага раёна, вуліца ў Магілёве. На доме, у якім ён жыў па праспекце Міра, 35А ўсталявана мемарыяльная дошка. Магілёўская абласная бібліятэка арганізуе Пысінскія чытанні.

1943 год. Разам з жыхарамі спалена Хатынь.

У гэты дзень 149 жыхароў вёскі былі спалены жыўцом або расстраляны нямецкімі салдатамі і дапаможным паліцэйскім батальёнам за аказанне жыхарамі вёскі дапамогі партызанам. 

У карнай аперацыі ўдзельнічалі 118-ы батальён шуцманшафта і асобны карны батальён СС «Дырлевангер».

Апошні сведка трагедыі, Віктар Жалабковіч, памёр у 2020 годзе.

У 1969 годзе створаны мемарыял у памяць аб 9200 беларускіх вёсках, знішчаных нацыстамі.

1998 год. Памёр Пятро Шасцерыкаў (1919–1998).

Беларускі пісьменнік. Выхаванец магілёўскага педінстытута (1941), сакратар Магілёўскага аддзялення  Саюза пісьменнікаў, аўтар твораў на мясцовую тэматыку.

Яго пяру належаць шматлікія кнігі, аповесці, апавяданні. Ён з’яўляецца аўтарам літаратурнай апрацоўкі кніг успамінаў “Салдатамі былі ўсе”, “Арлы”, тэкстаў да фотаальбомаў “Магілёў”, “Магілёўская вобласць”.

Яго імем названа вуліца ў Магілёве.

2006 года. У Магілёве стартаваў Першы Міжнародны маладзёжны тэатральны форум M.@rt.кантакт.

У першы год у ім прынялі ўдзел 10 тэатраў з Беларусі, Расіі, Украіны, Польшчы, Літвы.

Мінулым годам, у сувязі з агрэсіяй Расіі супраць Украіны, тэатральны форум з міжнароднага ператварыўся ў форум тэатраў Саюзнай дзяржавы Беларусі і Расіі.

Сёлета з 20 па 27 сакавіка праводзіцца XVI Міжнародны форум. У асноўнай праграме запланавана 19 спектакляў калектываў з Беларусі, Расіі, Казахстана і Балгарыі.

Дзень у гісторыі. 4 снежня. Пачаў працу Берасцейскі манетны двор. Знесена яйка з выявай каметы, а сама камета прыляцела праз 12 дзён. Выйшаў апошні нумар газеты «Наша ніва» на тарашкевіцы.

Навіна ад

Увядзенне ў Храм Найсвяцейшай Багародзіцы (праваслаўная цэрква). 

Бацькі Дзевы Марыі, праведныя Іаакім і Ганна, маліліся з-за сваёй няплоднасці і далі абяцанне, што калі народзіцца дзіця, прысвяціць яго служэнню Богу. Малітвы іх былі пачутыя Госпадам, і ў іх нарадзілася дачка. Калі Прасвятой Дзеве споўнілася тры гады, бацькі вырашылі выканаць абяцанне. Сабраўшы родзічаў і знаёмых, са спяваннем малітваў і з запаленымі свечкамі ў руках яны прывялі яе, апранутую ў лепшую вопратку, у Ерусалімскі храм. Там сустрэлі Дзеву Марыю першасвяшчэннік і мноства духавенства.

Слова «Найсвяцейшая» азначае, што Божая Маці па сваіх дасканаласцях і сваёй святасці стаіць ня толькі вышэй за людзей, але і за святых анёлаў. «Вечнадзева» — значыць, што Божая Маці да Нараджэння Хрыста была Дзева, і ў Нараджэнне і пасля Нараджэння дзівосным чынам засталася такою ж.

 

1533 год. Памёр Васіль III Іванавіч. 

Вялікі князь маскоўскі (1505-1533).

Быў жанаты з Аленай Глінскай, дачкой літоўскага князя Васіля Глінскага, ад шлюба з якой меў сыноў Івана (будучы Іван Жахлівы), Юрыя.

