Tag: холодная война

Дзень у гісторыі. 16 красавіка. “Халодная вайна”. Пашырэнне ЕС. Званне Герой СССР. Нарадзіліся дзеяч БНР Я. Варонка, аўтар “Буквара” А. Клышка, тэнісістка Н. Зверава.

Навіна ад

1113 год. У Вышгарадзе памёр Святаполк ІІ (1050–1113) з роду Рурыкавічаў.

Князь полацкі (1069–1071), наўгародскі (1078–1088), тураўскі (1088–1093), вялікі князь кіеўскі (1093–1113), у хрышчэнні Міхаіл. Сын Ізяслава Яраславіча.

Пасля выгнання з Полацка Усяславам II Чарадзеем, стаў лютым ворагам Полацка.

У Кіеве Святаполк трымаў пры сабе дружыну з дрыгавічоў.

Пасля яго смерці ў Кіеве пачаўся бунт, у выніку чаго сталіца Русі была лёгка захоплена Уладзімірам Манамахам.

1891 год. Нарадзіўся Язэп Варонка (1891–1952).

Беларускі палітычны дзеяч, журналіст, публіцыст. Першы старшыня Народнага сакратарыята БНР.

Быў супрацоўнікам пецярбургскіх газет «Воскресная вечерняя газета», «Столичные вести», часопісаў «Зритель», «Театральное обозрение».

Член ЦК Беларускай сацыялістычнай грамады, Часовага савета Расійскай рэспублікі, узначальваў камітэт Беларускага таварыства ў Петраградзе па аказанні дапамогі пацярпелым ад вайны, быў камісарам юстыцыі і ўнутраных спраў Вялікай беларускай рады, старшынёй Народнага сакратарыята Беларусі і народным сакратаром замежных спраў, адзін з ініцыятараў абвяшчэння БНР.

Міністр беларускіх спраў і сябра кабінета міністраў Літоўскай Рэспублікі (1918–1920), старшыня беларускага Чырвонага Крыжа, таварыства «Беларуская грамада ў Коўне».

У 1923 годзе з’ехаў у Чыкага. Узначальваў Беларуска-амерыканскую нацыянальную асацыяцыю, быў адным з кіраўнікоў Беларуска-амерыканскай нацыянальнай рады, выдаваў газету “Беларуская трыбуна”, вёў праграмы на чыкагскім радыё.

Прытрымліваўся канцэпцыі «двух ворагаў» беларускага адраджэння – Расіі і Польшчы. 

Памёр 4 ліпеня 1952 года.

Дзеячы Беларускай Народнай Рэспублікі, 1918 г. Злева направа, сядзяць: Алесь Бурбіс, Янка Серада, Язэп Варонка, Васіль Захарка; стаяць: Аркадзь Смоліч, Пётра Крачэўскі, Кастусь Езавітаў, Антон Аўсянік, Лявон Заяц

1924 год. Нарадзіўся Алег Луцэвіч.

Беларускі мастак-графік, педагог. Брат Эмануіла Луцэвіча, беларускага вучонага, доктара медыцынскіх навук.

Падчас Вялікай Айчыннай вайны быў падпольшчыкам, партызанам.

З ліпеня 1944 года стаў адным з першых супрацоўнікаў Беларускага дзяржаўнага музея гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, выкладаў малюнак у Мінскім мастацкім вучылішчы.

Аўтар шматлікіх графічных прац.

Памёр 18 ліпеня 2015 года.

1928 год. Нарадзіўся Алег Сурскі.

Беларускі дызайнер, мастак, арт-крытык і мастацтвазнаўца

Стаяў ля вытокаў школы беларускай мастацкай крытыкі.

З яго імем у значнай ступені звязаны пад’ём беларускага мастацтвазнаўства і выхад беларускай мастацкай крытыкі на міжнародную арэну. Аднім з першых у Беларусі займаўся пытаннямі тэхнічнай эстэтыкі і дызайна, публікаваўся ў буйных савецкіх і замежных выданнях. З’яўляўся аўтарам шматлікіх артыкулаў і публіцыстычных нарысаў ва ўсесаюзным і рэспубліканскім друку. Манаграфіі, альбомы і каталогі былі прысвечаны дэкаратыўна-прыкладному мастацтву, а таксама вядомым беларускім мастакам: Б. Забораву, В. Сумараву, М. Данцыгу, В. Грамыку і іншым.

Выканаў унікальныя аб’ёмна-прасторавыя светлавыя кампазіцыі ў санаторыях «Беларусь» (Сочы, Місхор), пансіянаце «Сосны» (Нарач), Магілёўскім мастацкім музеі імя. П. Масленікава, Заслаўскім гісторыка-культурным музеі-запаведніку і іншых

Памёр 28 лістапада 2012 года ў Мінску.

1931 год. Зафіксаваны самы позні пачатак вясновага разводдзя на Дняпры ў Магілёве за ўвесь час гідралагічных назіранняў.

1934 год. У СССР уведзена ганаровае званне Герой Савецкага Саюза.

Героямі сталі 494 беларусы. Першымі беларускімі Героямі сталі 31 снежня 1936 года васкоўцы-удзельнікі грамадзянскай вайны ў Іспаніі мінчук М. Сяліцкі і палачанін П. Купрыянаў. Першым Двойчы Героем у СССР стаў лётчык-беларус С. Грыцавец.

Першымі ў Магілёўскай вобласці Героямі Савецкага Саюза сталі магілёўцы-палярнікі О. Шмідт (1937), І. Нядзвецкі (1940). Двойчы Героямі сталі ўраджэнцы Крычаўскага раёна І. Гусакоўскі, Глускага – С. Шутаў, Горацкага – І. Якубоўскі.

Іосіф Гусакоўскі

1935 год. Нарадзіўся Анатоль Клышка.

