Яго вывяржэнне 40 000 гадоў таму – адна з магчымых прычын вымірання неандэртальцаў у Еўропе.
Міжнародны калектыў геолагаў высветліў, што магматычная камера пад супервулканам Флегрэйскія палі каля італьянскага Неапаля, нядаўна пашыралася да такой ступені, што яе горныя пароды блізкія да прарыву. Гэта аргумент на карысць магчымага хуткага вывяржэння вулкана, паведаміла прэс-служба брытанскага ўніверсітэцкага каледжа Лондана.
– Частка сцен магматычнай камеры вулкана значна саслабла і яны могуць у хуткім часе абрынуцца, хаця ціск, які аказваецца на іх, некалькі ніжэй, чым падчас апошняга частковага абуджэння Флегрэйскіх палёў каля 40 000 гадоў назад. – заявіў супрацоўнік Нацыянальнага інстытута геафізікі і вулканалогіі ў Неапалі Нікола Піна.
Панарама Неапаля і Флегрэйскіх палёў.
Вучоныя распрацавалі дакладную мадэль вулкана і актыўна назіраюць за ім з 2017 года. У апошнія некалькі месяцаў ціск у нетрах Флегрэйскіх палёў значна вырас, што звязана з назапашваннем вулканічных газаў і рухам струменяў магмы на глыбіні ў 3 кіламетры.
Гэтыя працэсы ўжо выклікалі 600 сейсмічных штуршкоў у красавіку 2023 года, прывялі да паслаблення мяжы трываласці “накрыўкі” магматычнай камеры на 60% у параўнанні з 1984 годам.
Усё гэта, як лічаць даследчыкі, кажа аб магчымым хуткім пачатку вывяржэння Флегрэйскіх палёў, аднак пры гэтым геолагі падкрэсліваюць, што верагоднасць гэтага не з’яўляецца стопрацэнтнай. Тым не менш, уладам Італіі і іншых сумежных рэгіёнаў свету неабходна быць гатовым да гэтай сітуацыі, падсумавалі Піно і яго калегі.
Фота раёна супервулкана са спадарожніка НАСА.
Флегрэйскія палі – жарало буйнога супервулкана дыяметрам каля 12-14 км. Ён размешчаны недалёка ад сучаснага Неапаля. Вывяржэнне гэтага супервулкана каля 40 000 гадоў таму магло выклікаць выміранне неандэртальцаў у Еўропе.
Дзве першыя хвалі краманьёнцаў растварыліся ў “моры” неандэртальцаў, і толькі трэцяя хваля аказалася дастаткова магутнай, каб людзі сучаснага тыпу пачалі цалкам дамінаваць на Еўрапейскім кантыненце – выйшла новае і крыху спрэчнае даследаванне, пра якое піша The Guardian.
Даследаванне групы навукоўцаў, апублікаванае ў часопісе Plos One, выклікае спрэчкі, таму што мяркуе, што рассяленне нашага віду ў Еўропе заняло каля 12 000 гадоў. Заяўляецца, што прыход сучасных людзей на кантынент быў далёка не хуткім захопам, а працяглым падарожжам па Міжземным моры, перш чым нашы продкі накіраваліся на поўнач у даліну ракі Роны ў Францыі.
Галоўная выснова навукоўцаў, якія вывучалі пячоры ў даліне Роны – сучасным людзям спатрэбіліся тры асобныя хвалі, каб каланізаваць Еўропу паміж перыядам у 54 000 і 42 000 гадоў таму. «Першыя дзве з гэтых хваль пацярпелі няўдачу, але трэцяя атрымалася, прыкладна 42 000 гадоў таму. – кажа Людовік Слімак з Універсітэта Тулузы, які кіруе раскопкамі ў Францыі – Пасля гэтага сучасныя людзі захапілі Еўропу. Неандэртальцы, якія эвалюцыянавалі на кантыненце, вымерлі».
