Дзень у гісторыі. 10 кастрычніка. Сталін перадаў Літве беларускую Вільню. Нараджэнне “рускай” водкі, гісторыкаў Міхаіла Без-Карніловіча, Кастуся Тарасава, Валеря Галубовіча і «паэта з рысамі рыцара» Леаніда Дранько-Майсюка

 Сусветны дзень псіхічнага здароўя (World Mental Health Day, з 1992 года). Псіхічнае здароўе з’яўляецца неад’емнай часткай і найважнейшым кампанентам здароўя. 

Яно вызначаецца як стан дабрабыту, пры якім кожны чалавек можа рэалізаваць свае здольнасці і ўласны патэнцыял, супрацьстаяць звычайным жыццёвым стрэсам, прадуктыўна і плённа працаваць і ўносіць уклад у жыццё сваёй супольнасці. 

У гэтым пазітыўным сэнсе псіхічнае здароўе з’яўляецца асновай дабрабыту кожнага чалавека і эфектыўнага функцыянавання ўсёй супольнасці.

У свеце больш за 450 мільёнаў чалавек пакутуюць на псіхічныя захворванні. 

Кожны сёмы – дакучлівы параноік / умераны шызафрэнік, альбо схільны дэпрэсіям і алкагалізму, розным фобіям.

1503 год. Манахі маскоўскага Крамля ўпершыню атрымалі “рускую” водку. Яе выкарыстоўвалі як антысептычны сродак.

Тэрмін «водка» уваходзіць шырока ў мову з 1533 года ў адносінах да лекавай спіртавой настойкі са збожжа. 

На землях ВКЛ першыя моцныя алкагольныя рэктыфікаваныя напоі называліся хлебнае віно, акавіта (з 1398), гаржалка (gorzałka, 1528-1532), віні крамаці (“паленае віно”,  1537 год).

1702 год. Капітуляцыяй абаронцаў горада скончылася аблога Быхава казакамі і войскам ВКЛ.

Гераічны старабыхаўскі гарнізон мусіў здацца на ганаровых умовах і прысягнуць каралю Аўгусту II. 

Усе абаронцы амнісціраваліся. Мяшчанам пакідаліся ўсе вольнасці і прывілеі.

Аблога цягнулася з 29 жніўня да 10 кастрычніка 1702 года. 

Прычына аблогі ў тым, што ўладальнік Быхава К. Сапега падтрымліваў шведскага караля Карла XII і быў супраць хаўруса Рэчы Паспалітай з Пятром І.

1783 год. Пайшоў з жыцця Людвік Грынцэвіч. 

Вялікалітоўскі архітэктар эпохі позняга барока, манах-дамініканец.

Злучыў традыцыі архітэктуры барока з элементамі мясцовай архітэктуры. 

Пабудаваў шэраг храмаў, у тым ліку  касцёл і дамініканскі кляштар Святога Юрыя каля в. Валынцы (зараз Верхнядзвінскі раён), спраектаваў фасад віленскага касцёла Узнясення Гасподняга.

У 1749 годзе апублікаваў неаднаразова перавыдаваны малітоўны даведнік па Жэмайцкай Кальварыі.

1794 год. У баі пад Мацяёвіцамі быў цяжка паранены і трапіў ў расійскі палон Тадэвуш Касцюшка.

На наступны дзень Т. Касцюшку, пад імем Шыманскага, праз Кіеў, Чарнігаў, Магілёў, Шклоў, Віцебск і Ноўгарад адправілі ў Санкт-Пецярбург.

Начальнікам узброеных сіл 12 кастрычніка 1794 года Найвышэйшая Рада прызначыла Тамаша Ваўжэцкага.

1796 год. Нарадзіўся Міхаіл Без-Карніловіч.

Беларускі гісторык, краязнавец, этнограф, вайсковы тапограф, статыстык, генерал-маёр. 

Брат дзекабрыста Аляксандра Карніловіча.

Карніловіч стаў Без-Карніловічам у выніку бюракратычнай памылкі.

Праводзіў тапаграфічнае і ваенна-статыстычнае вывучэнне Мінскай, Віцебскай і іншых губерняў, Беластоцкай акругі. 