У выніку двух маскоўска-літоўскіх войнаў (1507-1508 і 1512-1522) далучыў смаленскія землі, на яго бок перайшоў Міхал Глінскі. Далучыў да Масквы Пскоў (1510), Смаленск (1514), Разань (1521), Ноўгарад-Северскі (1522).

 

1665 год. Пачала працу Берасцейская мынца (менніца, манетны двор). 

Створана падчас грашовай рэформы караля Яна Казіміра для выбіцця літоўскіх медных шэлягаў – “барацінак” (у гонар прадстаўніка  арэндатара мынцы Тытуса Лівіюша Бараціні).

Працавала да 16 снежня 1666 года, калі была зачыненая каралеўскім распараджэннем.

На мынцы выбіта 240 680 150 медных шэлягаў на суму 2 674 268 злотых і 10 грошаў ці 240 680 150 шэлягаў (1 злоты = 90 грошам, 1 грош = 3 шэлягам).

Шэлягі, выбітыя на берасцейскай мынцы, падобныя да барацінак бітых віленскай мынцай. На авэрсе – партрэт Яна Казіміра, вакол надпіс IOAN CAS REX, пад партрэтам манаграма Бараціні – TLB. На рэверсе – Пагоня, вакол надпіс SOLI MAG DVC LIT 1665/1666. Над Пагоняю Вялікакняская карона, пад Пагоняю манаграма вялікага падскарбія літоўскага Гэраніма Крышпіна Кіршэнштэйна – KHPL. Некаторыя беларускія даследчыкі сцьвярджаюць, што гэта першае ў гісторыі Рэчы Паспалітай ўжыванне на манэтах не лацінскага, а польскага ці беларускага скароту.

Берасцейскія барацінкі адрозніваюцца ад віленскіх малой манаграмаю KHPL, і «Пагоняю», якая мае толькі шчыт, у той час, як «Пагоня» на віленскіх барацінках акрамя выгнутага шчыта мае «крылы».

 

1680 год. Курыца ў Рыме знясла яйка з выявай вялікай каметы, якую людзі ўбачылі 16 снежня таго ж года. 

Навуковага тлумачэння гэтаму няма.

Гэта была Вялікая камета ці Камета Кірха, ці Камета Ньютана. Адкрыта германскім астраномам Г. Кірхам у лістападзе 1680 года. Стала адной з самых яркіх камет XVII стагоддзя. Была бачнай няўзброеным вокам нават днём і адрознівалася доўгім хвастом. Апошні раз назіралася 19 сакавіка 1681 года.

 

1911 год. У Бабруйску нарадзіўся Ісак Давідовіч. 

Беларускі жывапісец і графік.

Працаваў у галіне станковага і манументальна-дэкаратыўнага жывапісу, у станковай і кніжнай графіцы, маляваў ілюстрацыі і плакаты, ствараў капэрты для Белпошты.

Сярод манументальных твораў – роспіс плафона «Дружба народаў» тэатра юнага гледача, пано «Беларускія народныя майстры» ў канферэнц-зале Беларускага таварыства дружбы і культурнай сувязі з замежнымі дзяржавамі. 

Афармляў кнігі З. Бядулі, Максіма Танка, Івана Мележа.

Памёр на наступны дзень апасля 82-га года нараджэння, 5 снежня 1993 года.

Фота: Давідовіч І. Курлаўскі расстрэл, 1939

 

1935 год. Нарадзілася Сцепаніда Сцепанюк. 

Легендарная беларуская ткачыха, народны майстар.

Адрадзіла «спадніцы-палатнянкі» і ткала маларыцкія касцюмы цалкам па традыцыйнай тэхналогіі – “кажушком”. У 2012 годзе апранула ў маларыцкі строй заслужаны аматарскі калектыў ансамбль танцу «Радасць» Брэсцкага ГДК.

Праводзіла майстар-класы для дзяцей і дарослых у Беларусі, Ўкраіне і Польшчы.

Шмат дзесяцігоддзяў спявала ў праваслаўнай царкве, уладальніца прыгожага сапрана.

