У шэрагу славянскіх краін першы летні месяц называецца “чэрвень” і Беларусь не выключэнне. На першы дзень чэрвеня прыпадае шэраг міжнародных і нацыянальных святаў у розных частках свету.
Адкуль паходзіць назва месяца
Назва месяца паходзіць ад слова «чэрвец» – жамяра, якая з’яўляецца акурат у гэты час. З яе некалі даўней здабывалі чырвоную фарбу, якой фарбавалі сцягі. Да гэтага месяц называўся: крэсень, гедзень, чарвівы месяц, гнілец, ізок (конік).
Паводле іншае версіі, назва з’явілася таму, што ў гэтым месяцы чырванеюць ягады.
Назва месяца выкарыстоўвалася ў старабеаларускай мове: як у літаратурнай, так і простанародных гаворках. Што цікава, народная назва месяца сустракаецца ў выданнях Францыска Скарыны —«чирвець», а таксама ў творах паэта часоў ВКЛ Андрэя Рымшы, дзе згадваецца як «чырвецъ».
Назва месяца, якая ўжываецца ў сучаснай беларускай літаратурнай мове, узнікла ў асяроддзі дзеячоў газеты «Наша ніва» і набыла больш-менш канчатковую форму ў 1912, калі ў календары «Нашай нівы» былі пададзеныя прапанаваныя назвы месяцаў з тлумачэннямі. Цікава, што дагэтуль у газеце ўжывалі не толькі «чэрвень», але і форму «юнь».
Аналагічная назва месяца з ідэнтычным напісаннем ёсць і ва ўкраінскай мове. У чэшскай месяц пішацца як «červen» і гучыць амаль як у беларуска мове. У палякаў першы летні месяц гучыць як «czerwiec» – «чэрвец»
Згодна народным прыкметам, калі ў першы і другі дзень чэрвеня лье дождж, то ўвесь месяц будзе сухі.
Сусветны дзень бацькоў
Шмат хто ведае, што першага чэрвеня адзначаецца Міжнародны дзень дзяцей, але няшмат здагадваюцца пра яшчэ адну міжнародную падзею, якая прыпадае на гэтую дату. Дату 1 чэрвеня Арганізацыя Аб’яднаных Нацый абвясціла Сусветным днём бацькоў, каб падзякаваць усім бацькам ва ўсіх частках свету за іх самаахвярную адданасць і прыхільнасць дзецям, іх ахвяры на працягу ўсяго жыцця для падтрымання добрых адносін у сям’і.
Пад эгідай ААН Сусветны дзень бацькоў адзначаецца штогод 1 чэрвеня з 2013 года, хоць у розных краінах Дзень бацькоў адзначаецца ў іншыя даты. Аднак міжнародны дзень ушанавання ролі бацькоў у выхаванні дзяцей прыпадае менавіта на першы летні дзень.
Нацыянальныя святы
У гэты дзень некаторыя краіны адзначаюць нацыянальныя святы. Напрыклад, Туніс адзначае Дзень канстатуцыі, якая была прынята 1 чэрвеня 1959 года. Новая канстытуцыя Туніса сталася актам пацвярджэння незалежнасці паўночнаафрыканскай краіны, якую яна здабыла ў 1956 годзе. Папярэдняя канстытуцыя была напісана пад уплывам фаранцузскай каланіяльнай адміністрацыі, што не хацела прызнаваць суверэннасць Туніса.
Таксама першага чэрвеня як Дзень Мадарака (Дзень свабоды) святкуецца яшчэ ў адной афрыканскай краіне – Кеніі. Гэтае свята прысвечана гадавіне фарміравання першага чорнага ўрада ў Кеніі ў 1964 годзе, калі Кенія дасягнула незалежнага самакіравання і стала суверэннай дзяржавай.