Беларускі пісьменнік і педагог, аўтар “Буквара” (1969, перапрацоўка 1997), які выкарыстоўваўся ў школах да 2021/2022 навучальнага года.

Скончыў Навагрудскае педвучылішча, БДУ.

Працаваў у перыядычных выданнях, ЦК ЛКСМБ, на кінастудыі «Беларусьфільм», у Інстытуце педагогікі Міністэрства асветы БССР. Адзін з арганізатараў Таварыства беларускай мовы імя Ф. Скарыны, дзе ўзначальваў камісію па культуры мовы.

Аўтар вершаў, кнігі літаратурна-крытычных артыкулаў, «Буквара» (23 выданні), “Пропісаў да «Буквара», «Пропісаў для 1 класа», дапаможніка для 1 класа «Верасок», «Чабарок» (чытанка для 4 класа), «Беларуска-польскага размоўніка», шматлікіх кніг для дзяцей, у тым ліку  «Францыск Скарына, альбо Як да нас прыйшла кніга».

Пераклаў на беларускую мову «Новы запавет», раман старажытна-грэчаскага пісьменніка Лонга «Пастушыная гісторыя пра Дафніса і Хлою», творы з польскай, нямецкай, лацінскай, украінскай і іншых моў.

Даследчык праблем развіцця беларускай паэзіі, вершазнаўства, методыкі навучання і выкладання літаратуры ў школе.

Памёр 14 красавіка 2021 года.

1940 год. У Яраслаўлі памёр Адам Багдановіч (1862–1940).

Беларускі фалькларыст, этнограф і мовазнаўца, бацька паэта Максіма Багдановіча.

Скончыў Нясвіжскую настаўніцкую семінарыю.

Загадваў гарадскім пачатковым вучылішчам у Мінску, займаўся рэвалюцыйнай дзейнасцю, працаваў у аддзяленні Сялянскага пазямельнага банка і дырэктарам публічнай бібліятэкі ў Гродна, працаваў у Ніжнім Ноўгарадзе, загадваў навуковай бібліятэкай Яраслаўскага музея, выкладаў у мастацкім, музычным і тэатральным тэхнікумах.

У 1932 годзе арыштаваны ДПУ, але вызвалены па хадайніцтве К. Пешкавай – жонкі М. Горкага.

Збіральнік фальклорна-этнаграфічных матэрыялаў, аўтар прац па этнаграфіі, мовазнаўству, успамінаў пра М. Горкага, сына Максіма, Ф. Шаляпіна. Яго рукапісы захоўваюцца ў Інстытуце літаратуры Акадэміі навук.

У Халопенічах, дзе нарадзіўся, жыў і настаўнічаў у яго гонар устаноўлены помнік.

1947 год. Амерыканец Бэрнард Барух увёў паняцце “Халодная вайна” для азначэння дачыненняў паміж СССР і ЗША.

Халодная вайна – глабальнае геапалітычнае, ваеннае, эканамічнае і ідэалагічнае супрацьстаянне сусветнага маштабу пасля Другой Сусветнай вайны і да распаду СССР паміж двума блокамі дзяржаў з рознымі сацыяльнымі і эканамічнымі сістэмамі.

Высілкі ЗША і СССР накіроўваліся, першым чынам, на дамінаванне ў палітычнай сферы.

Адказнасць за развязванне халоднай вайны ляжыць і на СССР, і на краінах Захаду.

Халодная вайна суправаджалася гонкай звычайных і ядзерных узбраенняў, якая часам пагражала прывесці да трэцяй сусветнай вайны. Найбольш вядомым з такіх выпадкаў, калі свет аказваўся на мяжы катастрофы, стаў Карыбскі крызіс 1962 года.

У сувязі з гэтым у 1970-я гады з боку ЗША былі зроблены намаганні па «разрадцы» міжнароднай напружанасці і абмежаванні ўзбраенняў, якія падтрымаў і СССР.

У снежні 1989 года на саміце на Мальце М. Гарбачоў і Дж. Буш афіцыйна абвясцілі аб заканчэнні халоднай вайны. Афіцыйнае дакументальнае замацаванне яе заканчэння было ажыццёўлена з прыняццем 21 лістапада 1990 года на нарадзе кіраўнікоў дзяржаў і ўрадаў краін «Парыжскай хартыі для новай Еўропы».

1967 год. Загінуў ад няшчаснага выпадку Алесь Рылько (1923–1967).

Настаўнічаў на Аршаншчыне, Пастаўшчыне, быў партызанскім разведчыкам, мінёрам.

Працаваў у беларускіх перыядычных выданнях.

Аўтар апавяданняў, кніг апавяданняў, нарысаў, аповесцей для дзяцей, п’ес, камедый, сцэнак, раманаў, кнігі «Выбранае».

Яго творы перакладзены на балгарскую, польскую, рускую, чэшскую і іншыя мовы.

Галоўнае ў творчасці А. Рылько – лірычны роздум пра жыццё і працу, любоў да сціплых людзей і працаўнікоў, іх барацьба з захопнікамі, выяўленне рамантыкі будняў беларускай вёскі, паказ пошукаў чалавекам свайго месца ў жыцці.

Рылько распавядаў Янку Брылю, што ў 1930-я гады ён, «начытаўшыся ды наслухаўшыся пра подзвіг Паўліка Марозава, пачаў сачыць за сваім бацькам». Калгасны конюх прыносіў часам кішэню аўса, з якога, растоўкшы ў ступе, маці варыла нейкую поліўку. І вось аднойчы, прыйшоўшы са школы, малы сеў пісаць на бацьку заяву. «Думаў, думаў, – успамінаў ён потым, у пяцідзясятых – а пасля як стала мне страшна, як расплакаўся я за сталом!..»

Фота С. Плыткевіча. Краявіды Рыдамлі. Радзіма А. Рылько.

1971 год. Нарадзілася Наталля Зверава.

Самая паспяховая беларуская тэнісістка часоў СССР.