У верасні 2021 года ў яе хаце здарыўся пажар, згарэла ўся яе калекцыя — натканыя ручнікі, посцілкі, наміткі, спадніцы-буркі і нават строй, які жанчына выткала сабе на смерць. Сама яна дзівам уратавалася.

Памерла 1 ліпеня 2022 года.

 

1939 год. У складзе БССР былі ўтвораны Баранавіцкая, Беластоцкая, Брэсцкая, Вілейская і Пінская вобласці. 

Утвораны на тэрыторыі далучанай Заходняй Беларусі. У гэты час тэрыторыя БССР склала 223 тысячы км². 

Пасля ўтварэння новых абласцей, іх колькасць узрасла да 10. 

Да гэтага, 15 студзеня 1938 года, былі ўтвораны Мінская, Віцебская, Гомельская, Віцебская, Палеская (цэнтр – Мазыр) вобласці.

 

1957 год. Памёр Леў Дашкевіч. Беларускі фотамастак, навуковец, вынаходнік, публіцыст, педагог.

Вандраваў у якасці фатографа Камісіі па апісанні мясцовасцей і плямён Каўказа, служыў дзяржаўным фатографам урада Азербайджанскай рэспублікі.

У Мінску чытаў курсы лекцый па сусветнай літаратуры і фатаграфіі ў інстытуце народнай адукацыі, выкладаў францускую мову ў Беларускім політэхнічным інстытуце, працаваў у Навукова-тэрміналагічнай камісіі Наркамасветы БССР, навуковым фатографам на медыцынскім факультэце БДУ, у Доме тэхнікі, на геаграфічным факультэце БДУ, 1-й клініцы Мінскага медінстытута, Інстытуце тэарэтычнай і клінічнай медыцыны АН БССР.

Яго фатаграфічныя працы друкаваліся ў выданнях: Азбукін М. «Географія Эўропы», Грамыка М. «Пачатковая географія», «Чатырохстолецьце беларускага друку», Багдановіч М. «Творы», «Сучаснае беларускае мастацтва», «Беларусь Савецкая: Фотаальбом» і іншых.

У верасні-снежні 2002 года ў Нацыянальным музеі гісторыі і культуры Беларусі адбылася выстаўка твораў Дашкевіча «Зачараваны Беларуссю».

 

1972 год. Памёр Мікалай Аладаў. 

Беларускі кампазітар і педагог. Народны артыст.

Адзін з арганізатараў і першых выкладчыкаў Беларускага музычнага тэхнікума і кансэрваторыі, адзін са стваральнікаў беларускай кампазітарскай арганізацыі, прафесар і дырэктар кансерваторыі.

Сваімі творамі заклаў асновы многіх жанраў беларускае прафесійнае музыкі. Даў першыя ў беларускай музыцы ўзоры драматычнай і лірыка-псіхалагічнай сімфоніі.

Кампазітару ўласцівы сімфанічнасць музычнага мыслення, шырокае выкарыстанне сродкаў поліфаніі, актыўнае стаўленне да фальклёрнага матэрыялу.

Рэдактар шматлікіх музычных выданняў, збіральнік і даследчык фальклёру.

Блізкі сябар Янкі Купалы.  

Аўтар каля 10 сімфоній, опер, у тым ліку «Тарас на Парнасе», паэм, рамансаў на вершы Я. Купалы і М.Багдановіча, кантат і іншых твораў.

 

1980 год. Памерла Вольга Галіна (па мужу Александроўская, дзявочае Грудзінская). 

Беларуская актрыса. Народная артыстка.

Служыла актрысай ў Беларускім дзяржаўным тэатры (цяпер Купалаўскі, Мінск), выкладала ў Беларускім тэатральна-мастацкім інстытуце.

Сярод найбольш значных роляў Марыя Аляксандраўна («Сям’я» І. Папова), Купавіна («Ваўкі і авечкі» А. Астроўскага), Соф’я («Апошнія» М. Горкага), Ранеўская, Аркадзіна («Вішнёвы сад», «Чайка» А. Чэхава). Іграла ў пастаноўкаў па творах Я. Рамановіча, Лопэ дэ Вэга, У. Шэкспіра, А. Астроўскага, Л. Талстога, М. Горкага і іншых.

