Еврейский Могилев 1880-х в воспоминаниях Маслянского

Воспоминания известного в свое время беларуско-американского раввина и проповедника Цви Хирша Маслянского дают возможность познакомиться со специфическими нюансами  могилевской еврейской жизни конца ХIX века.

В 1875 г. Цви Хирш Маслянский начал работать учителем в Пинске, оказывал влияние в духе Просвещения на пинскую еврейскую молодежь, в том числе на Хаима Вейцмана, ставшего впоследствии первым президентом Израиля. Много лет спустя тот назвал Маслянского «моим самым первым учителем сионизма». 

После волны погромов и антиеврейских указов Александра III Цви Хирш c 1881 года стал известным странствующим проповедником. Он путешествовал между городами России, произнося свои речи, в которых одно из центральных мест занимала проповедь сионизма и еврейского национализма. В середине или конце 1880-х гг. он побывал и в Могилеве, о чем и рассказал в своих воспоминаниях. 

Речи, воспоминания и странствия – сорок лет скитаний 

«Могилев – город бедный, заброшенный и тихий. Железная дорога не дошла до него… Гомель, уездный город, полон жизни и движения больше, чем Могилев. Только протекающий через него Днепр поддерживает 100 000 его жителей, большинство из которых евреи.

С большим упорным трудом власть дала мне разрешение проповедовать в синагогах Могилева. И со мной была достигнута договоренность, что моя первая речь будет прочитана утром в Шаббат, после чтения Торы, в синагоге Цукермана. В этот день был день рождения царя Александра III, угнетавшего Израиль (евреев) и сделавшего его жизнь горькой.

Когда я вошел в синагогу в Шаббат на рассвете, мои глаза потемнели. Синагога была украшена российскими флагами. Перед Святым Ковчегом сидели высшие чиновники, начальник жандармов, начальник полиции со всей свитой. Они пришли послушать и увидеть, как иудеи молятся о мире Милостивому Царю в день его рождения. Мое сердце наполнилось гневом и ненавистью при виде лиц чиновников, лиц обжор и воров. Ненависть и отвращение к проклятому правителю и его злым, бесчинным и кровожадным слугам зашевелились в моем сердце. Мне стало жаль моих несчастных братьев…

– Несчастные мученики, – сказал я в сердце своем – сегодня вы собрались в синагоге, молиться за упокой убийцы, казнящего ваших жен и сыновей, просить долгой жизни, чтобы разрушить ваши дома … Отомсти и сотвори мир в сердце твоем и благословение на устах твоих. Как тяжело ваше положение, современные мученики!

С такими мрачными мыслями я поднялся на кафедру перед Святым Ковчегом, чтобы произнести свою речь. И именно этой речи следует уделить место в моих воспоминаниях, чтобы летописец мог знать все ужасы жизни нашего брата во времена Александра Романова III.

И поэтому я сказал:

– Братья мои, сестры, сыны народа Израиля и подданные России!

Мы собрались сегодня в этой святой синагоге вместе с миллионами наших братьев по всей России в своих храмах, чтобы отпраздновать день рождения нашего Царя Мессии Господа, чтобы помолиться Богу Авраама, Исаака и Иакова об упокоении нашего царя Александра III и его великодушных чиновников и министров. Наши пророки и мудрецы велят нам быть верными нашему царю, нашему защитнику и спасителю и нашей благословенной стране. …. Бог правит на небе, а царь правит на земле. И как мы должны благодарить Всевышнего Бога, так мы должны благодарить царя на земле.

Наши мудрецы наставляли нас: «Как благословляешь добро, так благослови и зло», и это кажется непонятным. За что же благословлять зло? Но это же просто. Мы, недальновидные люди, не знаем, что такое добро и что такое зло. 

Расскажу вам притчу: человек спешит к поезду, опаздывает. И вот он приехал на вокзал, а поезд уже ушел. И он вынужден отложить поездку на завтра. Он несчастен, ему плохо. На следующий день он проснулся и прочитал в газете, что с поездом случилось страшное бедствие, локомотив сошел с рельсов, вагоны разбиты, а все пассажиры погибли. Тогда его глаза открылись, и он увидел, что вчерашнее зло было для него благом, спасшим его от смерти. Вот мы и должны благословлять зло так же, как мы благословляем добро. …

И это наш долг перед нашим царем. Мы должны благодарить его за зло, потому что все, что он делает, он делает во благо. Вот его последний указ, который постановил, что из ста десяти городов сто тысяч семей евреев были изгнаны. Судя по всему, это очень плохо.

И здесь я описал картины депортации, которые видел своими глазами. Вся аудитория была потрясена и начала плакать. Даже на глазах у чиновников тоже были слезы.

– Однако, – прочитал я вслух – только на первый взгляд это будет восприниматься как национальная катастрофа. Когда мы углубимся в вопрос, мы согласимся, что он наш царь, наш защитник, наш спаситель. Как отец защищает своего сына, так и он нас. Своей великой мудростью и своим широким умом он предвидел лицо зла, чтобы темная толпа не уничтожила Израиль…

Мои братья и сестры! – воскликнул я плачущим голосом – вы видели и доказали что император наградил нас. И если у нас есть возможность отпраздновать его день рождения, мы будем молиться за его безопасность и мир в его доме.

