Tag: Вертинский

Сусветны дзень творчасці і інавацыйнай дзейнасці (World Creativity and Innovation Day, з 2017 года).

Зацверджаны Генеральнай Асамблеяй ААН.

Устанаўленне Дня звязваецца  з Міжнародным днём Маці-Зямлі, якое адзначаецца 22 красавіка, а таксама з папярэдняй датай нараджэння вялікага вучонага, мысляра і вынаходніка Леанарда да Вінчы, што адзначаецца 15 красавіка. У першым выпадку сувязь паказвае на магчымасці творчасці і інавацый у справе стварэння і захавання нашага агульнага дома – Зямлі, а ў другім – на ўклад вялікага вынаходніка ў развіццё навукі і творчых працэсаў.

Засноўваючы новае свята, ААН імкнулася прыцягнуць увагу прадстаўнікоў улад, навукі і тэхнікі, сістэм адукацыі да пытання развіцця творчага мыслення, стварэння ўмоў для рэалізацыі разнастайных інавацый і ўкараненню іх у розных сферах жыцця чалавецтва.

753 год да н.э. Ромул і Рэм заснавалі “вечны горад” Рым на Альбанскіх узгорках у вобласці Лацый.

Рыму – 2776 гадоў. Але ёсць і больш старажытныя гарады – Конья (Турцыя) існуе прыкладна з 7500 г. да н.э., Іерыхон (Палесціна) – з 6800 г. да н.э., Плоўдзіў (Балгарыя) – 6000 г. да н.э., Бібл (Ліван) – 5000 г. да н.э., Луксор, Эль-Фаюм (Егіпет) – 3200 да н.э, Дамаск – 2500 г. да н.э.,  італьянскі г. Мантуя – 2000 г. да н.э. У СНД самы стары – Эребуні-Ерэван, які старэйшы за Рым на 29 гадоў.

Познія рымскія легенды звязвалі заснаванне Рыма з Траянскай вайной, калі, пасля падзення горада траянцы на чале з Энеем прыбылі ў Лацый і заснавалі горад Альба Лонга. Нашчадкам Энея ў 14-м пакаленні лічылі Нумітара, звергнутага яго братам Амуліям. Жадаючы засцерагчы сябе ад помсты з боку нашчадкаў Нумітара, Амулій зрабіў яго дачку Рэю Сільвію весталкай (жрыцы багіні Весты не мелі права браць шлюб), але яна нарадзіла двух братоў-двайнят (Ромул і Рэм) ад бога вайны Марса. Амулій загадаў пасадзіць блізнят у кошык і адправіць плыць па рацэ Тыбр, але хвалі вынеслі кошык на бераг ля ўзгорка Палацін, дзе іх выкарміла сваім малаком ваўчыца.

Пасля іх знайшоў пастух і прынёс дадому. Ён даў ім імёны Ромул і Рэм і выхаваў іх адважнымі і моцнымі.

Калі яны даведаліся таямніцу свайго нараджэння, то вырашылі адпомсціць і забілі Амулія і аднавілі на троне Нумітара. Пазней, у пошуках месца для новага паселішча, браты паспрачаліся аб тым, які з узгоркаў падыходзіць лепш. Для вырашэння спрэчкі браты звярнуліся да азнакаў. Перамог Ромул, які прапаноўваў Палацінскі ўзгорак. З-за далейшага канфлікту Ромул забіў Рэма, а новаму гораду даў сваё імя – Рым (Roma).

1835 год. У Віцебску нарадзіўся Ялегі Пранціш Вуль (Элігій-Францішак Карафа-Корбут).

Беларускі паэт. Удзельнік паўстання Кастуся Каліноўскага, за ўдзел у якім быў сасланы ў Сібір.

Вучыўся ў Віцебскай гімназіі. Працаваў у Віцебскай Палаце дзяржаўных маёмасцей.

Быў знаёмы з беларускім пісьменнікам А. Вярыгам-Дарэўскім. Свае польскія вершы друкаваў у часопісе «Ruch Muzyczny».

Уся яго сям’я ўдзельнічала ў паўстанні 1863–1864 гадоў. Яго брат, бацька былі асуджаны на пасяленне і да катаргі.

