Tag: факты

12 мая Міжнародны дзень медычнай сястры. Устаноўлены ў гонар дня нараджэння англійскай медсястры Флоренс Найтынгейл. У Лондане працуе музей Ф. Найтынгейл.

12 мая – Дзень экалагічнай адукацыі СНД. Сусветны дзень экалагічнай адукацыі – 26 студзеня.

 12 мая 996 года ў Кіеве асвечана першая на Русі каменная царква Св. Багародзіцы (35 на 37 м) – Дзесяцінная (будоўля ажыццяўлялася на падаткавую дзесяціну).

12 мая 1364 года кароль Казімер III Вялікі выдаў прывілей на ўтварэнне Кракаўскай акадэміі (універсітэту) – аўтарытэтнай навуковай установы Польшчы, Рэчы Паспалітай і ВКЛ.

12 мая 1670 года нарадзіўся польскі кароль, вялікі князь літоўскі, курфюрст саксонскі Аўгуст ІІ Моцны (1670-1733).

12 мая 1775 года заснавана Гродзенская медыцынская акадэмія.

12 мая 1820 года нарадзілася Флорэнс Найтынгейл (1820-1910), брытанская медсястра. У яе  гонар устаноўлены Міжнародны дзень медсястры, уведзены Чырвоным Крыжом медаль Флорэнс Найтынгейл –найвышэйшая у свеце для медсясцёр. Узнагароджанне ею праводзіцца раз на два гады. У СССР вядома  45 узнагароджанняў, у т.л. беларускі, Героя Савецкага Саюза Зінаіды Тусналобавай-Марчанкі (1920-1980).

12 мая 1842 года ў Парыжы ў свой дзень нараджэння пайшоў з жыцця Валенцій Ваньковіч (1800-1842), беларускі мастак, выдатны майстар партрэта першай паловы XIX ст.

12 мая 1885 года ў ЗША атрыманы патэнт на друкарку, “лінатып”, якая вынайдзена О. Мергенталеру.

12 мая 1909 года нарадзіўся Язэп Найдзюк (1909-1984), беларускі нацыянальны дзеяч, выдавец, вязень Бяроза-Картузскага канцлагеру, аўтар  нарысу “Беларусь учора і сяння”.

12 мая 1935 года памёр Юзэф Пілсудзкі (1867-1935), са старажытнага беларускага роду Гінятавічаў, польскі вайсковы і палітычны дзеяч, першы кіраўнік незалежнай Польшчы, першы яе маршал, дыктатар.

12 мая 1941 года ў Нямеччыне прэзентаваны першы ў свеце кампутар інжынера К. Цузэ.

12 мая 1947 года адноўлены Магілёўскі металургічны завод даў першую пасляваенную прадукцыю.

12 мая 1949 года скончылася блакада СССР заходніх сектараў Берліна (1948-1949).

12 мая 1954 года БССР прынята ў ЮНЭСКА.

12 мая 1970 года памёр Уладыслаў Андэрс (1892-1970), генерал, стваральнік Польскіх Узброеныя Сіл ў СССР. Войска набіраў з этнічных палякаў, беларусаў, вязняў ГУЛАГу, камандуючы Польскай Арміі ў Іране, Палестыне, у італьянскай кампаніі пры бітве пад Монтэ-Касіна, у 1944-1945 Вярхоўны Галоўнакамандуючы Польскіх Сіл.

12 мая 1975 года адбылася прэм’ера фільма С. Бандарчука “Яны змагаліся за Радзіму”.

12 мая 1980 года на экраны выйшаў першы савецкі фільм-катастрофа рэжысёра А. Міты “Экіпаж”.

12-19 мая 1987 года праводзіліся Дні культуры Торуньскага ваяводства ў Магілёве.

12 мая 1992 года ўрадам Беларусі падвышаны кошты на прадукты харчавання.

12 мая 2006 года ў Магілёве на вул. 30 год Перамогі адкрыты ў прысутнасці А. Лукашэнкі спартовы комплекс “Алімпіец” для заняткаў па лёгкай атлетыцы і спартыўнымі гульнямі.

12 мая 2008 года на ААТ “Магілёўхімвалакно” дзейснены пуск лакальнай біялагічнай ачысткі сцёкавых вод.

12 мая 2009 года ў Магілёўскай абласной друкарні імя С. Собаля надрукавана кніга “Магілёўшчына Алімпійская”.

12 мая 2009 года ў Магілёве пачало работу ТАА “Газасілікат”.

 

 

11 мая 868 года ў Кітаі пабачыла свет першая вядомая друкаваная кніга “Дыяментная сутра”.

11 мая 1720 года нарадзіўся барон Карл Фрыдрых Іеранім фон Мюнхгаўзен, расійскі ротмістр і ўдзельнік двух руска-турэцкіх воін. У беларускім г. Глыбокае на могілках пахаваны Фердынанд і Вільгельміна фон Мюнхгаўзен, якія памерлі 31 сакавіка 1871 г.

11 мая 1794 года Т. Касцюшка прызначыў Я. Ясінскага генерал-лейтэнантам войск ВКЛ.

11 мая 1820 года Магілёў наведаў А. Пушкін пад час шляху ў ссылку. Пасля Магілёва прыпыняўся ў Прапойску.