Больш за тое, гэта дата звязваецца з падзеямі барацьбы жыхароў гэтай краіны за незалежнасць ад Брытанскай імперыі. Менавіта 1 чэрвеня 1962 года лідар Кенійскага афрыканскага саюза Джома Кеніата (Джонстоун Камау Уа Нгенгі) стаў прэм’ер-міністрам аўтаномнага ўрада Кеніі, а ўжо ўзімку 1963 года Кенія здабывае незалежнасць.
Мадарака на суахілі (дзяржаўная мова Кеніі) азначае «Свабода, Моц, Незалежнасць, Улада».
1 чэрвеня адзначаецца Дзень прэзідэнта ў Палау – маленькай астраўной дзяржавы ў Філіпінскім моры Ціхага акіяна, у склад якой уваходзіць 328 астравоў (плошчай 458 квадратных кіламетраў), а насельніцтва складае крыху болей за 21 тысячу чалавек.
У гэты дзень па ўсёй краіне праходзяць розныя мерапрыемствы, сярод якіх выступленні ансамбляў народных песень і танцаў, фестывалі, усеагульныя гулянні. Часта ў гэты дзень праводзяцца спецыяльна падрыхтаваныя для турыстаў цырымоніі.
Міжнародны дзень дзяцей (International Children’s Day, з 1949 года). Дзень абароны дзяцей.
Прыпадае на першы дзень лета. Адно з самых старых міжнародных святаў.
1 чэрвеня 1925 года ў Жэневе праходзіла І Міжнародная канферэнцыя, падчас якой абмяркоўваліся праблемы дзяцей. Так выйшла, што Генеральны консул Кітая ў Сан-Францыска сабраў групу кітайскіх дзяцей-сірот, якія прыехалі ў ЗША з Паднябеснай, і арганізаваў для іх урачыстасці з нагоды нацыянальнага кітайскага свята, якое сімвалізуе сабой пачатак лета – Дуань-у цзе (Фестываль лодак-драконаў).
Задума дыпламата з Кітая вельмі спадабалася сусветнай супольнасці. Лічыцца, што гэтая падзея і спрыяла зараджэнню ідэі заснаваць спецыяльнае свята для дзяцей, дата якога якраз прыпала на 1 чэрвеня. Па шчаслівай выпадковасці, дзень супаў і з часам правядзення “дзіцячай” канферэнцыі ў Жэневе.
У лістападзе 1949 года ў Парыжы адбылася спецыяльная сесія Міжнароднай дэмакратычнай федэрацыі жанчын, на якой і было прынятае рашэнне заснаваць Дзень абароны дзяцей.
У Міжнароднага дня дзяцей ёсць сцяг. На зялёным фоне, які сімвалізуе рост, гармонію, урадлівасць, вакол знака Зямлі размешчаны стылізаваныя фігуркі – чырвоная, жоўтая, сіняя, белая і чорная, якія сімвалізуюць разнастайнасць. Знак Зямлі – сімвал нашага агульнага дома.
У Беларусі каля 1,9 мільёна дзяцей ва ўзросце да 18 гадоў.
Больш за палову нараджэнняў звязаны з нараджэннем жанчынай другога, трэцяга і наступных дзяцей. Штогод нараджаецца больш хлопчыкаў.
Топ-10 самых папулярных дзіцячых імёнаў у Беларусі: Максім, Міхаіл, Мацвей, Аляксандр, Арцём, Сафія, Марыя, Ганна, Ксенія, Дар’я.
Сусветны дзень малака (World Milk Day, з 2001 года).
Адзначаецца па ініцыятыве Харчовай і сельскагаспадарчай арганізацыі ААН.
Мэта свята – папулярызацыя малака і малочных прадуктаў сярод людзей, а таксама інфармаванне насельніцтва аб дзейнасці, звязанай з малаком і малочнай вытворчасцю.
Цікавыя факты.
Малако – самадастатковы прадукт: не напой, а ежа, у народзе так і кажуць – “паесці малака”.
Вымя каровы здольна змясціць да 23 л малака.
На год чалавеку патрэбна да 300 кг малочных прадуктаў.
У 50% дарослых на планеце малако не засвойваецца з прычыны зніжэння актыўнасці лактозы пры пераходзе на дарослы тып харчавання.