Выступала ў перыядычным друку з успамінамі пра дзеячаў беларускага тэатра, з рэцэнзіямі на спектаклі, артыкуламі-разважаннямі пра сутнасць акцёрскага майстэрства.

 

1989 год. Генеральная Асамблея ААН ухваліла Міжнародную канвенцыю аб барацьбе з вярбоўкаю, выкарыстаннем, фінансаваннем і навучаннем наймітаў. 

Беларусь ратыфікавала канвенцыю 28 мая 1997 года. 

Канвенцыя ўяўляе сабой дамову паміж краінамі і ААН, якая накіравана на барацьбу з наймітамі, ставіць па-за законам розныя прыватныя вайсковыя кампаніі па тыпу ПВК Вагнера.

 

1989 год. У Маскве кіраўнікі Балгарыі, Венгрыі, ГДР, Польшчы і СССР асудзілі ўвод іх войскаў у Чэхаславакію ў жніўні 1968 года. 

У заяве кіраўнікоў гэтых краін рашэнне аб уступленні саюзных войскаў у Чэхаславакію прызнана памылковым і асуджана як неабгрунтаванае ўмяшанне ва ўнутраныя дзяржавы.

Нагадаем, што ў студзені 1968 года ў ЧССР быў узяты курс на дэмакратычнае абнаўленне сацыялізму. Гэта выклікала трывогу ў СССР. Увод войск у Чэхаславакію пачаўся 20 жніўня 1968 года ў 23.00. У ноч на 21 жніўня былі ўведзены войскі СССР, Польшчы, ГДР, Венгрыі і Балгарыі з чатырох напрамкаў. На аэрадромы ЧСССР былі перакінуты паветрана-дэсантныя войскі СССР, якія ўзялі пад кантроль найважнейшыя аб’екты, перш за ўсё ў Празе і Брно.

На працягу 36 гадзін войска (300 000 чалавек) краін Варшаўскай дамовы (акрамя Румыніі) ўсталявалі поўны кантроль над чэхаславацкай тэрыторыяй. 200-тысячнае чэхаславацкае войска не аказвала ніякага супраціву. Яно заставалася ў казармах, выконваючы загад свайго міністра абароны.

Кіраўніцтва Кампартыі Чэхаславакіі было арыштавана і дастаўлена ў Маскву. Але план сфарміраваць “рэвалюцыйны ўрад” з лаяльных СССР чэхаславацкіх дзеячаў праваліўся. Усе пласты грамадства Чэхаславакіі выступілі рэзка супраць знаходжання замежных войскаў на тэрыторыі краіны.

У канцы жніўня чэхаславацкія кіраўнікі былі вернуты на радзіму. 16 кастрычніка 1968 года была створана Цэнтральная група войскаў СССР у Чэхаславакіі са штабам у Мілавіцы пад Прагай і ў складзе дзвюх танкавых і трох мотастралковых дывізій.

Цэнтральная група войскаў была выведзена з ЧССР толькі ў 1991 годзе па дамове 26 лютага 1990 года. Войскі СССР размяшчаліся ў 67 паселішчах Чэхіі і ў 16 Славакіі. У баявым складзе налічвалася звыш за 1100 танкаў, 2500 БМП, 1200 артсістэм, 100 самалётаў, 170 верталётаў. Агульная колькасць вайскоўцаў складала звыш 92 000, грамадзянскага персанала – 45 000.

 

2008 год. Выйшаў апошні нумар газеты «Наша ніва», надрукаваны тарашкевіцай.

Ад заснавання і да №595 (45) за 4 снежня 2008 года газета друкавалася «тарашкевіцай». Аднак, на сайце газеты перадрук паведамленняў беларускіх інфармацыйных агенцтваў і артыкулаў з іншых беларускамоўных выданняў на беларускай літаратурнай мове размяшчаўся і раней. 