Даследаванне, апублікаванае ў Plos One выклікае спрэчкі, таму што яно ставіць пад сумнеў паходжанне адной з ключавых дагістарычных галін вытворчасці каменных інструментаў, якія былі выяўлены ў цэнтральнай Францыі. Яны вядомыя як шатэльперонскія інструменты – гэта каменная індустрыя, якая была названа ў гонар вёскі, дзе прылады былі ўпершыню знойдзены ў 19 стагоддзі.
Шатэльперонскія інструменты
Важна адзначыць, што гэтыя інструменты адрозніваюцца сваімі элегантнымі, тонкімі лёзамі і складанай канструкцыяй. З часоў знаходкі іх многія навукоўцы, але не ўсе, прыпісвалі неандэртальцам. Такія даследчыкі сцвярджаюць, што інструменты паказваюць, што неандэртальцы былі здольныя да перадавых вырабаў інструментаў і складаных паводзін.
Але Слімак адмаўляецца ад гэтага меркавання. «Інструменты Шатэльперона з’яўляюцца справай рук сучасных людзей, і, улічваючы іх падабенства з каменнымі прыладамі, якія вырабляліся на Блізкім Усходзе, мы прыходзім да высновы, што яны былі прывезены Homo sapiens, калі яны рухаліся ў Еўропу».
Прафесар Крыс Стрынгер з Лонданскага музея натуральнай гісторыі заявіў, што гэтае сцвярджэнне не можа не выклікаць спрэчак. «Гэта правакацыйная і амбіцыйная заява. – сказаў ён у інтэрв’ю «Observer» – У прыватнасці, тут сцвярджаецца, што шатэльперонская каменная прамысловасць, якую звычайна лічаць прадуктам неандэртальцаў, насамрэч была справай чалавека разумнага. Таму мяркуемая сувязь выкапняў неандэртальцаў з прыладамі Шатэльперрона павінна аказацца несапраўднай, кажа ён.
У папярэдніх артыкулах Слімак таксама сцвярджаў, што сучасныя людзі, якія ўпершыню выйшлі з Афрыкі каля 60 000 гадоў таму, маглі быць узброеныя лукамі і стрэламі, мяркуючы па малюсенькім 54 000-гадовым завостраным каменным прыладам, якія вельмі нагадваюць наканечнікі стрэл. Яны былі знойдзены ў пячоры Grotte Mandrin у даліне Роны. Гэтая тэхналогія, якая дазваляе паляўнічым забіваць на адлегласці, не падвяргаючы сябе небяспецы, дала б жыхарам істотную перавагу перад мясцовымі неандэртальцамі.
Аднак прыкладна праз 40 гадоў гэтая першая група сучасных прыбылых людзей знікла з летапісу выкапняў, і пасля гэта месца зноў занялі неандэртальцы. Узнікаюць пытанні – калі нашы продкі былі лепш абсталяваныя, чаму гэта першае ўварванне ў Еўропу скончылася такім чынам? Падобным чынам, чаму другая хваля – якая, верагодна, адбылася каля 44-46 000 гадоў таму – таксама скончылася правалам?
Адказ просты, кажа Слімак. У тых ранніх хвалях людзей проста не хапала колькасці. Ён мяркуе, што ў паселішчы Гротэ-Мандрын было да 100 мужчын, жанчын і дзяцей. \
«Магчыма, гэтага было недастаткова для падтрымання іх біялагічнай сілы, і, магчыма, яны не маглі абменьвацца генамі з мясцовымі неандэртальцамі, таму што пладавітасць паміж імі была нізкай» – дадаў ён.
Аднак ён адхіліў ідэю, што адносіны паміж неандэртальцамі і сучаснымі людзьмі былі дрэннымі. Фактычна ўсе прыкметы сведчаць аб тым, што дзве групы былі ў добрых адносінах.
