Дзень у гісторыі. 20 лістапада. Нарадзіліся аўтар гімна БССР Міхась Клімковіч, пісьменнік Міхась Зарэцкі, паэтэса Яўгенія Янішчыц. Распачаўся Нюрнбергскі працэс. Дзень памяці Гаўрылы Гарэцкага

Сусветны дзень дзіцяці (World Children’s Day, з 1959 года). 

Генеральная Асамблея ААН у гэты дзень у 1959 годзе прыняла дэкларацыю правоў дзіцяці, а ў 1989 – Канвенцыю аб правах дзіцяці.

Штогод 11 мільёнаў дзяцей паміраюць, не дажыўшы да свайго пятага дня нараджэння, яшчэ дзясяткі мільёнаў застаюцца фізічна ці разумова хворымі, не маючы магчымасці для сталення, жыцця і развіцця.

Дзіцячы фонд ААН вядзе шырокую працу па ўсіх аспектах дзіцячага здароўя, здароўя цяжарных жанчын.

Міжнародны дзень аховы дзяцей адзначаецца штогод 1 чэрвеня.

1480 год. Нарадзіўся Фернан Магелан. 

Партугальскі і іспанскі мараплаўца. 

Камандаваў экспедыцыяй, якая здзейсніла першае кругасветнае падарожжа (22 сакавіка 1518 – 8 верасня 1522). 

Адкрыў праліў (Магеланаў) паміж Атлантычным і Ціхім акіянамі. 

Экспедыцыя даказала шарападобнасць Зямлі. 

Магелан быў забіты на востраве Мактан (Філіпіны) падчас сутычкі з мясцовымі жыхарамі 27 красавіка 1521 года. 

Далей павеў экспедыцыю яго памочнік Эль-Кана.

wikimedia.org

1621 год. Памёр Крыштоф Радзівіл Пярун. 

Дзяржаўны дзеяч ВКЛ. Сын Мікалая Радзівіла Рудога, вялікі гетман літоўскі, ваявода віленскі.

Удзельнік Інфлянцкай вайны 1558-1582 гадоў: узяў замак Усвяты, нанёс паражэнне расійскаму войску каля Вялікіх Лук. 

Удзельнічаў у рэйдзе (1581) па тылах рускіх войск да вярхоўяў Волгі, заняў Старыцу і Ржэў, што разам з аблогай Пскова прымусілі Івана Грознага падпісаць перамір’е. Гэты рэйд паслужыў нагодай для стварэння шэрагу паэтычных твораў у гонар Крыштафа Радзівіла – Ф. Градоўскага, Г. Пельгрымоўскага, Я. Каханоўскага, А. Рымшы.

Прыхільнік плана стварэння дзяржаўнай уніі ВКЛ, Польшчы і Расіі на чале з вялікім князем.

Змагаўся з паўстаннем Налівайкі 1594-1596. У 1601 года нанёс паражэнне шведам ў бітве пад Кокенгаўзэнам, узяў Вендэн.

Фундатар і будаўнік кальвінісцкіх сабораў, апякун вучоных, дзеячаў беларускай культуры.

1648 год. Каралём Польшчы і вялікім князем ВКЛ абраны Ян Казімір Ваза. 

Займаў сталец да 1668 года. Апошні з дынастыі Ваза. Намінальна і спадчынна да 1660 году насіў тытул караля Швецыі. Кардынал ордэна езуітаў.

У 1661 годзе надаў езуіцкай калегіі ў Львове статус унівэрсытэту — першага ва Ўкраіне.

У час яго кіравання адбыліся найбольш разбуральныя войны: з Масковіяй (1654-1667) і Швецыяй (1655-1660). Маскоўскія войскі акупавалі большую частку ВКЛ, а шведы — значную частку Польшчы разам з Варшавай.