Заслужаны майстар спорту СССР. Уладальніца найбольшай колькасці тытулаў (20) на турнірах Вялікага шлема ва ўсіх разрадах сярод тэнісістаў з экс-СССР.

У парным разрадзе на працягу кар’еры 35 разоў выступала ў фінальнай стадыі турніраў Вялікага шлема – у жаночым парным (31 раз) і змяшаным парным (4 разы) разрадах.

У 2010 годзе ўключана ў спіс Міжнароднай залы тэніснай славы.

Здабыла прызавых на 7,8 мільёна долараў.

1985 год. Памёр Андрэй Мядзведзеў (1897–1985).

Беларускі савецкі глебазнавец, член-карэспандэнт АН БССР, акадэмік акадэміі сельскагаспадарчых навук БССР.

Працаваў прафесарам, загадчыкам кафедры, дэканам у Горацкай акадэміі, якую скончыў. Быў намеснікам дырэктара Беларускага навукова-даследчага інстытута глебазнаўства, прафесарам і загадчыкам кафедры глебазнаўства і геалогіі БДУ.

Адзін з найбуйнейшых даследчыкаў-глебазнаўцаў Беларусі.

У 1930-я гады быў сумяшчальнікам на кафедры фізічнай геаграфіі Магілёўскага педінстытута.

2003 год. Падпісанне Афінскага трактату па далучэнні да ЕС новых членаў.

Паводле яго да ЕС у 2004 годзе далучыліся Латвія, Літва, Польшча, Чэхія, Венгрыя, Славакія, Славенія, Эстонія, Кіпр, Мальта.

Члены ЕС (сінім) і кандыдаты на ўступленне (блакітным).

Дзень у гісторыі. 3 снежня. Магілёўскую Стаўку заняў бальшавік Крыленка. Самая страшная хімічная катастрофа ў гісторыі чалавецтва. Заканчэнне “халоднай вайны”. Дзень нараджэння SMSкі.

Навіна ад

Міжнародны дзень інвалідаў (International Day of the Disabled, з 1992 года). 

Аб’яўлены Генеральнай Асамблеяй ААН.  Дзень інвалідаў Беларусі.

У гэты дзень не будзе залішнім нагадаць усім пра тое, што сярод нас жывуць людзі, якія заслугоўваюць не толькі спачування, але перш за ўсё дапамогі, забеспячэння іх правоў на годнае жыццё, працу, адпачынак. 

У свеце жыве каля мільярда чалавек з інваліднасцю – амаль 15% насельніцтва Зямлі. У Беларусі доля людзей з інваліднасцю 6%. Асоб з інваліднасцю ў працаздольным узросце – каля 200 тысяч.

 

Сусветны дзень адмовы ад пестыцыдаў (Global No Pesticides Use Day, з 1998 года) у  памяць аб экалагічнай катастрофе, якая адбылася 3 снежня 1984 года на пестыцыдным заводзе ў індыйскім Бхапале.

Мэта – прыцягнуць увагу сусветнай грамадскасці да вырашэння праблем, якія ўзніклі ў выніку вытворчасці і выкарыстання гэтых небяспечных хімікатаў.

Пестыцыды – гэта сінтэтычныя хімічныя рэчывы, якія многія краіны шырока выкарыстоўвалі для павышэння ўраджайнасці сельскагаспадарчых культур.

Аднак, як высветлілася пазней, прамысловы выпуск гэтых хімікатаў прынёс насельніцтву планеты больш шкоды, чым карысці.

Менавіта пестыцыды, на думку экспертаў ААН, сталі галоўнай прычынай “ціхай катастрофы” – так называюць сённяшні стан глеб у Еўропе. Больш за тое, высветлілася, што стойкасць пестыцыдаў настолькі высокая, а іх распаўсюджванне настолькі глабальна, што іх выявілі нават у арганізмах пінгвінаў Антарктыкі, куды пестыцыды былі занесены паветранымі і акіянскімі патокамі.

 

1586 год. У Англію з Амерыкі упершыню завезена бульба. 

Solanum tuberosum, L. — аднагадовая (у культуры) ці шматгадовая (у дзікім стане) травяністая расліна сямейства паслёнавыя, якая аб’ядноўвае да 150 дзікіх і культурных разнавіднасцей. 

Першымі паспыталі бульбу іспанскія маракі, а потым бульба патрапіла ў Іспанію ў 1551 годзе, потым – у Італію, дзе перуанскі «папу» назвалі «тартуфолі». 

Пасля гэтага бульба патрапіла ў іншыя еўрапейскія краіны як дэкаратыўная расліна. Лічылася, што яна не з’яўляецца здаровай для хрысціян. 

У Рэчы Паспалітай бульба стала вядомая ў XVII стагоддзі. Лічыцца, што ўпершыню бульбу ў краіну завёз кароль Ян III Сабескі пасля перамогі над туркамі ў бітве пад Венай (12 верасня 1683 года).

Сучасную навуковую назву культуры ў 1596 годзе ўвёў Каспар Баўгін.

Беларуская назва віду паходзіць ад агульнаўжывальнай назвы тапінамбура — «бульва», які быў шырока распаўсюджаны ў Рэчы Паспалітай з першай паловы XVIII стагоддзя і быў выцеснены ў канцы XVIII стагоддзя падобнай па спосабу вырошчвання і смаку бульбай, якая ў беларускай і літоўскай мовах пераняла яго назву (у літоўскай мове «бульба» — bùlvė).

Сярод іншых беларускіх назваў можна згадаць такія, як паслён клубняносны, канцадалы, картопля, картохля, кунада, курдопа, кардока, картошка, картохі, карточка.

Беларусь па вытворчасці бульбы займае звычайна 11-14 месцы ў свеце (1,5%). Больш за беларусаў бульбы збіраюць ў КНР, Індыі, Расіі, ЗША,  Украіне, ФРГ, Бангладэш, Францыі, Польшчы, Нідэрландах, Вялікабрытаніі, у асобныя гады – у Перу, Канадзе. Амаль столькі ж, як у Беларусі збіраюць ў Егіпце і Турцыі, толькі больш таварнай.

