Адзін з лепшых твораў старажытнабеларускага мастацтва аказаўся паходжаннем з Мсціслава

Навукоўцы правялі новую атрыбутацыю знакамітага “Укрыжавання з Галубічаў” з фондаў Нацыянальнага мастацкага музея Беларусі. Месца і час яго стварэння аказаліся нечаканымі.

“Укрыжаванне з Галубічаў” доўгі час лічылася самым старажытным скульптурным творам беларускага мастацтва. У навуковай літаратуры яго датавали XIV стагоддзем і характарызавалі як прыклад раманскага стылю – а гэта нават больш старажытны чым гатычны стыль у сярэдневяковай культуры.

На працягу дзесяцігоддзяў мастацтвазнаўцы былі перакананыя, што скульптура паходзіць з Заходняй Беларусі – вёскі Галубічы ў Віцебскай вобласці. Ёй былі прысвечаныя шматлікія навуковыя публікацыі, у якім хдзначалася, што гэта самы ранні з падобных помнікаў на тэрыторыі Беларусі. “Паліхромнае драўлянае распяцце з Галубічаў з’яўляецца ўзорам дасведчанасці мясцовага майстра-разьбяра, на чыю творчасць паўплывалі асаблівасці суровага стылю еўрапейскага абарончага дойлідства і пэўныя павевы італьянскага мастацтва. Асаблівасцямі твора з’яўляюцца суровасць вобраза, манументальнасць, лаканізм выразных сродкаў.”

Але, як высветлілі навуковыя супрацоўнікі Нацыянальнага мастацкага музея, дзе захоўваецца твор, гэтая атрыбутацыя аказалася памылковай. Лекцыю вядучага навуковага супрацоўніка аддзела старажытнабеларускага мастацтва​ Станіслава Чавуса, прысвечаную распяццю “з Галубічаў” размясціла на сваёй старонцы ў Youtube рэдакцыя “Радыё Марыя”.

Пераблыталі два распяцці

Прычынай для памылковай атыбутацыі вядучы навуковы супрацоўнік Нацыянальнага мастацкага музея Станіслаў Чавус называе элементарную блытаніну. Падчас навуковай апрацоўкі твора, калі ён ужо знаходзіўся ў фондах музея пасля Другой Сусветнай вайны, мастацтвазнаўца Ала Лявонава звязала гэты твор з інвентарным нумарам, пад якім значылася “Распяцце Хрыстос з дрэва, рук не хапае…” з Галубічаў. 

Сучасныя даследчыкі звярнулі ўвагу на той факт, што пад гэтым нумарам адзначана распяцце значна меншага памеру – усяго 40 сантыметраў у вышыню. Аналіз фондаў дазволіў ім знайсці сапраўднае распяцце з Галубічаў, якое цалкам адпавядае апісанню і гісторыі паходжання. Вось яно.

Пасля інтэнсіўных фондавых пошукаў спецыялістам удалося прасачыць храналогію перамяшчэнняў мастацкага твору па музейных калекцыях. Высветлілася, што ў Нацыянальны мастацкі музей ён патрапіў у выніку пасляваеннага вяртання культурных каштоўнасцяў, вывезеных у Германію. Нямецкія інвентарныя надпісы дазволілі прасачыць першапачатковае месцазнаходжанне скульптуры – створаны ў 1920-х гадах у Мінску Беларускі Дзяржаўны музей, куды звозіліся творы мастацтва з усёй Беларусі. 

Як высветлілася, у Беларускі Дзяржаўны музей распяцце трапіла ў выніку перавозу ў сталіцу цэлага комплексу культурных каштоўнасцяў з Мсціслаўскага царкоўна-гістарычнага музея ў 1924 годзе.

Не XIV а XVІ стагоддзе?

Ранейшая мастацтвазнаўчая характарыстыка распяцця абапіралася і на мясцовасць, і на гісторыю пасялення, з якога, як меркавалася, паходзіў твор. Заходнебеларускі рэгіён знаходзіўся пад моцным уплывам еўрапейскіх культурных стыляў ужо з часоў сярэднявечча, а самі Галубічы вядомыя пачынаючы з XIV стагоддзя. Лаканічныя, суровыя рысы скульптуры натыкнулі даследчыкаў на выснову, што распяцце больш старажытнае, чым распаўсюджаныя пазней на беларускіх землях традыцыі Рэнесанса і барока. Пагэтаму і сфармаваўся кансэнсус лічыць гэты твор прыкладам раманскага стылю.

Цяпер жа гэтыя высновы можна смела аспрэчваць і прапаноўваць новыя інтэрпрэтацыі выбітнай гісторыка-культурнай каштоўнасці. Некаторыя з даследчыкаў, звяртаючы ўвагу на спецыфічнае мадэліраванне галавы скульптуры, а таксама асаблівасці выпуклых элементаў на грудзях фігуры выказваюць меркаванні, што найбольш верагодная даціроўка твору – XVІ стагоддзе. Але – як час яго стварэння, так і стыль, і асаблівасці бытнавання цяпер патрабуюць новага, і не менш займальнага даследавання.

Фота: “Радыё Марыя”