Збіраў звесткі аб беларускіх старажытнасцях.

Аўтар ваенна-статыстычнага агляду Віцебскай губерніі, кнігі «Гістарычныя звесткі пра выдатныя мясціны на Беларусі…» (1855).

Тэрыторыю Беларусі абмяжоўваў Віцебскай i Магілёўскай губернямі, астатнія землі называў Літвой. 

Беларусамі лічыў нашчадкаў крывічоў, гаварыў пра беларусаў як пра асобны народ. 

1867 год. Памёр Ігнат Легатовіч

Беларускі і польскі паэт, педагог. 

Вёў педагагічную дзейнасць у Лепелі, Полацку, Вількаміры, Мінску. Блізкі сябар Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіч.

Бібліёграф, выдавец гісторыка-літаратурных помнікаў, перакладчык, збіральнік афарызмаў. Меў багаты кнігазбор з унікальнымі выданнямі.

Аўтар навуковай працы «Даследаванне пра лісты» (1817), кніг на польскай мове «Эпіграмы» (Вільня, 1848), дыдактычных двухрадковых максімаў «Алафтэгмы» (Вільня, 1854), павучальных кніг для дзяцей і юнацтва.  

1938 год. Памёр у ГУЛАГу Адам Бабарэка

Беларускі пісьменнік і крытык, паэт, філосаф.

Адзін з арганізатараў і кіраўнікоў літаратурных аб’яднанняў «Маладняк», «Узвышша». Працаваў у БДУ, Інстытуце беларускай культуры.

Аўтар кнігі прозы, літатурна-крытычных прац, распрацоўваў  метадалагічныя пытанні літаратуразнаўства і эстэтыкі.

Даследаваў гісторыю беларускай літаратуры, творчасць Я. Коласа, М. Багдановіча, У. Дубоўкі, М. Чарота, З. Бядулі і іншых.

Рэпрэсаваны НКУС у 1930 годзе па справе «Саюза вызвалення Беларусі».

На фота А. Бабарэка сядзіць 2-гі злева

1939 год. Вільня і частка Віленскай вобласці БССР перададзены Літве. 

Сталінам перададзена Літве 6909 км² з 490 тысячамі жыхароў.

У склад БССР тэрыторыя ўваходзіла з 24 верасня 1939 года. 

Арганізоўваліся  беларускія школы, установы, выходзіла газета “Вiленская праўда”. Абмяркоўваліся планы аб переносе сталіцы БССР з Мінска ў Вільню.

Пасля далучэння Літоўскай ССР да СССР у кастрычніку 1940 года ад БССР дадаткова перададзена Літве тэрыторыя ў 2637 км².

1940 год. Нарадзіўся Кастусь Тарасаў. 

Беларускі пісьменнік, гісторык, дзеяч нацыянальна-дэмакратычнага руху.

Працаваў у  геалагічнай экспедыцыі, у выдавецтвах, часопісах, газетах, на кінастудыі «Беларусьфільм».

Аўтар кніг аповесцяў, эсэ, раманаў на гістарычныя тэмы, пра Грунвальдскую бітву, Рагнеду, Міндоўга. 

Па матывах яго аповесці  «Чорны шлях» драматург Аляксей Дудараў напісаў п’есу «Ядвіга» (Купалаўскі тэатр, рэжысёр Валер Раеўскі).

Узнагароджаны Прэміямі Міністэрства абароны СССР за раман «Пагоня на Грунвальд» (1988), «Залаты апостраф» журнала «Дзеяслоў» (2007), імя Францішка Багушэвіча Беларускага ПЭН-цэнтру (2010).

Памёр 20 сакавіка 2010 года.

 1943 год. У Магілёве нарадзіўся Валеры Галубовіч. 

Беларускі гісторык. Кандыдат гістарычных навук, прафесар.

Даследчык гісторыі гаспадаркі ў IX-XIII стагоддзях, БССР у 1940-1980-я, гісторыі развіцця ў Беларусі эканамічнай навукі і адукацыі.