 

1907 год. Нарадзіўся Рыгор Крушына (Казак) 

Беларускі паэт, празаік, крытык. Член літаб’яднання «Маладняк».

З 1944 года жыў у Германіі, працаваў у Мюнхене на радыё «Свабода». 

Адзін з заснавальнікаў у 1951 годзе Беларускага інстытута навукі і мастацтва ў Нью-Ёрку. Рэдагаваў часопіс «Конадні». Аўтар шэрагу зборнікаў вершаў, паэм, апавяданняў, крытычных артыкулаў, нарысаў, у тым ліку пра рэпрасаваных беларускіх аўтараў.

Упершыню ўвёў у беларускую літаратуру такія віды верша як паліндром, туюг, газэлі, канцона, японскія танкі, пісаў санеты, трыялеты, рандо, актавы, тэрцыны, працягваючы пачатае М. Багдановічам, У. Дубоўкам, Я. Пушчам. 

Першы беларускі пісьменнік – член Міжнароднага ПЭН-клуба.

Памёр 27 сакавіка 1979 года. Пахаваны на беларусіх могілках у Іст-Брансуіку, штат Нью-Джэрсі.

 

1917 год. Магілёўская Стаўка занята войскамі Чырвонай Арміі Мікалая Крыленкі. 

Крыленка адхіліў ад пасады кіраўніка Стаўкі генерала М. Духоніна. Генерал быў арыштаваны і на аўтамабілі прывезены на чыгуначны вакзал, дзе яго адвялі ў вагон Крыленкі, але рэвалюцыйныя салдаты і матросы выцягнулі Духоніна з цягніка і забілі. 

Стаўка Вярхоўнага галоўнакамандуючага дзейнічала ў Магілёве да 26 лютага 1918 года і была пераведзена ў Арол у сувязі з набліжэннем да горада аўстра-германскіх войскаў. 

У Магілёве на вуліцы Крыленкі, 2 устаноўлена мемарыяльная дошка з надпісам: “Пад яго камандаваннем рэвалюцыйныя войскі ліквідавалі контррэвалюцыйную стаўку ў г. Магілёве 20 лістапада/3 снежня 1917 года”.

 

1918 год. Рада і Урад Беларускай Народнай Рэспублікі пакідаюць Мінск. 

Перад захопам Мінска бальшавікамі Рада і ўрад БНР пераехалі ў Вільню, а затым, у выніку наступлення Чырвонай Арміі і дзейнасці польскіх ваенізаваных фарміраванняў, у Гродна. 

Гародня была сталіцай БНР да верасня 1919 года. 

БНР створана 9 сакавіка, яе незалежнасць была абвешчана раніцай 25 сакавіка 1918 года. Беларуская мова ў якасці дзяржаўнай абвешчана 28 красавіка 1918 года. 

Мела дзяржаўныя атрыбуты: Часовую канстытуцыю (11 кастрычніка 1918), пячатку (28 красавіка 1918), сцяг і герб (чэрвень 1918), пашпарты грамадзян БНР (лета 1918). Галоўным кіраўнічым органам была Рада БНР, выканаўчы орган Народны Сакратарыят, з 11 кастрычніка 1918 года перайменаваны ў Раду Народных Міністраў БНР.

Фота: Тэрыторыя БНР

 

1943 год. Паводле аператыўнай зводкі Саўінфармбюро: на працягу 3 снежня на паўночным захадзе ад Гомеля савецкія войскі “з баямі занялі больш за 100 населеных пунктаў; сярод іх буйныя населеныя пункты Шапчыцы, Доўск, Свержань, Малашкавічы, Доўцы, Красніца, Каменка Рыскоўская, Хімы, Стоўпня, Вуглы, Буда-Люшэўская, Новая Слабада, Старая Рудня, Пірэвічы, Кругавец, Рудзянка, Скепня і чыгуначная станцыя Салтанаўка… Знішчана звыш 700 нямецкіх салдат і афіцэраў і 8 танкаў праціўніка… Вызвалена 10 тысяч савецкіх грамадзян, якіх немцы вывозілі на катаргу ў Нямеччыну”.


 1955 год. Пры ЮНЕСКА прынята рашэнне аб заснаванні Міжнароднага Агенцтва па атамнай энергетыцы (МАГАТЭ). 

Заснавана ў 1957 годзе. Штаб-кватэра знаходзіцца ў Вене. Агенцтва створана як незалежная міжурадавая арганізацыя ў сістэме ААН, а са з’яўленнем Дагавора аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі яго праца набыла асаблівае значэнне.

Мэта работы Агенцтва ў краіне — канстатаваць, што працы у мірнай ядзернай галіне не пераключаюцца на ваенныя мэты. Дзяржава, падпісваючы такое пагадненне нібы гарантуе, што не праводзіць даследаванняў ваеннай накіраванасці, таму гэты дакумент і называецца пагадненнем аб гарантыях.

 

1984 год. Адбылася самая страшная хімічная катастрофа ў гісторыі чалавецтва. 

Каля 4000 чалавек загінулі і тысячы атрымалі калецтвы ў выніку таго, што воблака метылавага ізацыяніду накрыла паселішчы вакол завода карпарацыі “Юніён карбід” па вырабу пестыцыдаў у індыйскім Бхапале.

 

1989 год.  Заканчэнне “халоднай вайны”. 

Прэзідэнт ЗША Джордж Буш і генеральны сакратар ЦК КПСС Міхаіл Гарбачоў падчас Мальтыйскага саміта (2-3 снежня) заявілі, што іх краіны больш не з’яўляюцца супернікамі. Гэта адбылося менш як праз месяц пасля падзення Берлінскай сцяны.