Потым прыйшла трэцяя хваля, і на гэты раз, здаецца, нашых продкаў была істотная колькасць, дадаў Слімак. «Трэці раз, калі яны з’явіліся, сучасныя людзі зрабілі гэта з сапраўды велізарнай хваляй людзей і пачалі будаваць сацыяльныя сеткі не з неандэртальцамі, а з асобнымі невялікімі групамі Homo sapiens, каб пабудаваць велізарную сетку па ўсёй Еўропе. І ў рэшце рэшт гэта паклала пачатак заняпаду неандэртальцаў у Еўропе».
На загалоўнай выяве: Рэканструкцыя аблічча самага старажытнага неандэртальца, знойдзенага ў Нідэрландах, па мянушцы Крыйн, выстаўленае ў Нацыянальным музеі старажытнасцей у Лейдэне. Фота: Bart Maat/ANP/AFP
Парэшткі еўрапейскіх львоў і вавілонскай вежы, першыя краманьёнцы, дзверы ў “замагільны свет”, карабель Кука, якар Тытаніка і іншыя самыя цікавыя археалагічныя адкрыцці 2022 года сабралі эксперты ўкраінскага “Громадське радіо”.
Вавілонская вежа, верагодна, знойдзена.
Археолагі, напэўна, знайшлі частку легендарнай вежы. Гаворка ідзе пра знойдзеныя незвычайныя цагліны падчас раскопак на месцы горада Вавілона. Доктар Ірвінг Фінкель з Брытанскага музея лічыць, што менавіта падобную цэглу загадаў вырабіць цар Навухаданасар II для будаўніцтва вавілонскай вежы.
У 586 г. да н.э. Навухаданасар II захапіў Ерусалім. Там ён выбраў самых высокакваліфікаваных рабочых, якія адправіліся ў Вавілон, каб пабудаваць вежу са спецыяльнай цэглы. У першых частках Старога запавета ёсць ускосныя звесткі пра яўрэяў, адпраўленых у Вавілон для гэтай місіі, прычым вядзецца гаворка таксама пра цэглу, з якой рабілася вежа. Адзначана, што ў знойдзенай зараз археолагамі цэглы на месцы колішняга Вавілона (на поўдзень ад сучаснага Багдада) ёсць усе прыкметы будаўнічага матэрыялу таго часу, які супадае са звесткамі са Старога запавета: у ёй ёсць смала, раствор і бітум, якія згаданы ў біблейскай гісторыі.
Доктар Фінкель: “У кнізе Быцця літаральна сказана, што яны выкарыстоўваюць цэглу замест каменя і бітум для раствора”.
Францыя – суперсенсацыя пра засяленне Еўропы.
Краманьёнцы – непасрэдныя продкі сучасных людзей – некалькі разоў засялялі Еўропу, але па нейкіх прычынах потым зноў тэрыторыю кантралявалі неандэртальцы.
Археолагі знайшлі доказы таго, што людзі сучаснага анатамічнага тыпу жылі ў Еўропе 54 тысячы гадоў таму. Раней самым старажытным помнікам Еўропы, дзе былі знойдзены рэшткі краманьёнцаў, лічылася балгарская пячора Бачо-Кіро, куды старажытныя людзі прыйшлі 45-43 тысяч гадоў таму.
Французскія археолагі выявілі ў гроце Мандрэн у даліне Роны культурныя пласты з тыповымі інструментамі неандэртальцаў, між якіх быў адзін пласт з больш развітай каменнай прамысловасцю. Марфалагічны аналіз знойдзеных зубоў паказаў, што каля 54 тысяч гадоў таму людзі сучаснага анатамічнага тыпу ўжо знаходзіліся ў басейне ракі.
Швейцарцы аднавілі твар егіпецкай жрыцы.