Выкарыстанне газетай старога правапісу стала падставай для дыскусій як сярод аўтараў газеты, так і сярод чытачоў інтэрнэт-версіі газеты ў сувязі з абавязковым пераводам выдання з 1 верасня 2010 года на новы правапіс паводле Закона аб правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі. 

У 2007 годзе заснавальнік газеты і першы яе рэдактар С. Дубавец прызнаў ранейшую правільнасць, але далейшую бесперспектыўнасць выбару газеты на карысць тарашкевіцы.

Дзень у гісторыі. 20 лістапада. Нарадзіліся аўтар гімна БССР Міхась Клімковіч, пісьменнік Міхась Зарэцкі, паэтэса Яўгенія Янішчыц. Распачаўся Нюрнбергскі працэс. Дзень памяці Гаўрылы Гарэцкага

Навіна ад

Сусветны дзень дзіцяці (World Children’s Day, з 1959 года). 

Генеральная Асамблея ААН у гэты дзень у 1959 годзе прыняла дэкларацыю правоў дзіцяці, а ў 1989 – Канвенцыю аб правах дзіцяці.

Штогод 11 мільёнаў дзяцей паміраюць, не дажыўшы да свайго пятага дня нараджэння, яшчэ дзясяткі мільёнаў застаюцца фізічна ці разумова хворымі, не маючы магчымасці для сталення, жыцця і развіцця.

Дзіцячы фонд ААН вядзе шырокую працу па ўсіх аспектах дзіцячага здароўя, здароўя цяжарных жанчын.

Міжнародны дзень аховы дзяцей адзначаецца штогод 1 чэрвеня.

1480 год. Нарадзіўся Фернан Магелан. 

Партугальскі і іспанскі мараплаўца. 

Камандаваў экспедыцыяй, якая здзейсніла першае кругасветнае падарожжа (22 сакавіка 1518 – 8 верасня 1522). 

Адкрыў праліў (Магеланаў) паміж Атлантычным і Ціхім акіянамі. 

Экспедыцыя даказала шарападобнасць Зямлі. 

Магелан быў забіты на востраве Мактан (Філіпіны) падчас сутычкі з мясцовымі жыхарамі 27 красавіка 1521 года. 

Далей павеў экспедыцыю яго памочнік Эль-Кана.

wikimedia.org

1621 год. Памёр Крыштоф Радзівіл Пярун. 

Дзяржаўны дзеяч ВКЛ. Сын Мікалая Радзівіла Рудога, вялікі гетман літоўскі, ваявода віленскі.

Удзельнік Інфлянцкай вайны 1558-1582 гадоў: узяў замак Усвяты, нанёс паражэнне расійскаму войску каля Вялікіх Лук. 

Удзельнічаў у рэйдзе (1581) па тылах рускіх войск да вярхоўяў Волгі, заняў Старыцу і Ржэў, што разам з аблогай Пскова прымусілі Івана Грознага падпісаць перамір’е. Гэты рэйд паслужыў нагодай для стварэння шэрагу паэтычных твораў у гонар Крыштафа Радзівіла – Ф. Градоўскага, Г. Пельгрымоўскага, Я. Каханоўскага, А. Рымшы.

Прыхільнік плана стварэння дзяржаўнай уніі ВКЛ, Польшчы і Расіі на чале з вялікім князем.

Змагаўся з паўстаннем Налівайкі 1594-1596. У 1601 года нанёс паражэнне шведам ў бітве пад Кокенгаўзэнам, узяў Вендэн.

Фундатар і будаўнік кальвінісцкіх сабораў, апякун вучоных, дзеячаў беларускай культуры.

1648 год. Каралём Польшчы і вялікім князем ВКЛ абраны Ян Казімір Ваза. 

Займаў сталец да 1668 года. Апошні з дынастыі Ваза. Намінальна і спадчынна да 1660 году насіў тытул караля Швецыі. Кардынал ордэна езуітаў.

У 1661 годзе надаў езуіцкай калегіі ў Львове статус унівэрсытэту — першага ва Ўкраіне.