У 1657 годзе Рэч Паспалітая адмовілася ад сувэрэнных правоў на Прусію, паводле Андрусаўскага міру (1667) страціла Смаленскае ваяводства, Кіеў і ўсе тэрыторыі Ўкраіны на ўсход ад Дняпра.

Агульны гаспадарчы заняпад Рэчы Паспалітай, няўдачы ў войнах, аслабленне міжнароднага становішча дзяржавы, напружаныя адносіны з магнатамі і шляхтай  прывялі да таго, што 16 верасьня 1668 года Ян Казімір адмовіўся ад кароны і назаўсёды выехаў у Францыю.

wikimedia.org

 1695 год – Партугальскія каланізатары абезгаловілі Зумбі дус Палмарэса (у  хрышчэнні Мозес Бруна Грэгарыа). 

“Чарнаскуры Спартак”, правадыр збеглых негрыцянскіх рабоў Паўночна-Усходняй Бразіліі.

Яшчэ за 100 з лішнім гадоў да гэтага ў бразільскіх джунглях сталі ўзнікаць шматлікія квіломба – ваенныя лагеры збеглых рабоў, якія нападалі на каланізатараў і вызвалялі не толькі сваіх субратаў па расе, але і індзейцаў. Зумбі быў выхаваны партугальскім святаром і ў 1677 годзе, нягледзячы на маладосць, быў абраны вярхоўным кіраўніком найбуйнейшага квіломба – Палмарэса.

Пад лозунгам “Лепш памерці, чым жыць рабом” Зумбі больш за два дзесяцігоддзі змагаўся з партугальцамі і галандцамі, але быў выдадзены здраднікам. Дзень яго гібелі адзначаецца ў Бразіліі як Дзень негрыцянскай самасвядомасці.

tunnel.ru

 1899 год. Нарадзіўся Міхась Клімковіч. 

Беларускі пісьменнік, крытык, драматург, аўтар тэксту гімна БССР – «Мы, беларусы».

Першы старшыня праўлення Саюза пісьменнікаў БССР (1934-1939).

У 1936 годзе спрабаваў скончыць жыццё самагубствам, бо быў абвінавачаны ў сувязях з «трацкістамі і нацдэмамі».

Аўтар многіх паэм, вершаваных п’ес, драматычных твораў, некаторыя з якіх ставілася ў купалаўскім тэатры, лібрэта да опер і балетаў, перакладаў на беларускую мову творы рускіх, украінскіх, польскіх, літоўскіх аўтараў і іншых.

Даследаваў беларускую літаратуру.

Памёр 5 лістапада 1954 года.

1901 год. нарадзіўся Міхась Зарэцкі (Касянкоў). 

Беларускі празаік, драматург, перакладчык, крытык.

Дзяцінства прайшло ў в. Зарэчча (цяпер частка Шклова) – адсюль псеўданім.

Настаўнічаў на Магілёўшчыне, загадваў Шклоўскім валасным аддзелам народнай асветы, быў палітпрацаўніком Чырвонай Арміі, загадваў аддзелам літаратуры і мастацтва акадэміі навук.

Член кіраўніцтва літаратурнага аб’яднання «Маладняк», рэдактар часопіса «Маладняк». Адзін з ініцыятараў стварэння новага літаб’яднання «Полымя».

Адзін з ініцыятараў тэатральнай дыскусіі ў лістападзе 1928 года. Яго выступленні ў друку былі расцэненыя як праявы нацыянал-дэмакратызму. 

Арыштаваны 3 лістапада 1936 года, асуджаны 28 кастрычніка 1937 года да вышэйшай меры пакарання і на наступны дзень расстраляны.

Аўтар апавяданняў, аповесцяў, п’ес, крытычных артыкулаў. Пачынальнік рамантычнага кірунку ў беларускай савецкай прозе. Многія рукапісы загінулі, у прыватнасці, гістарычная драма «Рагнеда», працяг рамана «Крывічы».

Пераклаў на беларускую мову раман «Цэмент» Ф. Гладкова, «Прыгоды бравага салдата Швейка ў часе сусветнай вайны» Я. Гашака.