Вся аудитория, как один человек, поднялась на ноги, я повернулся лицом к Ковчегу Завета и произнес свою молитву на Святом языке…

Чиновники поблагодарили меня за мое выступление, и сообщили, что на следующей неделе вся речь будет напечатана в официальной газете… От имени главного министра мне было объявлено особое спасибо.

В Могилеве много богатых евреев. Но большинство из них скупы, напрягают сердца и отводят руки от своих несчастных братьев.  Все богатые богобоязненны, они поддерживают синагогу и посещают ее, соблюдают еврейские законы и суровую мицву (заповедь, предписание, запрет в иудейской религии). Однако вся их богобоязненность только между человеком и местом, а между человеком и другим человеком – это лишь “лоскуты на пятках”. 

Мне был противен богатый тиран, который гордился не только своим богатством, но и своей родословной, будучи правнуком и внуком рабби Йехезкеля Ландау, мужа «известного в Иудее». В последнем поколении в Могилеве жили два богатых человека, щедрых сердцем и щедрых духом – Цукерман и Шмерлинг. Однако они не оставили после себя сыновей, идущих их путем.

Шмарьягу Цукерман, крупный купец, банкир, благотворитель, Почетный гражданин г. Могилева.

И больше всего раздражает тот факт, что почти все богачи Могилева являются проглотами, сосущими деньги мелких торговцев, и хулящими Израиль. Я нашел пять раввинов в Могилеве, и ни один из них не достоин звания раввина для такого большого города. И было грустно видеть, что в этом городе не было достойного духовного лидера. Здесь были дни, когда заседал великий раввин, покойный Малбим, но и эти дни долго не продлились. Сплетни сделали его жизнь горькой здесь, пока он не покинул город».

Здание бывшей синагоги Цукермана, 1980-е гг.

В воспоминаниях обращает на себя внимание не только его специфическая оценка религиозной жизни Могилева и его представителей, но и весьма оригинальное преподнесение фактов российской действительности, которое позволяло сказать о многом, о чем говорить открыто в то время было просто опасно.

Публикация Александра Литина в социальных сетях.

Дзень памяці ахвяр Халакосту і герояў супраціву адзначылі ў Бабруйску

У бабруйскай сінагозе ўзгадалі ахвяр Халакоста. Чытачы mogilev.media падзяліліся сваімі фота з вечарыны. 

12 красавіка 1951 года Кнэсет прыняў рэзалюцыю аб абвяшчэнні 27-га чысла месяца нісан «Днём памяці Катастрофы і гераізму». Гэта 6-ы дзень пасля заканчэння свята Песах і тыдзень перад Ём Ха-Зікарон і Днём Незалежнасці. Блізкасць гэтых дат сімвалізуе шлях яўрэйскага народа да адраджэння дзяржавы. Сёлета дзень памяці прыпаў на 18 красавіка.

У некаторых сінагогах праходзіць асаблівая служба. Звычайна запальваюць шэсць мемарыяльных свечак – у памяць аб 6 мільёнах загінуўшых падчас Катастрофы еўрапейскага яўрэйства – і вымаўляецца памінальная малітва Ізкор.

У гэты дзень яўрэі моляцца аб тым, каб часы гібелі і жаху ніколі не паўтарыліся.

Дзень у гісторыі. 3 красавіка. Смерць Ісуса Хрыста. Дзяржаўны статус мовы. Расстрэлы польскіх афіцэраў, яўрэяў. Першая партызанская зона. Штрых-код. Страйкі ў Беларусі.

3 красавіка Дзень Вадзяніка ва ўсходніх славян. Дзень Мікіты Вадапола. Час абуджэння воднага свету.

У старажытных славян многія святы адзначаліся ў пачатку і сярэдзіне вясны. Гэта звязана з тым, што ў гэты перыяд абуджалася прырода, пачынаўся новы жыццёвы цыкл. Нашыя продкі верылі, што ў гэты перыяд дух вады прачынаецца ад зімовай спячкі, а разам з ім і ўсе жыхары падводнага царства.

Славяне ўшаноўвалі стыхіі вады і Вадзяніка, каб ён выратаваў іх ад моцнага разліву. 

Паводле паданняў, Вадзянік мае выгляд старога з вялікім рыбіным хвастом, зялёнай барадой і вусамі. Дух вады надзелены вялікімі здольнасцямі. Ён не толькі кіруе ўсім падводным царствам, але можа абярнуцца велізарнай рыбай і нават канём або дзіцём. 

Старажытныя славяне лічылі, што дух вады ў сваёй стыхіі непераможны. Ад яго капрызаў залежыць, ці будзе ўдалым шлях судна і ўлоў рыбака.

Улічваючы той момант, што жыццё ў тыя часы напрамую залежала ад стану вадаёмаў, людзі выконвалі мноства абрадаў, каб Вадзянік праявіў сваю літасць. Лічылася, што калі атрымаць прыхільнасць вадзянога, рэкі не будуць выходзіць з берагоў, а вадаёмы і студні не перасохнуць.

