Tag: Беляцкий

Дзень у гісторыі. 26 красавіка. Аварыя на ЧАЭС, “Чарнобыльскі шлях”. Дзень варкі бульбы. Фамаіда. Магілёўскае брацтва. Нарадзіўся палітык М. Чартарыйскі. Дзень памяці Н. Орды.

Навіна ад

Сусветны дзень інтэлектуальнай уласнасці (World Intellectual Property Day, з 1999 года).

Генеральная асамблея Сусветнай арганізацыі інтэлектуальнай уласнасці на пасяджэнні ў кастрычніку 1999 года прыняла рашэнне аб заснаванні гэтага свята. 

Пры гэтым яна сыходзіла з таго, што 26 красавіка адзначаецца дзень заснавання WIPO (World Intellectual Property Organization) – арганізацыі, закліканай садзейнічаць ахове і развіццю інтэлектуальнай уласнасці ва ўсім свеце. 

Прапанову адзначаць Дзень вынесла дэлегацыя Кітая 9 жніўня 1999 года. 

Міжнародны дзень інтэлектуальнай уласнасці дае магчымасць падкрэсліць значэнне інавацый у паўсядзённым жыцці чалавека і ўдасканаленні грамадства. 

Патэнты, таварныя знакі, аўтарскае права і сумежныя правы як вынікі творчасці і ведаў з’яўляюцца магутнымі інструментамі садзейнічання эканамічнаму і культурнаму развіццю.

Міжнародны дзень варкі бульбы (International Potato Cooking Day). Амаль беларускае нацыянальнае свята.

Гісторыя распаўсюджвання бульбы ў нашых краях часта звязваецца з імем Пятра І, але гэта праўдзіва толькі для Расіі, на беларускіх землях бульба з’явілася значна раней. У Расіі пры Пётры I  заморскую расліну сустрэлі ў штыкі. Яе называлі «д’ябальскай садавінай» і прадказвалі мукі пекла ўсім, хто паспрабуе.

Распаўсюджванне бульбы прыпісваецца і Кацярыне ІІ. 26 жніўня 1770 года ў «Працах Вольнага Эканамічнага Таварыства» з’явіўся першы навуковы артыкул на тэму бульбы «Примечания о картофеле». Там тлумачылася, як яе саджаць і што менавіта есці – не бацвінне, а клубень, і не сырой, а варанай…

Упершыню назву бульбы ўвёў у рускую мову ад нямецкага «картофель» вучоны-аграном Андрэй  Болатаў у 1760-я гады. 

Украінскі тэрмін – картопля – таксама кажа, што ва Ўкраіну назва гародніны прыйшла ад немцаў.

А вось беларусы называюць яе сваім старажытным словам «бульба», што здаўна азначала «клубень» (на латыні «бульбус» – цыбуля) – гэта сведчанне, што тут была свая гісторыя бульбы.

На Беларусі бульба з’явілася ў канцы XVII – пачатку XVIII стагоддзя.

Цікавыя факты. 

У  беларусаў любоў да бульбы не ведае межаў. З бульбы гатуецца не менш за 1 500 страў.

Самымі вялікімі аматарамі бульбы былі і застаюцца беларусы, якія з’ядаюць за год па 180 кг, што амаль ў 5 разоў больш, чым у сярэднім па свеце (33 кг).

Бульбу збіраюць на працягу года ў двух паўшар’ях.

У 1995 годзе на амерыканскім касмічным караблі “Калумбія” былі вырашчаны першыя пазаземныя карняплоды.

Самай дарагой разнавіднасцю бульбы лічыцца гатунак La bonnotte з вострава Нуармуцье па 500 еўра за кілаграм.

Дзень памяці ахвяраў катастрофы на Чарнобыльскай АЭС.

Аварыя на ЧАЭС адбылася 26 красавіка 1986 года, у 01:23:40 падчас планавага выключэння рэактара, якое доўжылася 20 секунд.

Аднак праз некалькі секунд у выніку рэзкага скачка напружання адбыўся хімічны выбух, у выніку якога ў атмасферу было выкінута каля 520 небяспечных радыенуклідаў.

У выніку яго была поўнасцю разбурана актыўная зона і ўся верхняя частка будынка рэактара, моцна пацярпелі і іншыя збудаванні.

Былі знішчаны бар’еры і сістэмы бяспекі, якія баранілі навакольнае асяроддзе ад радыенуклідаў, напрацаваных у апрамененым паліве.

Выкід прадуктаў дзялення ядзернага паліва з пашкоджанага рэактара на ўзроўні мільёнаў кюры за суткі працягваўся на працягу 10 дзён з 26 красавіка па 6 мая 1986 года, пасля чаго рэзка ўпаў (у тысячы разоў) і ў далейшым працягваў змяншацца.

Паводле ацэнак, агульная магутнасць выбуху больш як у 100 разоў перавышала магутнасць ядзернай зброі, прымененай падчас другой сусветнай вайны. Выбух быў настолькі магутным, што радыеактыўнаму забруджванню падвергліся тэрыторыі 17 краін Еўропы.

Для Беларусі наступствы аварыі аказаліся найбольш цяжкімі. На яе тэрыторыю прыпала 70% усяго радыёактыўнага забруджвання. На землях з узроўнем забруджання цэзіем-137 апынулася каля 2 млн. 100 тыс. чалавек (25 % насельніцтва рэспублікі). У Магілёўскай вобласці было забруджана 37% тэрыторыі.