1992 год. Дзень нараджэння SMSкі. 

У Вялікабрытаніі адбылася першая ў свеце перадача SMS-паведамлення: супрацоўнік Sema Group Н. Папуорт пры тэставанні новай тэхналогіі перадачы тэксту з персанальнага кампутара на мабільны тэлефон аператара сотавай сувязі Vodafone адправіў свайму калегу паведамленне: “Merry Christmas”. SMS – Short Messaging Service – “служба кароткіх паведамленняў”.

Упершыню ідэя SMS была выказана фінскім інжынерам М. Макконенам яшчэ ў 1984 годзе на канферэнцыі па будучыні мабільных камунікацый у Капенгагене. У 1985 годзе нямецкі даследчык Ф. Хілебранд распрацаваў фармат SMS, які прадугледжваў не больш за 160 знакаў для кожнага паведамлення. У 1989 годзе ідэя перасылкі тэкстаў з дапамогай мабільных тэлефонаў была рэалізавана групай інжынераў, сярод якіх былі Ф. Хілебранд, Б. Жыльбер, Ф. Тросбі, К. Холі, Й. Харыс.

Характэрна, што спачатку SMS адпраўлялі з кампутара, і толькі пазней удалося наладзіць прамую перапіску паміж мабільнымі прыладамі.

Толькі ў нулявыя гады XXI стагоддзя эсэмэскі сталі звыклымі і даступнымі кожнаму.

 

1994 год. Памерла Ірына Ждановіч. 

Беларуская артыстка. Прыма Нацыянальнага акадэмічнага тэатр імя Янкі Купалы. Народная артыстка. Рэжысёр.

У 11-гадовым узросце сыграла хлопчыка ў пастаноўцы «Раскіданага гнязда» Янкі Купалы, у 14 гадоў была ў штаце Беларускага дзяржаўнага тэатра.

Выконвала ролі сваіх сучасніц, раскрывала духоўны свет гераінь А. Астроўскага, У. Шэкспіра, Г. Ібсена, Лопэ дэ Вэгі. Значнае месца ў творчасці актрысы занялі ролі ў п’есах А. Маўзона «Канстанцін Заслонаў»,  Максіма Горкага, В. Віткі, Л. Талстога.

 

2002 год. Сур’ёзныя для пачатку зімы маразы былі зафіксаваны метэаролагамі на захадзе Якуціі: мінус 56°С на метэастанцыі Хабардзіна Мірнінскага ўлуса, столькі ж – у Нюрбе і мінус 60°С у гэтым жа ўлусе на метэастанцыі Чумпурук.

Адмоўныя анамаліі былі амаль на ўсім Еўразійскім мацерыку – ад узбярэжжа Ціхага акіяна да Германіі. У Арктыцы, на востраве Візе быў абноўлены гістарычны мінімум –43,7°С. На Еўрапейскай частцы Расіі тэмпература трымалася на 12-22° градусаў ніжэй за норму, у Арэнбургу зафіксавана тэмпература −36,8°С. На Урале і Заходняй Сібіры маразы дасягалі −30 −35°С, ва Усходняй Сібіры да −57°С. У Германіі замерз Дунай, былі спынены рухі суднаў, таўшчыня лёду месцамі дасягала да 70 см, замерзлі лагуны ў Венецыі. 20-30 градусныя маразы назіраліся ва Украіне, Беларусі, Румыніі, Польшчы, Эстоніі, Латвіі і Літве. У Кітаі тэмпература апускалася да –30 –35°С.

Дзень у гісторыі. 9 лістапада. Скончылася васьмівекавое кіраванне сёгунаў. Падораны самы вялікі ў свеце алмаз “Кулінан”. Дэмантаж Берлінскай сцяны. Дзень памяці паэта Гіёма Апалінэра

Навіна ад

Міжнародны дзень барацьбы з фашызмам і антысемітызмам.

Устаноўлены ў памяць Крыштальнай ночы з 9 на 10 лістапада 1938 года, калі ў выніку пагромаў у Германіі было спалена 267 сінагог, 815 габрэйскіх крам, 30 000 яўрэяў былі заключаны ў канцлагеры.  

wikimedia.org

1512 год. Францыск Скарына ў Падуі абараніў ступень доктара медыцынскіх навук.

Францыск Скарына – беларускі і ўсходнеславянскі першадрукар, асветнік-гуманіст, пісьменнік, грамадскі дзеяч, прадпрымальнік, вучоны-медык. 

Перакладчык і выдавец кніг Бібліі беларускім ізводам царкоўнаславянскай мовы.

Найвыдатнейшы гістарычны дзеяч Беларусі. 

Яго імем названы вышэйшыя ўзнагароды краіны – медаль і ордэн, Гомельскі ўніверсітэт, Нацыянальная бібліятэка. 

У розных краінах Францыску Скарыне пастаўлены помнікі, прысвечаны скульптурныя і жывапісныя творы.

wikimedia.org

1789 год. Нарадзіўся Марцін Антоні Паўловіч. 

Беларускі геолаг, асветнік. Скончыў Віленскі ўніверсітэт, вывучаў геалогію ў Парыжы і Фрыбургу. 

Працаваў у Віленскай, Віцебскай гімназіях, Варшаўскім ліцэі, прафесарам і загадчыкам мінералагічнага кабінета Аляксандраўскага ўніверсітэта ў Варшаве. Склаў 12 калекцый мінералаў для ваяводскіх гімназій. 

Аўтар «Трактата аб уласцівасцях і зачатках базальтаў», артыкулаў у перыядычным друку. Выдаваў «Веснік фізічных, матэматычных і статыстычных ведаў».

1856 год. Нарадзіўся Уладзімір Стукаліч. 

Беларускі літаратуразнавец, гісторык, юрыст. Заходнерусіст. Народнік.

Аўтар кніг «Беларусь і Літва», пра творчасць М. Нікіфароўскага і А. Сапунова. 