Сусветны дзень вечарынкі (World Party Day, с 1996 года).

Дэвіз: “Вечарынка – гэта супрацьлегласць вайне”. Стварэнне пазітыўных падзей – ідэальны спосаб зрабіць свет лепшым.

Гэты дзень быў натхнёны кнігай “Палёт: Квантавы фантастычны раман” (1995) амерыканскага аўтара Вана Бонта. Раман заканчваецца пачаткам зваротнага адліку масавай падзеі, якая аб’яднае ўсё чалавецтва. Гэтую падзею называюць сусветнай вечарынкай у супрацьлегласць сусветнай вайне.

Для таго каб узяць удзел у святкаванні не абавязкова арганізоўваць вялікую тусоўку. Досыць зладзіць сустрэчу з невялікай кампаніяй сяброў ці сваякоў, каб адцягнуцца ад клопатаў і добра правесці час.

33 год. На крыжы памёр Ісус Хрыстос (1 год да н. э. – 33 год н.э.)

Навукоўцыі даказваюць што Хрыстос памёр у 15:00 гадзін у пятніцу, 3 красавіка ў 33-м гады нашай эры, а ўваскрос а 4:00 раніцы ў нядзелю, 5 красавіка. Паводле Новага Запавету, тлумачаць астраномы, Ісус загінуў у дзень, які рушыў услед за першай ноччу поўні пасля вясновага раўнадзенства. 

Выкарыстаўшы дадзеныя, сабраныя аб зорках у 26-35 гадах нашай эры, навукоўцы ўстанавілі, што за гэтыя 9 гадоў першая поўня пасля вясновага раўнадзенства была зарэгістравана толькі двойчы – у пятніцу 7 красавіка 30 года і ў пятніцу 3 красавіка 33 года.

Уваскрасенне Хрыста. М.Груневальд, XVI стагоддзе

1829 год. Нехта Джэймс Карынгтан атрымлівае патэнт на машыну, якая перамолвае кававыя зерні. Дзень нараджэння кавамолкі.

Кава вядомая людзям ужо больш за 1000 гадоў. Кававы напой, па словах навукоўцаў, упершыню з’явіўся ў Эфіопіі. У старажытнасці кававыя зерні здрабнялі ў звычайнай ступе звычайным пестам, потым пры дапамозе маленькіх жорнаў.

У шматлікіх крыніцах гаворыцца, што аўтарам механічнай кавамолкі з’яўляецца нейкі каваль з Лондана. І вынайшаў ён яе ў 1655 годзе. 

Зараз большасць каваманаў выкарыстоўваюць электракавамолку, але некаторыя гурманы давяраюць больш ручной, таму што жорны ручнога млына не перапальваюць зерне, а проста перамолваюць, захоўваючы іх водар.

1918 год. Народны Сакратарыят Беларускай Народнай Рэспублікі абвясціў беларускую мову дзяржаўнай і абавязковай мовай краіны.

Усе акты, дакументы і ліставанне ўрадавых установаў БНР павінны былі пісацца на дзяржаўнай беларускай мове. Нацыянальным мяншыням (украінцы, палякі, літоўцы, габрэі, немцы, латышы, рускія) Беларусі дазвалялася карыстацца сваёю моваю ў афіцыйных дачыненнях з дзяржаўнымі ўстановамі.

БНР мела плошчу 300 тысяч квадратных кіламетраў і насельніцтва каля 7 мільёнаў.

1940 год. Аддзелы НКУС пачалі масавыя расстрэлы палонных афіцэраў Польскага войска ў Катыні, Мядовым і Курапатах. 

Сярод расстраляных акрамя палякаў былі габрэі, беларусы, украінцы.

Усяго было забіта 7 305 чалавек, з іх 3 870 былі знішчаны на землях БССР.

23 снежня 2012 года А. Лукашэнка заявіў: «У нас ніводнага паляка на тэрыторыі Беларусі знішчана, расстраляна не было». Але гісторык І. Кузняцоў сцвярджае, што беларускі катынскі спіс існуе. На яго думку, найверагодней польскіх жаўнераў расстрэльвалі ў Трасцянцы.

Агульная колькасьць ураджэнцаў Беларусі сярод забітых у Катыні ацэньваецца ў 1 226 чалавек. Найбольш вядомыя з іх – генерал Браніслаў Багатырэвіч і дзеяч беларускага адраджэння Францішак Умястоўскі.

Катынскі крыж у Гродна

1942 года. Фашысты расстралялі яўрэяў мястэчка Расна Дрыбінскага раёна.

Расстрэлам займаўся атрад 8-й айнзацкаманды з Крычава. У яры за 1,5 км на ўсход ад Расна былі расстраляны каля 600 чалавек. Перш чым расстраляць, з людзей было знята адзенне і абутак, і яны засталіся ў ніжняй бялізне, пасля чаго жыўцом клалі па некалькі чалавек у раней прыгатаваныя ямы і стралялі па іх з аўтаматаў.

Мемарыяльная дошка ў Даліне абшчын у музеі Яд Вашэм.