Страты Беларусі ад аварыі склалі паводле прыблізных падлікаў 235 мільярдаў  долараў ЗША. 

На сёння больш за 12% тэрыторыі краіны застаецца забруджанай. На ёй пражывае больш за 1 мільён насельніцтва.

Праваслаўныя ўшаноўваюць пакутніцу Фамаіду.

Ёй належыць маліцца для збавення ад блуднага запалу.

У гэты дзень забараняецца падлашчвацца, какетнічаць, фліртаваць.

1589 год. У Магілёве ўтварылася праваслаўнае брацтва.

Адно з першых у ВКЛ пасля Львоўскага (1572), Віленскага, Луцкага, Кіеўскага.

Брацтва заснавана Канстанцінопальскім патрыярхам Ераміяй II падчас яго візіту ў ВКЛ. Першапачаткова яно насіла назву Спаскага (ад Спаскага манастыра). 

У 1618 годзе манастырскія будынкі былі заняты адміністрацыяй Полацкага уніяцкага арцыбіскупа І. Кунцэвіча. Пасля працяглых перамоваў з прадстаўнікамі каралеўскай улады ў 1633 годзе членамі брацтва дазволілі пабудову новага манастыра – Богаяўленскага. З гэтага моманту брацтва атрымала новую назву.

Дзейнасць брацтва перарывалася з 1828 па 1866 і з 1877 па 1883 гады.

Першапачаткова брацтва мела статус стаўрапігіі – непасрэднага падпарадкавання Канстанцінопальскаму патрыярху ў абыход улады біскупа. З часу падпарадкавання Магілёўскай епархіі Маскоўскаму патрыярхату брацтва стала падпарадкоўвацца мясцовым біскупам.

Пры брацтве дзейнічала бібліятэка з бясплатнай чытальнай залай і абанементам.

У распараджэнні брацтва знаходзіўся Магілёўскі царкоўна-археалагічны музей, заснаваны ў 1897 годзе Е. Раманавым. Ён размяшчаўся ў будынку скасаванага бернардынскага манастыра св. Антонія.

Магілёўскае царкоўнае Богаяўленскае брацтва спыніла сваё існаванне ў 1919 годзе.

1696 год. Нарадзіўся  Міхал Чартарыйскі (1696–1775).

Дзяржаўны дзеяч Рэчы Паспалітай і ВКЛ, вялікі канцлер літоўскі. 

Намагаўся правесці рэформы дзяржаўнага ладу Рэчы Паспалітай, абапіраючыся на падтрымку Расіі і Аўстрыі. Да антырасійскай Барскай канфедэрацыі не далучыўся, але выступаў супраць выкарыстання расійскіх войск для яе падаўлення. 

Удзельнічаў у дэлегацыі, якая падпісала трактат аб прызнанні Першага падзелу Рэчы Паспалітай (выступілі супраць толькі 3 дэлегаты).

1883 год. Памёр Напалеон Орда (1807–1883).

Беларускі і пoльскі мастак, кампазітар, піяніст і педагог.

Скончыў Свіслацкую гімназію. За ўдзел у тайным студэнцкім таварыстве быў арыштаваны і выключаны з Віленскага універсітэта. 

Удзельнік паўстання 1830–1831 гадоў. 

Жыў на эміграцыі ў Францыі. Браў урокі музыкі ў Ф. Шапена. Аўтар твораў для фартэпіяна – рамансаў, паланэзаў, серэнад, мазурак. Працаваў дырэктарам Італьянскай оперы ў Парыжы.

Наведаў шмат мясцін Беларусі, Украіны, Польшчы, Літвы. Замалёўваў пейзажы і будынкі, звязаныя з жыццём вядомых людзей. Даў абяцанне намаляваць усе замкі Беларусі, пакуль яны не разбурыліся.

Яго выявы Мірскага і Нясвіжскага замкаў былі выкарыстаны дзеля афармлення беларускіх грашовых купюраў (узор 2000 года). 

Вядомы яго выявы Магілёва, Бялынічаў, палаца Булгакаў у Жылічах і іншыя.

Памёр 26 красавіка 1883 года.

Яго імем названы вуліцы ў Мінску, Брэсце і Гродне, Пінская мастацкая школа. Працуе раённы музейны комплекс Н. Орды ў в. Варацэвічы Іванаўскага раёна, у Іванава пастаўлены помнік. Адноўлена сядзіба, у якой нарадзіўся мастак.

1919 год. Магілёў перастаў быць губернскім цэнтрам.

Паводле рашэння пастановы НКУС Магілёўскай губернія скасавана і ўтворана Гомельская ў складзе РСФСР з цэнтрам у г. Гомелі.

1926 год. Памёр ураджэнец в. Свадкавічы (зараз – Крычаўскі раён) Сяргей Кавалік (1846–1926).

Рэвалюцыянер-народнік. Даследчык Сібіры.

Навучаўся ў Аляксандраўскім Брэсцкім корпусе, Паўлаўскім ваенным вучылішчы. Скончыў Кіеўскі ўніверсітэт. Кандыдат матэматыкі. Адзін з арганізатараў «хаджэння ў народ» рэвалюцыйных народнікаў.

Арыштаваны ў 1874 годзе і асуджаны да пазбаўлення ўсіх правоў стану і катаржным працам у крэпасцях на 10 гадоў.

15 студзеня 1885 года зафіксаваў самую нізкую тэмпературу ў Верхаянску −67,8 °C.

Па даручэнні Усходне-Сібірскага аддзела Рускага геаграфічнага таварыства, як знаўца якуцкай мовы, даследаваў побыт якутаў.

