Дзень у гісторыі. 4 лютага. Нарадзіліся Мікалай Радзівіл Чорны, Тадэвуш Касцюшка, Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч, Лявон Баразна. Дзень памяці У. Ігнатоўскага, А. Куляшова

Сусветны дзень барацьбы супраць раку (World Cancer Day, з 2000 года).
Устаноўлены Міжнародным саюзам па змаганні з анкалагічнымі захворваннямі (UICC).

Галоўная мэта – павышэнне дасведчанасці жыхароў планеты пра рак як адно з самых цяжкіх захворванняў сучаснасці, прыцягненне ўвагі грамадскасці да яго папярэджання, выяўлення і лячэння.

Анкалогія выходзіць у Беларусі на першыя пазіцыі ў структуры прычынаў смяротнасці. І ў гэтым «вінаватыя» кардыёлагі. Іх поспехі ў барацьбе са смяротнасцю ад сардэчна-сасудзiстых захворванняў прывялі да павелічэння працягласці жыцця і істотнага старэння насельніцтва. А рак – гэта перш за ўсё доля людзей сталага ўзросту. Адпаведна, сталых больш, захваральнасць вышэйшая.

У 2019 было выяўлена 54 000 новых выпадкаў злаякасных новаўтварэнняў (у 2018 годзе – 53 000). Гэтая лічба штогод павялічваецца на 1 000 выпадкаў. Выключэннем сталі 2020-2021 гады, што звязана з пандэміяй COVID-19.

У Беларусі дзейнічае 14 цэнтраў дыягностыкі і лячэння анкалагічных захворванняў.

1515 год. Нарадзіўся Мікалай Радзівіл Чорны.

Вялікалітоўскі дзяржаўны, палітычны, культурны і рэлігійны дзеяч, князь Свяшчэннай Рымскай імперыі, магнат. Мянушку «Чорны» атрымаў з-за колеру сваёй барады, чым адрозніваўся ад свайго стрыечнага брата Мікалая Радзівіла Рудога (адпаведна, з рудой барадой).

Удзельнік вайны з Масковіяй 1534-1537 гадоў. Узначальваў Раду ВКЛ і соймы, канцлер ВКЛ, ваявода Віленскі.

Выступаў за суверэннасць ВКЛ у саюзе з Польшчай, спрыяў уключэнню Лівонскага ордэна ў склад ВКЛ, узначальваў правядзенне аграрнай рэформы – валочнай памеры.

Першым з магнатаў прыняў Рэфармацыю, прапагандаваў кальвінізм у ВКЛ, апекваў друкарні ў Нясвіжы і пры Берасцейскім зборы – у апошняй выйшла «Радзівілаўская Біблія».

Памёр 29 мая 1565 года.

1746 год. Нарадзіўся Тадэвуш Касцюшка.

Ваенны і грамадскі дзеяч, лідар нацыянальна-вызваленчага паўстання 1794 года ў Рэчы Паспалітай. Удзельнік вайны за незалежнасць ЗША, брыгадны генерал. Ганаровы грамадзянін Францыі.

Адзін з першых афіцэраў-іншаземцаў, які атрымаў з рук Дж. Вашынгтана ордэн Цынцынаці.

Сябе называў літвінам.

Памёр 15 кастрычніка 1817 года. У 1818 годзе яго цела было перавезена ў Кракаў, у 1819 змешчана ў склеп Сабора Святых Станіслава і Вацлава, пантэоне польскіх каралёў і нацыянальных герояў. Унутраныя органы былі асобна пахаваныя на могілках каля швейцарскага Золатурна, а сэрца ў 1927 годзе было перавезена ў капліцу варшаўскага Каралеўскага палаца.

Памяць пра яго захоўваецца ў легендах, паданнях і песнях беларусаў.

У гонар героя названы самая высокая гара ў Аўстраліі, востраў на Алясцы, акруга штата Індыяна, горад у ЗША, тысячы вуліц, плошчаў іншыя аб’ектаў у шматлікіх гарадах Польшчы, ЗША, Беларусі, Швейцарыі, Францыі.

У Мерачоўшчыне дзейнічае сядзіба-музей.

12-13 кастрычніка 1943 года прыняла першы бой пад Леніна Горацкага раёна 1-я пяхотная дывізія імя Тадэвуша Касцюшкі.

У пачатку 1990-х гадоў Вярхоўны Савет Беларусі разглядаў магчымасць заснавання ордэна імя Тадэвуша Касцюшкі.

