Падчас рыцця катлавану для падземнага пераходу на скрыжаванні вуліцы Астроўскага і Пушкінскага праспекта, будаўнікі натыкнуліся на фундамент на месцы Чарнігаўскай брамы. Нягледзячы на тое, што паводле закона работы павінны былі спыніцца, знаходку тут жа засыпалі пяском.
Працы па пракладцы падземнага пераходу на Пушкінскім праспекце ў Магілёве, якія пачаліся ў канцы траўня, прывялі да прадказальнай археалагічнай знаходкі і да абсалютна прадказальнага абыходжання з ёй. Як было цудоўна вядома гісторыкам і краязнаўцам, менавіта на гэтым месцы размяшчалася Чарнігаўская брама, частка фартыфікацыйнай сістэмы старажытнага Магілёва.
15 чэрвеня мясцовыя актывісты заўважылі, што пры правядзенні земляных работ на паверхні паказаліся рэшткі каменнай кладкі, якія па форме былі падобнымі на фундамент Чарнігаўскай брамы. Так, вядомы магілёўскі энтузіаст Леанід Платоненка апублікаваў у групе “Магілёў – горад, які быў…” у Facebook фотаздымкі знаходкі. Паводле яго меркавання, раздвоены вугал фундамента, а таксама яго размяшчэнне ніжэй самага ранняга слою глебы сведчаць пра тое, што знойдзеныя парэшткі належаць менавіта гэтаму гістарычнаму помніку.
Паводле Кодэкса аб культуры Рэспублікі Беларусь (артыкул 88), у выпадку, калі падчас выканання земляных работ адбылося выпадковае выяўленне матэрыяльнай культурнай каштоўнасці, арганізацыя, якая праводзіць працы, павінна “безадкладна прыпынiць работы або iншую дзейнасць на нерухомай матэрыяльнай культурнай каштоўнасці, якiя могуць аказаць на яе ўздзеянне.”
Аднак у той жа дзень, 15 чэрвеня, знойдзеная каменная кладка была засыпаная пяском. “Замест таго, каб ідэнтыфікаваць выяўлены падмурак, гэта значыць вызначыць яго прыналежнасць, археолаг з Магілёўскага ўніверсітэта палічыў магчымым спыніць абследаванне фундамента, пасля чаго выяўлены падмурак пачалі закопваць – гэта добра відаць на здымку.” – піша Леанід Платоненка.
“Стаю на месцы былой брамы. Ужо засыпалі ўсё пяском” – пацвярдзіў гэтую інфармацыю ў сваім каментарыі ў групе “Магілёў – горад, які быў…” вядомы гісторык, былы прафесар Магілёўскага дзяржаўнага ўніверсітэта Аляксандр Агееў.
Для параўнання, калі падчас правядзення работ па пашырэнні маста праз Днепр на Пушкінскім праспекце будаўнікі выявілі рэшткі фундамента Траецкай царквы, працы былі спыненыя, а ў праект будаўніцтва тэрмінова былі ўнесеныя змены. Зараз рэшткі фундамента царквы – адна з турыстычных атракцый, з інфармацыйнай таблічкай і зонай адпачынку. І гэта нягледзячы на тое, што падчас будаўніцтва маста горад таксама пакутваў ад транспартнага калапсу і кіраўніцтва Магілёва ўсімі намаганнямі імкнулася паскорыць будаўнічыя працэсы.
У 2024 годзе, як бачым, кіраўніцтва Магілёўскага гарвыканкама ўжо нашмат больш абыякавае што да гістарычнай спадчыны і да выканання ахоўнага заканадаўства. Можна ўзгадаць іншыя, але таксама характэрныя прыклады ў пацвярджэнне гэтай высновы. Калі праходзіў рамонт вуліцы Камсамольскай у Магілёве, а таксама вяліся земляныя працы на месцы былога касцёла св. Ксаверыя, то ніякага належнага кантролю з боку археолагаў не назіралася. Усе гэтыя працы “груба парушылі заканадаўства” – заявілі ў Акадэміі навук Беларусі.
Даведка: Чарнігаўская брама з’яўлялася часткай абарончых умацаванняў прадмесця Лупалава ў Задняпроўі. Яна знаходзілася на паўднёвым выездзе з горада і вядомая яшчэ з канца XVII стагоддзя. У часы магдэбургскага права яна была ўключаная ў абарончую лінію, што ахоўвала ўсё Задняпроўе. У Актавай кнізе магілёўскага магістрата маецца запіс ад 1692 года, у якім гаворыцца, што «ездили панове магистратовые на Луполов для обаченя валов, где бы мели становить брамы». У 1699 годзе брамы ў гэтым прадмесці ўжо існавалі.
У канцы XVIII – пачатку ХІХ стагоддзяў Чарнігаўская брама перастала выконваць абарончыя функцыі і была замененая на каменную пабудову, якая выглядала больш прадстаўніча, чым ваяўніча. Гэтая брама была выкананая паводле тыпавога праекта – гэтак жа сама выглядалі яшчэ Быхаўская, Віленская і Шклоўская брамы ў Магілёве.
У 1920-1930-х гадах, падчас пашырэння Чарнігаўскай дарогі пад шашу, перад тым, як тут з’явіцца праспект Пушкіна, браму знішчылі. Старажылы памятаюць, што ў ХХ стагоддзі аўтобусны прыпынак на гэтым месцы доўгі час яшчэ насіў назву “Брама”.
Фота: Група ў Facebook “Магілёў – горад, які быў…” і з адкрытых крыніц.