Даследаваў аўтарства паэмы «Тарас на Парнасе». Член Віцебскай вучонай архіўнай камісіі. Выступаў за адкрыццё ў Віцебску ўніверсітэта. 

Адзін з заснавальнікаў і кіраўнікоў кансерватыўна-клерыкальнай грамадскай арганізацыі Беларускі народны саюз. 

Расстраляны чэксітамі ў Віцебску 18 кастрычніка 1918 года.

evitebsk.com

1867 год. У Японіі скончылася васьмівекавое кіраванне сёгунаў. 

Такугава Есінобу, 15-ы і апошні сёгун, сышоў у адстаўку, перадаўшы ўладу імператару.

За гэта яму было абяцана даць важную пасаду ў новым урадзе, але зроблена гэта не было. 

Да траўня 1868 гады ён спрабаваў змагацца за ўладу, але сілы былі няроўныя. 

Урадавыя войскі занялі Эдоскі замак, і Есінобу быў вымушаны капітуляваць.

Пасля гэтага стаў займацца паэзіяй, блукаў па наваколлях з фотаапаратам, і гэтыя фотаработы захаваліся ў розных музеях Японіі.

У 1898 годзе яму імператарам нададзены тытул князя, у  1902 годзе стаў членам палаты пэраў парламента. 

Есінобу перажыў усіх сваіх палітычных супернікаў і памёр 22 лістапада 1913 года на 76-годзе.

tunnel.ru

‘1907 год. Паўднёваафрыканская калонія Трансвааль падарыла на дзень нараджэння брытанскаму каралю Эдуарду VII дыямент “Кулінан”.

Кулінан – самы вялікі дыямент у свеце (вага 3 106,75 каратаў або 621,35 грама), памеры 100х65х50 мм. Быў знойдзены выпадкова 25 студзеня 1905 гады і з’яўляўся аскепкам вельмі буйнага крышталя. 

Названы ў гонар уладальніка рудніка Томаса Кулінана.

Кароль даручыў агранку дыямента галандскай фірме “IJ Asscher diamond company”. 

З яго вырабілі 9 буйных і 96 дробных найчыстай вады блакітна-белага колеру брыльянтаў, адну частку ў 69,5 карат пакінулі неапрацаванай.

1918 год. У Парыжы памёр Гіём Апалінэр (Кастравіцкі). 

Паэт, пісьменнік, крытык, графік. Аўтар тэрміну сюррэалізм.

Паходзіць з беларускага шляхецкага роду герба Вонж. Радавы маёнтак Кастравіцкіх пад Навагарудкам быў канфіскаваны за іх удзел у паўстанні 1863-1864 гадоў. 

Удзельнік мастацкай суполкі “Манпарнас”, у якую ўваходзілі і яго сябры Пабла Пікаса, Андрэ Брэтон, Жан Както, Марк Шагал, Анры Русо і іншыя.

Пісаў вершы, нарысы пра сучасны жывапіс, рэдагаваў часопіс “Суарэ дэ Пары”, аўтар кніг і зборнікаў паэзіі. Большасць твораў апублікована пасмяротна. На беларускую мову творы Апалінера перакладала Э. Агняцвет.

Быў звязаны з фавістамі, кубістамі, праторваў сцежку сюррэалізму, адзін з майстроў мастацкай культуры авангардызму і адзін з роданачальнікаў экспрэсіўнай тыпаграфікі ХХ стагоддзя.

У верасні 1911 года паліцыя спрабавала яго абвінаваціць ва ўдзеле ў крадзяжы “Моны Лізы” з Луўру.

З пачаткам Імперыялістычнай вайны пайшоў добраахвотнікам у артылерыю, быў паранены ў скронь кавалкам снараду, памёр 9 лістапада 1918 года.

На фота – магіла Апалінера, Пер-Лашэз, wikimedia.org

1938 год. “Крыштальная ноч”, або “Ноч пабітых вітрын”. 

У ноч з 9 на 10 лістапада, пры падтрымцы нацысцкіх уладаў, у дзясятках гарадоў на тэрыторыі Германіі і Аўстрыі былі арганізаваны яўрэйскія пагромы. Яны сталі першай масавай акцыяй фізічнага гвалту Трэцяга рэйха ў адносінах да яўрэяў. Нацысты забілі больш за 90 чалавек, 30 тысяч яўрэяў былі схоплены і адпраўлены ў канцлагеры.

У Берліне пагромшчыкі ў цывільным адзенні спалілі 9 з 12 сінагог, пры гэтым пажарныя, як адзначаецца, не прымалі ўдзелу ў тушэнні пажараў. Сотні сінагог на тэрыторыі Германіі і Аўстрыі былі спалены дашчэнту, а тысячы вітрын крам, якія ўтрымліваліся яўрэямі, разбіты.

“Крыштальная ноч” стала першым буйным пагромам супраць яўрэяў, які правялі нацысты. Паводле ацэнак гісторыкаў, практычна поўная адсутнасць рэакцыі на пагром як унутры самой Германіі, так і ў іншых краінах Еўропы развязала фашыстам рукі і паслужыла стымулам да пачатку масавага знішчэння еўрапейскіх яўрэяў.

tunnel.ru

1953 год. Прапановы наконт Сталінскай ССР, Саюза Савецкіх Сталінскіх Рэспублік. 

Праз 8 месяцаў пасля смерці Іосіфа Сталіна з Агульнага аддзела ЦК КПСС на імя сакратара ЦК Мікіты Хрушчова паступіла чарговая зводка прапаноў савецкіх грамадзян па ўвекавечанні імя памерлага правадыра. 

Найбольш характэрнымі ў ёй былі прапановы перайменаваць Грузінскую ССР у Сталінскую ССР, СССР – у Саюз Савецкіх Сталінскіх Рэспублік, а горад Маскву – у горад Сталін.

kavkaz-uzel.eu

1962 год. Нарадзіўся Аляксей Мельнікаў. 