У час яго кіравання адбыліся найбольш разбуральныя войны: з Масковіяй (1654-1667) і Швецыяй (1655-1660). Маскоўскія войскі акупавалі большую частку ВКЛ, а шведы — значную частку Польшчы разам з Варшавай.

У 1657 годзе Рэч Паспалітая адмовілася ад сувэрэнных правоў на Прусію, паводле Андрусаўскага міру (1667) страціла Смаленскае ваяводства, Кіеў і ўсе тэрыторыі Ўкраіны на ўсход ад Дняпра.

Агульны гаспадарчы заняпад Рэчы Паспалітай, няўдачы ў войнах, аслабленне міжнароднага становішча дзяржавы, напружаныя адносіны з магнатамі і шляхтай  прывялі да таго, што 16 верасьня 1668 года Ян Казімір адмовіўся ад кароны і назаўсёды выехаў у Францыю.

wikimedia.org

 1695 год – Партугальскія каланізатары абезгаловілі Зумбі дус Палмарэса (у  хрышчэнні Мозес Бруна Грэгарыа). 

“Чарнаскуры Спартак”, правадыр збеглых негрыцянскіх рабоў Паўночна-Усходняй Бразіліі.

Яшчэ за 100 з лішнім гадоў да гэтага ў бразільскіх джунглях сталі ўзнікаць шматлікія квіломба – ваенныя лагеры збеглых рабоў, якія нападалі на каланізатараў і вызвалялі не толькі сваіх субратаў па расе, але і індзейцаў. Зумбі быў выхаваны партугальскім святаром і ў 1677 годзе, нягледзячы на маладосць, быў абраны вярхоўным кіраўніком найбуйнейшага квіломба – Палмарэса.

Пад лозунгам “Лепш памерці, чым жыць рабом” Зумбі больш за два дзесяцігоддзі змагаўся з партугальцамі і галандцамі, але быў выдадзены здраднікам. Дзень яго гібелі адзначаецца ў Бразіліі як Дзень негрыцянскай самасвядомасці.

tunnel.ru

 1899 год. Нарадзіўся Міхась Клімковіч. 

Беларускі пісьменнік, крытык, драматург, аўтар тэксту гімна БССР – «Мы, беларусы».

Першы старшыня праўлення Саюза пісьменнікаў БССР (1934-1939).

У 1936 годзе спрабаваў скончыць жыццё самагубствам, бо быў абвінавачаны ў сувязях з «трацкістамі і нацдэмамі».

Аўтар многіх паэм, вершаваных п’ес, драматычных твораў, некаторыя з якіх ставілася ў купалаўскім тэатры, лібрэта да опер і балетаў, перакладаў на беларускую мову творы рускіх, украінскіх, польскіх, літоўскіх аўтараў і іншых.

Даследаваў беларускую літаратуру.

Памёр 5 лістапада 1954 года.

1901 год. нарадзіўся Міхась Зарэцкі (Касянкоў). 

Беларускі празаік, драматург, перакладчык, крытык.

Дзяцінства прайшло ў в. Зарэчча (цяпер частка Шклова) – адсюль псеўданім.

Настаўнічаў на Магілёўшчыне, загадваў Шклоўскім валасным аддзелам народнай асветы, быў палітпрацаўніком Чырвонай Арміі, загадваў аддзелам літаратуры і мастацтва акадэміі навук.

Член кіраўніцтва літаратурнага аб’яднання «Маладняк», рэдактар часопіса «Маладняк». Адзін з ініцыятараў стварэння новага літаб’яднання «Полымя».

Адзін з ініцыятараў тэатральнай дыскусіі ў лістападзе 1928 года. Яго выступленні ў друку былі расцэненыя як праявы нацыянал-дэмакратызму. 

Арыштаваны 3 лістапада 1936 года, асуджаны 28 кастрычніка 1937 года да вышэйшай меры пакарання і на наступны дзень расстраляны.

Аўтар апавяданняў, аповесцяў, п’ес, крытычных артыкулаў. Пачынальнік рамантычнага кірунку ў беларускай савецкай прозе. Многія рукапісы загінулі, у прыватнасці, гістарычная драма «Рагнеда», працяг рамана «Крывічы».

