Гадавіна моўнага рэферэндуму. “Калі б беларуская мова заставалася адзінай дзяржаўнаю, то я гаварыла б па-беларуску”

Рэферэндум 1995 году стаіць у адным трагічным шэрагу з русіфікацыяй, сталіншчынай, Другой сусветнай вайной і чарнобылем. Ягоныя наступствы беларусы зазнаюць на ўласным лёсе і праз 27 гадоў. Нацыянальныя сімвалы, хоць юрыдычна і не забароненыя, але публічнае іх выкарыстанне прыроўненае да адміністрацыйнага, гэта ў найлепшым выпадку, правапарушэння. Смельчаку, якія ўзняў Бел-чырвона-белы сцяг, ці апрануў цішотку з Пагоняю пагражаюць «суткі» у ізалятары і здзекі супрацоўнікаў.

 

Газэта з артыкулам пра нацыянальную сымволіку беларусаў зачытвалася да дзір

Пра бел-чырвона-белы сцяг і Пагоню я даведаўся ў 1989 годзе ў Талліне. Мне трапілася ў рукі газета мясцовых беларусаў «Грунвальд». У ім была публікацыя, прысвечаная нацыянальнай сімволіцы беларусаў. Назва яе была «Бел-чырвона-белы сцяг пакрыў сабой народны рух». Артыкул мяне захапіў. Я разжыўся аргументамі для спрэчак з прадстаўнікамі іншых нацыянальнасцяў. Я кідаўся ў дыскусіі, абапіраючыся на звесткі, выкладзеныя ў газетным тэксце. Пераконваў апанентаў, што беларусы не лапатнікі.

Тую газету беларусы зачыталі да дзір. Праз няпоўныя два гады Беларусь стала незалежнай і цуд: тое, што зусім нядаўна было маім стала агульным. Я з гонарам паказваў знаёмцам зачытаную абшарпаную газету і казаў, што дзякуючы ёй беларусы вярнулі сабе свае сімвалы.

1995-ы стаў годам цемры і ганьбы. Беларусы адракліся свайго і апынуліся сярод выклятых. Колькі давялося начуцца пра бел–чырвона-белы сцяг і Пагоню. Тады мяне ратавалі музеі, дзе нацыянальныя строі пераконвалі, што ўсё ганебнае часовае.

 

“Скасаванне статусу беларускай мовы, як адзінай дзяржаўнай, змяненне нацыянальнай сімвалаў вызначалі тое, што чакае беларусаў у будучыні”

За месяц да моўнага рэферэндуму ў залі, дзе праходзілі пасяджэнні Вярхоўнага савету, збілі і выкрылі апазіцыйных дэпутатаў. Яны трымалі галадоўку на знак пратэсту супраць ініцыяванага Лукашэнкам рэферэндуму. Тады было заяўлена, што па тэлевізіі пакажуць, што гвалту супраць дэпутатаў не ўжывалі. Колькі пазней было тых абяцанняў на розныя тэмы.

wikipedia.org

Скасаванне статусу беларускай мовы, як адзінай дзяржаўнай, змяненне нацыянальнай сімвалаў вызначалі тое, што чакае беларусаў у будучыні. Напярэдадні рэферэндуму я бегаў па знаёмцах і заклікаў не падтрымліваць ініцыятыву прэзідэнта краіны. Мне ж адказвалі, што мова і сімволіка другасныя. Большасць знаёмцаў цьвердзілі, што спачатку народ трэба накарміць.

 

“2020-ы стаў спробаю выправіць памылку 1994-га”

Мінула амаль тры дзясяткі гадоў. Народ усё кормяць. Значная частка маіх знаёмцаў спілася. Нямала паўмірала.

Тое, што можна было зрабіць за год да рэферэндуму не ўяўляла вялікіх цяжкасцяў. Трэба было прыйсці на выбарчы ўчастак і насупраць імя кандыдата ў прэзідэнты паставіць нейкі знак. Праз амаль тры дзясяткі гадоў «такога прымітыўнага» дзеяння ўжо не дастаткова.

Тое, што адбылося ў 2020-ым мне ўяўляецца спробаю выправіць памылку 1994-га. Вяртанне значнай часткі беларусаў да нацыянальных сімвалаў – гэта выбачэнне перад імі. Бел-чырвона-белы сцяг і Пагоня заўжды вяртаюцца ў цяжкую хвіліну да беларуса. У іх наша будучыня.

Не знайшоўшы доказаў таго, што пад бел-чырвона-белым сцягам нацысты ў Другую сусветную вайну расстрэльвалі мірных грамадзян, прыдумалі іншае апраўданне нелюбові да яго. Цяпер тлумачаць змяненне сімволікі тым, што нацыянальная падобная да сімвалаў суседніх краінаў. Рэжыму давядзецца ўвесь час апраўдвацца за 1995 год.

Што да мовы, то згадаю адзін з адказаў на апытанне прысвечанае ёй. Маладая жанчына выслухаўшы пытанне адрэагавала: «калі б беларуская мова заставалася дзяржаўнаю, то я з вамі гаварыла б па-беларуску. У маёй краіны была іншая будучыня і яна была б еўрапейскай».

Думкі, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазіцыю выдання.

фота: mediakritika.by