Археолагі і навукоўцы пры дапамозе судова-медыцынскіх тэхналогій узнавілі твар Шэп-ан-Ісідзі – егіпецкай жанчыны, якая жыла ў VII стагоддзі да нашай эры. Надпісы на саркафагу паказваюць, што жанчына належала да заможнай сям’і і паходзіла з роду жрацоў Амона ў Фівах. Мумія захоўваецца з 1820 года ў бібліятэцы абацтва ў Санкт-Гален (Швейцарыя). Цяпер мы ведаем, як выглядалі людзі таго часу.
Гэта новае даследаванне адрозніваецца ад аналагічных работ, якія выкананы раней.
Яно заснавана “выключна на судова-медыцынскай экспертызе знешнасці і анатамічных доказах”. Эксперты толькі рэканструявалі твар, не дадаючы аксэсуараў, такіх як ювелірныя вырабы, адзенне ці парыкі.
Дзверы ў іншы свет у Егіпце.
Археолагі выявілі ў адным з некропаляў дзверы ў “іншы свет”. Група егіптолагаў выявіла рэдкую магілу старажытнага царства з ілжывымі дзвярыма, якія нібыта сімвалічна вялі ў іншы загробны свет Дуат.
На далёкай сцяне вывучанай магілы археолагі знайшлі надпісы, якія добра захаваліся. Яны выглядаюць так, быццам мастак скончыў маляваць іх літаральна днямі. Надпісы занялі бачнае месца ў цэнтры магілы і закрылі панэль з “ілжывымі дзвярыма” у іншае вымярэнне.
Карабель капітана Кука.
Пасля 22 гадоў пошукаў знойдзены патанулы карабель падарожніка і адкрывальніка капітана Джэймса Кука.
З 1999 года працягваліся пошукі карабля Кука, падчас якіх археолагі знайшлі некалькі іншых караблёў XVIII ст. І вось карабель Endeavur быў знойдзены каля ўзбярэжжа ЗША, недалёка ад вострава Род.
Карабель Endeavur быў пабудаваны ў Англіі ў 1764 годзе. Праз чатыры гады Джэймс Кук адправіўся на ім ў экспедыцыю ў Ціхі акіян. У 1770 годзе ён высадзіўся ў Аўстраліі, а потым дабраўся да ўзбярэжжа Новай Зеландыі.
Кук быў забіты на Гаваях падчас трэцяга падарожжа ў Ціхі акіян, а яго карабель быў затоплены ў 1778 годзе падчас вайны ў ЗША за незалежнасць.
Старажытныя піраміды і гарады ў Амазоніі знайшлі пры дапамозе дрона.
На працягу доўгага часу навуковая супольнасць лічыла, што толькі адна з вялікіх цывілізацый папярэдняй Амерыкі развівалася ў трапічных лясах і дасягнула ўрбанізму – імперыі майя.
Цяпер навукоўцы больш уважліва глядзець на Амазонію, якая раней разглядалася выключна сельскагаспадарчым рэгіёнам без буйных гарадоў і складанай дзяржаўнай структуры.
Вучоныя нямецкага археалагічнага інстытута даследавалі Льянас-дэ-Мохас (вільготныя раўніны) на паўднёвым захадзе Амазонкі (тэрыторыя Балівіі) і знайшлі 24 невялікія паселішчы, з якіх толькі 15 былі вядомыя раней. Найбольшыя з іх – Катока і Ландзівар аказаліся складанымі арганізаванымі гарадамі з грамадскімі і цырыманіяльнымі месцамі.
Акрамя таго, археолагі выявілі канічныя піраміды вышынёй 22 метры. І гэта іх вышыня сёння. Немагчыма вызначыць іх першапачатковую вышыню, таму што піраміды пабудаваны з зямлі, якая ў Амазонскіх умовах змываецца моцнымі дажджамі.
Якар Тытаніка.