Пераклаў на беларускую мову раман «Цэмент» Ф. Гладкова, «Прыгоды бравага салдата Швейка ў часе сусветнай вайны» Я. Гашака.

1917 год. Начальнікам штаба Вярхоўнага галоўнакамандуючага прызначаны начальнік магілёўскага гарнізона генерал Міхаіл Бонч-Бруевіч. 

Рускі і савецкі геадэзіст, ваены тэарэтык, удзельнік Першай сусветнай і грамадзянскай войн. З беларуска-літоўскай шляхты Магілёўскай губерні.

Генерал-маёр імператарскай і генерал-лейтэнант Чырвонай арміі. 

Доктар ваеных і тэхнічных навук.  

Першы царскі генерал, які перайшоў на бок Савецкай Расіі.

wikimedia.org

1945 год. Распачаўся судовы працэс у Нюрнбэргу над 24 ваеннымі кіраўнікамі нацысцкай Нямеччыны. 

Пачатак Нюрнбэргскага працэсу – суда над ваеннымі злачынцамі Трэцяга рэйху.

Міжнародны судовы працэс над групай галоўных нацысцкіх ваенных злачынцаў праходзіў з 10:00 20 лістапада 1945 па 1 кастрычніка 1946 года ў Міжнародным ваенным трыбунале ў Нюрнбергу (Германія). 

Пагадненне аб стварэнні Міжнароднага ваеннага трыбунала і яго Статут былі выпрацаваны СССР, ЗША, Вялікабрытаніяй і Францыяй падчас лонданскай канферэнцыі ў  чэрвені-жніўні 1945 года.

Сярод адданых суду былі Г. Герынг, Р. Гес, І. Рыбентроп, В. Кейтэль, Э. Кальтэнбрунер, А. Розенберг, Г Шахт, Г. Круп, К. Дзенніц, А. Йодль, М. Борман і іншыя.

Усім ім было прад’яўлена абвінавачанне ў здзяйсненні найцяжкіх ваенных злачынстваў і ў складанні і ажыццяўленні змовы супраць міру і чалавечнасці.

Яшчэ ў 1950-х гадах былі прадпрынятыя спробы стварыць пастаянна дзейны міжнародны крымінальны суд, які б разглядаў справы аб здзяйсненні ваенных злачынстваў і злачынстваў супраць чалавечнасці ў будучыні, але такі орган (Міжнародны крымінальны суд) пачаў сваю дзейнасьць толькі ў 2002 годзе.

tunnel.ru

 1948 года. Нарадзілася Яўгенія Янішчыц. 

Беларуская паэтэса, перакладчыца. “Самая таленавітая з усіх самых таленавітых паэтэс Беларусі” (В. Быкаў). Лаўрэатка прэміі Ленінскага камсамола Беларусі, Дзяржаўнай прэміі БССР імя Янкі Купалы.

Аўтар вершаў, 6 зборнікаў лірыкі, зборніка выбраных твораў «У шуме жытняга святла», паэм, літаратурна-крытычных артыкулаў, рэцэнзій.

Перакладала на беларускую мову з рускай і ўкраінскай.

Яе асобныя вершы пакладзены на музыку.

Паэтычная спадчына паэткі – адна з самых яскравых і таленавітых старонак беларускай літаратуры другой паловы XX стагоддзя.

Цяжка і марудна папраўлялася пасля аварыі ў Магілёве ў 1976 годзе, калі атрымала мноства пераломаў і была надоўга прыкавана да бальнічнага ложка. Яна так і не здолела перамагчы фізічны боль і пакуты. Па афіцыйнай версіі, паэтка трагічна загінула 25 лістапада 1988 года. Яна выпала з восьмага паверха аднаго з мінскіх дамоў.

Яе імя носіць школа ў в. Парэчча Пінскага раёна.

wikimedia.org

 1954 год. Нарадзілася Святлана Снапкоўская. 