11 мая 1833 года нарадзіўся Бенедыкт Дыбоўскі (1833-1930), заолаг, прыродазнаўца, лекар, член-карэспандэнт АН СССР, акадэмік Кракаўскай акадэміі, даследчык Сібіры, паўстанец (1863). Першым сур’ёзным даследчыкам спадчыны Дыбоўскага стаў ураджэнец Дрыбінскага раёна, дацэнт Магілёўскага педінстытута географ Гаўрыла Вінкевіч (1918–2001).

11 мая 1855 года Я. Тышкевіч заснаваў Віленскі музей старажытнасцяў.

11 мая 1875 года пачалася гарадская рэформа беларуских губерняў.

11 мая 1888 года ў  Магілёве нарадзіўся Ірвінг Берлін (1888-1989), адзін з “вялікай пяцёркі” амерыканскіх кампазітараў ХХ стагоддзя. «Божа, дабраславі Амерыку».

11 мая 1902 года ўраджэнец Магілёўскай губерні Аляксей Бялыніцкі-Біруля – удзельнік Першай Рускай палярнай экспедыцыі (1900-1903), адправіўся на даследаванне вострава Новая Сібірь.

11 мая 1910 года Прэідэнт ЗША У. Говард Тафт адкрыў помнік Т. Касцюшку ў Вашынгтоне.

11 мая 1900 года ў Пецярбургу спушчаны на ваду крэйсер “Аўрора” – сімвал кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 года.

11 мая 1917 года каля партугальскага сяла Фаціма чатыром дзецям з’явілася Дзева Марыя.

11 мая 1927 года заснавана Амерыканская акадэмія кінамастацтваў. Ідэя яе стварэння, як і прэміі “Оскар”, належыла ўраджэнцу Мінска Лазару Меіру (Майеру).

11мая 1939 года загінуў у ГУЛАГу Павал Жаўрыд (1889-1939), беларускі грамадзка-палітычны дзеяч, журналіст, адзін з кіраўнікоў  Слуцкага збройнага чыну.

11 мая 1944 года загінуў у баі з нямецкімі захопнікамі 14-гадовы Марат Казей (1929-1944), беларускі піянер-герой. У 1965 годзе пасмяротна атрымаў званьне Героя Савецкага Саюзу.

11 мая 1944 года пачалася чацвёртая і апошняя атака войск саюзнікаў падчас бітвы пад Монтэ-Касіна. У складзе 2-га польскага корпусу генерала Андэрса беларусы складалі 30%. З 924 забітых жаўнераў корпусу каля падножжа Монтэ-Касына пахаваны 264 беларусы. 10000 беларусаў корпуса ўзнагароджаны Памятным крыжам Монтэ-Касына.

11 мая 1945 года скончылася Пражская вайсковая аперацыя і захоп Курдляндыі.

11 мая 1952 года памёр ураджэнец г. Бялынічы Міхаіл Юшкевіч (1899-1952), генерал-маёр.

11 мая 1953 года памёр Гасан Канапацкі (1879-1953), беларускі вайсковец, дзеяч нацыянальна-вызвольнага руху, палкоўнік расійскай арміі, член Беларускай вайсковай камісіі, гетман Беларускіх вайсковых аддзелаў.

11 мая 1962 года пачалося вяшчанне радыё “Беларусь”.

11 мая 1992 года беларускі ЦВК вынес станоўчае заключэнне па праверцы падпісных лістоў за рэфэрэндум аб роспускуВярхоўнага Савета.

11 мая 1994 года ў Тураве ўстаноўлены помнік Кірылу Тураўскаму.

11 мая 2017 года на пляцоўцы магілёўскага “Цэнтр Кола” адбылася вечарына да 80-годдзя з дня нараджэння прафесара С. Сідора (1937-1998), аўтара падручнікаў “Геаграфія Беларусі”, дацэнта Магілёўскага педінстытута (пач. 1970-х), прафесара БДУ, дзеяча ТБМ.

фота: wikipedia.org

10 мая 1706 года шведскае войска разам з Карлам XII увайшло ў Нясвіж.

10 мая 1831 года адбылася бітва пад Любартавым паміж войскамі паўстанцаў генерала В. Хржаноўскага і рускім корпусам генерала К. Крэйца.

10 мая 1864 года ў Магілёве расійскімі карнікамі расстраляны Міхал Аскерка (1836-1864), паўстанцкі камісар Менскай і Магілёўскай губерняў.

10 мая 1866 года на Беларусі нарадзіўся Леў Бакст (1866-1924), вядомы мастак, сцэнограф, майстар станкавага жывапісу і тэатральнай графікі.

10 траўня 1876 года памёр праваслаўны дзеяч Беларусі, Польшчы, Расіі і Украіны Арсеній (Масквін; 1795-1876).

10 мая (29 красавіка) 1883 года нарадзіўся Іван Фёдараў (Янка Маўр, 1883–1971), географ, педагог, перакладчык, “бацька” беларускай дзіцячай літаратуры, прыгодніцкага, навукова-папулярнага жанраў, Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі, Заслужаны дзеяч культуры. Найбольш вядомыя творы: “У краіне райскай птушкі”, “Палескія рабінзоны”, “ТВТ”.

