Дзень у гісторыі. 26 мая – Раскольнікі ў Беларусі, заснавана літаратурнае аб’яднанне «Узвышша». Нарадзіўся дыктар Ілля Курган

26 мая 1666 году Сабор праваслаўнай царквы адлучыў раскольнікаў. Пачаўся царкоўны раскол.

Раскольнікі-стараверы сталі ўцекачамі з Масковіі і ўтварылі на беларускіх землях першыя свае паселішчы. Буйнымі цэнтрамі іх пражываньня зьяўляюцца ваколі Браслава, Відзава (цяперашні Браслаўскі раён), а таксама Веткі (раённы цэнтр Гомельскай вобласці).

Кароль Рэчы Паспалітай Ян III Сабескі ў 1691 г. дазволіў стараверам свабодна жыць у краіне. У Ветцы хаваўся ад рускіх уладаў будучы кіраўнік сялянскага паўстання Емяльян Пугачоў.

Маскоўцы рабілі набегі на беларускія вярталі стараабраднікаў назад.

Раскольнікі ў ХYІІІ стагоддзі рассяліліся па тэрыторыі Мінскай губерні. У Магілёўскай вобласці цяпер жывуць ва ўсходніх раёнах і ў Кіраўскім раёне.

Пра жыццё стараабраднікаў распавядаюць экспазіцыі Веткаўскага музею стараабраднікаў і беларускіх традыцый імя Фёдара Шклярава

 

---

26 мая 1863 году ў баі з расійскімі войскамі пад Парэччам, што ля Докшыцаў, загінуў Генрых Дмахоўскі (1810-1863), беларускі і амерыканскі скульптар, паўстанец (1830-1831 і 1863), удзельнік Львоўскага паўстання 1846 г.

У ЗША вядомы як Генры Д. Сандэрс. Па сённяшні дзень упрыгожваюць памяшканне Кангрэсу ЗША ягонай працы бюсты Дж. Вашынгтона, Т. Джэфэрсана, Б. Франкліна, Т. Касцюшкі.

---

26 мая 1926 году заснавана беларускае літаратурна-мастацкае згуртаванне «Узвышша» (праіснавала да снежня 1931).

Утворанае групай былых сяброў літаб’яднання «Маладняк». Старшыня – Кузьма Чорны, намеснік – Кандрат Крапіва, сакратар – Адам Бабарэка. З магілёўцаў у арганізацыю ўваходзілі Васіль Шашалевіч, Андрэй Мрый (А. Шашалевіч).

Арганізацыя ставіла перад сабой задачы: дасягнуць вяршыні нацыянальнай літаратуры шляхам вучобы i выхавання талентаў, пераадолення эпігонскіх тэндэнцый i стварэння арыгінальнай школы літаратурнага мастацтва праз развіццё высокай культуры мовы, арганічнае спалучэнне рэалістычных традыцый са смелым наватарствам.

Савецкая крытыка 1930-1950-х гадоў адносіла абʼяднанне да варожых сацыялізму арганізацый. Літаратурныя дасягненні «Узвышша» абʼектыўна ацэнены толькі ў 1950-1960 гг.

---

26 мая 1926 году нарадзіўся Ілля Курган (1926-2019), беларускі актор, дыктар радыё, педагог, заслужаны артыст Беларусі, прафесар кафедры сцэнічнай мовы акадэміі мастацтваў і ўніверсітэту культуры. Беларусам старэйшага пакалення пазнавальны фразай: «Гаворыць Мiнск. У мікрафона Ілля Курган». На радыё Ільля Курган працаваў з 1949 году.

---

26 мая 2022 года ў Магілёўскім музеі этнаграфіі адкрываецца выстава фотаработ сябра клубу аматараў беларускай культуры і падарожжаў, магілёўскага фатографа і раварыста Аляксандра Сомава (1952-2019).

Аляксандр Сомаў загінуў у выніку няшчаснага выпадку. Кола ягонага ровара трапіла ў яміну, залітай вадой, на праезнай часткі.