Беларускі гісторык і педагог. Доктар гістарычных навук, прафесар.

Працавала ў БДУ, Нацыянальным інстытуце адукацыі, Беларускім педагагічным універсітэце імя М. Танка.

Даследуе гісторыю палітыкі царызму ў галіне адукацыі на Беларусі, педагогікі і асветы Беларусі ў 2-й пал. ХІХ ст. – пачатку XX стагоддзя. Адзін з рэдактараў калектыўных прац «Асвета і педагагічная думка на Беларусі: Бібліяграфічны паказ», «Народная педагогіка беларусаў».

1962 год. У в. Ракушава Круглянскага раёна нарадзіўся Міхаіл Баразна. 

Беларускі мастак, мастацтвазнаўца, рэктар Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў. Ганаровы член Расійскай акадэміі мастацтваў.

Працаваў у выдавецтве «Беларусь». З 1992 года працуе ў Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў. Прафесар кафедры гісторыі і тэорыі мастацтваў.

У якасці рэктара БДАМ удзельнічаў у рэпрэсіях супраць студэнтаў, якія пратэставалі супраць фальсіфікацыі прэзідэнцкіх выбараў 2020 года. У сувязі з гэтым з чэрвеня 2021 года знаходзіцца ў санкцыйных спісах Еўрасаюза.

1988 год. Памёр ўраджэнец Мсціслаўскага раёна Гаўрыла Гарэцкі. 

Беларускі геолаг, географ, эканаміст, дэмограф, археолаг, грамадскі дзеяч. Доктар геолага-мінералагічных навук, заслужаны дзеяч навукі. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР, Дзяржаўнай прэміі БССР. Родны брат класіка беларускай літаратуры Максіма Гарэцкага.

Першы дырэктар (1927) Беларускага навукова-даследчага інстытута сельскай і лясной гаспадаркі. У 28 гадоў стаў акадэмікам – самы малады сярод акадэмікаў да гэтага часу.

Арыштоўваўся ДПУ (1920, 1922, 1930, 1937, 1938). У 1931, 1938 годах прыгаворваўся да расстрэлу.

Вязень ГУЛАГ. У лагерах стаў геолагам. У 1939-1968 гадах – удзельнік будоўляў амаль усіх найбуйнейшых ГЭС у еўрапейскай частцы Расіі і Украіны, каналаў, вадасховішчаў, абвадняльных, арашальных і шлюзавых сістэм.

Па вяртанню на Беларусь, працаваў у Інстытуце геахіміі і геафізікі АН БССР.

Аўтар даследаванняў па эканоміцы, насельніцтве, фальклоры, дэмаграфіі, археалогіі, геалогіі. Ім закладзены асновы новай у СССР галіны ведаў – палеапатамалогіі, вучэння аб старажытных рэках.

Адзін са стваральнікаў руска-беларускага слоўніка. Аўтар успамінаў пра Максіма Горкага, Якуба Коласа, Янку Купалу, Максіма Гарэцкага і іншых.

Дамогся вяртання імя і творчасці Максіма Гарэцкага.

У гонар яго названы 13 відаў выкапнёвых раслін і жывёл.

wikimedia.org

2020 год. Памёр ураджэнец Крычаўскага раёна Віктар Цітоў. 

Беларускі этнолаг і гісторык культуры. Доктар гістарычных навук, прафесар.

Выхаванец гісторыка-геаграфічнага факультэта Магілёўскага педінстытута.

Распрацаваў канцэпцыю гісторыка-этнаграфічнага раянавання Беларусі. Даследаваў тыпалогію культурных ландшафтаў, гістарычныя стасункі Беларусі і сумежных тэрыторый, беларускую дыяспару, этнічную гісторыю і геаграфію Беларусі, традыцыйную народную культуру, гісторыю народнай адукацыі, праблемы нацыянальных узаемаадносін.

Удзельнічаў у распрацоўцы навукова-метадычных прынцыпаў аховы помнікаў, арганізацыі музеяў-скансэнаў, у складанні «Нацыянальнага атласу Беларусі».