10 мая 1883 года ўказам Аляксандра III у Расіі ўведзены бела-сіне-чырвоны сцяг. Расійскі трыкалёр – сімвал Власаўскай арміі, агрэсіі супраць Грузіі, Украіны, канфліктаў, ваенных аперацый у Прыднястроўі, Сірыі і іншых кутках свету.

10 мая 1892 года адчынілася Менская конка. У Магілёве конна-чыгуначаная дарога з’явілася толькі ў 1911 г. і злучыла чыгуначны вакзал і Губернатарскую плошчу па Дняпроўскаму праспекту.

10 мая 1918 года магілёўская гарадская ўправа зацвердзіла эскізы бон для наступнага выпуску ў памеры 3 млн рублёў. Выпуск дазволены фінаддзелам 1-га польскага корпуса. Прынята рашэнне аб выпуску ў першую чаргу бон у 1 і 3 рублі, потым, пры неабходнасці ў 50 капеек, 5, 10 і 25 рублёў. Для друку бон выбрана магілёўская друкарня Падземскага.

10 мая 1931 года ў в. Новааляксандраўка Дрыбінскага раёна нарадзіўся  Сцяпан Гаўрусёў (1931-1988), беларускі паэт, перакладчык.

10 мая 1933 года ў Берліне і іншых гарадах Германіі нацысцкія студэнты ўчынілі дэманстрацыйнае спаленне кніг.

10 мая 1940 года памёр Станіслаў Булак-Балаховіч (1883-1940), расійскі, беларускі і польскі вайсковы дзеяч, генерал-маёр рускай арміі, генерал арміі БНР.

10 мая 1942 года нарадзіўся Сяргей Панізнік, беларускі паэт, празаік, публіцыст. Скончыў Магілёўскае медвучылішча.

10 мая 1993 года Кіргізстан ўвеў замест рубля нацыянальную валюту — сом.

10 мая 1995 года ў Таджыкістане ўведзены таджыцкі рубель (1995-2000). У 2000 г. заменены на самані.

10 мая 1997 года адбылася ўрачыстая каранацыя Папай Рымскім абраза Маці Божай Каралевы Палесся – Лагішынскага абраза.

10 мая 2005 года каля Брандэнбургскіх варот ў Берліне адкрыты мемарыял 6 міліёнам габрэяў – ахвярам Халакосту на плошчы 19000 кв. м (два футбольных поля) у шахматным парадку ўстаноўлены 2711 шэрых блокаў  вышынёй ад  0,2 да 4,7 м – камены лабірынт, выхад з якога наведвальніку трэба шукаць самастойна. Пад зямлёй на плошчы 800 кв. м пабудавана Месца інфармацыі з матэрыяламі аб Халакосце.

10 мая 2017 года  адбылося адкрыццё 3-й чаргі партрэтнай галерэі вучоных геаграфічнага таварыства, якая месціцца ў корпусе №3 МДУ імя А.Куляшова ў Магілёве (Першамайская, 44).

 

9 мая Дзень Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гадоў. Пад час вайны ў нашай краіне загінула 2,4 млн. жыхароў. Улада і апазіцыя адзіны ў тым, што свята – усенароднае. Іх пазіцыі, аднак, адрозніваюцца ў падыходах да “напаўнення” свята.

8 і 9 мая – Дні памяці і прымірэння. Прысвечаны памяці ахвяр і загінуўшых у Другой сусветнай вайне. Абвешчаны 22 лістапада 2004 г. ГА ААН.

9 мая 1633 года новаабраны кароль Рэчы Паспалітай Уладзіслаў IV з-пад Варшавы павёў войска на дапамогу абложанаму маскавітамі магдэбургскаму (1611) гораду Смаленску.

9 мая 1878 года нарадзіўся у сям’і беларуса – выхадца з Чавускага павета Міхаіл Самбікін (1878–1968), фізіка-географ, метэаролаг, прафесар, член-карэспандэнт Галоўнай геафізічнай абсерваторыі Пецярбургскай акадэміі навук, у 1934–1941 гг. – прафесар і загадчык кафедрай метэаралогіі  БСГІ (г. Горкі), прафесар Магілёўскага педінстытута

9 мая 1863 года разбіты расійскімі войскамі Чарнаруцкі (Магілёўскі) паўстанцкі атрад, які дзейнічаў 3-9 мая.

9 мая 1913 года нарадзіўся Васіль Івашын (1913-2009), беларускі літаратуразнаўца, акадэмік НАНБ, АПН СССР, РАО, доктар філалагічных навук, прафесар, даследчык літаратурнай спадчыны Янкі Купалы.

9 мая 1929 года ў в. Продзвіна бабруйскага раёна нарадзіўся Людвіг Асецкі (1929-2005), беларускі графік, заслужаны дзеяч мастацтваў. Узнагароджаны медалём Ф. Скарыны.