Кабылінае малако ўтрымлівае шмат лактозы і мала бялкоў і тлушчаў, за кошт гэтага яно лягчэй засвойваецца арганізмам. У ім больш вітамінаў А і С, чым у каровіным. Такое малако трэба ўжываць пры гастрытах, язвах, дысбактэрыёзе, розных жаночых захворваннях.
У казінага малака саладзейшы смак, чым у каровінага, у ім вышэй утрыманне вітамінаў, бялкоў. Гэтае малако здольна ўсмоктвацца без удзелу жоўці – гэты працэс адбываецца праз вянозную сетку, абыходзячы лімфатычныя капіляры.
Шклянка цёплага, лепш парнога малака з мёдам, за гадзіну да сну – выдатны сродак ад бяссоння.
Малако кісне падчас навальніцы.
Бялкі каровінага малака здольныя звязваць таксіны ў арганізме: тыя, хто працуе на шкодных вытворчасцях, атрымлівае бясплатнае малако.
Для вытворчасці 1 кг натуральнага сметанковага масла патрабуецца аж 21 л малака. 1 кг сыра атрымліваецца з 10 л малака.
Самае тлустае малако ў цюленяў – больш за 50% і кітоў – каля 50%.
1434 год. Памёр Ягайла Альгердавіч (~1350-1434).
Князь віцебскі, вялікі князь літоўскі (1377-1392), кароль польскі (1386-1434, каранаваны пад імем Уладзіслаў II Ягайла) і вярхоўны князь літоўскі (1392-1434).
У 1410 годзе разам з Вітаўтам кіраваў саюзным войскам у час Грунвальдскай бітвы, пасля якой Тэўтонскі ордэн ужо не здолеў аднавіць сваю былую магутнасць.
Ягайла заклаў падмурак для шматвяковай польска-літоўскай уніі, заснаваў дынастыю Ягелонаў – адну з самых уплывовых у Цэнтральнай і Усходняй Еўропе.
1804 год. Нарадзіўся Міхаіл Глінка (1804-1857).
Рускі кампазітар, заснавальнік рускай класічнай музыкі. Па выразу У. Стасава Пушкін і Глінка “стварылі новую рускую мову – адзін у паэзіі, другі ў музыцы”.
Яго прадзед, які паходзіў са старажытнага каталіцкага шляхецкага рода гербу Тшаска, пры захопу Смаленска рускімі ў 1654 годзе вымушаны быў прыняць маскоўскае падданства.
Найбольш вядомыя творы: оперы «Жыццё за цара», «Руслан і Людміла», «Вальс-фантазія», скерца для аркестра «Камарынская».
Апошнія гады жыцця правеў у Іспаніі, Аўстрыі і Германіі.
Памёр 15 лютага 1857 года ў Берліне. Перапахаваны ў Пецярбурзе.
У 1982 годзе ў радавой сядзібе кампазітара Наваспаскае ў Смаленскай вобласці адчынены Дом-музей М. Глінкі.
У Беларусі імя Глінкі носяць Мінскі музычны каледж, вуліцы ў Віцебску, Гомелі, Гродна, Бабруйску, завулак у Магілёве.
1838 год. У Магілёве-на-Дняпры пачалі выдавацца “Магілёўскія губернскія ведамасці”.
Першая газета ў рэгіёне. Выходзіла да 1918 года.
Наклад ад некалькіх соцен да 2 000 паасобнікаў. Да сярэдзіны XIX стагоддзя – штотыднёвік, потым друкавалася двойчы, у 1904 годзе – нават тройчы на тыдзень.
