У чымсьці пікантны, у чымсьці панылы гарадок з паўтысячагадовай гісторыяй. Знаёмімся з райцэнтрам, у якім пераплялася незнакамітая мінуўшчына з яўрэйскай гісторыяй і сучаснае сяброўства з нямецкім Дзіцэнбахам.
Сёлета Касцюковічы адзначаюць круглую дату – 515 год з часу заснавання.
Першы пісьмовы ўспамін пра сяло Касцюкова ў Лучыцкай воласці датуецца 1508 годам. Тады паселішча ўваходзіла ў склад Мсціслаўскага ваяводства. У 1730-я гады ў Касцюковічах было 35 дымоў.
Пад 1739 годам яны ўпамінаюцца як прыватнаўласніцкае мястэчка менскага гараднічага Ю. Іваноўскага. У гэты час тут дзейнічалі 2 царквы.
Пасля падзелу Рэчы Паспалітай Касцюковічы апынуліся ў складзе Клімавіцкага павета Магілёўскай губерні. Маёнтак знаходзіўся ў валоданні заможнага роду Цеханавецкіх.
Паступова насельніцтва пачынае расці. Калі ў 1800 годзе ў Касцюковічах было 88 двароў, то праз паўстагоддзі ўжо 224 двары. У гэты час Касцюковічы набылі вядомасць коннымі кірмашамі, тут працавала 14 крамаў. Адзначым, што ў 1826 годзе ў мястэчку адкрылася павятовае вучылішча.
На 1880 год у мястэчку было 327 двароў, дзейнічалі царква (мураваная) і сінагога (драўляная), працавалі 7 скураапрацоўчых майстэрняў, прыёмны пакой, паштовая станцыя, царкоўнапрыходская школа, 3 малітоўныя школы, аптэка, штогод праводзіліся 2 кірмашы.
У канцы ХІХ стагоддзя ў Касцюковічах працавалі броварны завод, 8 гарбарных майстэрняў, царкоўнапрыходская школа, бальніца і аптэка; дзейнічалі 2 цэрквы і сінагога, а таксама штогод праводзіліся 2 кірмашы. У мястэчку ў гэты час налічвалася 411 двароў. У ім працавалі 2 пенькатрапальныя, 6 скураапрацоўчых, 5 маслабойных, 2 абараначныя прадпрыемствы, вадзяны млын, сукнавальня, 3 крупадзёркі, 20 ганчарняў, 5 кузняў, 104 крамы, 3 заезныя двары, 3 карчмы і нават хлебазапасны магазін.
У даваенныя гады ў Касцюковічах развівалася перапрацоўчая прамысловасць. А ў 1930-х гадах быў узведзены будынак ільнокамбіната, цагельні, швейнай фабрыкі. Сёння ў Касцюковічах функцыянуюць перапрацоўчыя прадпрыемствы, прадукцыя якіх вядома не толькі на тэрыторыі Беларусі, але і за яе межамі.
Касцюковічы адзін з нешматлікіх беларускіх гарадоў, які значна вырас ужо пасля распаду СССР. Рост пачаўся ў канцы 80-х разам з пачаткам будаўніцтва прадпрыемства па выпуску цэменту і працягнуўся да пачатку 2000-х, затым колькасць гараджан некалькі знізілася і адносна стабілізавалася. Цяпер у горадзе налічваецца 15,2 тысячы жыхароў. Вядома, уся дэмаграфія цалкам залежыць ад патрэб у працоўных руках прадпрыемства-гіганта – Беларускага цэментнага завода. У дадзены момант яно дае працу 2,5 тысячам чалавек, прыкладна кожнаму чацвёртаму жыхару райцэнтра працаздольнага ўзросту.
Кінатэатр, нудны цэнтр
Касцюковічы з’яўляюцца адным з самых аддаленых гарадоў краіны, але не самым ўсходнім райцэнтрам. У горадзе можна выдзеліць стандартны набор кварталаў для населенага пункта: прамзона, прыватны сектар, раён вакзала (Камунары) і досыць нудны цэнтр горада.
У цэнтры Касцюковіч знаходзіцца будынак гасцініцы, які радуе вока, а побач з ім лакалізуецца пляцоўка, дзе намешнага ўсяго патрошку: сцэна з лозунгам “Квітней, Беларусь!”, ідэалагічныя банэры, фантан і лаўкі. Выглядае такая пляцоўка трохі безгустоўна.
Праз дарогу ад гасцінічнага комплексу размешчаны шараговы будынак мясцовага райвыканкама і вялікі помнік правадыру пралетарыята.
У цэнтры горада знаходзіцца таксама кінатэатр “Юнацтва”, які досыць густоўна аформлены, а яшчэ Дом рамёстваў, размешчаны ў старым будынку першай паловы ХХ стагоддзя.
Цэнтральная частка райцэнтра забудавана капітальнымі 2–5-павярховымі дамамі, у паўночнай частцы жылы квартал з 2–4-павярховых дамоў.
Ужо ў сучасным горадзе сфарміраваліся новыя пяці- і сяміпавярховыя раёны. Самы вялікі спальны раён горада – Маладзежны, які з’яўляецца сапраўдным заапаркам розных будаўнічых праектаў і мадыфікацый.
Апантанасць камянямі
Па ўсіх Касцюковічах размешчана каля дзясятка камянёў, прычым практычна кожны з іх памятны. Некаторыя выглядаюць як сапраўдныя велічныя валуны, вялікія і неабдымныя.