9 мая 1929 года пачала працу камісія ЦК ВКП(б) па вывучэнні практыкі правядзення новай нацыянальнай палітыкі ў БССР. Камісія 27 чэрвеня 1929 г. зрабіла крытычны даклад на адрас беларускай творчай інтэлігенцыі. Апагеем барацьбы з нацыянал-дэмакратызмам стала сфабрыкаваная прысланым з Масквы старшынём ДПУ БССР Р. Рапапортам справа г. зв. “Саюза вызвалення Беларусі”, па якой увясну-ўлетку 1930 былі арыштаваныя больш за 110 дзеячаў навукі і культуры Беларусі, у 1931 многія з іх былі асуджаны. З гэтага часу пачалася палітыка абмежаваньня мовы тытульнай нацыі, працягам якой стала рэформа беларускага правапісу 1933 г., якая штучна наблізіла беларускую мову да рускай.

9 мая 1945 года Указам Прэзідыума ВС СССР 9 мая аб’яўлена Святам Перамогі. Да 1965 г. – рабочы дзень.

9 мая 1945 года выйшаў Указ Прэзідыума ВС СССР аб заснаванні медалі “За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гг.” (на георгіеўскай стужцы). Гэта самая масавая медаль: 14,9 млн. узнагароджаных. Асобы, якія атрымалі медаль, мелі права на ўзнагароды юбілейнымі медалямі да 20, 30, 40, 50, 60, 65, 70, 75 год Перамогі.

9 мая  1953 года ў Мінску выйшаў першы нумар часопісу «Маладосць».

9 мая 1965 года Дзень Перамогі стаў непрацоўням днём.

9 мая 1994 года АМАП не прапусціў на мінскую пл. Перамогі народнага пісьменніка, франтавіка, пісьменніка Васіля Быкава.

9 мая 1995 года адчынены Амсціслаўскі гістарычна-археалагічны музей.

9 мая 1995 года адчынены Мемарыяльны комплекс “Буйніцкае поле” у гонар подзвіга абаронцаў Магілёва: апалчэнцаў, воінаў 388 стралковага палка 172 стралковай дывізіі. Толькі за адзін дзень, 12 ліпеня 1941 года, тут было знішчана 39 нямецкіх танкаў. Абарона Магілёва цягнулася 23 дні. Загінула каля 15 тысяч абаронцаў.

9 мая 2002 года апублікаваны канчатковы варыянт Рамкавай канвэнцыі ААН па змене клімату. Сярэднія тэмпературы на Беларусі павялічаліся амаль на 1⁰С, клімат памякчэў, стаў менш кантынентальным, зіма ў сярэднім стала цяплей на 5-6⁰С у параўнанні з 1960-х гг.

9 мая 2017 года некаторыя гарады і раёны Гродзенскай і Віцебскай абласцей атрымалі Божы сюрпрыз: выпаў снег.

9 мая 2021 года Прэзідэнт А. Лукашэнка падпісаў Дэкрэт №2 “Аб абароне суверэнітэту і канстытуцыйнага ладу”, паводле якога, у выпадку гібелі Кіраўніка ўсе дзяржаўныя органы і іх службовыя асобы дзейнічаюць у адпаведнасці з рашэннямі Савета Бяспекі, на пасяджэннях якога старшынствуе Прэм’ер-міністр.

 8 мая 1765 года ўстаноўлена Свята ордэна Святога Станіслава, уведзенага каралём Станіславам Панятоўскім напярэдадні.

8 мая 1791 года ў Расіі ўпершыню выкананы гімн “Гром перамогі, раздавайся!”. Музыку на матыў паланэза напісаў беларус, ураджэнец Прапойска (зараз – Слаўгарад) Осіп Казлоўскі (1757-1831).

8 і 9 мая – Дні памяці і прымірэння. Прысвечаны памяці ахвяр і загінуўшых у Другой сусветнай вайне. Абвешчаны 22 лістапада 2004 г. ГА ААН.

8 мая 1883 года ў фальварку Данілаўка Бабруйскага павету (зараз – Светалагорскі раён) нарадзіўся Сцяпан Некрашэвіч (1883- 1937), адзін з бацькоў-заснавальнікаў сучаснай беларускай дзяржаўнасці, ініцыятар стварэння і першы старшыня Інстытуту беларускай культуры, акадэмік, дырэктар Інстытуту мовазнаўства. Рэпрэсаваны.

8 мая 1918 года  выйшаў дэкрет СНК “Аб хабарніцтве”, які прадугледжваў крымінальную адказнасць за хабар.

8 мая 1937 года нарадзіўся Лявон Шыманец (1937-2022), дзеяч беларускай дыяспары ў Францыі, сябра Рады БНР.

8 мая 1942 года ў газеце “Праўда” ўпершыню лядовы шлях у блакадны Ленінград названы “Дарога жыцця”.

8 мая 1943 года савецкія партызаны ўчынілі расправу над жыхарамі в. Налібакі ў аднайсеннай пушчы: забілі 128 чалавек, у тым ліку 3 жанчыны, некалькі падлеткаў і 10-гадовага хлопчыка. Прычына нападу –  супрацоўніцтва вяскоўцаў з польскай Арміяй Краёвай.

8 мая 1945 года ў прадмесці Берліна Карлсхорсце а 22:43 па цэнтральна-еўрапейскаму часу (9 мая, 0:43 па маскоўскаму) быў падпісаны канчатковы Акт аб безумоўнай капітуляцыі Германіі і яе ўзброеных сіл.