1917 год. Начальнікам штаба Вярхоўнага галоўнакамандуючага прызначаны начальнік магілёўскага гарнізона генерал Міхаіл Бонч-Бруевіч. 

Рускі і савецкі геадэзіст, ваены тэарэтык, удзельнік Першай сусветнай і грамадзянскай войн. З беларуска-літоўскай шляхты Магілёўскай губерні.

Генерал-маёр імператарскай і генерал-лейтэнант Чырвонай арміі. 

Доктар ваеных і тэхнічных навук.  

Першы царскі генерал, які перайшоў на бок Савецкай Расіі.

wikimedia.org

1945 год. Распачаўся судовы працэс у Нюрнбэргу над 24 ваеннымі кіраўнікамі нацысцкай Нямеччыны. 

Пачатак Нюрнбэргскага працэсу – суда над ваеннымі злачынцамі Трэцяга рэйху.

Міжнародны судовы працэс над групай галоўных нацысцкіх ваенных злачынцаў праходзіў з 10:00 20 лістапада 1945 па 1 кастрычніка 1946 года ў Міжнародным ваенным трыбунале ў Нюрнбергу (Германія). 

Пагадненне аб стварэнні Міжнароднага ваеннага трыбунала і яго Статут былі выпрацаваны СССР, ЗША, Вялікабрытаніяй і Францыяй падчас лонданскай канферэнцыі ў  чэрвені-жніўні 1945 года.

Сярод адданых суду былі Г. Герынг, Р. Гес, І. Рыбентроп, В. Кейтэль, Э. Кальтэнбрунер, А. Розенберг, Г Шахт, Г. Круп, К. Дзенніц, А. Йодль, М. Борман і іншыя.

Усім ім было прад’яўлена абвінавачанне ў здзяйсненні найцяжкіх ваенных злачынстваў і ў складанні і ажыццяўленні змовы супраць міру і чалавечнасці.

Яшчэ ў 1950-х гадах былі прадпрынятыя спробы стварыць пастаянна дзейны міжнародны крымінальны суд, які б разглядаў справы аб здзяйсненні ваенных злачынстваў і злачынстваў супраць чалавечнасці ў будучыні, але такі орган (Міжнародны крымінальны суд) пачаў сваю дзейнасьць толькі ў 2002 годзе.

tunnel.ru

 1948 года. Нарадзілася Яўгенія Янішчыц. 

Беларуская паэтэса, перакладчыца. “Самая таленавітая з усіх самых таленавітых паэтэс Беларусі” (В. Быкаў). Лаўрэатка прэміі Ленінскага камсамола Беларусі, Дзяржаўнай прэміі БССР імя Янкі Купалы.

Аўтар вершаў, 6 зборнікаў лірыкі, зборніка выбраных твораў «У шуме жытняга святла», паэм, літаратурна-крытычных артыкулаў, рэцэнзій.

Перакладала на беларускую мову з рускай і ўкраінскай.

Яе асобныя вершы пакладзены на музыку.

Паэтычная спадчына паэткі – адна з самых яскравых і таленавітых старонак беларускай літаратуры другой паловы XX стагоддзя.

Цяжка і марудна папраўлялася пасля аварыі ў Магілёве ў 1976 годзе, калі атрымала мноства пераломаў і была надоўга прыкавана да бальнічнага ложка. Яна так і не здолела перамагчы фізічны боль і пакуты. Па афіцыйнай версіі, паэтка трагічна загінула 25 лістапада 1988 года. Яна выпала з восьмага паверха аднаго з мінскіх дамоў.

Яе імя носіць школа ў в. Парэчча Пінскага раёна.

wikimedia.org

 1954 год. Нарадзілася Святлана Снапкоўская. 

Беларускі гісторык і педагог. Доктар гістарычных навук, прафесар.