1942 год. У Клічаўскім раёне ўтворана першая на тэрыторыі БССР партызанская зона.

20 сакавіка 1942 года раён быў вызвалены партызанамі ад акупантаў пасля разгрому апошняга тут Клічаўскага нямецкага гарнізона. Былі адноўлены органы савецкай улады на абшары ў 3 000 км². Пад абаронай 18 000 партызан зоны да 1944 года размяшчалася больш за 70 000  чалавек (да вайны ў раёне жыла 46 000).

1946 год. Нарадзіўся Рычард Смольскі.

Беларускі тэатразнавец, педагог. Доктар мастацтвазнаўства, прафесар.

Скончыў Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут.

Працаваў на кінастудыі «Беларусьфільм», у Інстытуце мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору імя Кандрата Крапівы НАН Беларусі, рэктарам Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў.

Даследуе праблемы рэжысуры, акцёрскай творчасці, сцэнічнай героікі, рускай тэатральнай культуры на Беларусі. Аўтар шэрагу кніг, п’ес і сцэнарыяў дакументальных фільмаў.

1973 год. Кампанія IBM прадставіла штрых-код.

Яго “бацькі” Бернард Сілвер і Норман Вудленд.

Сёння штрых-код – штодзённая практыка любой крамы і гандлёвага аб’екта, бо асноўнае прызначэнне яго  – ідэнтыфікацыя тавару або якой-небудзь яго прыкметы (ўпакоўкі, серыйнага нумара). Гэта свайго роду ключ, які дае неабходную інфармацыю аб кожным тавары, як прафесіяналам, так і спажыўцам. І яго нанясенне на прадукцыю з’яўляецца абавязковай умовай для ўсіх вытворцаў. А раней кошты на ўсе тавары ў касу ўводзіліся ўручную, таму выкарыстанне штрыхавых кодаў палегчыла працу многіх людзей, у першую чаргу, у сферы гандлю.

1989 год. У Мінску на  ўстаноўчай канферэнцыі ўтвораны Беларускі экалагічны саюз.

Добраахвотная грамадская арганізацыя, якая ставіла за мэту актывізацыю прыродаахоўнай дзейнасці грамадзян, прадпрыемстваў, устаноў, аб’яднанне іх намаганняў для захавання экалагічнай раўнавагі ў рэспубліцы і паляпшэння асяроддзя пражывання насельніцтва.

На 1-м з’ездзе (1-2 ліпеня 1989)  быў прыняты статут, зацверджана эмблема, сцяг, абрана праўленне, прэзідэнтам стаў Б. Савіцкі, віцэ-прэзідэнтамі  Р. Гарэцкі, Я. Пятраеў, Л. Тарасенка,

Саюз уваходзіў у перадвыбарчы Беларускі дэмакратычны блок.

У 1991 годзе у склад арганізацыі ўваходзіла каля 5 000 чалавек.

Арганізацыя распалася ў 1994 годзе. Замест яе была арганізавана партыя “Зялёныя”.

Чарнобыльскі шлях

1991 год. Пачатак Красавіцкіх страйкаў у Беларусі (3-25 красавіка).

У Мінску, Магілёве і іншых буйных гарадах распачаўся страйк працоўных з эканамічнымі і палітычнымі патрабаваннямі. Ён ахапіў дзясяткі працоўных калектываў і ўвайшоў у гісторыю Беларусі як самы масавы выступ рабочых у змаганні за свае палітычныя правы.

У гэты дзень спынілі працу рабочыя Мінскага электратэхнічнага завода, разам з імі на вуліцы выйшлі працаўнікі завода аўтаматычных ліній і завода шасцерняў. Рабочыя перакрылі рух трамваяў на вуліцы Даўгабродскай. 

Ужо 4 красавіка прадпрыемстваў, якія абвясцілі страйк, налічвалася дзясяткі. Калоны рушылі ў цэнтр сталіцы, да Дому ўрада.

Старшыня Савета міністраў БССР Вячаслаў Кебіч, які выйшаў да рабочых, тлумачыў, што ён не ведаў пра намер Крамля ўзняць цэны, і што рашэнне саюзнага ўрада было і для беларускага Саўміна непрыемным сюрпрызам.

У першы дзень патрабаванні былі эканамічныя (узняць заробкі, знізіць цэны, адмяніць 5% “прэзідэнцкі” падатак на продаж усіх тавараў). Аднак неўзабаве дадаліся патрабаванні палітычныя, у тым ліку: вывад парткамаў з прадпрыемстваў, адстаўка М. Гарбачова і саюзнага ўрада, роспуск з’езда народных дэпутатаў СССР, новыя выбары ў Вярхоўны Савет БССР, наданне Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце Беларускай ССР статусу канстытуцыйнай сілы.

БНФ «Адраджэньне» удзельнічаў у наданні рабочым забастоўкам палітычнага характару. Многія актывісты БНФ сталі лідарамі рабочага руху.