Пад яго кіраўніцтвам упершыню для студэнтаў эканамічных спецыяльнасцяў распрацаваны курсы «Эканамічная гісторыя Беларусі», «Эканамічная гісторыя Беларусі і замежных краін».

Сябар рэдакцыйнай калегіі “Беларускага гістарычнага часопіса”.

1957 год. Нарадзіўся Леанід Дранько-Майсюк. 

Беларускі паэт. Аўтар 16 кніг. 

Асобныя яго вершы пакладзены на музыку. Уладзімір Караткевіч называў яго  «паэтам з рысамі рыцара». 

Па словах Уладзіміра Някляева, ўяўленні пра рыцарства Дранько-Майсюка «злучаны з яго стаўленнем да жанчыны, да сяброў, да паэзіі, да Беларусі і ўсяму крэўнаму, беларускаму».

 

Šukańnie: как привезти могилевскую (белорусскую) деревню в Вильнюс и сделать из этого арт-лабораторию и фестиваль

Традиционная культура белорусских деревень постепенно исчезает вместе с ее носителями. Мы поговорили с авторками проекта низовой этнографии Šukańnie (Шуканне): Полиной, Алиной и Александрой о том, почему они организовали экспедицию по белорусским деревням и как превратили собранные материалы в арт-лабораторию и выставку. 

Девушки говорят о себе как о сообществе городских энтузиасток, которые ощущают особую связь с деревней, ее жителями и культурой. Участницы творческой группы уже давно ездят вместе в экспедиции, теперь они решили привезти находки в город, чтобы как можно больше людей узнали про жизнь  деревень и даже, возможно,  сами отправились в этнографические поездки.

«С помощью этого проекта мы пытаемся разобраться, зачем нам, городским жителям, идентифицировать себя через традиционную культуру и понять есть ли ей место в городской современной среде», – говорит Алина.

Полина охарактеризовала этот проект как “телепорт в теплые руки бабушки”, когда все было легко и беззаботно. По ее словам, искренность и любовь помогают многим проходить сложные жизненные этапы, побуждают интересоваться историей и культурой своей страны и доказывают, что нет ничего невозможного.

Экспедиции в Косаричи и Вэлямичи

По словам авторок проекта, в экспедиции они обычно отправляются спонтанно и без ожиданий какого-то конкретного результата, но в этот раз важно было снять хороший видеоматериал для фестиваля. Поэтому было принято решение поехать в деревню Косаричи в Могилевской области, где они  бывали раньше. Там и познакомились с бабой Волей и бабой Верой. В Косаричах также живет единомышленник девушек Андрей Уфимцев, который выкупил здание бывшего сельского клуба и реконструировал его. Теперь там  в соседский центр с коворкингом, кинозалом, библиотекой. Поскольку место уже знакомое и было понятно, куда и к кому идти, не нужно было тратить время на разведку и удалось заснять разные планы деревни и интервью с бабушками.

Слева: интервьюирование бабушки Воли из деревни Косаричи Могилевской области
Справа: архивные фотографии бабушки Веры.
Фото: авторы проекта низовой этнографии Šukańnie.

А вот с экспедицией во вторую деревню получилась история, которая показывает «всю суть нашего белорусского менталитета», как говорит Алина. Девушки нашли инстаграм деревни Вэлямичи, что в Полесье, его ведет девушка Саша, которая родом из этой деревни. Авторки проекта написали ей в директ. Выяснилось, что Саша переехала в Польшу, но дала контакт своего отца – Владимира Яковлевича, который был готов принять их у себя. Так стало ясно, что надо ехать. В Вэлямичах они узнали, что в эту деревню десятилетиями приезжали этнографы из разных стран для сбора уникальной полесской культуры. Там девушкам удалось взять интервью у 94-летней Марыи Мусееуны, которая рассказала про деревенский быт, плетение лаптей, гуканье весны, свадьбу и рецепты. 

«Больше всего во время экспедиции нас впечатлило гостеприимство людей. Оно так близко и понятно на всех уровнях, наша адметнасць. А также было удивительно, какая разная Беларусь может быть в культурном плане. Но главное, мы еще раз убедились, что у нас осталось мало, слишком мало времени, чтобы успеть поговорить с настоящими носителями традиционной культуры, осовременивается», – говорит Александра.

