Навукоўцы заяўляюць, што ў палімпсесце VIII стагоддзя, знойдзеным у скрыпторыі з абацтва Боббіё на поўначы Італіі быў знойдзены раней невядомы ўрывак трактата Пталямея з апісаннем метэораскопа – прыстасавання для астранамічных і геафізічных вымярэнняў.
Даследаванне было апублікавана ў часопісе Archive of History of Exact Sciences. Яго аўтары сцвярджаюць, што ў пергаменце, на якім напісана праца раннесярэднявечнага аўтара, навукоўцы выявілі больш ранні тэкст з апісаннем метэораскопа – унікальнай прылады старажытнага астранома, пра якую пакуль было вядома толькі з ускосных крыніц. Аўтары публіікацыі даследавалі рукапіс VIII стагоддзя, знойдзены ў абацтве Бобіа на поўначы Італіі. Гэты манускрыпт змяшчае лацінскі тэкст “Этымалогій” раннесярэднявечнага вучонага, аднаго з айцоў Царквы, Ісідара Севільскага.
Рукапіс знайшлі яшчэ ў XIX стагоддзі, калі абследавалі скрыпторый абацтва. Там знайшлі некалькі сотняў рукапісаў, датаваных перыядам ранняга Сярэднявечча. Лічыцца, што менавіта гэты скрыпторый апісаны ў рамане Умберта Эка “Імя ружы”. Цяпер збор захоўваецца ў Амбразіянскай бібліятэцы ў Мілане.
Даследаванне старонак паказала, што прынамсі некаторыя з іх – палімпсесты. Так называюць рукапісы, напісаныя на пергаменце, які ўжо быў ва ўжыванні. Справа ў тым, што ў сярэднія вякі пергамент быў вельмі дарагім, і манахі, якія працавалі ў скрыпторыі, вынаходзілі розныя метады, якія дазвалялі выкарыстоўваць яго другі раз.
Пад тэкстам Ісідара Севільскага знайшлі 15 палімпсестаў, якія раней выкарыстоўваліся для трох грэчаскіх навуковых тэкстаў: тэкст невядомага аўтарства па матэматычнай механіцы і катаптрыцы (раздзел оптыкі), вядомы як Fragmentum Mathematicum Bobiense (тры лісты), трактат Пталямея «Аналема» (шэсць лістоў) і тэкст, які да гэтага часу заставаўся неапазнаным і амаль цалкам непрачытаным (шэсць аркушаў).
На фота: фрагмент аркуша з тэкстам Ісідара Севільскага, і грэчаскі тэкст, выяўлены пад ім.
Выкарыстоўваючы метады мультыспектральнай візуалізацыі, навукоўцы змаглі выявіць схаваныя чарнілы і разглядзець тэкст з ілюстрацыяй побач. Яны сцвярджаюць, што знайшлі рукапіс старажытнарымскага астранома Клаўдзія Пталямея. Прычым рукапіс унікальны, які не меў іншых копій.
Пталямей, які жыў у II стагоддзі нашай эры ў Рымскім Егіпце (пераважна ў Александрыі), быў адным з самых значных навукоўцаў элінізму і Рыма. Як астраном ён не меў роўных ні пры жыцці, ні шматлікія стагоддзі пасля. Яго манаграфія «Альмагест» (пазнейшая назва, арыгінальная была іншай) уяўляе сабой амаль поўны збор астранамічных ведаў Грэцыі і Блізкага Усходу.
Іншы рымскі навуковец, Пап Александрыйскі (гады жыцця невядомыя, меркавана – III-IV стагоддзі нашай эры), напісаў да “Альмагеста” даволі падрабязныя каментары, з якіх стала ясна, што праца Пталямея дайшоў да нас не ў поўным выглядзе. Так, Пап згадвае нейкі прыбор метэараскоп – старажытны інструмент, прызначаны для вызначэння адлегласці да нябесных цел.
Аўтары новай працы сцвярджаюць, што знайшлі ў палімпсесце менавіта тую частку рукапісу Пталямея, у якой ён апісаў прыладу метэараскопа. Гэты прыбор уяўляў сабою складаную сукупнасць з дзевяці металічных кольцаў, злучаных адмысловай выявай.
Па словах навукоўцаў, яго можна выкарыстоўваць для рашэння самых розных задач, такіх як вызначэнне шыраты ў градусах ад экватара, дакладнай даты сонцастаяння або раўнадзенства ці бачнага месцазнаходжання планеты на нябеснай сферы. Дыяметр яго складаў каля паўметра.
Канструкцыя метэараскопа апісана так падрабязна, што можна ісці з гэтым тэкстам да добрага майстра, які працуе з металам, і той лёгка створыць прыладу.
Сумневаў у аўтарстве ў даследнікаў няма: у Пталямея былі вельмі характэрныя стыль і слоўнікавы запас. Аўтары працы спадзяюцца знайсці працяг рукапісу ў магчымых палімпсестах у іншых рукапісах са збору скрыпторыя абацтва Бобіё. Бо старажытны пергамент маглі разабраць на старонкі і выкарыстоўваць адразу некалькі перапісчыкаў, якія працавалі над рознымі манускрыптамі.
Фота: springer.com