24 красавіка аршанскія рабочыя выставілі ўльтыматум: калі не будзе прызначаная надзвычайная сесія Вярхоўнага Савета БССР, якую патрабавалі дэпутаты Апазіцыі БНФ, яны лягуць на рэйкі. У 15:30 чыгуначны рух быў заблакаваны. У Оршу былі накіраваныя 1 500 байцоў АМАПу з Мінска, Віцебска і Магілева, увечары 25 красавіка рабочыя былі вымушаныя спыніць страйк.

Страйкоўцы перад Домам урада, Мінск, 4 красавкіа 1991 года

2007 год.  У Францыі цягнік TGV устанавіў сусветы рэкорд хуткасці для цягнікоў, роўны 574,8 км/г.

Звышхуткасны цягнік TGV (train à grande vitesse – высакаскорасны цягнік), на спецыяльна пабудаваным чыгуначным пуці, які злучае Парыж і ўсход Францыі, разагнаўся да 574,8 км за гадзіну, перакрыўшы, такім чынам, папярэдняе дасягненне, устаноўленае ў 1990 годзе, амаль на 25 км/г. 

Цягнікі TGV у сярэднім рухаюцца з хуткасцю да 320 км/г.

Фота з адкрытых крыніц

Свая Сцяна плачу, габрэйскі дворык – новыя турыстычныя атракцыі Бабруйска, фота

У Магілёве экскурсаводы водзяць ў Маскоўскі, Тульскі дворыкі, якія выклікаюць цікавасць расіян, а ў Бабруйску экскурсанты з розных краін у захапленні ад крэпасці, мясцовых габрэйскіх кварталаў, дворыка і мясцовай Сцяны плачу.     

Габрэйскі дворык знаходзіцца сярод дзвюх адрэстаўраваных сцен старажытнай сінагогі – адной з 47 дарэвалюцыйных – на рагу вуліц Чангарскай і Бахарава. Ён быў адкрыты ў жніўні 2019 года і адразу ператварыўся ў перліну экскурсійный маршрутаў.

Ідэя стварэння «Яўрэйскага дворыка» належыць мясцоваму рабіну Шаулю Хабаба. Ён правеў сімвалічную паралель паміж аднаўленнем старой сінагогі ў Бабруйску і аднаўленнем Трэцяга Іерусалімскага Храма, які, паводле яўрэйскай традыцыі, будзе ўзведзены на Храмавай гары ў Іерусаліме.

Дворык утвараюць сцены былой сінагогі рамізнікаў “балагул”, якая была пабудавана ў 1890 годзе. У савецкі час у свяцілішчы знаходзіўся млын. Сцены пабудаваныя з фабрычнай розенбергаўскай цэглы. Разбураны будынак пад час апошняй вайны.

На сценах у канцы міналуга года з’явіліся замест банераў карціны з габрэйскага жыцця Бабруйска мастака Йехіеля Офнера.

У дворыку месцяцца альтанкі, пляцоўкі для выстаў, імпрэзаў, помнік 1 200 000 беларускім габрэям. 

Плануецца пашырэнне дворыка да цэлага габрэйскага квартала.

Ужо зараз мясцовыя жыхары ліцачь аб’ект месцам пломніцтва турыстаў, а “Сцяну плачу” – намоленым месцам. Кожны жадаючы, нават не іудзей, можа пакінуць сваі цыдулкі ў мясцовай Сцяне, а рабін потым адвязе іх у Ерусалім.

Фота: mogilev.media

Дзень у гісторыі. 21 снежня. Карачун (Чарнабог). З’яўленне крыжаванкі. Створаны Першы беларускі полк. Нарадзіліся Тамаш Зан, маршал двух краін Канстанцін Ракасоўскі

Карачун. Дзень паганскага ўшанавання Карачуна (Чарнабога). 

Прыпадае на дзень зімовага сонцавароту – самы кароткі дзень у годзе і адзін з самых халодных дзён зімы, у які, паводле павер’яў, і лютуе Карачун. 

Карачун – боства смерці, падземны бог, загадвае зімой і маразамі і кароціць светлы час сутак. Слугі грознага Карачуна – мядзведзі-шатуны, якія абарочваюцца ў бураны, і завеі-ваўкі. Лічылася, што па мядзведжаму жаданню і зіма сцюдзёная доўжыцца: павернецца мядзведзь у сваім бярлогу на іншы бок, значыць, і зіме роўна палову шляху да вясны прайсці засталося. Адсюль і прымаўка: “На Сонцавароту мядзведзь у бярлозе паварочваецца з аднаго боку на другі”. 

У народзе паняцце “карачун” у сэнсе пагібелі, смерці выкарыстоўваецца да гэтага часу. Кажуць, напрыклад: “прыйшоў яму карачун”, “чакай карачуна”, “задаць карачуна”, “хапіў карачун”.

Паступова ў народнай свядомасці Карачун зблізіўся з Марозам, які скоўвае сцюжай зямлю, нібы апускаючы яе ў смяротны сон. Але Мароз – проста валадар зімовых халадоў і больш бяскрыўдны вобраз, чым суровы Карачун.

1796 год. Нарадзіўся Тамаш Зан

Беларускі і польскі паэт-рамантык, удзельнік рэвалюцыйнага руху, даследчык прыроды, музеязнавец.