У 1898 годзе вярнуўся з выгнання ў Беларусь. Быў членам Мінскага таварыства аматараў прыгожых мастацтваў, служыў у «Земскім Саюзе», старшынёй Мінскага губернскага зямельнага камітэта, у Камісарыяце забеспячэння, выкладаў матэматыку ў Мінскім політэхнічным інстытуце, быў старастам Мінскага аддзялення Усесаюзнага таварыства былых паліткатаржан і ссыльнапасяленцаў.

1989 год. У Мінску ўпершыню прайшоў “Чарнобыльскі шлях”.

«Чарнобыльскі шлях» адпачатку быў апазіцыйны да камуністычнай улады, якая хавала праўду пра катастрофу, ігнаравала праблемы людзей.

У першыя некалькі год незалежнасці шэсце ладзілася як акцыя памяці. Калі ж да ўлады прыйшоў А. Лукашэнка, акцыя набыла характар пратэсту супраць ягонага кіравання.

У 2019 годзе замест «Чарнобыльскага шляху» арганізатары прапанавалі ўзяць удзел у «Чарнобыльскім тыдні» – у іншых мерапрыемствах, лекцыях і прэзентацыях.

1996 год. У Мінску, Магілёве і іншых гарадах прайшлі самыя буйныя акцыі “Чарнобыльскага шляху”.

У Мінску ўдзельнічала 50 000 чалавек. Сілавікі правакавалі бойкі з міліцыяй, былі арыштаваны актывісты, у тым ліку Юрый Хадыка, Лявон Баршчэўскі, Вячаслаў Сіўчык, Вінцук Вячорка. Лідар БНФ Зянон Пазняк пасля акцыі выехаў з краіны.

Быў прымеркаваны да 10-годдзя катастрофы. Стаўся найбольш напружаным пунктам «Мінскай вясны – 96».

Тады ж частка супрацоўнікаў музею Максіма Багдановіча, дзе дырэктарам працаваў Алесь Бяляцкі, пачала дапамагаць арыштаваным і іх сваякам. Так узнік праваабарончы цэнтр «Вясна».

А. Бяляцкі – Нобелеўскі лаўрэат.

1996 год. У Магілёве адкрыты памятны знак ў памяць аб ліквідатарах наступстваў аварыі на Чарнобыльскай АЭС.

У Магілёўскай вобласці было забруджана радыеактыўным забруджваннем 37% тэрыторыі, 14 з 20 раёнаў (што існавалі на час аварыі): Бялыніцкі, Бабруйскі, Быхаўскі, Кіраўскі, Клімавіцкі, Клічаўскі, Касцюковіцкі, Краснапольскі, Крычаўскі, Магілёўскі, Мсціслаўскі, Слаўгарадскі, Чавускі, Чэрыкаўскі.

У склад найбольш забруджаных у краіне ўваходзяць 5 раёнаў Прыдняпроўскага краю – Быхаўскі, Касцюковіцкі, Краснапольскі, Слаўгарадскі, Чэрыкаўскі.

2000 год. Футбольная зборная Андоры дабілася першай у сваёй гісторыі перамогі (з 1942 года).

Перайграла зборную Беларусі – 2:0.

У 2004 годзе абыграла зборную Македоніі – 1:0.

2002 год. Загінуў Міхаіл Пташук (1943–2002).

Беларускі кінарэжысёр, акцёр, прадзюсар. Народны артыст Беларусі.

Працаваў рэжысёрам у тэатрах Масквы і Казані, на кінастудыі «Беларусьфільм».  

Атрымалі шырокую вядомасць яго экранізацыі вядомых літаратурных твораў беларускіх пісьменнікаў – «Вазьму твой боль» (паводле І. Шамякіна), «Чорны замак Альшанскі» (У. Караткевіч), «Знак бяды» (паводле В. Быкава). 

Сярод фільмаў 1980-1990-х – гісторыка-палітычныя стужкі «Наш браняпоезд», “Кааператыў «Палітбюро»”, «У жніўні 44-га…».

Лаўрэат шматлікіх прэмій, узнагарод на прэстыжных кінафестывалях.

Загінуў у аўтакатастрофе ў Маскве, па шляху на прысуджэнне прэміі «Ніка».

2022 год. Абараняючы Украіну ад расійскіх агрэсараў загінуў ураджэнец Магілёва Канстанцін Дзюбайла, “Дранік”, “Фенікс”, “Беларус”, “Калі” (1987–2022).

Быў магілёўскім прадпрымальнікам. У 2014 годзе выехаў ва Украіну. Жыў у Крывым Рогу. Член групоўкі „Правы сектар”, служыў у 54-й брыгадзе ўкраінскай арміі, удзельнічаў у баях на Светладарскай дузе ў снежні 2016 года. З лютага 2022 года ваяваў у складзе 46-га асобнага батальёна спецыяльнага прызначэння „Данбас – Украіна”.

Загінуў падчас бою ў раёне паміж Мар’інкай і Дакучаеўскам. Пахаваны ў Крывым Розе.

Фота з адкрытых крыніц

“Рэдан”, 10 праміле і дзесяць гадоў Нобелеўскаму лаўрэату – дайджэст навін за мінулы тыдзень

Навіна ад

У Магілёве, як і па ўсёй Беларусі на мінулым тыдні з’явіліся анімэшнікі, захопленыя субкультурай “Рэдан”. Яны абвясцілі масавы збор 1 сакавіка перад “Атрыумам”, які, аднак, не адбыўся.