Фестиваль “Šukańnie”

Помимо экспедиции девушки также организовали фестиваль в Вильнюсе. Он состоял из арт-лаборатории, фотовыставки, аудиоэкспозиции, выставки материальных объектов и видеоарта. Идея была в том, чтобы даже те, у кого нет никакой эмоциональной связи с белорусской деревней, могли пропустить ее через себя. Мы размышляли о том, как сейчас говорить о наследии деревень и поняли, что будет здорово использовать перформативные практики и фестиваль. Мы хотели, чтобы наши мероприятия становились местом, где встречаются люди, объединенные деревенской тематикой. Связь может строится на опыте пребывания в деревне или просто на интересе к традиционной культуре,” – говорит Алина.

Арт-лаборатория в Вильнюсе

Участники “Шукання” могли быть и зрителями, и перформерами в рамках арт-лаборатории. Было две рабочих группы: одна сконцентрировалась на телесных практиках и теме деревенского быта, другая — работала с текстом, геймификацией и темой ритуала. Группы работали в течение дня со своими кураторами и одной из эксперток. Сначала участники и участницы лаборатории (15 человек) просмотрели интервью с бабушками, которое было снято во время июньских экспедиций. Затем все участники разделились на две рабочие группы: первая работала с телесными практиками, вторая – с текстом. 

Телесная группа работала с телом, разбирала элементы и действия, характерные для деревенского быта (жать жниво, подоить корову, заготовить травы). Вместе они выстроили повествовательную линию, которая затем вылилась в перформанс. 

Процесс работы одной из групп. Фото: Юля Савич

Вторая группа работала с писательскими практиками на тему правил и табу: выстраивала нарратив истории, а затем представила результаты в формате интерактивной читки, где зрители сами выбирали дальнейшие шаги главных героев. Во время работы участники снова обращались к интервью, чтобы узнать этнографические моменты (из чего раньше состоял день, как молодые знакомились, какими ритуалами сопровождалась свадьба) и прочувствовать эмоции (смутак по времени, которое прошло, печаль из-за того, что из деревень все больше уезжают). Вечером состоялся показ, на который пришли зрители, и онлайн-трансляция для тех, кто не смог присоединиться.

Показ работы одной из групп. Фото: Юля Савич

Лаборатория собрала вокруг себя тех, кто интересуются традиционной культурой, и тех, у кого есть личная связь с деревней. В каком-то смысле Šukańnie стало способом дотронуться до Беларуси для тех, кто сейчас не там. Среди результатов лаборатории два  перформанса, но что важнее – это новые связи, эмоции, чувства и опыт.

Выставка с размышлениями

Выставка состояла из фотосерии “Зарослыми сцежками” Анны Костюкевич, звуковой инсталляции “Пачутае” Екатерины Д. и Александры М., инсталляции “Адорвенне” Рамука Янотава и видеоарта “Позирк” Яны Веренчук, который был снят во время экспедиций. 

Фотовыставка “Зарослыми сцежками” Анны Костюкевич. Фото: Юля Савич

На фестивале Анна представила фотопроект “Зарослымі сцежкамі”. Он посвящен теме оставленности, заброшенности. Необитаемые дома в деревнях выдает высокая нескошенная трава у входа, а за дверью – предметы быта, часто устаревшие, вышедшие из употребления. Именно такие кадры особенно ценны для Анны, работа над выставкой вылилась для нее в размышления о корнях, увядании скарбаў и памяти и преобразовалась в проект о личном осмыслении семейного наследия. Фотографии проявлены и напечатаны ручной оптической печатью, Анна работает с пленкой, и для нее очень важен такой долгий и личный процесс взаимодействия с объектом.

“Хотелось привезти частичку фестиваля домой в родной Минск, но все равно так здорово было увидеть неабыякавых людей, чувствовать и проживать это единение. Самое теплое послевкусие от фэста – это чувство о том, как важно любить и эту любовь разделять”, – говорит Анна.