Даследчык прыродных багаццяў Урала, вынаходнік залатых радовішчаў, аўтар карты Прыўральскага краю, справаздачаў для геаграфічнага таварыства. 

Адзін са стваральнікаў таварыства філаматаў, філарэтаў, сябра А. Міцкевіча, Я. Чачота, І. Дамейкі. 

Яго імя носяць гара на Паўднёвым Урале, вуліца ў  Гродне.

Памёр 19 ліпеня 1855 года.

1804 год. Прыняты Закон аб габрэях, якім нададзена свабода веравызнання, але вызначана мяжа аселасці ў заходніх губерніях Расійскай імперыі. 

Габрэі маглі жыць толькі на пэўнай тэрыторыі ў 1 224 008 км² – значнай часткі Царства Польскага, Літвы, Беларусі, Бесарабіі, Латгаліі, якая была часткай Віцебскай губерні, а таксама часткі тэрыторыі сучаснай Украіны, якая адпавядае паўднёвым губерніям Расійскай імперыі, у Астраханскай і Каўказскай губерніях (да 1835 года). 

Паводле закона загадвалася ўсім габрэям запісвацца ў адзін з “станаў”: земляробаў, фабрыкантаў і рамеснікаў, купецтва, мяшчанства.

Фота: карта губерняў, якія ўвайшлі ў мяжу аселасці габрэяў.

1879 год. Нарадзіўся Іосіф Сталін. 

Савецкі палітычны і дзяржаўны дзеяч. Генеральны сакратар ЦК Усесаюзнай камуністычнай партыі (з 1922), кіраўнік савецкага ўрада, генералісімус. 

Сталін ствараў магутны культ ўласнай асобы і займаўся гэтым як прыярытэтнай тэмай усе гады свайго кіравання. 

Культ ствараўся шляхам правак біяграфіі, знішчэння сведкаў, стварэння новых падручнікаў, умяшання ў любыя навукі, мастацтва і культуру. Ідэя культу заключалася ў тым, каб увесь савецкі народ ўсім быў абавязаны партыі, дзяржаве і правадыру. І адным з аспектаў гэтай сістэмы «падарункаў» з’яўлялася неабходнасць выразы падзякі Сталіну, напрыклад, за сацыяльныя паслугі і наогул за ўсё, што ў цябе ёсць.

Памёр  5 сакавіка  1953 года.

Культ Сталіна развенчаны на ХХ з’ездзе КПСС (1956).

1890 год. Нарадзіўся Мікалай Аладаў. 

Беларускі кампазітар. Народны артыст БССР.

Скончыў Пецярбургскю кансерваторыю. Выкладаў у Дзяржаўным інстытуце музычнай культуры ў Маскве, Саратаўскай кансерваторыі, суарганізатар Беларускай кансерваторыі (1924), яе рэктар, прафесар. Член Беларускай песеннай камісіі.

Адзін з заснавальнікаў сімфанічнага, кантатнага, харавога, камерна-інструментальнага і камерна-вакальнага жанраў беларускай музыкі. Аўтар опер, кантаты «Над ракой Арэсай», дзесяці сімфоній, вакальных цыклаў на вершы Я. Купалы, М. Багдановіча, М. Танка, іншых музычных твораў.

Яго імем названа музычная школа ў Мінску. Усталявана мемарыяльная дошка.

Памёр 4 лютага 1972 года.

1896 год. У беларускіх Целяханах нарадзіўся Канстанцін Ракасоўскі. 

Савецкі военачальнік, адзіны ў гісторыі маршал двух краін – СССР і Польшчы. Двойчы Герой Савецкага Саюза. Кавалер Ордэна Перамогі, вышэйшых узнагарод СССР, Польшчы, Францыі, Вялікабрытаніі, ЗША і іншых краін.

Са шляхецкага роду герба Гляўбіч або Окша. Герой Першай і Другой сусветных, грамадзянскай  войн. Георгіеўскі кавалер.

З кастрычніка 1917 года ў Чырвонай Арміі. У 1937-1940 гадах быў у турме пад следствам па  абвінавачванні ў сувязях з польскай і японскай разведкамі.

Вялікую Айчынную вайну сустрэў камандзірам 9 механізаванага корпуса, генерал-маёрам. Камандаваў 4-й, 16-й  арміямі Заходняга фронту. Удзельнік абароны Масквы, Сталінградскай, Курскай бітваў, вызвалення Беларусі (правёў Бабруйскую, Мінскую і Люблін-Брэсцкую аперацыі), Польшчы, Берлінскай аперацыі,  камандаваў Бранскім, Данскім, Цэнтральным, 1-м, 2-м Беларускімі франтамі.

Камандуючы Парадам Перамогі ў Маскве (24 чэрвеня 1945 года). Міністр нацыянальнай абароны Польшчы (1949-1956), стваральнік польскай арміі, намеснік старшыні Савета Міністраў Польшчы.

Памёр 3 жніўня 1968 года. Урна з прахам пахаваная ў Крамлёўскай сцяне.