Лаўрэата Нобелеўскай прэміі міру Алеся Бяляцкага і яго паплечнікаў асудзілі на вялізныя тэрміны.

Пасля некалькіх гучных аварый з удзелам маршрутак у Беларусі, пасажыраперавозчыкаў пачалі масава правяраць па ўсёй Магілёўскай вобласці.

У Бабруйску мужчына паставіў трагічны рэкорд – яго цела знайшлі з 10 праміле алкаголю.

Статыстыка па Магілёўшчыне паказала, што колькасць наркаманаў вырасла больш чым на 70% за год.

Жыхарка Глуска выжыла падчас землятруса ў Турцыі і вярнулася на радзіму.

На мінулым тыдні з’явілася петыцыя ў абарону традыцыі драўлянага дойлідства ў Магілёве.

У Магілёве адбылася ракіроўка чыноўнікаў: крэсла жанчыны заняў тройчы мужчына.

У праваслаўных вернікаў на мінулым тыдні пачаўся Вялікі пост, які завяршыцца Вялікднем 16 красавіка.

Раённая бальніца ў Касцюковічах аказалася павіннай дзяржаве 200 000 рублёў.

Платная паркоўка на ўзбочынах дву вуліц у цэнтры Магілёва так і не запрацавала.

У Бабруйску пачалася зборка металаканструкцый новага маста.

Стала вядома, што ў Круглым пабудуюць басейн.

Чэрыкаўскі электрадом абурыў уздутымі шпалерамі і вадой з люстры.

У магілёўскай Выставачнай зале адкрылі выставу сумна вядомай калекцыі карцін “Белгазпрамбанка”, якую збірала каманда Віктара Бабарыкі і якую канфіскоўвала дзяржава, а ў музеі Бялыніцкага-Бірулі запрацаваў праект “Жаночы род”.

Навукоўцы раскрылі таямніцу зніклых амстэрдамскіх ровараў, а ў Калумбіі прайшло першае ў гісторыі судовае пасяджэнне ў метасусвеце.

Лаўрэата Нобелеўскай прэміі Алеся Бяляцкага асудзілі на 10 гадоў, ён не прызнаў віну

Навіна ад

Сёння ў Мінску быў вынесены прысуд беларускім праваабаронцам – лаўрэату Нобелеўскай прэміі міру Алесю Бяляцкаму, а таксама праваабаронцам і яго паплечнікам Валянціну Стэфановічу і Уладзіміру Лабковічу.

Справа яшчэ аднаго праваабаронцы, Змітра Салаўёва разглядалася завочна. Алесь Бяляцкі атрымаў турэмны тэрмін на 10 гадоў, Стэфановіч – 9 гадоў, Лабковіч сем гадоў калоніі. 

Абвінавачаным ставіліся ў віну кантрабанда грашовых сродкаў і фінаансаванне пратэстнай актыўнасці ў 2020 годзе. Ніхто з асуджаных сваёй віны не прызнаў – паведамляюць СМІ. 

Фота з адкрытых крыніц.

Дзень у гісторыі. 24 лістапада. Прысуджаны да першага турэмнага зняволення палітык Алесь Бяляцкі. Адбыўся рэферэндум 1996 года. Дзень памяці географа Мікалая Азбукіна, саліста гурта Queen Фрэдзі Меркуры

Навіна ад

Хведар-студзянец (народны каляндар). 

«Хвёдаравы вятры галоднымі ваўкамі скуголяць». Звычайна марозы і вятры.

1729 год. У Пінску ордэн езуітаў заснаваў друкарню. 

Працавала ў 1729-1746 гадах пры езуіцкім калегіуме. Друкаваліся ў асноўным рэлігійная літаратура і дапаможнікі для студэнтаў.

На тэрыторыі ВКЛ езуіты з’явіліся ў Вільні ў 1569 годзе. У 1570 годзе быў закладзены Віленскі езуіцкі калегіум, пераўтвораны ў 1579 годзе ва ўніверсітэт. У 1581 годзе адчыніўся Полацкі, 1584 – Нясвіжскі калегіумы. Да сярэдзіны ХVII стагоддзя ў ВКЛ працавала шырокая сетка навучальных устаноў ордэна. Езуіты амаль поўнасцю засяродзілі ў сваіх руках сярэднюю і вышэйшую адукацыю. 

З езуіцкіх школаў выйшаў шэраг знакамітых вучоных, грамадскіх дзеячаў і пісьменнікаў. Дзякуючы ім у Беларусі да 1820 года існавала развітая сістэма еўрапейскай адукацыі – каля 10 вышэйшых гуманітарных школаў, з іх дзве акадэміі і 7 гімназіяў, якая была адхіленая пасля далучэння Беларусі да Расіі.

Пінскі калегіум, planetabelarus.by

1826 год. Нарадзіўся Аляксандр Саветаў. 

Беларускі навуковец-аграном, глебазнавец, першы доктар сельскагаспадарчых навук (1866) Расійскай імперыі. Выхаванец і прафесар Горы-Горацкага земляробчага інстытута. 

Дэкан фізіка-матэматычнага факультэта Пецярбургскага ўніверсітэта.

Даследчык шырокага кола пытанняў земляробства, у тым ліку распрацоўкі рацыянальных спосабаў вядзення сельскай гаспадаркі, глебазнаўства, чарназёмных глеб, жывёлагадоўлі і перапрацоўцы прадуктаў сельскай гаспадаркі. 