1808 год. У фальварку Панюшкавічы (зараз – Бабруйскі раён) нарадзіўся Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч.

Беларускі паэт і драматург, тэатральны крытык. Заснавальнік нацыянальнай драматургіі, тэатра, першы класік новай беларускай літаратуры.

Пляменік і выхаванец магілёўскага біскупа Станіслава Богуш-Сестранцэвіча.

Падчас паўстання 1863–1864 гадоў арыштоўваўся за распаўсюджванні «шкодных для ўрада» ідэй, да самай смерці быў пад наглядам паліцыі. Яго дачка Каміла за сувязь з паўстанцамі была выслана ў Сібір.

Шмат падарожнічаў па Беларусі, Літве, Польшчы, Украіне. Сябраваў з кампазітарам С. Манюшкам. Валодаў некалькімі мовамі, выдатна ведаў беларускую вусна-паэтычную творчасць.

Пісаў па-беларуску і па-польску. Выступаў як драматург і акцёр.

Аўтар оперных лібрэта, драмы «Сялянка» («Ідылія»), у якіх сяляне гавораць па-беларуску, паэтычных твораў, аповесцей, камедый «Пінская шляхта» і «Залёты».

Распрацоўваў новыя жанравыя формы – вершаванае апавяданне і аповесць, баладу.

Арганізатар тэатральнай трупы – першага беларускага тэатра (1840-1852), які выступаў у фальварку Люцынка, у Мінску, Бабруйску, Глуску і іншых месцах, пакуль не быў забаронены ўладамі (паказваліся спектаклі нелегальна да 1856 года).

Імя класіка носяць вуліца ў Мінску, Магілёўскі абласны тэатр драмы і камедыі ў Бабруйску, тэатральная прэмія, Міжнародны фестываль нацыянальнай драматургіі.

У Мінску ў 2016 годзе адкрыты помнік кампазітару С. Манюшку і В. Дуніну-Марцінкевічу.

1856 год. Навуковай грамадскасці ўпершыню прадставілі неандэртальца.

Парэшткі былі знойдзены ў даліне Неандэрталь у Нямеччыне. Ён жыў каля 150 000 гадоў назад. Меў аб’ём мозгу, блізкі да сучаснага чалавека, але таксама меў спусцісты лоб і надброўныя дугі, нізкую чарапную каробку. У неандэртальцаў упершыню былі знойдзены рытуальныя пахаванні трупаў. І менавіта неандэртальцы пачалі першымі класці памерлым кветкі, ежу, цацкі. Яны зайгралі першую на Зямлі мелодыю на флейце пра што сведчыць знаходка музычнага інструмента з сцегнавой косткі пячорнага мядзведзя з чатырма прасвідраванымі адтулінамі.

Доўгі час лічылася, што неандэртальцы папярэднічалі з’яўленню чалавека сучаснага тыпу, краманьёнцамі. Але высветлілася, што генетычнае разыходжанне паміж сучаснымі людзьмі і неандэртальцамі складае 500 000 гадоў. Некаторы час жылі адначасова з краманьёнцамі.

1878 год. Нарадзіўся Дарафей Бохан.

Беларускі і рускі журналіст, паэт, празаік, перакладчык, крытык.

Удзельнік палітычнай дэманстрацыі ў Пецярбургу, публікацый антыўрадавых матэрыялаў, за што быў у 1907 годзе асуджаны Віленскай судовай палатай на 8 месяцаў турмы і звольнены з войска – штабс-капітан артылерыі.

У 1919-1920 гадах працаваў у Наркамасветы БССР. З 1920 года жыў у Вільні, актыўны ўдзельнік літаратурнага жыцця.

Супрацоўнічаў з дзясяткам беларускіх газет, выступаў з рэгулярнымі аглядамі польскага друку і літаратуры.

Аўтар кніг «Мінскія паданні і легенды», «Адам Міцкевіч. Біяграфічны нарыс», «Дванаццатая кніга (Пра паэзію Ігара Севяраніна)», аповесцей, паэм, зборнікаў паэтычных твораў, артыкулаў пра беларускую, рускую, польскую літаратуру, фельетонаў.

Перакладаў на рускую мову польскую, чэшскую, літоўскую паэзію. Аўтар перакладу «Слова пра паход Ігараў» на сучасную рускую мову. З беларускай мовы перакладаў творы Янкі Купалы, Н. Арсенневай.

У 1939 годзе арыштаваны НКУС і сасланы ў Сібір, дзе ўступіў у польскую армію Андэрса.

Памёр у 1942 годзе ў Тэгеране.