У гонар маршала ўстаноўлены помнікі у Маскве,  Валгаградзе і яшчэ 9 гарадах Расіі, каля польскага горада Лягніца, названы вуліцы, плошчы ў многіх гарадах Расіі (36), Беларусі (12, у тым ліку ў Бабруйску, Мінску), Украіны (8).

У Польшчы перайменавана былая нямецкая вёска Рогзаў у Ракасова, у горадзе Кашалін яго імя носіць раён.

1913 год. Упершыню надрукавана крыжаванка. 

З’явілася ў газеце “New York World”  за аўтарствам Артура Уіна. 

Мела ромбападобную форму і не мела звыклых нам пустых клетак – словы чыталіся як па вертыкалі, так і па гарызанталі. Поспех крыжаванкі быў ашаламляльным. Чытачы засыпалі рэдакцыю варыянтамі новай галаваломкі. 

У 1923 годзе ў ЗША тыражом у 750 тысяч экземпляраў выйшаў першы зборнік крыжаванак, а праз год першая “еўрапейская” крыжаванка выйшла ў адной з лонданскіх газет. 

Даследчыкам сустракаліся знаходкі, падобныя на крыжаванку, датаваныя яшчэ I-IV стагоддзямі на нашай эры. У прыватнасці, падчас раскопак у Пампеях, была выяўлена галаваломка, якая дзіўна нагадвае сучасную крыжаванку. Датуецца  79 годам н. э.

1918 год. У Гродна ў складзе літоўскіх узброеных сіл створаны Першы беларускі полк.

Першыя камандзіры палка – палкоўнікі М. Лаўрэнцьеў, К. Езавітаў. 

Меў 1057 чалавек, у тым ліку 600 стралкоў, батальён пры гарадской камендатуры, кавалерыйскі эскадрон, кулямётны ўзвод, узвод грэнадзёраў. 

Служылі беларусы, рускія, літоўцы, фарміравалася  яўрэйская нацыянальная рота.

Да мундзіра беларусы прыладжвалі бела-чырвона-белыя стужкі ў колер беларускага нацыянальнага сцяга

Фота: Кавалерыя Першага беларускага палка каля камендатуры Гродна.

1934 год. У в. Вялікі Бор  Касцюковіцкага раёна нарадзіўся Іван Чыгрынаў. 

Беларускі пісьменнік, драматург, перакладчык, публіцыст. Народны пісьменнік.

Працаваў у газеце «Прыпяцкая праўда», у выдавецтве Акадэміі Навук, часопісе «Полымя»,  сакратаром праўлення Саюза пісьменнікаў, старшынёй праўлення Беларускага фонду культуры, галоўным рэдактарам часопіса «Спадчына».

Член Дзяржаўнай камісіі па расследванні злачынстваў у Курапатах.

Аўтар вершаў, кніг апавяданняў і аповесцей, п’ес,  пенталогіі раманаў: «Плач перапёлкі», «Апраўданне крыві», «Свае і чужыя», «Вяртанне да віны», «Не ўсе мы згінем» (1996).

Адзін з аўтараў сцэнарыя шматсерыйнага тэлевізійнага фільма «Руіны страляюць…» (пастаўлены ў 1973).

Пераклаў з рускай мовы «Аптымістычную трагедыю» У. Вішнеўскага.

Памёр 5 студзеня 1996 года.

У яго гонар на будынку СШ № 6 г. Магілёва ўстаноўлена мемарыяльная дошка.

1979 год. Нарадзіўся Вадзім Махнеў. 

Беларускі вясляр. 

На Летніх Алімпійскіх гульнях 2004 у Афінах атрымаў бронзавы медаль у дыстанцыі 2500 м у каяку сярод мужчын у пары з Раманам Петрушэнкам.

На Летніх Алімпійскіх гульнях 2008 у Пекіне заваяваў залаты медаль у дыстанцыі 1000 м у каяку сярод мужчын у чацвёрцы з Р. Петрушэнкам, А. Абалмасавым і А.Літвінчуком, а таксама бронзавы медаль у дыстанцыі 2500 м у каяку сярод мужчын у пары з Р.Петрушэнкам.

1981 год. Пайшоў з жыцця  Міхаіл Забэйда-Суміцкі. 

Беларускі спявак, педагог.

Кар’еру пачаў у Харбінскай оперы. Выступаў у Міланскай оперы, «Ла Скала», актыўна гастраляваў па гарадах Заходняй Беларусі, Польшчы, Літвы, Латвіі, Чэхаславакіі, Германіі.

Не жадаў называць сябе вялікім польскім спеваком, прызнаючы толькі адно права – звацца беларускім. Запісаў грампласцінкі з апрацоўкамі беларускіх народных песень. У 1963 годзе даў аншлагавыя канцэрты ў шматлікіх гарадах БССР, у тым ліку ў Магілеве.

Пахаваны на пражскіх Ольшанскіх могілках.

У яго гонар названа вуліца ў Маладзечне.

1991 год. Кіраўнікі 11 былых савецкіх рэспублік у Алма-Аце прынялі Дэкларацыю аб утварэнні Садружнасці Незалежных Дзяржаў. Спыненне існавання СССР. 