Крытычна абагульніў рускі і еўрапейскі вопыт у галіне травасеяння і сістэм земляробства і ўпершыню ў сусветнай практыцы звязаў развіццё сістэм земляробства з сацыяльна-эканамічнымі ўмовамі. 

Даў класіфікацыю сістэм земляробства і іх гісторыі.

wikimedia.org

1889 год. У беларускім мястэчку Мір нарадзіўся Залман Шазар (Рубашоў). 

Яўрэйскі грамадскі дзеяч, пісьменнік, паэт. Трэці прэзідэнт Ізраіля (1963-1973).

Дзверы яго прэзідэнцкай рэзідэнцыі заўсёды былі адчынены ізраільскім навукоўцам, пісьменнікам, дзеячам мастацтва і яўрэйскім інтэлектуалам з усяго свету.

Заснавальнік фонда «Амос» для садзейнічання ізраільскім навукоўцам і дзеячам мастацтва.

Пакінуў багатую літаратурную спадчыну, якая ўключае прозу, пераклады на англійскую, французскую, іспанскую і ідыш, мемуары пра лідараў сіянісцкага руху і дзеячаў яўрэйскай культуры, паэзію, публіцыстыку і навуковыя даследаванні.

Адзін з піянераў біблеістыкі на іўрыце. Зрабіў значны ўклад у вывучэнне гісторыі мовы ідыш.

Памёр 5 кастрычніка 1974 года.

wikimedia.org

1899 год. Нарадзіўся Міхаіл Ганчарык. 

Беларускі навуковец у галіне фізіялогіі раслін і фотасінтэзу, пісьменнік. Доктар біялагічных навук, прафесар, член-карэспандэнт АН БССР. Заслужаны дзеяч навукі.

Скончыў Горацкі сельскагаспадарчы інстытут (1924), дзе ўзначальваў Беларускую секцыю студэнтаў. Кіраўнік Аршанскага філіяла «Маладняка».

Працаваў у Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі, намеснікам дырэктара Інстытута біялогіі, дырэктарам Ігарскай доследнай станцыі Інстытута сельскай гаспадаркі Крайняй Поўначы, Інстытута эксперыментальнай батанікі АН БССР.

Арыштоўваўся НКУС (1933, 1949). Вязень ГУЛАГ, ссыльны ў Сібіры.

Распрацаваў навуковыя асновы палярнага земляробства. Устанавіў розную патрабавальнасць бульбы да вільготнасці глебы ў антагенезе, даследаваў фотасінтэз у бульбе, адток асімілятаў, уплыў іонаў хлору і хлорзмяшчальных калійных угнаенняў на фізіялагічныя працэсы раслін.

Памёр 11 красавіка 1986 года.

nashi-lyudi.by

1902 год. Нарадзіўся Мікалай Арэхва. 

Дзеяч рэвалюцыйнага руху ў Заходняй Беларусі, беларускі гісторык. Заслужаны работнік культуры.

У 1920-х гадах першы сакратар ЦК камсамола Беларусі. У 1925-1939 гадах – на падпольнай рабоце ў Заходняй Беларусі. Узначальваў Краявы сакратарыят ЦК Компартыі Заходняй Беларусі.

Падчас Другой сусветнай вайны служыў у Войску Польскім, у 1945-1956 гадах працаваў у апараце Міністэрства грамадскай бяспекі Польшы. З 1956 года працаваў у Мінску, у Інстытуце гісторыі партыі пры ЦК КПБ.

Аўтар шматлікіх публікацый па гісторыі рэвалюцыйнага нацыянальна-вызваленчага руху, Камуністычнай партыі і камсамола.

Памёр 16 ліпеня 1990 года.

1905 год. Нарадзіўся Леў Любімаў. 

Беларускі дырыжор оперы, народны артыст Беларусі.

Працаваў у оперных тэатрах Свярдлоўска, Горкага. З 1951 года працаваў галоўным дырыжорам Беларускага тэатра оперы і балета.

Бацька доктара эканамічных навук, прафессара, аднаго са стваральнікаў Вышейшай школы эканомікі Л. Л. Любімава (1936-2021).

Памёр 23 лістапада 1977 года.

1913 год. Нарадзіўся Вісарыён Гарбук. 

Беларускі празаік, паэт і перакладчык. Заслужаны работнік культуры БССР.

Рэпрэсаваны НКУС, быў сасланы на Калыму. Удзельнік вайны, інвалід 1 групы. Цяжка хворым заняўся літаратурнай справай.

Перакладаў на беларускую мову казкі народаў Паўночнага Каўказа, пісаў пераважна для дзяцей.

Апавяданні Гарбука займальныя, адкрываюць непаўторны свет дзіцячых уяўленняў, гульняў і забавак.

nashi-lyudi.by

1943 год. Загінуў у ГУЛАГу ураджэнец Бабруйска Мікалай Азбукін. 

Першы беларускі прафесійны географ, краязнавец, публіцыст, дзеяч беларускага нацыянальнага руху.

Паходзіў з сям’і патомных дваранаў.

Член камітэта Беларускага культурна-асветнага таварыства ў Бабруйску, дырэктар бабруйскай школы імя Янкі Купалы. Пасля вызвалення з-пад арышту савецкімі ўладамі (1921), працаваў у Навукова-тэрміналягічнай камісіі Наркамасветы БССР, у Інстытуце беларускай культуры, на кафедры геаграфіі Акадэміі навук.