8 мая 1949 года на тэрыторыі Трэптаў-парка ў Берліне адбылося ўрачыстае адкрыццё помніка “Воінам Савецкай Арміі, якія загінулі ў баях з фашызмам”. Там пахавана каля 5000 тысяч савецкіх воінаў, у т.л. ураджэнцаў Беларусі.

8 мая 1965 года прыняты Указ ВС СССР па зацвярджэнню Палажэнняы аб ганаровым званні “Горад-Герой”. Брэсцкай крэпасці нададзена званне “Крэпасць-Герой”.

8 мая 1980 года Сусветная арганізацыя здароўя абвесціала аб знішчэнні натуральнай воспы.

8 мая 1993 года ўтворана Таварыства вольных літаратараў. Галоўны каардынатар — Алесь Аркуш (зараз у Польшчы).

8 мая 2005 года памёр Пятро Драчоў (1937-2005), беларускі графік. Сярод янр шматлікіх твораў: “Францыск Скарына трымае экзамэн перад прафэсарамі ў Падуанскі ўнівэрсытэце», панарама «Пажар г. Магілёва ў 1700-1721 гг».

фота: wikipedia.org

7 мая – Дзень супрацоўнікаў радыё, тэлебачання і сувязі. 7 мая 1895 г. рускі вучоны А. Папоў прадэманстраваў вынаходніцтва – радыё. Але яшчэ ў 1890 г. беларусі вучоны Я. Наркевіч-Ёдка (1848-1905) выкарыстоўваў уласны радыёпрыёмнік для рэгістрацыі навальнічных разрадаў. Дасягненні Я. Наркевіча па радыёпрыёму ўхвалены ў 1898 г. Французскім фізічным таварыствам. Сусветны дзень радыё адзначаецца 13 лютага.

7 мая –  Свята абраза Маці Божай Жыровіцкай. Абраз знойдзены пастушком у 1470 г. Знаходзіцца ў Жыровіцкім Свята-Успенскім мужчынскім манастыры.

7 мая 1765 года кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі заснаваў ордэн Святога Станіслава. 1815 г. расійскі цар Аляксандар І захаваў ордэн для узнагароды ўраджэнцаў былой Рэчы Паспалітай. Ордэнскае свята адзначалася 8 траўня. Ліквідаваны бальшавікамі ў 1917 г.

7 мая 1794 года выдадзены Паланецкі ўнівэрсал, які абвесціў сялян асабіста вольнымі.

7 мая 1794 года пад Палянамі адбылася бітва паміж паўстанцамі Якуба Ясінскага і расійскімі войскамі. Праз 4 дні, 11 траўня, Т. Касцюшка надаў Ясінскаму званне генерал-лейтэнанта.

7 мая 1861 года памёр ураджэнец Амсціслава Сцяпан Кутарга (1805–1861), геолог, прыродазнавец, картограф, падарожнік, стваральнік і першы старшыня Пецярбургскага мінералагічнага таварыства, прафесар Санкт–Пецярбургскага ўніверсітэта, першы ў Расіі дарвініст і папулярызатар дарвінізму.

7 мая 1936 года ў СССР зацверджана Палажэнне аб ордэнах: Чырвонага Сцяга, Леніна, Чырвонай Зоркі, Працоўнага Чырвонага Сцяга, Знак Пашаны.

7 мая 1945 года войскі 1-га Беларускага фронта выйшлі на р. Эльбу.

7 мая 1954 года ўрады ЗША, Францыі, Вялікабрытаніі адмовіліся прыняць СССР у члены НАТА.

7 мая 1980 года Першы сакратар ЦК КПБ П. Машэраў уручыў Магілёву ордэн Айчыннай вайны I ступені.

7 мая 1980 года памёр ураджэнец в. Баева Горацкага павета (цяпер Дубровенскі раён), выпускнік Магілёўскага педінстытута пісьменнік Мікола Гарулёў (1919-1980).

7 мая 1985 года Савет Міністраў СССР прыняў пастанову “Аб мерах па пераадольванню п’янства і алкогалізму, барацьбе з самагонаварэннем”. Моднымі сталі “безалкагольныя” вяселлі, дні нараджэння.

7 мая 1997 года адбылося адкрыццё у скверы па вул. Лазарэнкі мемарыяльнага знака падпольшчыкам Магілёва.

7 мая 1999 года бясследна знік палітык, апазіцыйны дзеяч, экс-міністр МУС генерал Юры Захаранка (н. 1952).

7 мая 2005 года ў мікрараёне Казіміраўка г. Магілёва адкрыты помнік землякам, якія загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вайны.

7 мая 2011 года памерла Ядвіга Раманоўская (1920-2011), беларускі арганізатар музэйнай справы, захавальніца літаратурнай і архіўнай спадчыны Янкі Купалы.

7 мая 2022 года ў архікафедральным касцёле Мінска, пл. Свабоды, 9, з 10.00 да 12.00 праходзіць развітанне з першым кіраўніком незалежнай Беларусі, доктарам навук, прафесарам, член-карэспандэнтам Станіславам Шушкевічам, які памёр 4 мая 2022 г.