К моменту знакомства с девушками авторка видеоарта “Позирк” Яна Веремчук уже размышляла о съёмке документального фильма о белорусской деревне. Поэтому она присоединилась к команде в обеих экспедициях и отвечала за съёмки. “Повзрослев, я поняла, что белорусская культура, – это не стыдно. Это то, что является одним пазлом в моей картине мира, во мне. Я хотела передать это ощущение другим, кто сомневается в этом, или тем, кто мало знаком с белорусской  культурой. Был подъём в 4 утра и вылазки в поле, чтобы словить рассвет, съёмки нашей природы, интерьеров. И конечно, не без походов на речку, местную дискотеку, катания на лодке!” – рассказывает Яна.

Саша из Вэлямичей, благодаря инстаграму которой девушки поехали в эту деревню, приехала на фестиваль из Польши. “Я не магу паехаць дадому, але на вёску моцна хацелася, там у і паехала, каб неяк зьменшыць сваю тугу. Я ехала на перформанс нічога не чакаючы. То бок, я проста аддалася працэсу. Пра вёску сваю я шмат чаго ведаю і люблю яе, было прыемна ўбачыць яе вачыма дзяўчат,” – рассказывает Александра.

Художник и дизайнер Рамук Янотаў представил на фестивале инсталляцию Adorvieni, собранную из предметов, найденных во время экспедиции. Вот как он сам описывает ее смысл: “Аўтэнтычныя артэфакты, вынятыя з прасторы і змешчаныя ў чорнай актавай зале, губляюць свае утылітарнае значэнне і пертвараюцца ў ледзь не галерэйныя экспанаты. Адсюль паходзіць і назва інсталяцыі: Адорвені – гэта тое, што адарвалі, вынялі, аддзёрлі, як быццам расліну ад яе каранёў.” 

Инсталляции “Адорвенне” Рамука Янотава. Фото: Юля Савич

Ещё в начале работы было решено, что на фестивале будет несколько элементов – перфоманс-лаборатория, аудио и видео- инсталляции, фотовыставка и обязательно часть с артефактами. Роман с Полиной поехали искать кусочки деревни, которые можно было бы взять и перенести в пространство фестиваля, сохранив притом их аутентичность. Искали довольно долго, но когда наткнулись на окна – мгновенно всё сложилось. «Вокны самое ўжо ёсць парталы, дазваляючыя зазірнуць у чужое жыццё, у нашым выпадку – гарадскім жыхарам у вясковыя дамы. Спачатку была ідэя аздобіць іх нечым дадатковым, фіранкамі ці праекцыяй далявіду, але калі яны вышыхаваліся ў кампазіцыю і занялі свае месца на чорным муры насупраць сцэны, стала відавочна, што нічога больш і не трэба. Ніжэйшыя вокны былі размешчнаыя на ўзроўні чалавечага твару, і ў гледачоў была магчымасць зазірнуць у вакно, але замест краявіду, яны быццам глядзеліся ў люстэрка, якое пытала, а ці мы самі не адорвені у пэўным сэнсе?»”, – говорит Рамук.

И еще один объект, который Роман сделал для фестиваля, — два гигантских колоса, которые стали украшением главной сцены.  Их гротескный размер напоминает зрителю, что красота и совершенство, которые мы ищем в произведениях искусства, скрыты в обычных вещах, которые нас окружают.  Кстати, колосья сохранились и скоро будут установлены в Вильнюсе как арт-объект.

«На мой погляд, фэст атрымаўся ўдалы. Я спадзяюся на працяг, і ведаю, што ўжо нешта рыхтуецца. Буду рады зноў папрацаваць з Шуканнем і яго камандай, і вельмі хачу далучыцца да іх ў паўнавартасную экспедыцыю ў Беларусі», – говорит Роман. 

Будущее проекта

После фестиваля впервые подумала, вау, я действительно сделала что-то важное, и во мне и моей крошечной жизни есть смысл. Так что дальше – точно больше. Хотя наша команда разбросана по всему миру, я думаю, мы все равно продолжим делать оффлайн мероприятия, а также осуществлять работу проекта через Инстаграм”, – рассказывает Полина.

У девушек много-много идей, энтузиазма и желания дальше ездить в экспедиции. Уже точно решено провести оффлайн-встречи в Минске и мини-кэмп в одной деревне. Также в планах организовывать совместные этнографические поездки, так как многие хотят присоединиться.