Аўтар і суаўтар прац “Нашы мястэчкі”, “Географія па-заэўрапейскіх краёў”, “Населенные местности Западной Белоруссии”, “Школьная карта Беларусі”, “Паселішчы гарадскога тыпу ў БССР”.

У кнізе «Географія Эўропы» трактаваў Беларусь як самадастатковую краіну. Адзін з арганізатараў краязнаўчага руху, сакратар Цэнтральнага бюро краязнаўства, першы рэдактар часопіса «Наш край».

Імклівае пашырэньне краязнаўчага руху, глыбока патрыятычнага па сутнасці, выклікала занепакоенасьць камуністычных уладаў, і на краязнаўцаў абрынуліся рэпрэсіі.

Арыштаваны 21 ліпеня 1930 году, высланы у Сібір. Зноў асуджаны ў 1937 годзе. Загінуў у 1943 годзе ў лагеры (магчыма расстраляны).

wikimedia.org

 1965 год. Нарадзіўся Андрэй Мельнікаў. 

Беларускі бард і літаратар, журналіст, эсэіст, навеліст, заснавальнік фэстаў беларускай аўтарскай песні «Аршанская бітва», Талькаўскі фэст, «Гэта МЫ».

Асноўная тэма песень — Бог, Радзіма, каханне. Першым сярод музыкаў звярнуўся да постаці С.Булак-Балаховіча і падзей Слуцкага збройнага чына. У ягонай творчай скарбонцы – больш за два дзясяткі альбомаў на тэму нацыянальнага адраджэньня і жыцця ў постсавецкіх рэаліях.

У рэпэртуары барда песні на вершы шматлікіх беларускіх паэтаў – ад класікаў да сучасных. Асобнае месца ў творчай біяграфіі барда займаюць песні на вершы Анатоля Сыса і Зьніча (Алега Бембеля), да жыцця і творчасьці якіх Мельнікаў неаднойчы звяртаўся ў сваіх творах.

1970 год. Памёр Адольф Клімовіч.

Дзеяч беларускага нацыянальнага руху, журналіст, выдавец.

Адзін з арганізатараў выдання часопіса «Маладое жыццё», рэдактар часопіса «Самапомач», супрацоўнік газеты «Беларуская крыніца».

Падчас вучобы ў Пражскім універсітэце з’яўляўся сукіраўніком Аб’яднання беларускіх студэнцкіх арганізацый. Дзеяч Беларускай хрысціянскай дэмакратыі. Працаваў у Беларускім інстытуце гаспадаркі і культуры, у Віленскай беларускай настаўніцкай семінарыі.

У Другую Сусветную вайну працаваў у Беларускай народнай самапомачы ў Лідзе.

У 1952 годзе арыштаваны НКУС, у 1953 годзе прыгавораны да вышэйшай меры пакарання, але расстрэл быў заменены 25 гадамі лагераў.

У 1956 вярнуўся ў Вільню.

Склаў біяграфічны слоўнік беларускіх культурных і палітычных дзеячаў.

wikimedia.org

1970 год. Памёр Яўген Цікоцкі. 

Беларускі кампазітар. Народны артыст БССР і СССР. Адзін з заснавальнікаў беларускай оперы і сімфоніі ў БССР. Лаўрэат дзяржаўных прэмій СССР і БССР.

Падчас вайны з белапалякамі, паміж баямі пры вызваленні Рагачова, Магілёва, Пухавіч, Бабруйска, у вольныя хвіліны выступаў у перасоўных вайсковых клубах як піяніст і акампаніятар. У 1920-1934 гадах творчасць звязана з Бабруйскам: піша музыку для вайсковага тэатра, працуе піяністам у кінатэатрах, дае канцэрты, стварае музычную школу (1927).

У Бабруйску блізка пазнаёміўся з М. Лыньковым, мясцовымі літаратарамі, прадстаўнікамі інтэлігенцыі.

З 1934 года працаваў ў Мінску, пісаў музыку для Беларускага радыё, выкладаў у музычнай школе, кіраваў Беларускай філармоніяй, узначальваў Саюз кампазітараў БССР. Актыўны абаронца ад руйнавання архітэктурнай спадчыны сталіцы.

Аўтар шэрагу опер, гераічных паэм, 6 сімфоній, сімфанічных паэм, канцэртаў, песень, музыкі да драматычных спектакляў і фільмаў.

Памёр 24 лістапада 1970 году ў Мінску.

Імя дзеяча прысвоена бабруйскім дзіцячай музычнай школе №1, завулку.

wiki.bobr.by

1991 год. Памёр Фрэдзі Меркуры (Фарух Балсара).  

Спявак парсійскага паходжання, саліст гурта Queen. 

На сцэне вылучаўся сваім экстравагантным выглядам і вакалам у дыяпазоне чатырох актаў. 

Напісаў для «Queen» мноства песень, якія сталі хітамі, у тым ліку «Bohemian Rhapsody», «Killer Queen», «Somebody to Love», «Don’t Stop Me Now», «Crazy Little Thing Called Love» і «We Are the Champions». 

Акрамя ўдзелу ў «Queen» таксама спяваў сола, стварыўшы такія хіты, як «Barcelona», «I Was Born to Love You» і «Living on My Own».

wikimedia.org

1996 год. У Беларусі праведзены рэферэндум, паводле вынікаў якога зменена Канстытуцыя 15 сакавіка 1994 года. 