Беларускі літаратуразнавец. Кандыдат філалагічных навук. Навуковы супрацоўнік Інстытута літаратуры НАН Беларусі.

Даследчык старажытна-славянскай літаратуры, пісьмовай спадчыны. Вывучаў беларускую агіяграфію, у тым ліку жыціі Еўфрасінні Полацкай, Кірылы Тураўскага, сваёй працай значна паспрыяў першаму поўнаму выданню твораў Тураўскага.

Аўтар кніг «Путь непечален: исторические свидетельства о святости Белой Руси» (1992), «Кірыл, епіскап Тураўскі: жыццё, спадчына, светапогляд» (1997), «Преподобная Евфросиния Полоцкая» (1997). Укладальнік «Кнігі жыцій і хаджэнняў» (1994).

Пераклаў на беларускую мову ўсе вядомыя помнікі беларускай агіяграфіі Сярэднявечча, малітвы Кірылы Тураўскага і шэраг іншых яго твораў. Часткова пераклаў на беларускую мову Псалтыр і Новы Запавет.

Памёр  13 жніўня 1995 года.

1977 год. Нарадзіўся Дзмітрый Дашчынскі. 

Беларускі фрыстайліст. Двухразовы прызёр Алімпійскіх гульняў (1998, бронза, 2006, серабро). Заслужаны майстар спорта. 

Удзельнік чатырох  зімовых алімпіяд, уладальнік бронзавага медаля чэмпіяната свету сярод юніёраў (1994), сярэбранага медаля чэмпіяната свету (2001). Заняў 1-е месца на этапе Кубка свету па фрыстайлу ў Нарвегіі ў 2012 годзе. Лепшы спартсмен Беларусі 2006 года. 

1989 год. Пачаўся дэмантаж Берлінскай сцяны – самага вядомага сімвала “халоднай вайны”.

Збудаванне Берлінскай сцяны было пачата 13 жніўня 1961 года. Спачатку былі простыя драцяныя загароды, якія затым ператварыліся ў бетонную сцяну вышынёй да 5 метраў з працягнутым паверсе калючым дротам і з вартаўнічымі вышкамі. 

Даўжыня сцяны, якая падзяляла горад, была 45 км і яшчэ 120 км вакол Заходняга Берліна.

Сцяна павінна была скараціць колькасць перабежчыкаў з ГДР у Заходні Берлін, колькасць якіх расла з года ў год. 

Да пачатку ўзвядзення сцяны з ГДР на захад збеглі два мільёны чалавек. 

9 лістапада 1989 года, пасля падзення камуністычнага рэжыму ў ГДР, неадкладна пачалося разбурэнне сцяны радаснымі берлінцамі. Памежнікі, якія не атрымалі загадаў, спрабавалі спачатку адціснуць натоўп, выкарыстоўвалі вадамёты, але затым, саступаючы масаваму напору, вымушаны былі адкрыць мяжу. 

tunnel.ru

fishki.net

2014 год. Памёр Анатоль Маразевіч.  

Беларускі вучоны. Доктар тэхнічных навук, прафесар, рэктар Акадэміі кіравання пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь (2007-2014). 

Заслужаны работнік адукацыі.

З’яўляўся старшынёй Савета па абароне доктарскіх дысертацый пры Акадэміі кіравання, аўтарам (сааўтарам) больш 200 навуковых прац, у тым ліку 9 навучальных дапаможнікаў.

wikimedia.org

 

Дзень у гісторыі. 24 кастрычніка. Міжнародны дзень ААН. Трэці падзел Рэчы Паспалітай. З’яўленне паняцця “халодная вайна”. Адбылася катастрофа на касмадроме “Байканур”

Навіна ад

Міжнародны дзень ААН (з 1948 года) устаноўлены ў гонар уступлення ў сілу Статута Арганізацыі Аб’яднаных Нацый у 1945 годзе. Беларусь – краіна-заснавальніца ААН.

ААН афіцыйна існуе з 24 кастрычніка 1945 года. ААН з’яўляецца цэнтрам вырашэння праблем, з якімі сутыкаецца ўсё чалавецтва. Гэта дзейнасць ажыццяўляецца сумеснымі намаганнямі больш за 30 звязаных з ёй арганізацый, якія складаюць сістэму ААН.

Колькасць дзяржаў-членаў ААН складае 193 краіны.

tunnel.ru

 1743 год. Нарадзіўся Рафал Чарвякоўскі. Беларускі хірург-навуковец.

Доктар медыцыны. Аўтар 12 тамоў прац па хірургіі, вынаходнік хірургічных прыладаў і спосабаў умяшання.

Меў лекарскую практыку ў шпіталях сталіц 6 дзяржаў Еўропы. 

Прафесар медыцыны Галоўнай кароннай школы ў Кракаве, заснавальнік кафедры анатоміі, хірургіі і акушэрства, анатамічнага тэатра. Прыдворны лекар караля Станіслава Панятоўскага, галоўны лекар лазарэту падчас паўстання Касцюшкі.

Зрабіў першае ў Кракаве ўскрыццё нябожчыка і праводзіў сшыванне ранаў жывата і кішак, трэпанацыю чэрапа і трахеатамію.

Падрыхтаваў звыш 200 вучняў.

1795 год. Менш чым праз год пасля задушэння паўстання Т. Касцюшкі адбыўся Трэці і апошні падзел Рэчы Паспалітай. 

Манархі Расіі, Прусіі і Аўстрыі падзялілі паміж сабой рэшткі тэрыторыі Канфэдэрацыі Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага. Дзяржава спыніла сваё існаванне.