Апошнія гады жыцця правёў у Варшаве, дзе з В. Каратынскім і А. Плугам стварыў беларускі гурток. Працаваў карэктарам у «Газеце польскай».

Аўтар аглядаў культурнага жыцця Віцебска ў варшаўскай «Gazetę codzienną», прац «Воспоминания детства и юности», «Витебск», «Крестины ў белорусских крестьян», «О Державине вообще и об оде „Бог“ в особенности».

Аўтар верша «К дудару Арцёму ад надзвінскага мужыка» – аднаго з найлепшых узораў раннебеларускай грамадзянскай лірыкі. Тэкст быў уключаны ў «Хрэстаматыю беларускае літаратуры» М. Гарэцкага. Разглядаецца асобнымі даследчыкамі як магчымы аўтар альбо суаўтар паэмы «Тарас на Парнасе».

Памёр 8 снежня 1894 года.

1902 год. Нарадзіўся Вацлаў Пянткоўскі (1902–1991).

Беларускі каталiцкi царкоўны дзеяч, арганізатар нелегальнай духоўнай семінарыі. Доктар тэалогіі.

Вучыўся ў Беластоцкай гімназіі, у Пінскай духоўнай семінарыі, Папскім Латэранскім ўніверсітэце ў Рыме. Настаўнічаў у школах, быў віцэ-рэктарам Пінскай семінарыі, рэктарам касцёла Перамянення Пана ў Навагрудку, прэфектам Навагрудскай гімназіі, у Брэсце.

Падчас Другой сусветнай вайны ў Брэсце. У 1946 годзе прызначаны генеральным вікарыем Пінскай дыяцэзіі, служыў у розных касцёлах, пробашчам парафіі Св. Апосталаў Пятра і Паўла ў в. Мядзведзічы.

Арыштаваны ў 1950 годзе, абвінавачваўся ў шпіянажы на карысць Ватыкана. Вязень ГУЛАГ. У 1956 годзе вярнуўся ў Мядзведзічы пробашчам, дзе ў 1970-х гадах арганізаваў падпольную семінарыю. Сярод яе выхаванцаў  беларускія біскупы – К. Велікаселец і А. Дзям’янка. Першым жа выпускніком стаў ксёндз Р. Юнік.

Папам Янам Паўлам II у студзені 1988 года быў менаваны інфулатам. Абавязкі Генеральнага Вікарыя выконваў да 1989 года. Аўтар успамінаў.

Памёр 2 студзеня 1991 года.

1933 год. Расстраляны Сергій Радакоўскі (1882–1933).

Беларус, настаяцель Свята-Троіцкай царквы в. Таль Бабруйскага павета (зараз Любанскі раён). Адзін з 23 свяшчэннамучанікаў Мінскіх.

Сваяк блажэннай Валянціны Мінскай.

Скончыў Мінскую духоўную семінарыю. Служыў у храмах Навагрудскага павета, святаром санітарнага цягніка, палкавым святаром, святаром у в. Таль.

Арыштаваны ў 1930 годзе і накіраваны на прымусовыя работы па нарыхтоўцы драўніны. У другі раз арыштаваны ў 1933 годзе, асуджаны за «антысавецкую агітацыю» да вышэйшай меры пакарання.

У 1999 годзе Сінодам Беларускай праваслаўнай царквы далучаны да ліку святых навамучанікаў.

1967 год. Выйшаў у пракат пасля прэм’еры 17 красавіка фільм “Начальнік Чукоткі” з М. Конанавым у галоўнай ролі.

“Начальнік” Чукоткі Міхаіл Мандрыкаў (1888–1920) нарадзіўся ў в. Горы Горацкага раёна. Удзельнік усталявання Савецкай улады на Чукотцы.

Расстраляны пасля «контрарэвалюцыйнага» перавароту.

У гонар Мандрыкава адкрыты мемарыяльны комплекс на Чукотцы, яго імем названы пасёлак і саўгас на Чукотцы, судна ледакольнага тыпу, вуліцы ў Анадыры, у в. Горы щсталяваны бюст. У музеі Горацкай сярэдняй школы яму прысвечана экспазыцыя. Ён герой рамана Ю. Рытхэў «Канец вечнай мерзлаты».

1903 год. Нарадзіўся Мікола Аляхновіч (1903–1959).