1887 год. Нарадзіўся Фабіян Шантыр.

Беларускі пісьменнік, публіцыст, паэт, перакладчык, грамадскі і дзяржаўны дзеяч. Грамадзянскі муж Зоські Верас, з ёю меў агульнага сына Антона.

Удзельнік рэвалюцыйнага і нацыянальнага руху. У Першую Сусветную вайну служыў наглядчыкам палявога шпіталя ў Бабруйску.

Член Беларускага нацыянальнага камітэта, Цэнтральнай рады беларускіх арганізацый і партый.

Супрацоўнік Слуцкага ваенкамату, загадчык Смаленскага аддзялення Белнацкама, камісар па нацыянальных справах Часовага ўрада БССР, супрацоўнік Мінскага губернскага ваеннага камісарыята і Асобай харчовай камісіі Заходняга фронту.
Падаў у адстаўку ў знак пратэсту супраць тэрытарыяльнага падзелу БССР. Арыштаваны 29 мая 1920 года і расстраляны.

Друкаваўся ў газетах «Наша ніве», «Дзянніца», удзельнічаў у выданні газеты «Савецкая Беларусь». Аўтар празаічных абразкоў-імпрэсій, апавяданняў, вершаў, публіцыстычных артыкулаў, перакладаў.

1929 год. Нарадзіўся Лявон Баразна.

Беларускі мастак дэкаратыўна-ўжытковага мастацтва, даследчык культуры, актывіст захавання гісторыка-культурнай спадчыны.

У Беларускім тэатральна-мастацкім інстытуце разам Зянонам Пазняком стварыў суполку «Аматары беларускага мастацтва», выступаў у абарону вуліцы Няміга. Ладзіў экскурсіі па старым Мінску, этнаграфічныя экспедыцыі.

Блізкі сябар Ул. Караткевіча.

15 жніўня 1972 года ўвечары Баразна ішоў у сваю майстэрню каля кінатэатра “Перамога” і заступіўся за жанчыну, да якой прычапіліся два хуліганы. Пачалася штурханіна, Баразну ўдарылі нажом у сэрца. Дзяўчына раптоўна знікла. Забойцу і ягонага брата знайшлі, прысудзілі 5 і 8 год турмы. Яны аказаліся сынамі палкоўніка КДБ М. Золатава – начальніка аховы Дома ўрада. Неўзабаве пасля суду іх амніставалі.

Спакою Баразне не далі і пасля смерці. Яго пахаванню замінала міліцыя.

1934 год. Нарадзіўся Арсень Ліс.

Беларускі пісьменнік, літаратуразнавец, фалькларыст. Доктар філалагічных навук.

Настаўнічаў, працаваў рэдактарам Дзяржвыдавецтва БССР, у Інстытуце мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору АН БССР.

Даследаваў фальклор, літаратуру, краязнаўства, гісторыю і перыядычны друк Заходняй Беларусі, жыццё і дзейнасць беларускага нацыянальна-вызваленчага руху, гісторыю культуры.

Адзін з укладальнікаў, аўтар уступных артыкулаў і каментарыяў шматтомнага акадэмічнага збору «Беларуская народная творчасць», актыўны аўтар універсальнай і галіновых беларускіх энцыклапедый, аўтар і суаўтар падручнікаў для ВНУ.

Аўтар шматлікіх манаграфій, у тым ліку «Браніслаў Тарашкевіч», «Мікола Шчакаціхін: Хараство непазнанай зямлі», «Пётра Сергіевіч», «Вечны вандроўнік: нарыс пра мастака Язэпа Драздовіча», кнігі «Цяжкая дарога свабоды», нарысаў пра творчасць мастакоў, навукоўцаў. ,

Аўтар і сааўтар сцэнарыяў дакументальных фільмаў пра Р. Шырму, М. Гарэцкага, Б. Тарашкевіча, А. Смоліча, А. Уласава, М. Доўнар-Запольскага.
Занесены ў беларускую Кнігу гонару «Рупліўцы твае, Беларусь».

Памёр 28 мая 2018 года.

1931 год. Застрэліўся Усевалад Ігнатоўскі.

Беларускі грамадскі дзеяч, гісторык. Першы прэзідэнт Беларускай акадэміі навук (1928-1931). Акадэмік Беларускай і Усеўкраінскай акадэмій навук.

Займаўся рэвалюцыйнай дзейнасцю. Працаваў Членам Часовага ваенна-рэвалюцыйнага камітэта ССРБ, наркамам земляробства, асветы, членам Прэзідыума ЦВК БССР (1920-1930), прафесарам БДУ, старшынёй Інбелкульта, першым прэзідэнтам Акадэміі навук і дырэктарам Інстытута гісторыі.