Праведзены па ініцыятыве А. Лукашэнкі, у выніку якога атрымаў магчымасць абнуліць тэрмін перабывання ва ўладзе. 3 ліпеня стала афіцыйным Днём незалежнасці.

wikimedia.org

2011 год. Прысуджаны да турэмнага зняволення старшыня праваабарончага цэнтра «Вясна» Алесь Бяляцкі. 

У рамках пагрому грамадскіх арганізацый у ліпені 2021 года былі абшуканы Цэнтр і памяшканні праваабаронцаў, затрыманыя амаль усе прадстаўнікі «Вясны», якія на той момант былі ў Беларусі, у тым ліку А. Бяляцкі. Арыштаваныя па справах, заведзеных па артыкулах 342 («арганізацыя і падрыхтоўка да масавых беспарадкаў») і 243 («ухіленне ад сплаты падаткаў») Крымінальнага кодэкса, актывісты, былі прызнаны палітычнымі зняволенымі.

У ліпені 2021 года цэнтр быў узнагароджаны прэміяй імя Марыён Дэнхоф, а ўвосень 2022 года  лідар праваабарончага цэнтра Алесь Бяляцкі стаў Лаўрэатам Нобелеўскай прэміі міру.

Праваабарончы цэнтр «Вясна» — няўрадавая праваабарончая арганізацыя.  Створана ў красавіку 1996 года.

 

Дзень у гісторыі. 2 лістапада. Дзяды. Дзень нараджэння царыцы Клеапатры, гісторыка і географа Караля Вырвіча, мастака і паўстанца Міхала Андрыёлі, хакеіста Руслана Салея

Навіна ад

Дзяды. У балтаў і славян – дзень ушанавання памерлых. 

Гэта назва некалькіх народных святаў, што адзначаліся ў розныя часы года ў гонар памерлых продкаў. Лічылася, быццам на гэтыя святы душы памерлых прыходзяць да сваіх нашчадкаў і, нябачныя, частуюцца за сямейным сталом. Дзяды святкаваліся ў Беларусі, Украіне, частцы Польшчы і Літвы. 

Вылучаліся масленічныя дзяды, стрэчаньскія, радунічныя, спасаўскія, стаўроўскія, пакроўскія і іншыя. 

Галоўнымі лічыліся восеньскія, якія ў розных мясцінах Беларусі спраўляліся ў розныя, хоць і блізкія даты.

У найболей архаічнай форме святкаванне Дзядоў захавалася толькі ў беларусаў. «Дзядоўская» абраднасць наогул мае старажытнае, язычніцкае паходжанне і сыходзіць каранямі да першабытнага культу продкаў

69 год да нашай эры. Нарадзілася Клеапатра. 

Апошняя царыца эліністычнага Егіпту з македонскай дынастыі Пталямеяў (Лагідаў). Кіравала Егіптам 22 гады сумесна са сваімі мужамі, а затым стала незалежнай царыцай краіны аж да заваёвы яе рымлянамі,. Клеапатра скончыла жыццё самагубствам, каб не стаць палонніцай Актавіяна Аўгуста.

Клеапатра стала адным з найболей папулярных антычных персанажаў у кінафільмах і літаратурных творах.

Загінула 12 жніўня 30 года да н.э.

1717 год. Нарадзіўся Кароль Вырвіч. Гісторык, географ, педагог.

Выкладаў у Пінскім, Навагрудскім калегіумах, у 1762-1776 гадах узначальваў Варшаўскі калегіум.

Аўтар абагульняючых прац «Сучасная геаграфія», «Усеагульная геаграфія»,  «Палітычная гісторыя старажытных дзяржаў», падручніка  «Кароткае сістэматычнае выкладанне ўсеагульнай гісторыі».

Адмоўна ставіўся да традыцыйнага разумення гісторыі як гісторыі палітычных падзей і войнаў. Гісторыю народа тлумачыў як сукупнасць змен у палітычным жыцці, звычаях, рэлігіі, навуцы, мастацтве, эканоміцы. Падкрэсліваў, што вывучэнне гісторыі дазваляе атрымаць веды, неабходныя для накіраванай змены ў дзяржаве існуючага ладу.

wikimedia.org

 1836 год. Нарадзіўся Міхал Андрыёлі.  

Беларускі і польскі ілюстратар і мастак.

Удзельнік паўстання 1863-1864 гадоў, ваяваў у атрадзе Людвіка Нарбута. Быў арыштаваны і адбываў пакаранне ў Рызе. Пасля вызвалення жыў ў Лондане, Парыжы.

Па вяртанні на радзіму, зноў схоплены і сасланы ў Вятку (1868-1871), дзе распісваў храмы, вучыў рускіх мастакоў В. Васняцова, А. Васняцова.

Ілюстратар часопісаў «Tygodnik Ilustrowany», «Kłosów», кніг А.Міцкевіча, Ю. Славацкага,У. Сыракомлі, Э. Ажэшкі, Ю. Крашэўскага і іншых, падручнікаў гісторыі, даведнікаў, стваральнік гістарычных кампазіцый «Гедзімін будуе Віленскі замак», «Смерць Кейстута».

Аўтар кардонаў для альбома «Жанчыны рускіх пісьменнікаў» і вялікага цыклу па матывах твораў А.Міцкевіча,

Аўтар маляўнічых партрэтаў, шматлікіх малюнкаў, рэлігійных кампазіцый, у прыватнасці, карцін для касцёлаў у Коўна.

wikimedia.org

 1870 год.Нарадзіўся Язэп Стаброўскі. 

Вучоны-археолаг, краязнавец, філосаф і вынаходнік. Удзельнік Першай сусветнай вайны, палкоўнік.