Газета друкавала не толькі афіцыйную інфармацыю, навіны, але з выпуску ў выпуск змяшчаліся дадзеныя аб цэнах на асноўныя прадукты харчавання, аб базарных днях, надвор’і, рэпертуары гарадскіх тэатра і кінатэатраў, аб чыноўніках і прыватных асобах, якія прыбылі ў горад, з указаннем гасцініц, дзе яны спыніліся, аб тарыфах на білеты на экіпажы, цягнікі і параходы, якія адпраўляюцца з Магілёва, і шматлікае іншае. Сярэднестатыстычны магілёвец мог адкінуцца на канапу з суботнім нумарам газеты і даведацца не толькі пра чытанні ці вечары ў гарадскіх гімназіях, пра рэальную вучэльню, фельчарскую школу, але як, напрыклад, праходзіць англа-бурская вайна, да якога горада ўжо дамчаўся сфармаваны ў Магілёве мясцовым таварыствам Чырвонага крыжа санітарны цягнік для салдат, параненых на сопках Манчжурыі.
1943 год. Наразіўся Андрэй Майсяёнак.
Беларускі вучоны ў галіне біяхіміі, гісторык медыцыны, вітамінолаг, грамадскі дзеяч, член-карэспандэнт НАНБ, доктар біялагічных навук, прафесар.
Аўтар больш за 450 навуковых прац, 7 манаграфій, 20 патэнтаў і пасведчанняў на вынаходніцтвы. Мае навуковыя працы ў галіне біяхіміі чалавека і жывёл, нутрыцыялогіі, па гісторыі медыцыны на Беларусі.
Адзін з заснавальнікаў беларускага фонду А. Міцкевіча. 3 1991 года актыўна займаецца стварэннем нацыянальнага фонду рукапісаў, старадрукаў, рэдкай кнігі і перыёдыкі імя Я. Храптовіча.
1945 год. Нарадзіўся Аляксей Кузьміч (1945-2013).
Беларускі мастак-жывапісец.
Пісаў навакольны свет, людзей. Займалі праблемы філасофскага плана – аб сэнсе прысутнасці чалавека на Зямлі, пра маральны абавязак, аб прызначэнні жанчыны-маці (Мадонны), аб духоўнай ролі славянскіх народаў у эвалюцыі ўсяго чалавецтва.
Галоўнай гераіняй яго жывапісу заўсёды была Жанчына. Сам мастак характарызаваў сваё крэда наступным дэвізам: «Хто любіць жанчыну, хто любіць свет, хто піша жанчыну, таму дапамагае бог». У стылістыцы твораў на тэму Мадонны стала праступаць некаторая іконная вобразнасць, якая мае значнае мастацкае ўздзеянне.
Напісаў шэраг партрэтаў вядомых дзеячаў культуры, у тым ліку Стэфаніі Станюты, Галіны Макаравай, Здзіслава Стомы, Міхаіла Пташука.
Памёр 31 кастрычніка 2013 года.
А.Кузьміч. Плач Еўфрасінні Полацкай. 1992 год.
1954 год. Нарадзіўся Сяргей Журавель (1954-2015).
Беларускі акцёр тэатра і кіно. Народны артыст Беларусі. Лаўрэат прэміі імя І. Буйніцкага.
Скончыў Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут.
Працаваў у Беларускім рэспубліканскім тэатры юнага гледача, Беларускім дзяржаўным моладзевым, Купалаўскім тэатрах.
Быў мастацкім кіраўніком тэатральнага праекта «Нікаля-тэатр», мастацкім кіраўніком «Альфа радыё», вядучым дакументальнага серыяла «Лёс чалавека» на тэлеканале «Лад».
Здымаўся ў фільмах і серыялах: «Батанічны сад», «Зорка Венера», «Каменская», «Гатэль „Выкананне жаданняў“», «Неба і зямля», «Вар’яцкае каханне».
Памёр 14 жніўня 2015 года.
1957 год. Нарадзіўся магілёўскі мастак Аляксандр Сувораў.
Скончыў аддзяленне графічнага дызайну Беларускага тэатральна-мастацкага інстытута.
Працуе ў станковым жывапісе, графіцы і графічным дызайне, дэкаратыўна-прыкладным мастацтве.
