Крыху гісторыі і назіранняў пра апошні месяц вясны
Адкуль пайшла назва месяца.
Назва травень з’явілася яшчэ ў старажытнаславянскія часы, бо ў гэты час з’яўлялася зялёная трава. Вядомыя таксама назвы песеннік, грымотнік, траўнік. Пазней пад уплывам візантыйскай традыцыі месяц атрымаў назву «май» паводле імя старажытнарымскай багіні вясны Маі.
Назва травень існуе ў украінскай, існавала ў старапольскай мове а таксама ў харвацкай – праўда ў апошняй азначае красавік.
Праславянскае слова “травень” выяўленае ў творах старабеларускай мовы двойчы: у Полацкім Эвангеллі ХІІІ ст. і слоўніку (1627) Памвы Бярынды.
У сучаснай беларускай літаратурнай мове амаль ад пачатку назва месяцу існавала ў форме «май». «Наша Ніва» пачатку XX стагоддзя ўжывала форму травень толькі ў 1910–1912 гадах. Больш шырокае ўжыванне слова травень займела за часам беларусізацыі, пасля чаго прызналася састарэлым. У афіцыйным ужытку слова травень аднаўляецца ў 1990-я гады.
Цікавыя факты пра месяц май.
Май па кліматычных паказчыках – амаль летні месяц. Пераважаюць дзённыя тэмпературы +16 +20°, начныя да +10°С.
Даўжыня дня за май вырастае з 15 да 17 гадзін.
Вышыня паўдзённага сонца набліжаецца да кульмінацыі – дасягае 55-56°.
Сярэдняя тэмпература вагаецца ад 13,2°С у Бабруйску, да 12,9°С ў Магілёве і да 12,4°С у Горках.
Максімальна цёплы май быў у 1906 годзе з сярэдняй тэмпературай 17,3°С, самы халодны – у 1974 годзе з тэмпературай 7,1°С.
Маю ўласцівы вяртанні халадоў: “Мароз казаў: І ў маі тры дні маю”.
Вяртанне халадоў – няшчасце садаводаў. Іх звычайна бывае два – у сярэдзіне першай і другой дэкад. Яны зацягваюцца да 2-3 дзён. Рэзкі пад’ём тэмпературы правакуе разгортванне вегетацыйных працэсаў. І тут – хвалі холаду – “чаромхавыя халады”. Іх пасылае Арктыка.
Сапраўды: “У май каню сена дай, а сам на печ уцякай”. Але ж трапная прыкмета: “Май халодны – год хлебаробны”.
Абсалютны максімум тэмператур мая ў Горках +26° (1912 год), у Бабруйску +30,2° (1958), у Магілёве + 26,8°.
Ясных дзён амаль трэцяя частка, пахмурных – менш за палову.
Норма ападкаў для месяца – 55-60 мм. Майскі дождж ніколі не лішні: “Мокра ў маі – будуць пышныя караваі”.
Маю ўласцівы ліўні, якія даюць дзясяткі міліметраў ападкаў за 1-2 гадзіны.
У маі назіраюцца і снегапады. 19 мая 1962 года пад цяжарам снегу абломліваліся галіны дрэў.
Май – месяц травы.
Ужо ў першай дэкадзе зацвітаюць вішні, слівы, пазней – грушы і яблыні.
У маі цвітуць браткі, незабудкі, цвітуць хвойныя, суніцы, раскрываюцца пялёсткі брусніцы. Выходзіць у трубку азімыя жыта і пшаніца, а у канцы месяца – каласяцца, усходы яравых апранаюць палі ў зялёнае ўбранне.
З’яўляецца прыплод у ласак, куніц, тхароў, лісіц, патомства ў казуль, ласёў, другі прыплод у зайцаў, вавёрак, трэці – у палёвак. Амаль поўнасцю заканчваецца прылёт птушак. Лес напаўняецца рознагалосым спевам.
Завяршаецца веснавая палявая кампанія.
Фота з адкрытых крыніц