Працавала ў БДУ, Нацыянальным інстытуце адукацыі, Беларускім педагагічным універсітэце імя М. Танка.

Даследуе гісторыю палітыкі царызму ў галіне адукацыі на Беларусі, педагогікі і асветы Беларусі ў 2-й пал. ХІХ ст. – пачатку XX стагоддзя. Адзін з рэдактараў калектыўных прац «Асвета і педагагічная думка на Беларусі: Бібліяграфічны паказ», «Народная педагогіка беларусаў».

1962 год. У в. Ракушава Круглянскага раёна нарадзіўся Міхаіл Баразна. 

Беларускі мастак, мастацтвазнаўца, рэктар Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў. Ганаровы член Расійскай акадэміі мастацтваў.

Працаваў у выдавецтве «Беларусь». З 1992 года працуе ў Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў. Прафесар кафедры гісторыі і тэорыі мастацтваў.

У якасці рэктара БДАМ удзельнічаў у рэпрэсіях супраць студэнтаў, якія пратэставалі супраць фальсіфікацыі прэзідэнцкіх выбараў 2020 года. У сувязі з гэтым з чэрвеня 2021 года знаходзіцца ў санкцыйных спісах Еўрасаюза.

1988 год. Памёр ўраджэнец Мсціслаўскага раёна Гаўрыла Гарэцкі. 

Беларускі геолаг, географ, эканаміст, дэмограф, археолаг, грамадскі дзеяч. Доктар геолага-мінералагічных навук, заслужаны дзеяч навукі. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР, Дзяржаўнай прэміі БССР. Родны брат класіка беларускай літаратуры Максіма Гарэцкага.

Першы дырэктар (1927) Беларускага навукова-даследчага інстытута сельскай і лясной гаспадаркі. У 28 гадоў стаў акадэмікам – самы малады сярод акадэмікаў да гэтага часу.

Арыштоўваўся ДПУ (1920, 1922, 1930, 1937, 1938). У 1931, 1938 годах прыгаворваўся да расстрэлу.

Вязень ГУЛАГ. У лагерах стаў геолагам. У 1939-1968 гадах – удзельнік будоўляў амаль усіх найбуйнейшых ГЭС у еўрапейскай частцы Расіі і Украіны, каналаў, вадасховішчаў, абвадняльных, арашальных і шлюзавых сістэм.

Па вяртанню на Беларусь, працаваў у Інстытуце геахіміі і геафізікі АН БССР.

Аўтар даследаванняў па эканоміцы, насельніцтве, фальклоры, дэмаграфіі, археалогіі, геалогіі. Ім закладзены асновы новай у СССР галіны ведаў – палеапатамалогіі, вучэння аб старажытных рэках.

Адзін са стваральнікаў руска-беларускага слоўніка. Аўтар успамінаў пра Максіма Горкага, Якуба Коласа, Янку Купалу, Максіма Гарэцкага і іншых.

Дамогся вяртання імя і творчасці Максіма Гарэцкага.

У гонар яго названы 13 відаў выкапнёвых раслін і жывёл.

wikimedia.org

2020 год. Памёр ураджэнец Крычаўскага раёна Віктар Цітоў. 

Беларускі этнолаг і гісторык культуры. Доктар гістарычных навук, прафесар.

Выхаванец гісторыка-геаграфічнага факультэта Магілёўскага педінстытута.

Распрацаваў канцэпцыю гісторыка-этнаграфічнага раянавання Беларусі. Даследаваў тыпалогію культурных ландшафтаў, гістарычныя стасункі Беларусі і сумежных тэрыторый, беларускую дыяспару, этнічную гісторыю і геаграфію Беларусі, традыцыйную народную культуру, гісторыю народнай адукацыі, праблемы нацыянальных узаемаадносін.

Удзельнічаў у распрацоўцы навукова-метадычных прынцыпаў аховы помнікаў, арганізацыі музеяў-скансэнаў, у складанні «Нацыянальнага атласу Беларусі».