7 мая 2022 года ў в. Гаі Магілёўскага раёна да помніка батальёну міліцыі прыбыў рэспубліканскі міліцэйскі аўтапрабег “У імя Перамогі”.

 

6 мая (6 траўня) – Дзень Святога Георгія Пераможца.

6 мая Юр’е – свята жывёлы.

6 мая 303 года па загадзе імператара Дыёклетыяна быў пакараны смерцю воін-хрысціянін Георгій (Кападакійскі), кананізаваны пад імем Георгія Пераможцы. Галава святога велікамучаніка захоўваецца цяпер у Рыме, у царкве яго імя.

6 мая 1434 года вялікі князь ВКЛ Жыгімонт Кейстутавіч выдаў вялікі земскі прывілей, які ўраўнаваў у правах каталікоў і праваслаўных.

6 мая 1589 года кароль Жыгімонт Ваза дараваў Пружанам Магдэбурскае права і герб.

6 мая 1625 года кароль Жыгімонт Ваза надаў Краснаму (зараз – Смаленская вобласць Расіі) Магдэбурскае права і герб.

6 мая 1686 года падпісаны “Вечны мір” паміж Маскоўскай дзяржавай і Рэччу Паспалітай.

6 мая 1761 года нарадзіўся Станіслаў Юндзіл (1761-1847), батанік, заолаг і прыродазнавец, адзін з першых даследчыкаў расліннага і жывёльнага свету Беларусі, доктар філасофіі і тэалогіі, прафесар Віленскага ўніверсітэта.

6 мая 1802 года нарадзіўся Станіслаў Горскі (1802-1864), беларускі прыродазнавец, медык, педагог, зрабіў першае апісанне расліннага свету Белавежскай пушчы. У 1863 г. сасланы ў Сібір.

6 мая 1840 года ў Вялікабрытаніі паступілі ў продаж першыя ў свеце паштовыя маркі.

6 мая 1840 года памёр нашчадак Гедыміна, місіянер, князь Дзмітрый Галіцын (1770-1840).

6 мая 1874 года школа павітух у Магілёве пераўтворана ў Цэнтральную павівальную школу для Магілёўскай, Мінскай, Віцебскай губерняў.

6 мая 1905 года нарадзіўся патрыярх беларускага нацыянальнага перакладу, паэт і рэжысёр Юрка Гаўрук (1905-1979).

6 мая 1914 года ў в. Сакольнічы (зараз –Крычаўскі раён) нарадзіўся Мікалай Ратабыльскі (1914–1985), беларускі географ, ландшафтазнавец, адзін з заснавальнікаў беларускай медыцынскай геаграфіі, прафесар МДПІ імя А. Куляшова. У корпусе №3 МДУ імя А. Куляшова ў яго гонар усталявана шыльда (2019) на сродкі геаграфічнага таварыства. У СШ в. Сакольнічы адчынены мемарыяльны куток.

6 мая 1918 года БНР направіла ноту пратэсту міністэрству замежных спраў Украінскай дзяржавы з нагоды ўстанаўлення ўкраінскай улады на тэрыторыі Гомеля, Пінскага, Мазырскага, Рэчыцкага і Гомельскага паветаў.

6 мая 1934 года памёр Мікола Вяршынін (1886-1934), беларускі грамадзкі і палітычны дзеяч. З 1918 г. консул БНР пры ўрадзе Чэхаславакіі. З 1925 г. узначальваў Беларускую грамаду ў Празе. Заснавальнік і кіраўнік Беларускага Замежнага Архіву.

6 мая 1937 года быў арыштаваны па абвінавачанні ў сфабрыкаванай справе так званага “Беларускага нацыянальнага цэнтру” Браніслаў Тарашкевіч (1892-1938). Акадэмік, стваральнік першай граматыкі беларускай мовы.

6 мая 1938 года  на піярскім касцёле ў Лідзе адкрыта мемарыяльная шыльда ў гонар Людвіка Нарбута (1832-1863), аднаго з кіраўнікоў нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863-1864 гадоў.

6 мая 1940 года нарадзіўся беларускі пісьменнік Уладзімір Ліпскі, ініцыятар і старшыня фестывалю народнага гумару ў Аўцюках.

6 мая 1943 года на Беларусі нарадзілася Марыя Матусевіч, летувіская настаўніца, старшыня ТБМ імя Ф. Скарыны ў Вільні.

6 мая 1994 года адбылося ўрачыстае адкрыццё Еўратунэлю пад Ла-Маншам.

 

5 мая (траўня) – Міжнародны дзень барацьбы за правы інвалідаў (з 1992 года).

5 мая – Міжнародны дзень акушеркі (з 1992 года). У 1847 годзе ў Магілёве была адчынена ўстанова па падрыхтоўцы павітух, у 1865 г. – павівальная школа.

5 мая – Ляльнік. Славянскае свята Лялі – дачкі Лады.

5 мая  1543 года заключаны  шлюб вялікага князя ВКЛ Жыгімонта Аўнустаз з Альжбетай Габсбург.

5 мая 1581 года ў горадзе Астрог надрукаваны каляндар ураджэнца Беларусі Івана Фёдарава — першы друкаваны каляндар ва Ўсходняй Еўропе. Да кожнага месяца былі надрукаваны вершы беларускага паэта Андрея Рымшы.