Беларускі літаратурны крытык.

Скончыў Барысаўскую мужчынскую гімназію, БДУ. Настаўнічаў, кіраваў Барысаўскай філіяй «Маладняка», працаваў у Інстытуце літаратуры і мастацтва АН БССР, выкладаў у Мінскім педінстытуце.

У 1936 годзе быў рэпрэсаваны, адбываў ссылку на Калыме.

Аўтар артыкулаў і рэцэнзій пра творчасць А. Александровіча, М. Багдановіча, М. Зарэцкага, Якуба Коласа, Р. Мурашкі, П. Труса, Я. Скрыгана, А. Пушкіна, М. Горкага і іншых.

1923 год. Памёр Ігнат Канчэўскі (1896–1923).

Беларускі паэт, філосаф і публіцыст, аўтар праграмнага эсэ «Адвечным шляхам».

Скончыў Віленскае рэальнае вучылішча, вучыўся ў Маскоўскім універсітэце.

Удзельнік Першай сусветнай вайны, прапаршчык. Рэвалюцыю 1917 года сустрэў у Украіне, падтрымліваў украінскі нацыянальны рух.

Пасля вайны скончыў Вышэйшыя кааператыўныя курсы пры ўніверсітэце імя А. Шаняўскага ў Маскве.

Працаваў у Цэнтральным саюзе льнаводаў у Смаленскай губерні, у Саўнаргасе ў Мінску, у Беларускім цэнтральным саюзе спажывецкіх таварыстваў, у Віленскім саюзе кааператываў, займаўся культурна-асветніцкай дзейнасцю, быў членам Цэнтральнай беларускай Рады Віленшчыны і Гродзеншчыны, вёў геаграфічны гурток у Віленскай беларускай гімназіі.

Аўтар вершаў, артыкулаў, рэцэнзій, эсэ «Адвечным шляхам» пра драматызм беларускіх гістарычных лёсаў.  

Аснова светапогляднай і жыццёвай пазіцыі І. Канчэўскага — адданасць беларускай справе, любоў да Бацькаўшчыны, самаахвярная праца на карысць народа.

Памёр ад сухотаў.

1996 год. Расійскай ракетай забіты Джахар Дудаеў (1944–1996).

Першы прэзідэнт Чачэнскай Рэспублікі Ічкерыя, генерал-маёр ВПС СССР. Адзіны генерал-чачэнец у Савецкай Арміі.

Быў выселены з Чачні разам з сям’ёй у Казахстан. Скончыў Тамбоўскае ваеннае лётнае вучылішча. У 1980-х гадах браў удзел у вайне ў Афганістане, быў камандзірам авіядывізіі, якая размяшчалася ў ГДР.

27 кастрычніка 1991 года быў абвешчаны прэзідэнтам Чачні.

У яго гонар названы вуліцы ў гарадах Босніі і Герцагавіны, Латвіі, Літвы, Польшчы, Турцыі (3), Украіны (4).

2005 год. Памёр Барыс Рагуля (1920–2005).

Беларускі вайсковы і палітычны дзеяч, доктар медыцыны, заступнік старшыні Рады БНР, Старшыня сусветнай арганізацыі «Канфэрэнцыя Вольных Беларусаў». Старшыня філіі Беларускага Інстытуту Навукі і Мастацтва ў Канадзе, дзейны сябра Згуртавання Беларусаў Канады. Выбітны дзеяч беларускай дыяспары ў Канадзе. Доктар медыцыны, лекар анкалагічных хвароб, прэзідэнт London Academy of Medicine (Канада).

Скончыў польскую падафіцэрскую школу. З пачаткам Другой сусветнай вайны ваяваў супраць нямецкіх войскаў у складзе Войска Польскага, трапіў у палон. Уцёк з палону ў Беларусь. Настаўнічаў у Любчы.

У 1941 годзе арыштаваны НКУС, быў асуджаны на смерць, але здолеў вырвацца на волю на пачатку нямецка-савецкай вайны. Працаваў перакладчыкам у Навагрудку, выкладчыкам настаўніцкай семінарыі, быў камандзірам акруговага аддзелу Беларускай самааховы, беларускага батальёна ў Навагрудку.