Археолагі ўпершыню паказалі 15-тонныя якар і бронзавыя шпілі “Тытаніка”. З часу аварыі прайшло больш за 110 гадоў, і толькі цяпер дайверы з экспедыцый Oceangate здолелі зрабіць унікальныя кадры гіганцкага якара, якарнага ланцуга, аднаго з катлавых бронзавых шпіляў.
Еўрапейскія львы.
Львы шырока прадстаўлены ў мастацтве многіх еўрапейскіх народаў і іх міфах. Але гэта не з’яляецца доказам існавання дзікіх львоў на гэтай тэрыторыі.
Ці маглі львы жыць на тэрыторыі Грэцыі, Балгарыі, Венгрыі, Румыніі, Украіны і Беларусі 3000 гадоў таму? Археолагі лічаць, што так, маглі. Гэтае пытанне, безумоўна найперш цікавае магілёўцам, і сёлета яго абмяркоўвалі ў сур’ёзных навуковых часопісах.
Гэта здаецца неверагодным, але археолагі, у прыватнасці, зоаархеолагі сур’ёзна вывучаюць гэтае пытанне, а некаторыя лічаць, што гэта вельмі магчыма.
Калісьці людзі даліны Немей на поўдні Грэцыі жылі ў смяротным страху перад львамі, якія хаваліся на навакольных пагорках і палявалі на насельніцтва. Толькі магутны Геракл, якога выклікаў цар суседняга Тырынфа, змог забіць звера. Сын Зеўса загнаў магутнага драпежніка ў кут пячоры і задушыў голымі рукамі. Пасля гэтага людзі жылі без страху, а Геракл працягваў рабіць свае знакамітыя подзвігі.
Магчыма, гісторыя пра немейскага льва – гэта не толькі міф. У 1978 годзе два нямецкія навукоўцы зрабілі ўражлівае адкрыццё. Падчас раскопак таго самага Тырынфа яны выпадкова натыкнуліся на косці кошкі каля чалавечага шкілета. Яны зрабілі выснову, што гэта костка льва, і, магчыма, таго самага віду, які сёння насяляе часткі афрыканскага кантыненту.
Тая костка была толькі першай з дзесяткаў, знойдзеных у Тырынфе і ў іншых месцах на працягу наступных дзесяцігоддзяў. Знойдзены чатыры фрагменты костак лап і кавалак рэбраў, якія звязаны з рознымі перыядамі часу паміж 1700-1600 г.г. да н.э. і каля 1200 г. да н.э. Шмат костак датуецца больш чым 1000 годам да пачатку бронзавага веку ў Грэцыі, які ў паўднёва-ўсходняй Еўропе вядомы як медны век.
Хаця некаторыя дэталі застаюцца незразумелымі, многія археолагі і гісторыкі зараз выкарыстоўваюць гэтыя доказы, каб зрабіць выснову, што сучасныя львы калісьці жылі побач з людзьмі на тэрыторыі Еўропы на працягу сотняў гадоў.
У паўднёва-ўсходняй Еўропе, уключаючы Грэцыю, апошнія знаходкі ільвіных костак датуюцца прыблізна 7-м стагоддзем да нашай эры. У той час як вучоныя апісваюць знікненне грэчаскага льва з дзікай прыроды прыблізна ў 1200 г. да н.э., калі мастацкія выявы львоў становяцца менш жорсткімі, менш дакладнымі і больш непадобнымі на рэальныя. Магчыма, ільвы выжылі ў класічным перыядзе паміж 500 і 300 г. да н.э.
Прамых доказаў жыцця львоў каля Магілёва пакуль няма, але прыродныя і кліматычныя ўмовы тут не надта адрозніваліся ад ўкраінскіх, і знаходжанне львоў на тэрыторыі Беларусі тэарэтычна верагодна.
Калісьці ніхто не верыў у дзікіх львоў у Грэцыі, цяпер з’явіліся доказы. Потым знайшліся косткі львоў ў Венгрыі, Румыніі, Украіне… Магчыма іх знойдуць і ў Беларусі.