5 мая 1819 года нарадзіўся Станіслаў Манюшка (1819-1872), беларускі і польскі кампазітар, дырыжор, адзін з пачынальнікаў беларускай музычнай культуры.

5 мая 1831 года нарадзіўся Уладзіслаў Борзабагаты (1831-1886), паўстанцкі камісар Наваградзкага павету ў 1863 г., удзельнік Парыжскай Камуны, мемуарыст.

5 мая 1846 года нарадзіўся пісьменнік, Нобелеўскі лаўрэат, нашчадак выхадцаў з Беларусі Генрык Сянкевіч (1846-1916). Усяго маем 21 Нобелеўскага лаўрэата – ураджэнца і выхадца з Беларусі.

5 мая 1849 года арыштаваны і адпраўлены ў Петрапаўлаўскую крэпасць Фёдар Дастоеўскі (з пінскага роду Дастаеўскіх, былы маёнтак ў в. Дастоева сучаснага Іванаўскага раёна, польскае dostojnik — саноўнік).

5 мая 1921 года ў в. Мачулкі бабруйскага раёна нарадзіўся беларускі педагог, журналіст Рыгор Булацкі (1921-1999). Доктар гістарычных навук, прафесар.

5 мая 1921 памёр палітычны дзеяч Беларусі, Літвы і Расіі Нафталі Фрыдман (1863-1921).

5 мая 1933 года савецкімі ўладамі створана “Палітычная камісія для перагляду расійска-беларускага слоўніка і новых правілаў правапісу беларускай мовы”.

5 мая 1936 года нарадзіўся беларускі пісьменнік Васіль Якавенка.

5 мая 1937 года нарадзіўся Мікалай Карцель (1937-2013), беларускі генэтык-вынаходнік трансгеннай бульбы.

5 траўня 1941 года нарадзіўся беларускі падарожнік Уладзімір Ярэц, адзіны ў свеце глуханямы кругасветны падарожнік.

5 мая 1945 года пачалося Пражскае паўстанне, якое неўзабаве падтрымала 1-я пяхотная дывізія ўласаўцаў. У падзеях браў удзел ураджэнец в. Кісялёўка Амсціслаўскага павета Сяргей Ксяндзоў, намеснік камандзіра інтернацыянальнай брыгады імя Яна Налепкі. У 1960-1973 гг. Ксяндзоў – дырэктар Ходасаўскай СШ Амсціслаўскага раёна, заслужаны настаўнік.

5 мая 1949 года дзесяць еўрапейскіх краін падпісалі Лонданскую дамовуц аб стварэнні Савета Еўропы.

5 мая 1960 года нарадзіўся Юрый Беленькі, беларускі палітык, з 1995 г. намеснік старшыні БНФ “Адраджэнне” і з 1999 г. Кансэрватыўна-Хрысьціянскай Партыі БНФ.

5 мая 1978 года адкрыўся Гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Янкі Купалы.

5 мая 2015 года памёр польскі біёлаг, эколаг, ураджэнец Беларусі Рамуальд Клякоўскі (1924-2015).

 

3 мая – Сусветны дзень вольнага друку.

3 мая – Сусветны дзень Сонца.

3 мая – Радуніца.

3 мая 1113 года Вялікім князем Кіеўскім стаў Уладзімір Манамах (1053-1125), праўнук полацкай княжны Рагнеды, адзін з самых выбітных дзеячаў старажытнай Русі, рэфарматар.

3 мая 1500 года войскі Маскоўскага княства напалі на Вялікае княства Літоўскае і развязалі чарговую руска-літоўскую вайну 1500-1503 гг.

3 мая 1655 года да Магілёва на ўзмацненне сіл маскоўскага гарнізона падыйшлі казакі пад кіраўніцтвам палкоўніка Ялфіма Каробкі.

3 мая 1791 года Вялікі Сойм Рэчы Паспалітай зацвердзіў Канстытуцыю –першую ў Еўропе, другую ў свеце (апасля ЗША) і апошнюю для супольнай дзяржавы Каралеўства Польскага і ВКЛ. У суседняй Польшчы – Дзень Канстытуцыі 3 мая.

3 мая 1815 года было ўтворана Царства Польскае, якое згодна з рашэннем Венскага кангрэсу зрабілася часткай Расійскай імпэрыі.

3 мая 1863 года ў баі з расійскімі войскамі каля вёскі Азярцы, што на Случчыне, загінуў Уладзіслаў Машэўскі (1824-1863), палявы паўстанцкі камандзір самага моцнага атрада ў павеце.

3-9 мая 1863 года дзейнічаў Чарнаруцкі (Магілёўскі) паўстанцкі атрад пад час паўстання 1863-1864 гг.

3-4 (16-17) мая 1917 года ў Магілёве адбыўся Першы губернскі з’езд сялянскіх дэпутатаў, які ўтварыў губернскі Савет сялянскіх дэпутатаў.

3 мая 1918 года польскай вайсковай адміністрацыяй адкрыта на будынку ратушы мармуровая шыльда з інфармацыяй аб уключэнні Магілёва ў склад адноўленагй польскай дзяржавы. Шыльда ўстаноўлена ў гонар абвяшчэння афіцыйным святам Дня Канстытуцыі 3 мая 1791 года.