Пасля вайны скончыў Лювенскі ўніверсітэт (Бельгія) і далучыўся да Рады БНР.

З 1954 года жыў у Канадзе. Працаваў над праблемамі выяўленнем ранніх сімптомаў рака, стаў прэзідэнтам London Academy of Medicine, дамогся забароны курэння на тэрыторыі школ, у шпіталях і публічных месцах. Актыўна ўдзельнічаў у беларускім эміграцыйным жыцці.

У 1976–1978 гадах працаваў з прадстаўнікамі латышоў, літоўцаў, эстонцаў і ўкраінцаў над дакументам пра дэкаланізацыю Савецкага Саюзу. Дакумент быў уручаны Асамблеі ААН.

Актыўна ўдзельнічаў у Камітэце дапамогі дзецям-ахвярам Чарнобылю.

2007 год. Памёр Гай Пікарда (1931–2007).

Англійскі беларусіст.

Скончыў Оксфардскі ўніверсітэт і ўніверсітэт у Сарбоне.

Працаваў у французскай амбасадзе, выкладаў у беларускай школе імя Кірылы Тураўскага ў Лондане.

У 1950-х гадах удзельнічаў у экспедыцыі на Падляшшы, дзе збіраў старажытныя беларускія царкоўныя спевы. Вывучаў творчасць беларускіх кампазітараў М. Равенскага, М. Куліковіча-Шчаглова, дзейнасць Ф. Скарыны, распрацоўваў гісторыю перакладаў Бібліі на беларускую мову, праблематыку гісторыі ВКЛ.

Выдаў «Беларускі царкоўны спеўнік. Святая Літургія», «Беларускі духоўны спеўнік», склаў даведнік пра Беларускую бібліятэку імя Ф. Скарыны ў Лондане, анталогію беларускіх шматгалосых песнапенняў «Залатая Беларусь».

Знайшоў і апублікаваў звесткі пра беларуска-брытанскія кантакты даўнейшых часоў: пра Яна Літвіна (адзін з англійскіх першадрукароў), А. Рыпінскага, А. Іваноўскую і «Кембрыджскую хеўру», брытанскія кантакты Рады БНР і іншыя.

Выдаваў англамоўны часопіс «Byelorussian Chronicle».

Член Міжнароднай асацыяцыі беларусістаў, кіруючай рады Беларускай бібліятэкі і музея імя Ф. Скарыны, сакратар Англа-беларускага таварыства.

Сталы член журы Міжнароднага фестываля духоўнай музыкі ў Магілёве “Магутны божа”.

Узнагароджаны медалём Францыска Скарыны, дыпломам UNESCO.

Яго парэшткі пахаваныя ў крыпце Чырвонага касцёла ў Мінску.

2022 год. Памёр Анатоль Вярцінскі (1931–2022).

Беларускі паэт, драматург, публіцыст, дзяржаўны дзеяч. Заслужаны работнік культуры. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР за кнігу «Нью-Ёркская сірэна», Лаўрэат прэміі «Залаты апостраф».

Працаваў у газеце «Літаратура і мастацтва», выдавецтве «Беларусь». Член Беларускага ПЭН-цэнтра.

У 1990–1995 гадах – дэпутат Вярхоўнага Савета Беларусі, намеснік старшыні пастаяннай Камісіі па пытаннях галоснасці, сродкаў масавай інфармацыі і правоў чалавека, член Канстытуцыйнай камісіі.

Аўтар вершаў, паэм, п’ес для дзяцей, кніг паэзіі, зборнікаў вершаў, літаратурнай крытыкі і публіцыстыкі.

Паасобныя вершы пакладзены на музыку. Па паэме «Колькі лет, колькі зім!» пастаўлены тэлеспектакль (1980), чатыры п’есы ставіліся ў тэатрах.

Пераклаў на беларускую мову некаторыя п’есы Лопэ дэ Вэгі, М. Себасцьяна, В. Пальчынскайтэ, якія пастаўлены ў тэатрах, асобныя вершы з класічнай і сучаснай рускай, украінскай, літоўскай, латышскай, балгарскай, польскай, венгерскай, кубінскай паэзіі.

Узнагароджаны Медалем 100 гадоў БНР Рады Беларускай Народнай Рэспублікі.

Фота з адкрытых крыніц