Актыўны распрацоўшчык палітыкі беларусізацыі, барацьбіт за ўзбуйненне БССР. Увёў новую перыядызацыю гісторыі Беларусі.

У 1930 годзе патрапіў пад рэпрэсіі, зняты з паста Прэзідэнта Акадэміі навук.

Выклікаўся на допыты ў ДПУ. Пасля аднаго з іх скончыў жыццё самагубствам. Паводле другой версіі быў застрэлены супрацоўнікамі ДПУ ў сваім доме.

Яго імя носіць Камянецкая цэнтральная раённая бібліятэка, на будынку якой устаноўлена мемарыяльная дошка.

1938 год. Памёр Алесь Гурло.

Беларускі паэт, празаік, перакладчык, лінгвіст.

У Першую сусветную вайну служыў на Балтыйскім флоце, быў цяжка паранены. Удзельнік Лютаўскай і Кастрычніцкай рэвалюцый, Грамадзянскай вайны.

Працаваў у Наркамаце асветы БССР, газеце «Савецкая Беларусь», у тэрміналагічнай камісіі Інбелкульта, у Інстытуце мовы акадэміі навук.

Браў удзел у стварэнні тэрміналагічных слоўнікаў; падрыхтаваў і выдаў слоўнік «Тэхнічная тэрміналогія», рыхтаваў слоўнік краўцоўскай мовы Капыля і краёвы слоўнік Капыльшчыны.

Аўтар вершаў, драм, 5 зборнікаў паэзіі, перакладаў на беларускую мову твораў рускіх і ўкраінскіх пісьменнікаў.
Арыштаваны ДПУ у 1930 годзе, у 1931 годзе высланы ў Самару на 5 гадоў.

1950 год. Памёр ураджэнец Беларусі Ян Булгак.

Фотамастак, краязнавец і этнограф.

Віленскі майстар мастацкай краязнаўчай фатаграфіі, «бацька польскай фатаграфіі», адзін з піянераў польскай мастацкай фатаграфіі.

Яго творчасць лічыцца часткай супольнай культурнай спадчыны Беларусі, Літвы і Польшчы.

1978 год. Памёр ураджэнец в. Саматэвічы Касцюковіцкага раёна Аркадзь Куляшоў.

Беларускі пісьменнік. Народны паэт Беларусі. Заслужаны работнік культуры Украіны.

Першы яго верш быў надрукаваны ў клімавіцкай раённай газеце ў 12-гадовым узросце. У 14 гадоў напісаў верш «Алеся», які пазней стаў песняй на музыку І. Лучанка ў рэпертуары «Песняроў».

Вучыўся ў Мсціслаўскі педтэхнікуме, Беларускім педінстытуце.

Працаваў у рэдакцыі газеты «Чырвоная змена», на Беларускім радыё, у Саюзе пісьменнікаў, у армейскай газеце «Знамя Советов», служыў у Беларускім штабе партызанскага руху (1943-1945).

Пасля вайны працаваў у газеце «Літаратура і мастацтва», на кінастудыі «Беларусьфільм».

Аўтар вершаў, многіх дзясяткаў кніг паэзіі, зборнікаў, паэм, балад, Збораў твораў у 2-х, 4-х, 5-ці тамах.

Сааўтар сцэнарыяў фільмаў «Чырвонае лісце», «Першыя выпрабаванні» (па трылогіі Якуба Коласа «На ростанях») і «Запомнім гэты дзень».

Перакладчык твораў Г. Лангфела, Г. Эрыксана, А. Пушкіна, С. Ясеніна, Т. Шаўчэнкі, У. Маякоўскага, А. Твардоўскага, М. Ісакоўскага і шматлікіх іншых.

Лаўрэат Дзвух Дзяржаўнай прэміі СССР за паэмы «Сцяг брыгады», «Новае рэчышча», Дзяржаўнай прэміі БССР імя Янкі Купалы за пераклады вершаў і паэм М. Лермантава, «Энеіды» І. Катлярэўскага і «Спева аб Гаяваце» Г. Лангфела, прэміі Ленінскага камсамола Беларусі.

Імя паэта носяць вуліцы ў Мінску і ў Магілёве, Магілёўскі дзяржаўны ўніверсітэт. Працуе Літаратурны музей А. Куляшова, устаноўлена Літаратурная прэмія імя А.Куляшова.