3 мая 1918 года арганізаваны “Магілёўскі саюз польскіх працаўнікоў”, які меў уласны клуб на пачатку Віленскай вуліцы.

3 мая 1957 года ў СССР прынята пастанова аб пераўтварэнні  калгасаў ў саўгасы – дзяржаўныя сельскагаспадарчыя прадпрыемствы, у якіх у адрозненні ад калгасаў плацілі заробак, а не “трудадні”.

3 мая 2016 года адбылося Першае прысуджэньне прэміі Цёткі (Алаізы Пашкевіч). Заснавальнікі прэміі — РГА “Саюз беларускіх пісьменнікаў”, дабрачынны фонд “Вяртанне”, Беларускі ПЭН-цэнтр. Гэта адзіная недзяржаўная беларуская літаратурная прэмія, якая даецца за дасягненні ў галіне дзіцячай літаратуры і кнігавыдання. Лаўрэатам Першай прэміі ў намінацыі “Найлепшая кніга для дзяцей і падлеткаў” стала Надзея Ясмінска, за кнігу “Сем ружаў”, у намінацыі “Найлепшае мастацкае афармленне” —Кацярына Дубовік, за кнігу “Сем ружаў”.

 

1 мая у Старажытным Рыме прыносілі ахвяры багіне Зямлі Мае, адбываліся маёўкі.

1 мая – Дзень салідарнасці працоўных. Дзець працы.

1 мая 381 года імпэратар Усходняй Рымскай імпэрыі Хвядос І Вялікі склікаў I Канстантынопальскі сабор, які фактычна завяршыў фармаванне дзяржаўнай хрысьціянскай царквы.

1 мая 1555 года нарадзілася княгіня Соф’я Слуцкая (1585-1612),  беларуская святая і асветніца ВКЛ.

1 мая 1576 года адбыліся шлюб і ўрачыстая каранацыя дачкі Жыгімонта Старога Ганны Ягелонкі і князя Стэфана Баторыя.

1 (11) мая 1655 года пасля апошняга няўдалага штурму Магілёва скончылася блакада горада войскамі ВКЛ. Рускі гарнізон у аблозе Магілёва страціў каля 2000 забітымі, войскі ВКЛ каля 5000.

1 мая 1710 года напярэдадні адыходу з Полацку салдаты расійскага цара Пятра I узарвалі раней зачынены і ператвораны на парахавы склад Сафійскі сабор.

1 мая 1832 года расійскі імпэратар Мікалай I сваім рэскрыптам закрыў Віленскі ўнівэрсытэт.

1 мая  1879 года нарадзіўся Ян Серада (1879-1943), беларускі грамадзкі і палітычны дзеяч, педагог, першы Старшыня Рады БНР.

1 мая 1903 года ў Магілёве святкаванне Першамая адзначана палітычным страйкам, які арганізаваны мясцовым камітэтам Бунда.

1 мая 1918 года ў Амсціславе пачала друкавацца “Известия губисполкома Совета крестьянских и рабочих депутатов Могилевской губернии”.

1 мая 1926 года пачалося будаўніцтва чыгункі Рослаў-Крычаў-Магілёў-Асіповічы. Будавалася да да 1 кастрычніка 1932 года.

1 мая 1928 года ў Магілёве на пляцоўцы перад драматычным тэатрам адбылося адкрыццё помніка Ул. Ленину. Знесены пад час рэканструкцыі вул. Першамайскай у 1938 г. у межах плана пераноса сталіцы на берагі Дняпра.

1 мая 1929 года дэлегаты акружнога і гарадскога з’езда Саветаў, прадстаўнікамі выканкамаў, прадстаўнікі працоўных калектываў, навучальных і савецкіх устаноў Магілёва заклалі на Цішоўскім пустыры падмурак першынца беларускай хіміі — фабрыкі штучнага валакна.

1 мая 1945 года каля 3 гадзін раніцы лейтэнант А. Бераст, сяржант М.  Ягораў, малодшы сяржант М. Кантарыя усталявалі над рэйхстагам штурмавы сцяг 150-й стралковай дывізіі 79 корпуса 3-й ударнай арміі 1-га Беларускага фронта, які стаў пазней Сцягам Перамогі.

1 мая 1947 года на Магілёўскім лакамабільным заводе выраблены першы лакамабіль.

1 мая 1969 года заснаваны Гомельскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Ф. Скарыны.

1 мая 1986 года ў Мінску, Магілёве, іншых гарадах Беларусі адбыліся першамайскія дэманстрацыі, нягледзячы на тое, што паветра было забруджана радыяцыяй з Чарнобыльскай АЭС.

1 мая 2004 года Венгрыя, Кіпр, Латвія, Літва, Мальта, Польшча, Славакія, Славенія, Чэхія і Эстонія ўвайшлі ў склад ЕС – самае вялікае пашырэнне за гісторыю ЕС.

1 мая 2022 года Антывялікдзень (Антыпасха, анты – “падобны”) заканчвае Светлую сядміцу і з’яўляецца “другім Вялікаднём”. Інакш дзень называюць Красная горка.

фота: novozybkov.ru