Як правіла, на памятных камянях выгравіраваны надпіс ці прымацавана мармуровая пліта з тэкстам ці малюнкам. Асабліва варта адзначыць два валуна, прысвечаных 400-годдзю і 500-годдзю горада, пастаўленыя з прамежкам у 16 гадоў. Валун, прысвечаны 400-годдзю знаходзіцца на прыступчатым пастаменце і паўстаўлены ў невялікім гарадскім парку ў 1992 годзе.
На адной з цэнтральных вуліц горада размешчаны вялікі камень, які паставілі з нагоды 500-годдзя Касцюковічаў у 2008-м. На валун прымацавалі дошку з датай, арнаментам і сімволікай горада. Прычым і ў гэтым выпадку для каменя чамусьці зрабілі цэментную падстаўку.
Камяні адлюстроўваюць змену з вызначэннем даты заснавання паселішча. У 1992 годзе святкавалі 400-годдзе, бо адносілі першы летапісны ўспамін пра Касцюковічы да 1592 года, а вось у 2008 годзе святкавалі ўжо 500-годдзе, бо заснаванне горада пачалі адносіць да 1508 года.
На ўваходзе ў мясцовую гімназію знаходзіцца камень, што пастаўлены з нагоды заснавання раённай гімназіі ў 2006 годзе.
Камень з выбітым на ім надпісам знаходзіцца і пры ўваходзе ў сквер 60-годдзя Вялікай Перамогі.
У горадзе рамешчана Алея Дружбы, якая злучае Касцюковічы і нямецкі горад-падбацім Дзіцэнбах. Яна была закладзена ў 2006 годзе. Адзначым, што ў 1997 годзе было заснавана «Кола сяброў Касцюковічы-Дзіцэнбах», а ўжо ў 2009 годзе ў Касцюковічах падпісалі Пагадненне аб парадненні паміж гарадамі.
Адметна, што Алея Дружбы пачынаецца таксама памятным каменем, які пазначае пачатак сімвалічай гарадской лакацыі.
Будынкі XIX–пачатку XX стст., яўрэйскія могілкі і праваслаўная царква
Асаблівую прыгажосць надаюць гораду будынкі XIX – пачатку XX стагоддзяў, што некалі ўяўлялі сабой шараговую забудову. Калі прагуляцца па вуліцах горада і крыху пафантазіраваць, то можна ўявіць, як выглядаў горад сто гадоў таму.
Старая забудова, якая налічвае паўтары дзясяткі розных па стылю старых будынкаў, захавалася няблага. Цяпер старыя будынкі выкарыстоўваюцца па-рознаму: у некаторых размешчаны гандлёвыя кропкі, аднак палова гістарычных аб’ектаў не выкарыстоўваюцца альбо знаходзяцца ў закінутым стане.
Гарадской адметнасцю з’яўляюцца і яўрэйскія могілкі, бо Касцюковічы ў канцы ХІХ стагоддзя ўяўлялі з сябе яўрэйскае мястэчка, у якім жыло дзве тысячы іўдзеяў, а гэта было больш за палову насельніцтва паселішча – 65%. Праўда, яшчэ ў даваенны час пры савецкай ўладзе колькасць яўрэяў Касцюковічаў стала нязменна скарачацца і напачатку вайны іўдзейскае насельніцтва складала менш за 40%.
Сёння на яўрэйскіх могілках знаходзяцца розныя тыпы пахаванняў і рознага часу: ад ХІХ стагоддзя да сённяшняга часу.
Галоўным сакральным аб’ектам горада з’яўляецца Крыжаўзвіжанская царква, якая была пабудавана ў 1999 годзе і з’яўляецца славутасцю Касцюковічаў. Цікава, што яна пабудавана на месцы цаглянага храма 1835 года.
Прасавлаўная цагляная царква 1830-х дзейнічала больш за 90 гадоў, аднак ў 1929 годзе ў час антырэлігійнай палітыкі савецкай улады храм быў закрыты, а святар быў рэпрэсаваны і высланы ў Сібір. Праз чатыры гады, у 1933 годзе, храм быў узарваны.
Станцыя Камунары і чырвона-зялёная рытуалка
Касцюковічы размешчаны на чыгунцы Крычаў – Унеча, але сама станцыя называецца Камунары. Для Беларусі падобная з’ява рэдкая, хоць і не ўнікальная. Гэта не асобны тапонім, які застаўся ад населенага пункта, гэта напамін пра эпоху пракладкі лініі, пачатку 20-х гадоў. Будаўніцтва станцыі паспрыяла ўзнікненню новых камун каля пляцоўкі, так і замацавалася. Цікава, што сама чыгуначная станцыя заснавана ў 1918 годзе і да 1923 году мела назву Касцюковічы, аднак пасля найменне было зменена на сучаснае.
Сама станцыя ляжыць за пару кіламетраў ад асноўнай часткі горада, хоць чыгуначнае палатно праходзіць праз увесь населены пункт. Будынак чыгуначнай станцыі выглядае досыць просценька, без архітэктурных асаблівасцяў. Наогул раён Камунараў дастаткова аддалены ад іншых частак Касцюковічаў, тут даволі пустынна і ціха.
Нягледзячы на аддаленасць вакзала, у выпадку з Касцюковічамі гэта не паспрыяла развіццю грамадскага транспарту, аўтобусы ў цэлым ходзяць рэдка.
Праз дарогу ад будынка чыгуначнага вазкала знаходзіцца будынак імпазантнай рытуальнай крамы касцюковіцкага райпо, пабудаваны за савецкім часам.
Чырвона-зялёная каларыстыка крамы рытуальных паслуг наводзіць на пэўныя развагі.
Фота mogilev.media i з адкрытых крыніц