Расійская імперыя атрымала найбольшыя тэрыторыі – 120 тыс. км²: Валынскае, Наваградскае, Віленскае, часткі Брэсцкага, Гродзенскага, Троцкага ваяводстваў і Жамойці з гарадамі Брэст, Наваградак, Гродна, Вільня, Коўна. Па ўсіх трох падзелах яна атрымала 60% ад усёй тэрыторыі Рэчы Паспалітай.

Прусія атрымала 48 тысяч км², Аўстрыйская імпэрыя – агулам 47 тысяч км².

wikimedia.org

 1862 год. Нарадзіўся Даніэль Свароўскі. 

Заснавальнік аўстрыйскай крыштальнай імперыі Swarovski. 

У 1892 годзе атрымаў патэнт на першае сваё вынаходства – машыну па апрацоўцы крышталічных камянёў з беспрэцэдэнтнай дакладнасцю.

У 1895 годзе заснаваў у Ціролі завод па вытворчасці вырабаў з крышталю. 

Якасць вырабленых на прадпрыемстве Svarovski крыштальных вырабаў дазволіла разглядаць іх як альтэрнатыву каштоўным камяням і дыяментам.

1948 – Амерыканскі прамысловец і дзяржаўны дзеяч Бернард Барух увёў тэрмін “халодная вайна”.

Гэтым тэрмінам уплывовы палітык  хацеў ахарактарызаваць хутка астываючыя адносіны ЗША і СССР пасля перамогі ў ІІ Сусветнай вайне.

З распадам сацыялістычнага лагера і СССР “халодная вайна” фактычна завяршылася, і прэзідэнт ЗША Джордж Буш не прамарудзіў павіншаваць свой народ з перамогай.

Тэрмін ”халодная вайна” – неад’емная частка гісторыі ХХ стагоддзя.

1953 год. Памёр Лявон Рыдлеўскі. 

Беларускі палітычны і грамадскі дзеяч. Удзельнік Слуцкага паўстання (1920) і антысавецкага партызанскага руху на Палессі.

Дзеяч беларускай дыяспары ў Чэхіі, Францыі, Вялікабрытаніі.

Сустваральнік і сукіраўнік “Хаўруса беларускай працоўнай эміграцыі ў Францыі”.  “Ён фактычна быў апекуном усіх новапрыежджых беларусаў у Парыжы. Быў адданы свайму народу» – сведчыць Івонка Сурвіла.

Быў адным з тых, хто спрычыніўся да ўратавання каля 200 беларусаў з Даніі ад выдачы СССР.

Аўтар кнігі “Беларусь: Сціслы агляд гісторыі беларускага народу і нацыянальна-вызвольнага руху”. 

wikimedia.org

 1960 год. На палігоне Байканур у казахстанскіх стэпах адбылася самая жудасная катастрофа ў гісторыі сусветнай касманаўтыкі і ракетнай тэхнікі. 

На старце ўзарвалася міжкантынентальная балістычная ракета Р-16. 

Па афіцыйнай інфармацыі загінула 78, па дадзеных акадэміка Б. Чартока – 126 чалавек. Сярод загінулых шмат савецкіх канструктараў ракетнай тэхнікі, камандуючы ракетнымі войскамі СССР – маршал М. Нядзелін. 

Гэта катастрофа стала моцным ударам для савецкай касмічнай галіны і ракетабудавання. 

Інфармацыя аб катастрофе была засакрэчана да 1989 года.

wikimedia.org

 1970 год. У Вільнюсе памёр Адольф Клімовіч. 

Заходнебеларускі грамадска-палітычны дзеяч.

Актыўны ўдзельнік беларускага руху, беларускай хрысціянскай дэмакратыі, суарганізатар часопіса “Маладое жыццё”, рэдактар часопіса “Самапомач”, газеты “Беларуская крыніца”. 

Выкладаў у Віленскай беларускай настаўніцкай семінарыі, публікаваўся ў часопісе «Студэнцкая думка».

Арыштаваны КДБ у 1952 годзе, у 1953 годзе вынесены смяротны вырак, які заменены 25 гадамі зняволення. Вярнуўся з лагера ў Вільнюс ў 1956 годзе.

Склаў біяграфічны слоўнік беларускіх культурных і палітычных дзеячоў, рукапіс захоўваецца ў Цэнтральнай навуковай бібліятэцы НАН Беларусі.

wikimedia.org

 1973 год. Нарадзіўся Аляксандр Некрашэвіч. 

Беларускі мастак-жывапісец. 

Працуе на стыку такіх мастацкіх напрамкаў як гістарычны жанр, поп-арт і contemporary art. 

Цытаты з вядомых твораў мінулага спалучаюцца ў яго жывапісе з фантастычнымі выявамі іншапланетных прышэльцаў з будучыні альбо з добра вядомымі выявамі нашых сучаснікаў.

Працуе з галерэямі Украіны і Нідэрландаў.

Высокі ўзровень прафесійнага майстэрства мастака ўзводзіць яго ў шэраг буйнейшых жывапісцаў сучаснай Беларусі.

1994 год. Памёр Анатоль Вялюгін. 

Беларускі паэт, празаік, кінасцэнарыст, перакладчык. Заслужаны дзеяч культуры. Лаўрэат Літаратурнай прэміі імя Янкі Купалы, Дзяржаўнай прэміі БССР.

Аўтар многіх зборнікаў вершаў. Яго лірыка — дасягненне беларускай паэзіі. Яго творчасці ўласцівы яркая метафарычнасць, асацыятыўная вобразнасць, філігранная апрацоўка слова.

Аўтар сцэнарыяў кінафільмаў «Рэха ў пушчы», «Глядзіце на траву» і 40 дакумэнтальных фільмаў, у тым ліку «Балада пра маці», «Генерал Пушча», «Я – крэпасьць, вяду бой».

Перакладчык на беларускую мову асобных твораў М. Лермантава, Ю. Тувіма, Э. Межэлайціса, У. Маякоўскага, А. Міцкевіча, У. Бранеўскага і іншых.

bis.nlb.by