«Дэакупацыя Беларусі, правядзенне новых выбараў» – у другую гадавіну выбараў–2020 завяршылася канферэнцыя «Новая Беларусь» у Вільні. Залю «мініравалі»

Самая масштабная і прадстаўнічая канферэнцыя дэмакратычных сілаў апошняга часу прайшла ў Вільні 8 – 9 жніўня. 

Кабінет Ціханоўскай

Яе галоўным вынікам стала стварэнне Кабінета Святланы Ціханоўскай, мэта якога была агучаная як «дэакупацыя краіны і правядзенне новых выбараў». Прадстаўнікамі Святланы Ціханоўскай у Кабінеце сталі Павел Латушка (прадстаўнік па транзіце ўлады), Аляксандр Азараў (па бяспецы), Валер Кавалеўскі (па замежных справах) і Валерый Сахашчык (па абароне і нацыянальнай бяспецы).

Намеснікамі Ціханоўскай у яе адсутнасць будуць Латушка і Кавалеўскі, а ў звычайны час галоўная першага будзе заключацца ва «узмацненні ціску на рэжым, выкарыстанні ўсіх магчымых юрыдычных, эканамічных, персанальных рэсурсаў дзеля гэтага».

Кабінет – не ўрад у выгнанні

Ідэя Кабінета з’явілася адказам на ініцыятывы па стварэнні часовага ўраду ў выгнанні, якія гучалі на канферэнцыі ў напярэдадні. Наогул атмасфера канферэнцыі характарызуецца яе ўдзельнікамі як напружаная, часам нервовая, са спрэчкамі. Да гэтай напружанасці дадалося паведамленні аб мініраванні ў Вільні 20 устаноў, у тым ліку залі, дзе праходзіла канферэнцыя.

Чальцы Кабінету пры пасадах будуць 6 месяцаў. Праца з прыхільнікамі пераменаў ў онлайне

Службовыя абавязкі ўсіх прадстаўнікоў Кабінета будуць вызначацца на працягу жніўня і верасня, а тэрмін знаходжання кожнага на пасадзе вызначаны ў 6 месяцаў. 

Таксама восенню чакаецца запуск праекту «лічбавай Беларусі» ад Паўла Лібера. Ён павінен перанесці ў віртуальную рэальнасць працу з актыўнымі прыхільнікамі дэмакратычных перамен у Беларусі, даць ім платформу для волевыяўлення і прыкладання намаганняў.

Літоўская чыгунка не мае намераў аднаўляць курсаванне цягнікоў з Вільнюсу ў Мінск

Прынамсі сёлета і ў наступным годзе.

«З 2020 году, калі пачалася пандэмія COVID-19, пасажырскія цягнікі між Вільнюсам і Мінскам былі спыненыя. З улікам усіх абставінаў у планы на 2023 год не ўваходзяць зносіны між сталіцамі Літвы і Беларусі», – тлумачыць прадстаўнік кампаніі LTG Link Катрына Дзікарайтэ.

Па яе словах, піша выданне Delfi, у кампанію Lietuvos gelezinkeliai зьвярнулася кіраўніцтва Беларускай чыгункі з прапановай аднавіць маршрут Вільнюс-Мінск.

Беларусь зацікаўленая ў аднаўленні пасажырскіх зносінаў з Літвой, Латвіяй і Польшчай, інфармавала ў сваім тэлеграм-канале Міністэрства транспарту.

«З палепшаннем эпідэміялагічнай сітуацыі і скасаваннем абмежаванняў на перасоўванне грамадзян Беларусь неаднаразова прапаноўвала аднавіць міжнародныя пасажырскія перавозкі, але безвынікова», – гаворыцца ў паведамленні ведамства.

Міністэрства транспарту ўказвае, што ў дапандэмійны час на перавозкі з Літвой, Латвіяй і Польшчай прыпадала 20 працэнтаў усіх міжнародных зносінаў краіны, што гаворыць аб іх запатрабаванасці, як у беларусаў, так і грамадзян краінаў-суседак.