Для твораў характэрны філасофскае асэнсаванне рэчаіснасці, сувязь з гісторыяй і культурнай спадчынай. Сярод работ: палотны “Адвечнае”, “Метафізічны матыў”, “Зацьменне”, “Узыходжанне”, “Пастараль”, “Крыжовы шлях”, “Міндаўгава кола”, «Мадэль у ружовых танах», «Прастора сімвалаў», «Палёт» (2014), «Вяртанне», «Іра», «Горад сонца», трыпціх «Гармонія і рух» і іншыя); серыя графічных лістоў “Краявіды зямлі маёй”.
Аўтар серыі карцін, якія прысвечаны Магілёву: «Беларускае барока», «Хроніка аднаго горада», «Вячэрні шпацыр у бок Ратушы», «Гульні ў падкіднога», «Вяртанне блуднага сына». Паганскія матывы выявіліся ў творах: “Абуджэнне паганства”, “Вайдалот”, “Лірнік”, “Міфалагічны матыў”.
Выканаў роспіс капліцы мемарыяльнага комплексу «Буйніцкае поле».
А. Сувораў. Горад Сонца. 2017 год.
1962 год. Першы дзень хваляванняў працоўных у г. Новачаркаску Растоўскай вобласці.
Працоўныя пачалі пратэсты супраць павышэння коштаў. Былі выкліканы войскі, пралілася кроў: 24 чалавекі загінулі, 39 паранены. Сямёра расстраляны па пастанове Вярхоўнага суда РСФСР.
Распачата і расследавана 57 крымінальных спраў, па якіх былі асуджаныя 114 чалавек. Герой Савецкага Саюза, франтавік, генерал-лейтэнант танкавых войск М. Шапашнікаў (1906-1994) адмовіўся выконваць злачынны загад: “Не бачу перад сабой такога суперніка, якога варта было б атакаваць нашымі танкамі”. Каб пазбегнуць выпадковых інцыдэнтаў Шапашнікаў загадаў салдатам разрадзіць аўтаматы і карабіны і здаць боепрыпасы. За гэты грамадзянскі подзвіг генерал быў выключаны з КПСС і звольнены з арміі, супраць яго КДБ распачаў крымінальную справу з абвінавачаннямі ў антысавецкай прапагандзе.
На помніку на магіле генерала надпіс: “У кожнага ёсць свая вайна і свой Новачаркаск, але не кожны выходзіць з іх як…” (і ніжэй ініцыялы супругаў Шапашнікавых)
Каб сябе паводзілі так усе вайсковыя камандзіры, як Шапашнікаў, не было б трагедый у Тбілісі, Вільнюсе, у Мінску…
2009 год. Памёр Аляксандр Патупа (1945-2009).
Савецкі, беларускі фізік, філосаф, пісьменнік, папулярызатар навукі.
Скончыў фізічны факультэт МДУ імя М. Ламаносава. Кандыдат фізіка-матэматычных навук, доктар філасофіі, прафесар.
Працаваў у Інстытуце фізікі АН БССР, БДУ, дырэктарам Цэнтра даследаванняў будучыні.
Аўтар прац у вобласці квантавай тэорыі, фізікі высокіх энергій, касмалогіі, электрадынамікі, праблем прагназавання, сацыялогіі, паліталогіі, эканомікі, права, мастацкіх кніг «Фантакрим-CCI», «Ловушка в цейтноте», «Нечто невообразимое», больш за 300 артыкулаў публіцыстыкі.
Арганізатар і генеральны дырэктар выдавецка-паліграфічнай кампаніі «Эридан», найстарэйшага прыватнага выдавецтва Беларусі.
З’яўляўся старшынёй Назіральнага камітэта Беларускай Праваабарончай Канвенцыі і Назіральнага Сойма «Хельсінкі-CCI», прэзідэнтам Беларускага Саюза прадпрымальнікаў, віцэ-старшынёй Беларускай Канфедэрацыі прамыслоўцаў і прадпрымальнікаў і удзельнікам шматлікіх грамадскіх арганізацый і ініцыятыў 3-га сектара.