Займаўся гісторыяй і археалогіяй Беларусі, праводзіў раскопкі, збіраў калекцыі кніг і археалагічных знаходак.

Стварыў краязнаўчы музей у Слоніме (1929).

За апякунскую дзейнасць і мецэнатства ўзнагароджаны польскім «Залатым крыжам заслугі». Пасля далучэння Слоніма да БССР, бясплатна перадаў свой музей гораду разам з усёй калекцыяй у 5 тысяч экспанатаў, стаў дырэктарам установы.

У 1948 годзе звольнены з пасады дырэктара музея, бо не адпавядаў “идеологическому мировоззрению”, “ требованиям советского музея”.

Памёр ў беднасці і забыты мясцовымі ўладамі 15 студзеня 1968 года.

Яго імя носіць Слонімскі краязнаўчы музей. У 2002 годзе на будынку музея адкрыта мемарыяльная дошка.

ria1914.info

1903 год. Памёр Адам Плуг.

Беларускі пісьменнік і журналіст.

За ўдзел у антыўрадавых маніфестацыях быў зняволены (1864-1866).

Працаваў у выданнях «Kłosy», «Wędrowiec», «Kurier Warszawski», галоўным рэдактарам «Вялікай усеагульнай ілюстраванай энцыклапедыі». Аўтар шматлікіх матэрыялаў пра Беларусь.

Пісаў на беларускай мове апавяданні, легенды, вершы. Аўтар прац пра У.Сыракомлю, С. Манюшку, В. Дуніна-Марцінкевіча, з якімі сябраваў.

Перакладчык на польскую мову твораў В. Дуніна-Марцінкевіча, Г. Гейнэ, В. Гюго, А. Пушкіна, У. Шэкспіра.

wikimedia.org

1906 год. Нарадзіўся Дзмітрый Бяляцкі. 

Беларускі медык і навуковец, дзяржаўны дзеяч. Арганізатар аховы здароўя. Доктар медыцынскіх навук, прафесар. Заслужаны ўрач БССР.

Галоўны дзяржаўны санітарны інспектар БССР (1937-1941), намеснік міністра аховы здароўя БССР (1943-1959), загадчык кафедры сацыяльнай гігіены і арганізацыі аховы здароўя Мінскага медінстытута.

Аўтар больш за 300 навуковых прац па арганізацыі аховы здароўя, санітарна-эпідэмічнай справе, па гісторыі медыцыны.

1909 год. Нарадзіўся Максім Лужанін (Аляксандр Каратай). 

Беларускі пісьменнік, кінадраматург, перакладчык. Заслужаны дзеяч мастацтваў Беларусі, заслужаны дзеяч культуры Польшчы.

У 1933 годзе быў рэпрэсаваны. Вязень ГУЛАГу.

Пасля вайны працаваў у газеце «Звязда», часопісе «Вожык», галоўным рэдактарам кінастудыі «Беларусьфільм» (1967-1972).

Аўтар двух дзясяткаў зборнікаў і кніг вершаў, паэм, прозы, гумару. Выступаў як крьггык і публіцыст.

Аўтар сцэнарыяў фільмаў «Паўлінка» (1951), «Народны паэт» (1952), «Першыя выпрабаванні» (1960), «Запомні гэты дзень» (1967, разам з А. Куляшовым).

На беларускую мову пераклаў асобныя творы рускіх класікаў, А. Міцкевіча, У. Сыракомлі.

wikimedia.org

1930 год. Нарадзіўся Аляксандр Баршчэўскі. 

Беларускі літаратуразнаўца, перакладчык і фалькларыст. Псеўданім Алесь Барскі. Доктар філалагічных навук. Ганаровы доктар БДУ.

Выкладчык Варшаўскага ўніверсітэта, кіраўнік  Беларускага літаратурнага аб’яднання «Белавежа», аддзялення Беларускіх даследаванняў пры Варшаўскім універсітэце, старшыня Цэнтральнага камітэта Алімпіяды па беларускай мове ў Польшчы.

Аўтар многіх кніг, паэтычных зборнікаў, перакладаў.

Складальнік, аўтар прадмовы і біяграфічнага артыкула да кнігі Я. Купалы «Выбраныя паэтычныя творы». Збіральнік беларускага фальклора Беласточчыны.

Памёр 28 сакавіка 2022 года.

1959 год. Памёр Аляксандр Орса.  Беларускі педагог і грамадска-культурны дзеяч, педагог.

Міністр асветы БНР. Адзін з заснавальнікаў Беларуска-амерыканскага задзіночання, стваральнік першай парафіі Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы, Беларускага інстытута навукі і мастацва, арганізатар першых беларускіх школ у Нью-Ёрку.

Пахаваны на Беларусіх могілках у Іст-Брансуіку, штат Нью-Джэрсі.

i.mycdn.me

1974 год. Нарадзіўся Руслан Салей. 

Беларускі хакеіст, абаронца.

Хакейную кар’еру пачынаў у Беларусі. У 1996 годзе быў запрошаны у каманду «Анахайм Майці Дакс». У 2003 годзе першым з беларускіх гульцоў дайшоў да фіналу Кубка Стэнлі. Гуляў за каманды  «Фларыда Пантэрз», «Каларада Эвеланш», «Дэтройт Рэд Уінгз», яраслаўскі «Лакаматыў» (КХЛ).

Загінуў 7 верасня 2011 года ў авіякатастрофе пад Яраслаўлем.

Пахаваны ў Мінску на Усходніх могілках.