На першай сустрэчы кіраўнікоў дзяржаў СНД, якая прайшла 30 снежня 1991 года ў Мінску, было падпісана «Часовае пагадненне аб Савеце кіраўнікоў дзяржаў і Савеце кіраўнікоў урадаў Садружнасці Незалежных Дзяржаў», паводле якога засноўваўся вышэйшы орган арганізацыі — Савет кіраўнікоў дзяржаў. У далейшым у сталіцы Беларусі размясціліся каардынуючыя органы СНД.

Арганізацыйны этап стварэння СНД завяршыўся ў 1993, каля 22 студзеня ў Мінску быў прыняты «Статут Садружнасці Незалежных Дзяржаў» – асноватворны дакумент арганізацыі.  

2012 год. Апошні дзень календара майя

Калі б не была гэтая індзейская цывілізацыя знішчана еўрапейцамі, яны растлумачылі б, чаму цыклічнасць створанага імі календара ніяк не звязана з канцом свету. 

Першыя магілёўскія яўрэі – выйшла новая відэалекцыя вядомага гісторыка

Хто такія “хазеры”, якія жылі на Дубравенцы, і хто быў першым яўрэем, што трапіў у Актавыя кнігі магілёўскага магістрата.

Гісторык Аляксей Бацюкоў вядзе цыкл лекцыяў, прысвечаных гісторыі Магілёўшчыны на сваім канале ў Youtube. Яго новая лекцыя пад назвай “Лявей Шавулавіч судзіцца з Багданам Барэйкавічам” прысвечаная гісторыі беларускіх і магілёўскіх яўрэяў у прыватнасці. 

Бацюкоў акрэслівае асноўныя этапы і шляхі міграцыі яўрэйскага насельніцтва на тэрыторыі Беларусі. Першы, самы старажытны перыяд рассялення яўрэяў на нашых землях мог пачацца яшчэ ў Х – ХІ стагоддзях і быў звязаны з выхадцамі з Хазарскага каганату, што вызнавалі іўдаізм. Легендарызаванай звесткай пра гэта магла служыць народная прымаўка пра “хазераў”, якія жывуць на Дубравенцы. Яна была вядомая сярод старых магілёўскіх яўрэяў і гучала так: “Дзеці, не хадзіце на Дубравенку, там жывуць адны хазеры!” Па ўспамінах старых магілёўцаў, дубравенкаўскія “хазеры” выдзяляліся сярод астатніх яўрэяў тым, што займаліся пераважна рамёствамі – трымалі свае лесапілкі і кузні – а таксама лавілі рыбу.

Другі этап рассялення яўрэяў на Беларусі пачаўся ў XIV стагоддзі, калі на нашых землях паявіліся першыя задакументаваныя абшчыны, у Берасці і Гародні. Менавіта берасцейскія яўрэі, што найбольш верагодна, далі пачатак магілёўскай яўрэйскай абшчыне – выказвае меркаванне Аляксей Бацюкоў. Таксама ён прыводзіць цытаты з першых дакументаў, у якіх фігуруе першы магілёўскі яўрэй. Гэта Лявей Шавулавіч, які судзіўся з магілёўскім купцом, лаўнікам гарадскога магістрату Багданам Барэйкавічам. З матэрыялаў судовай справы становіцца зразумела, што пазычаныя ў Лявея Шавулавіча грошы Багдан Барэйкавіч так і не вярнуў, нягледзячы на шматлікія прадпісанні магістрату.

Яўрэйскае агенцтва, якое займаецца пытаннямі рэпатрыяцыі, спрабуе абараніць сваю дзейнасць у Расіі

Улады Расіі запатрабавалі ад Яўрэйскага агенцтва для Ізраілю «Сохнут» спыніць дзейнасць на тэрыторыі краіны. Пагрозы прагучалі на фоне напружання адносінаў між Расіяй і Ізраілем, выкліканага вайной ва Ўкраіне.

Паводле выдання The Jerusalem Post у агенцтве прызнаюць, што ліст з такімі патрабаваннямі атрымалі на пачатку тыдня. І цяпер працуюць над адказам, узгадняючы яго з уладамі Ізраілю.


Яўрэйскае агенцтва для Ізраілю – міжнародная арганізацыя, асноўнай задачай якой з’яўляецца дапамога ў рэпатрыяцыі яўрэяў з усяго свету ў Ізраіль. Таксама яно займаецца пытаннямі, звязанымі з глабальнай яўрэйскай супольнасцю.


«Мы павінны захаваць маштаб іх дзейнасці, як гэта было цягам апошніх многіх гадоў. Я звярнулася да прэм’ер-міністра з заклікам працаваць з адміністрацыяй Масквы над рашэннем праблемы», – каментуе сітуацыю міністр у пытаннях рэпатрыяцыі і інтэграцыі Пніна Тамена-Шэтэ.

The Jerusalem Post піша, што члены яўрэйскай абшчыны ў Расіі апасаюцца сваё жыццё.

Калі працу Сохнута забароняць у Расіі, гэта будзе першы выпадак за апошнія 30 гадоў, калі ў краіне забаронена дзейнасць па рэпатрыяцыі.

фота: pravda.com